　　“ zhàn guó ” yī cí zuì zǎo chū zì hàn dài liú xiàng de《 zhàn guó cè》。
　　 liú xiàng xù lù yuē：“ wàn chéng zhī guó qī， qiānshèng zhī guó wǔ， dí mōu zhēng quán， gài wéi zhàn guó。”
　　 guǎng yì de zhàn guó shí dài zhǐ gōng yuán qián 475 nián ～ gōng yuán qián 221 nián， ér shí jì shàng jù tǐ shí jiān yīnggāi shì cóng hán zhào wèi sān jiā fēn jìn kāi shǐ suàn qǐ zhí dào qín shǐ huáng tǒng yī tiān xià wéi zhǐ， jí gōng yuán qián 403 nián～ gōng yuán qián 221 nián。 zhàn guó shí dài shì zhōng guó gǔ dài zhòng yào de lì shǐ shí qī zhī yī， qí zhù tǐ shí jiān xiàn chǔyú dōng zhōu mò qī。 zhàn guó shí dài shì huá xià lì shǐ shàng fēn liè duì kàng zuì yán zhòng qiě zuì chí jiǔ de shí dài zhī yī。
　　 gōng yuán qián 403 nián， dōng zhōu gòng zhù zhī zhōu wēi liè wáng cè mìng liǎo wèi， zhào， hán sān jiā liè wèi zhū hóu， yóu cǐ zhàn guó qī xióng jú miàn zhèng shì xíng chéng。 cóng chūn qiū shí dài chū qī de yī bǎi sì shí duō jiā zhū hóu， jīng guò sān bǎi liù shí duō nián de jiān bìng， dào zhàn guó chū qī jiù zhǐ shèng xià liǎo 'èr shí yú jiā。 qí zhōng yòu yǐ xī yíng xìng qín guó， dōng tián xìng qí guó， zhōng yuán sān jìn（ zhào guó、 wèi guó、 hán guó）， nán mǐ xìng chǔ guó， běi jī xìng yàn guó cǐ qī guó zuì qiáng。 shǐ chēng“ zhàn guó qī xióng”。 gè jiā de jiān bìng zhàn zhēng shǐ dé zhū hóu biàn shǎo liǎo， shèng chū zhě jiāng yù biàn dà liǎo， rén kǒu biàn duō liǎo， cái fù yě jí zhōng liǎo。 yuán běn fēn sàn zài gè jiā zhū hóu shǒu zhōng de tǔ dì rén kǒu cái fù， xiàn zài dū jí zhōng zài liǎo shǎo shù jǐ gè zhū hóu shǒu lǐ。 tiān xià cóng chéng bǎi shàng qiān gè xiǎo guó jiā zhěng hé wéi shí duō gè dà shí tǐ guó jiā， yuán běn de zhàn lüè huǎn chōng kōng jiān bù fù cún zài， gè gè dà guó bù dé bù miàn duì zhí jiē cán kù jìng zhēng de gé jú。 zī yuán de jí zhōng shǐ dé gè guó jiān de zhàn zhēng guī mó， zhàn zhēng liè dù yě jí jù shàng shēng。 zài bǐ cǐ jiān bù duàn de jī liè gōng fá zhōng， rú hé móu qiú zài jìng zhēng zhōng shēng cún xià lái， bìng qiě fù guó qiáng bīng chéng liǎo gè guó jué cè céng de shǒu yào kǎo liàng mù biāo。 zài cǐ shí dài chū xiàn de pǔ biàn de xū qiú zhī xià， yī xì liè de biàn fǎ gǎi gé yìng shí zhǎn kāi， zhàn guó shí dài de dà mù yě suí zhī lā kāi。
　　
　　 jiǎn jiè
　　 zhàn guó shí qī　 chūn qiū zhī hòu， yě jiù shì zhōu cháo de hòu bàn qī， jìn rù liǎo qī guó zhēng xióng de shí dài， zài hòu lái xī hàn mò nián liú xiàng biān zhù de《 zhàn guó cè》 zhōng jìzǎi zhè yī shí qī， suǒ yǐ rén men chēng zhī wéi zhàn guó。《 shǐ jì liù guó nián biǎo》 jìzǎi， zhàn guó shǐ yú qián ４７５ nián（ zhōu yuán wáng yuán nián） huò zhě cóng hán zhào wèi sān jiā fēn jìn kāi shǐ suàn qǐ ( gōng yuán qián 403 nián )， zhì qián ２２１ nián（ qín shǐ huáng 'èr shí liù nián）， qín shǐ huáng tǒng yī liù guó。 zhàn guó shí qī， wèi、 zhào、 hán、 qí、 chǔ、 qín、 yàn zhè qī gè zhū hóu qiáng guó， jí zhàn guó qī xióng， lián nián zhēng zhàn， zài jūn shì、 zhèng zhì、 wài jiāo gè fāng miàn de dǒu zhēng shí fēn jī liè。 yóu yú qín guó de shāng yàng biàn fǎ fā huī liǎo fù guó qiáng bīng de zhòng yào zuò yòng， qín guó zhōng yú hòu lái jū shàng， zhú yī miè diào liǎo qí tā liù guó， wán chéng liǎo“ qín wáng sǎo liù hé” de tǒng yī dà yè， xíng chéng“ hǎi nèi wéi jùn xiàn， fǎ lìng yóu yī tǒng” de tǒng yī guó jiā。 qī xióng dāng zhōng， wèile fù guó qiáng bīng 'ér jìng xiāng shí xíng biàn fǎ， wèi guó de lǐ kuī、 chǔ guó de wú qǐ、 qín guó de shāng yàng děng shí xíng de biàn fǎ dōuzài yī dìng chéng dù shàng tuī jìn liǎo shè huì de jìn bù。 yǐ sū qín、 zhāng yí wéi dài biǎo de zòng héng jiā rén wù zài wài jiāo dǒu zhēng zhōng shí fēn huó yuè。 zhàn guó shí qī， shāng yè hé jiāo tōng de fā zhǎn hù xiāng cù jìn， chū xiàn liǎo yī xiē zhù míng chéng shì。 dū jiāng yàn、 zhèng guó qú、 hóng gōu děng zhù míng de shuǐ lì gōng chéng bù jǐn cù jìn liǎo dāng shí de nóng yè， ér qiě zào fú hòu shì。 zài wén huà hé sī xiǎng xué shù de fā zhǎn shàng， zhàn guó shí qī de bǎi jiā zhēng míng， biàn jiā què qǐ， chuàng zào liǎo huī huáng de xiān qín wén huà， duì hòu shì yòu jí dà de yǐng xiǎng。
　　 suí zhe shuǐ lì de xīng xiū， tiě qì de shǐ yòng hé niú gēng de tuī guǎng， chūn qiū zhōng hòu qī， gè zhū hóu guó de jīng jì dé dào fā zhǎn， zhèng zhì xíng shì yě chǎn shēng liǎo xiāng yìng de biàn huà。 zhū hóu guó nèi bù qīng dà fū de shì lì zhú jiàn fā zhǎn qǐ lái， zhù míng de rú lǔ guó de sān huán， qí guó de tián shì， jìn guó de liù qīng。 tā men lì yòng zì jǐ de jīng jì shí lì， kòng zhì hé guā fēn gōng shì， bìng hù xiāng zhēng dǒu， yǐ kuò chōng lǐng dì。 jìn guó de liù qīng zhēng dǒu dào zuì hòu， shèng xià hán、 wèi、 zhào sān jiā。 zhōu wēi liè wáng 'èr shí sān nián（ qián 403 nián）， zhōu wáng zhèng shì chéng rèn sān jiā wéi zhū hóu。 zhōu 'ān wáng shí yī nián（ qián 391 nián）， tián mín fèi chú liǎo qí kāng gōng， zì lì wèiguó jūn， yě dé dào zhōu wáng de chéng rèn。 sān jìn hé tián shì de shèng lì， xuān bù liǎo qiáng zhě shēng cún、 ruò zhě táo tài de cán kù zhèng zhì fǎ zé。 yú shì， yǐ wèi guó de lǐ kuī gǎi gé wéi qǐ diǎn， gè guó zhēng xiāng jìn xíng yǐ fù guó qiáng bīng wéi mù biāo de biàn fǎ yùn dòng。 biàn fǎ de hé xīn shì jiāng láo dòng zhě gù dìng dào tǔ dì shàng， yǐ zēng jiā guó jiā de fù shuì shōu rù。 shè huì wén míng chéng dù de jiā shēn， shǐ tǒng zhì zhě duì wù zhì xiǎng shòu de tān yù jí jù péng zhàng。 zēng jiā bō xuē liàng de zuì zhí jiē de bàn fǎ， shì lüè duó gèng duō de tǔ dì， ér lüè duó tǔ dì de zuì biàn jié de tú jìng shì zhàn zhēng。 suǒ yǐ， zhè gè shí qī zhàn zhēng pín fán。 jù tǒng jì， cóng zhōu yuán wáng yuán nián（ qián 475 nián） zhì qín wáng zhèng 'èr shí liù nián（ qián 221 nián） de 'èr bǎi wǔ shí wǔ nián zhōng， yòu dà xiǎo zhàn zhēng 'èr bǎi sān shí cì。 zhàn zhēng dǎ qǐ lái， shuāng fāng dòng zhé chū dòng jǐ wàn zhì jǐ shí wàn rén。 xī hàn mò nián de liú xiàng， jiāng yòu guān zhè duàn lì shǐ de gè zhǒng zī liào biān chéng yī běn shū， qǔ míng《 zhàn guó cè》， cóng cǐ， zhè yī lì shǐ jiē duàn chēng wéi zhàn guó shí qī。
　　
　　 zhàn guó qī xióng
　　 zhàn guó shí qī zuì yòu shí lì de shì qí、 chǔ、 yàn、 qín、 hán、 zhào、 wèi， rén chēng“ zhàn guó qī xióng”。
　　 chūn qiū yī bǎi duō guó， jīng guò bù duàn jiān bìng， zhàn guó chū nián， yuē yòu shí jǐ gè guó。 dà guó yòu qín， wèi， hán， yàn， zhào， qí， chǔ， jí“ zhàn guó qī xióng”。 cǐ wài hái yòu yuè guó yī gè jiào wéi qiáng dà de guó jiā。 xiǎo guó yòu sòng， wèi， zhōng shān， lǔ， téng， zōu děng。 lìng wài hái yòu bù shǎo shǎo shù mín zú fēn bù zài sì zhōu， běi yǔ xī běi yòu lín hú， lóu fán， dōng hú， yí qú， nán yòu bā， shǔ， yuè。
　　
　　 qī guó de jiāng tǔ dì lǐ：
　　 qín： yuē zhàn yòu jīn shǎn xī guān zhōng、 hàn zhōng hé gān sù dōng nán bù、 sì chuān shěng dà bù。
　　 wèi： yuē zhàn yòu jīn shān xī nán bù， hé nán běi bù， zhōng bù hé dōng bù
　　 zhào： yuē zhàn yòu jīn shān xī běi bù， zhōng bù hé hé běi zhōng bù， xī nán， nèimēng gǔ zì zhì qū de yī bù fēn
　　 hán： yuē zhàn yòu jīn hé nán zhōng bù， xī bù， hé shān xī dōng nán bù
　　 qí： yuē zhàn yòu jīn shān dōng běi bù， hé běi nán bù， xī bù， hé shān xī dōng nán bù
　　 chǔ： yuē zhàn yòu jīn hú běi quán shěng， hé nán， ān huī， hú nán， jiāng sū， zhè jiāng de yī bù fēn
　　 yàn： yuē zhàn yòu jīn hé běi běi bù， liáo níng， jí lín de yī bù fēn
　　 zhàn guó qián qī，“ qī xióng” xíng chéng， gè guó jiāng jīng lì yòng zài nèi bù zhěng lǐ shàng。 gè guó zhāo xián cái néng， lì jīng tú zhì， xiàng lǐ kuī， wú qǐ， shāng yàng děng rén de biàn fǎ wéi xīn jiù fā shēng zài zhè shí qī。
　　 zhàn guó zhōng qī， jiù shì dà zhàn de shí hòu。 zhēn shì：“ guó wú níng rì， suì wú níng rì”“ bāng wú dìng jiāo， tǔ wú dìng zhù” de hùn zhàn jú miàn。 gè gè guó jiā wéi bǎo chí zì jǐ de shēng cún hé kuò dà guó tǔ de shì lì， jūn zhù mendōu xiāng jì chēng wáng， dú bà yī fāng。 yī fāng miàn jiā qiáng zhōng yāng jí quán， gǎi gé tú qiáng， jiā qiáng jūn bèi； lìng yī fāng miàn， zài wài jiāo shàng pín pín zhēng qǔ bié guó de“ hé zòng”“ lián héng”。
　　 zhàn guó hòu qī， qín guó zhāo xiāng wáng yòng fàn huī wéixiàng， cǎi yòng liǎo“ yuǎn jiāo jìn gōng” zhī jì， pò huài liǎo gè guó de“ hé zòng”， jiā qiáng liǎo qín guó de guó lì， jūn shì， chéng liǎo zhàn guó shí qī de dì yī qiáng guó， xuē ruò liǎo gè guó de lì liàng。
　　
　　 gè guó biàn fǎ hé xīn de jūn zhù jí quán zhì
　　A、 wèi guó lǐ kuī biàn fǎ
　　 wèi wén hóu（ qián 445 nián － qián 396 nián zài wèi） rèn yòng lǐ kuī jìn xíng gǎi gé， jìn dì lì zhī jiào， jiàn lì wǔ zú， zhòng yòng wú qǐ、 xī mén bào děng rén zhì lǐ dì fāng， fā zhǎn jīng jì， chéng wéi zhàn guó chū qī dì yī gè qiáng guó。
　　 biàn fǎ nèi róng：
　　1、 fèi chú shì qīng shì lù zhì dù， jiàn lì fēng jiàn guān liáo zhì dù。 àn zhe“ shí yòu láo 'ér lù yòu gōng” de yuán zé， gēn jù gōng láo hé néng lì xuǎn bá guān lì， xuē ruò guì zú tè quán， jiàn lì fēng jiàn guān liáo zhì dù。
　　2、 tuī xíng jìn dì lì zhī jiào。
　　3、 shí xíng píng dí fǎ。
　　4、 zuò《 fǎ jīng》。
　　B、 chǔ guó wú qǐ biàn fǎ
　　 bèi jǐng： chǔ guó shuāi luò， chǔ dào wáng yòng wú qǐ biàn fǎ。 wú qǐ（ yuē qián 440 nián－ yuē qián 381 nián）， wèi guó rén， zài wèi guó móu qiú fā zhǎn bù chéng， tóubèn lǔ guó， zài zéngshēn mén xià xué xí， qǔ qí tián jū 'ér wéi qī， yīn wèi huí jiā bēn mǔ sàng， Zēngzǐ zhōng duàn liǎo shī shēng guān xì。 lǔ mù gōng yòng tā wéi jiāng， tā shā qī qiú jiāng。 dào wèi hòu cānyù lǐ kuī biàn fǎ。 qián 383 nián， wèi wǔ hóu shí， wú qǐ shòu wèi xiāng gōng shū cuó pái jǐ， lí wèi zhì chǔ。 zhōu 'ān wáng 'èr shí nián（ qián 382 nián）， chǔ dào wáng rèn yòng wú qǐ jìn xíng biàn fǎ， cái jiǎn rǒng guān， fèi chú guì zú de shì qīng shì dì， míng fǎ shěn lìng， jìn zhǐ sī mén qǐng tuō， yě rì yì qiáng shèng liǎo qǐ lái。 dàn chǔ guó jiù shì lì tài qiáng， chǔ dào wáng gāng sǐ， wú qǐ jiù bèi luàn jiàn shè sǐ。
　　 biàn fǎ nèi róng shì：
　　1、 míng fǎ shēn lìng： jí zhì dìng yī xì liè fǎ lǜ bìng gōng kāi xuān bù， duì gè jí guān fǔ de mìng lìng yán jiā shěn chá， shí xíng céng céng jiān dū， yǐ bǎo zhèng xīn fǎ de guàn chè zhí xíng。
　　2、 shōu duó jué lù： fán shì fēng jūn guò sān dài de jiù shōu huí qí jué lù， fèi chú gōng zú zhōng shū yuǎn zhě de tè shū dài yù， bǎ yī xiē jiù guì zú qiān yí dào huāng liáng de dì qū。
　　3、 cái jiǎn guān lì： jiǎn shǎo fèng lù kāi zhī， bǎ jié shěng xià lái de jīng fèi yòng dào xùn liàn jūn duì shàng。
　　4、 zhěng dùn lì zhì， dǔsè sī mén： yào qiú guān lì sī bù hài gōng， xíng yì bù jì huǐ yù， yī xīn wéi dì zhù zhèng quán xiào lì。
　　C、 qí wēi wáng qǐ yòng zōu jì jìn xíng gǎi gé …… zōu jì fěng qí wáng nà jiàn
　　 wèi huì wáng jiāng guó dū qiān zhì dà liáng， zhāo lái shì rén， fā zhǎn shuǐ lì， duì wài yòng bīng， tú móu tūn bìng yǐ pú yáng wéi dū chéng de wèi guó， yǐn qǐ zhōu wéi guó jiā de bù mǎn。 zhè shí， qí wēi wáng rèn yòng zōu jì děng rén jìn xíng gǎi gé， dà lì zhěng dùn zhèng zhì， gǔ lì chén mín jìn jiàn， zhì dìng fǎ lǜ， zhāo fǔ liú wáng， jīng jì xùn sù fā zhǎn， chéng wéi shí lì jǐn cì yú wèi de dà guó。 zhōu xiǎn wáng shí liù nián（ qián 353 nián） de guì líng zhī zhàn hé zhōu xiǎn wáng 'èr shí bā nián（ qián 341 nián） de mǎ líng zhī zhàn， qí guó yǐ tián jì wéi jiāng jūn， sūn bìn wéi jūn shī， yòng qí jì dǎ bài liǎo wèi jūn， cóng cǐ， qí guó chéng wéi zhōng yuán zuì qiáng de guó jiā。 wèile mǎn zú duì rén cái de xū qiú， qí xuān wáng kuò jiàn wèi yú qí dū lín zī de jì xià xué gōng， duì qián lái jì xià de xué zhě， jǐyǔ shì dà fū de yōu hòu fèng lù hé shū shì de shēng huó dài yù， ràng tā men zhuān xīn xué shù， péi yǎng dì zǐ， cù jìn liǎo xué shù de jìn bù hé fán róng。
　　D、 shāng yàng biàn fǎ
　　 zhōu xiǎn wáng shí sān nián（ qián 356 nián） hé shí jiǔ nián（ qián 350 nián）， qín xiào gōng rèn yòng shāng yàng jìn xíng de biàn fǎ zuì wéi chè dǐ。 shāng yàng biàn fǎ gǔ lì rén kǒu zēng zhí， zhòng nóng yì shāng， fèi chú shì qīng shì lù zhì dù， jiǎng lì jūn gōng， biān zhì hù kǒu， shí xíng lián zuò zhī fǎ， shǐ qín guó chéng wéi zhàn guó zhōng qī yǐ hòu zuì wéi qiáng dà de guó jiā。 suī rán hòu lái shāng yàng bèi chē liè 'ér sǐ， xīn fǎ què bìng wèi fèi zhǐ。
　　 zhù yào nèi róng：
　　1、 fèi jǐng tián， kāi qiān mò fēng jiāng。
　　 qiān mò， shì gēng dì de tián jiè， yuán lái měi rén yòu fèn tián， dōuméi yòu gù dìng de tián jiè， yīn wéi xiū gēng dì shì dà jiā de gōng tián， gēng dì yě cháng yào zhòng xīn huàfēn。 shāng yàng biàn fǎ gǔ lì rén mín kuò dà gēng dì miàn jī fā zhǎn shēng chǎn， kāi qiān mò， jiù shì duì rén mín kuò dà liǎo de gēng dì， shè lì qiān mò zuò wéi gù dìng de tián jiè， zhè jiù duì tǔ dì shǐ yòng zhě tí gōng liǎo yòu lì de bǎo zhèng。 fēng jiāng， shì tiān zǐ、 zhū hóu guó jìng shàng jí guì zú cǎi yì shàng huò dà tián shàng de jiāng jiè， zài jiāng jiè shàng jù tǔ wéi fēng， fēng shàng yòu zhí shù yǐ wéi biāo zhì， chēng wéi fēng jiāng。 kāi fēng jiāng， jiù shì duì dāng shí guì zú sī yòu tián zhái shè lì de jiè huá。 kāi qiān mò fēng jiāng， jiù shì pò chú jiù de fēng jiāng qiān mò， chóngxīn guī huá， bù dé sī zì yí dòng。 zhè yàng wéi chí liǎo fēng jiàn tǔ dì sī yòu zhì， yòu lì yú dì fāng jīng jì de fā zhǎn。
　　2、 jiǎng lì jūn gōng， jìn zhǐ sī dǒu
　　 jiǎng lì jūn gōng， fán shì yòu jūn gōng de， jūn kě yǐ dé dào cì jué、 cì dì、 cì guān de jiǎng shǎng。 shā dé dí rén jiá shì yī rén， bìng qǔ dé qí shǒu jí de cì jué yī jí、 tián yī qǐng、 zhái jiǔ mǔ、 shù zǐ yī rén， kě dāng wǔ shí shí fèng lù de guān。 zhì dìng liǎo jūn gōng 'èr shí děng jué，（ 1） gōng shì；（ 2） shàng zào；（ 3） zān xiàng（ yòu chēng móu rén）；（ 4） bù gèng；（ 5） dà fū；（ 6） guān dà fū；（ 7） gōng dà fū；（ 8） gōng chéng；（ 9） wǔ dà fū；（ 10） zuǒ shù cháng；（ 11） yòu shù cháng；（ 12） zuǒ gèng；（ 13） zhōng gèng；（ 14） yòu gèng；（ 15） shǎo shàng zào；（ 16） dà shàng zào；（ 17） sì chē shù cháng；（ 18） dà shù cháng；（ 19） guān nèi hóu；（ 20） chè hóu。 àn jué wèi gāo dī shòu yú zhǒng zhǒng tè quán、 jiǎn xíng、 fú shì、 fén mù。 yán gé jìn zhǐ sī dǒu， wéi fàn de gè yǐ qīng zhòng shī xíng dà xiǎo。 yǐ cǐ gǔ lì rén men wèiguó jiā zuò zhàn， bìng chǎn shēng liǎo dà pī de zì gēng nóng hé dì zhù， xíng chéng liǎo“ mín yǒng yú gōng zhàn， qiè yú sī dǒu” de jú miàn。
　　3、 zhòng běn yì mò， jiǎng lì gēng zhì
　　 dāng shí bǎ nóng yè chēng wéi běn yè， shì guó fù bīng qiáng de jī chǔ， ér bǎ shāng yè hé shǒu gōng yè chēng wéi“ mò yè”。 shāng yàng duì nǔ lì jīng yíng nóng yè de miǎn chú fù yì， ér duì cóng shì shāng yè huò dài duò yǐ zhì jiāo bù qǐ zū shuì de， mòshōu wéi guān nú bì。 zhè duì fā zhǎn nóng yè shēng chǎn yòu hǎo chù。 wèile zēng jiā shuì shōu， gǔ lì yī jiā yī hù de shēng chǎn， guī dìng jiā zhōng yòu liǎng gè chéng nián nán zǐ jié hūn hòu bì xū fēn jiā， lìng lì mén hù， nǚ zǐ dào yī dìng nián líng bì xū chū jià， fǒu zé， duō jiāo nà fù shuì。 zài kè guān shàng cù shǐ liǎo yī jiā yī hù xiǎo nóng jīng jì de fā zhǎn， cóng 'ér chéng wéi fēng jiàn jīng jì de zhòng yào tè zhēng。 yī jiā yī hù chéng wéi shēng chǎn jīng yíng dān wèi， fēn jiā xī chǎn， shǐ jiē jí jīng cháng zài biàn dòng dāng zhōng。
　　4、 tuī xíng xiàn zhì
　　 qín xiào gōng yǐ qián cún zài xiàn yī jí xíng zhèng jī gòu， dàn bù pǔ biàn。 shāng yàng biàn fǎ pǔ biàn tuī xíng xiàn zhì， wàn hù yǐ shàng xiàn shè lìng， bù mǎn wàn hù de shè cháng， fèng lù yóu sān wàn shí dào yī qiān shí bù děng， zài xiàn lìng、 cháng yǐ xià shè chéng děng， guān lì lǐng qǔ guó jiā fèng lù， guó jūn yòu quán rèn miǎn。 zhè yī tào jī gòu yòu lì yú zhōng yāng jí quán， chéng wéi zhōng guó fēng jiàn guó jiā jī qì de chú xíng。
　　5、 bān bù fǎ lǜ， shí xíng lián zuò。
　　6. fén shāo dú shū， shēn míng fǎ lìng。
　　7、 qiān dū xián yáng。
　　8、 gǎi gé fù shuì zhì dù。
　　9、 gé chú róng dí fēng sú。
　　
　　 hé zòng lián héng
　　 qí guó hé qín guó dōng xī duì zhì， zhǎn kāi liǎo zhēng qǔ qí tā zhū hóu guó、 gū lì duì fāng de dǒu zhēng， ér hán、 wèi、 zhào、 chǔ、 yàn děng guó， zé zài lián qín kàng qí hé lián qí kàng qín zhōng yáo bǎi。 zhè shí， chū xiàn liǎo liǎng gè zhù míng de zhèng zhì jiā－－ zhāng yí hé gōng sūn yǎn， tā men fēn bié lián héng（ fēn huà liù guó） hé hé zòng（ lián hé kàng qín）。 zhè zhǒng qíng kuàng yòu bèi chēng wéi cóng héng【 cóng zhě， hé zhòng ruò yǐ gōng yī qiáng yě； ér héng zhě， shì yī qiáng yǐ gōng zhòng ruò yě】。
　　 qiáng dà qǐ lái de qín guó， bù duàn dì xiàng dōng fāng kuò zhāng lǐng tǔ。 zhōu xiǎn wáng sì shí nián（ qián 329 nián） wèi rén zhāng yí lái dào qín guó， xiàng huì wén jūn shàng lián héng zhī cè， jiàn yì yǔ wèi、 chǔ xiāng qīn shàn， jiē zhe zài wèi、 chǔ de pèi hé xià， jìn gōng hán guó de xīn chéng hé yí yáng， jiāng jūn duì kāi dào luò yáng， xié tiān zǐ yǐ lìng zhū hóu， zuì hòu zài huí guò tóu lái gōng qǔ wèi、 chǔ de lǐng tǔ， pò shǐ tiān xià zhū hóu dū xī miàn shì qín， wán chéng chēng wáng de dà yè。 zhè yī cè lüè zhèng zhōng huì wén jūn xià huái， suì yǐ zhāng yí wéi kè qīng。 zhāng yí yī zài gǔ dòng qín jūn gōng dǎ wèi guó， yòu jiāng suǒ duó tǔ dì hái wèi， pò shǐ wèi guó shǒu xiān shì qín， nà shàng jùn shí wǔ xiàn yú qín， duì qí tā dōng fāng guó jiā xíng chéng hěn dà de wēi xié， zhāng yí bèi rèn mìng wéi qín de guóxiàng。 zhōu xiǎn wáng sì shí liù nián（ qián 323 nián）， wèi jiāng gōng sūn yǎn xíng hé zòng zhī cè， cù shǐ wèi、 hán、 zhào、 yàn、 zhōng shān wǔ guó hù xiāng chéng rèn duì fāng jūn zhù wéi wáng， yǐ lián hé kàng qín。 dàn bù jiǔ， chǔ guó jiù pài bīng fá wèi， gōng sūn yǎn de cè lüè shòu dào cuò zhé。 wèi xiāng huì shī lián hé qí、 chǔ de huó dòng yě zāo dào shī bài， bèi qū zhú。 wèi huì wáng shòu dào qí chǔ de dǎ jī， bù dé bù yú zhōu xiǎn wáng sì shí qī nián（ qián 322 nián） rèn yòng zhāng yí wéi wèi xiāng， xiǎng lián hé qín、 hán zhī bīng yǐ fá qí、 chǔ。 dàn zhāng yí de zhēn zhèng yì tú， shì yào wèi guó shǒu xiān shì qín， ér ràng qí tā zhū hóu guó fǎng xiào。 wèi huì wáng méi yòu tīng cóng zhāng yí de yì jiàn， zài qí、 chǔ、 yàn、 zhào、 hán děng guó de zhī chí xià， yú zhōu shèn jìng wáng 'èr nián（ qián 319 nián）， gǎn zǒu zhāng yí， yǐ gōng sūn yǎn wéi wèi xiāng。 cì nián， gōng sūn yǎn fā dòng wèi、 chǔ、 yàn、 zhào、 hán wǔ guó dì yī cì hé zòng gōng qín， yǐ chǔ huái wáng wéi zòng cháng， bèi qín jī kuì。
　　 cǐ hòu， qín bù duàn jìn jī sān jìn， yòu lì yòng bā shǔ hù gōng de jī huì， chū bīng zhàn lǐng liǎo bā shǔ quán jìng， huò dé liǎo yī gè fù shù de hòu fāng jī dì。 zhōu shèn wáng wǔ nián（ qián 316 nián）， yàn wáng kuài jiāng wáng wèi ràng gěi guóxiàng zǐ zhī。 zǐ zhī wéi wáng sān nián， guó nèi dà luàn， jiāng jūn shì bèi yǔ tài zǐ píng jié dǎng jìn gōng zǐ zhī， bǎi xìng fǎn gōng， shā tài zǐ píng hé shì bèi， sǐ zhě shù wàn。 qí xuān wáng chéng jī pài bīng fá yàn， wǔ shí yú rì， jiù gōng qǔ yàn guó quán jìng。 yóu yú qí jūn dà liàng shā lù píng mín， yàn rén qǐ 'ér fǎn kàng， qí jūn bèi pò chè tuì。 dàn cǐ shì zhèng míng， qí guó de lì liàng réng xiāng dāng qiáng dà。 tóng shí， qí yǔ chǔ jié méng， gèng jiā qiáng liǎo qí yǔ qín kàng héng de lì liàng。
　　 qí、 qín dǒu zhēng de jiāo diǎn zài yú zhēng qǔ chǔ guó。 chǔ guó de guó lì kāi shǐ hěn ruò。 zhàn guó chū qī， chǔ dào wáng rèn yòng wú qǐ wéi lìng yǐn， shí xíng biàn fǎ， guó shì fù qiáng， yī jǔ dǎ bài liǎo wèi guó bìng chū bīng fá qín。 gōng yuán qián 381 nián， chǔ dào wáng sǐ， wú qǐ de xīn fǎ bèi fèi chú， chǔ guó yī tiān tiān zǒu xià pō lù。 wèile pò huài chǔ、 qí lián méng， zhōu nǎn wáng 'èr nián（ qián 313 nián） zhāng yí chū shǐ chǔ guó， shǐ chǔ yǔ qí jué jiāo。 qín guó pài zhāng yí rù chǔ xiàng chǔ huái wáng gǔ chuī“ lián héng”， quàn chǔ jué qí cóng qín， bìng kǒu tóu xǔ yuàn， yǐ guī hái chǔ guó shāng yú（ zài jīn hé nán xī chuān xiàn xī nán） 600 lǐ dì fāng wéi dài jià。 chǔ huái wáng xìn yǐ wéi zhēn， jiù hé qí guó duàn jiāo。 dāng chǔ guó pài rén xiàng qín guó tǎo qǔ tǔ dì， qín xiāng zhāng yí jiǎo huá dì shuō：“ wǒ hé chǔ wáng shāng dìng shì liù lǐ， méi tīng shuō shì liù bǎi lǐ。” chǔ huái wáng shí fēn nǎo huǒ， fā bīng gōng qín。 qín jūn zài dān yáng dǎ bài chǔ jūn， chǔ bīng bèi shā 80000 rén， chǔ jiāng qū gài bèi fú， qín gōng qǔ chǔ guó de hàn zhōng dì liù bǎi lǐ。 zhāng yí yòu shuō fú hán、 zhào、 yàn yǔ qín lián héng。 zhōu nǎn wáng shí sì nián（ qián 301 nián）， qí、 hán、 wèi lián hé zhèng chǔ， shā chǔ jiāng táng mèi。 zhōu nǎn wáng shí liù nián（ qián 299 nián）， chǔ huái wáng shòu piàn wǎng qín， bèi kòu liú， zuì hòu sǐ yú qín guó。 wèi guó chéng chǔ guó kōng xū， xí jī chǔ guó。 qí guó què bù zhī yuán chǔ guó。 chǔ guó chī liǎo dà kuī， cóng cǐ yī jué bù zhèn。
　　 zhōu nǎn wáng bā nián（ qián 307 nián）， zhào wǔ líng wáng shí xíng hú fú qí shè， gǎi chuán tǒng de chē bīng wéi qí bīng， gǎi chē zhàn wéi yùn dòng zhàn， shǐ zhào guó de jūn shì shí lì dà wéi zēng qiáng， chéng wéi qín guó xiàng dōng fā zhǎn de xīn zhàng 'ài。 qín zhāo wáng wèile dǎ jī zhào guó， pài ráng hóu wèi rǎn dào qí， yuē qí mǐn wáng yǔ qín zhāo wáng tóng shí chēng dì， lián hé wǔ guó gōng zhào。 yóushuì jiā sū qín shí pò liǎo qín de yīn móu， quàn gào qí mǐn wáng fàng qì dì hào， fā dòng hé zòng， huì hé yàn、 hán、 wèi、 zhào děng wǔ guó jūn duì， yú zhōu nǎn wáng 'èr shí bā nián（ qián 287 nián） lián hé gōng qín， qín bèi pò gē dì gěi wèi、 zhào yǐ qiú hé。 cǐ hòu， zhào jiāng zhào shē、 lián pō， zhào xiāng lìn xiāng rú yī zài fěn suì liǎo qín rén de jūn shì jìn gōng hé wài jiāo zhòng yā， hàn wèi liǎo zhào de zūn yán hé guó tǔ。
　　 gōng yuán qián 286 nián， qí guó miè diào sòng guó， yī shí wēi shì hěn shèng， yǐn qǐ gè guó de bù 'ān。 qín guó lián hé liǎo yàn、 chǔ、 hán、 zhào、 wèi děng guó gòng tóng fá qí， yú gōng yuán qián 284 nián， zài jì xī（ jīn shān dōng liáo chéng nán） dà bài qí jūn。 yàn zhāo wáng zì jì wèi yǐ lái， fèn fā tú qiáng， bēi shēn shì xián， yǐ tú xuě chǐ fù chóu。 zhōu rén sū qín hé wèi rén yuèyì shòu dào zhòng yòng。 yuèyì bāng zhù yàn zhāo wáng jìn xíng zhèng zhì gǎi gé， shǐ yàn guó xùn sù dé dào huī fù hé fā zhǎn。 sū qín zé zuò wéi jiàndié chū shǐ qí guó， quàn shuō qí mǐn wáng fá sòng、 gōng chǔ， yǐ xuē ruò qí de lì liàng。 èr rén bìng yǔ zhào、 wèi、 chǔ děng guó yuē dìng， lián hé fá qí。 zhōu nǎn wáng sān shí yī nián（ qián 284 nián）， yàn jiāng yuèyì shuài yàn、 zhào、 qín、 wèi、 chǔ wǔ guó zhī bīng， lián hé gōng qí， yī zhí gōng pò qí dū lín zī， duó qí dà bù fēn jiāng tǔ。 qí jiāng tián dān lì yòng yàn guó nèi bù máo dùn， qū zhú yàn jūn， shōu fù liǎo shī dì。 rán 'ér， qí guó yǐ jīng sàng shī liǎo yǔ qín guó kàng héng de néng lì。
　　 qín guó zài“ hé zòng” dǒu zhēng zhōng xuē ruò liǎo qí guó， kāi shǐ xiàng dōng fāng dà fā zhǎn。
　　
　　 héng sǎo liù hé
　　 zhōu nǎn wáng sān shí qī nián（ qián 278 nián）， qín jiāng bái qǐ gōng pò chǔ dū yǐng chéng， jiē kāi liǎo qín guó tǒng yī zhàn zhēng de xù mù。 chǔ guó bì qín jūn wēi shì， qiān dū yú chén， ài guó shī rén qū yuán tòng gǎn guó jiā lún wáng， tóu mì luó jiāng zì jìn。 zhōu nǎn wáng sì shí sì nián（ qián 271 nián）， kè qīng fàn jū xiàng qín zhāo wáng xiàn“ yuǎn jiāo jìn gōng” zhī cè， jiù shì yǔ yuǎn fāng guó jiā jié méng， jí zhōng lì liàng xiān dǎ bài lín jìn de guó jiā， zài zhú bù jiān bìng qí tā gè guó。 qín zhāo wáng nà fàn jū zhī cè， yú zhōu nǎn wáng wǔ shí nián（ 265 qián nián） chū bīng fá hán， fēng bì shàng dǎng jùn yǔ hán dū chéng xīn zhèng de lián xì， suī pò shǐ hán guó jiāng shàng dǎng xiàn gěi qín。 rán 'ér shàng dǎng jùn què zhuǎn 'ér yǐ fù zhào guó， qín wáng dà wéi zhèn nù， qín zhào kāi zhàn， zhào pài lǎo jiāng lián pō shuài jūn zhù shǒu cháng píng。 zhōu nǎn wáng wǔ shí sì nián（ qián 260 nián）， qín pài dàjiàng wáng hé duó qǔ shàng dǎng， yǔ lián pō jūn zài cháng píng duì zhì。 lián pō jiā gù bì lěi， yǐ shǒu wéi gōng， dǎ pò liǎo qín bīng sù zhàn sù jué de jìhuà， shuāng fāng jiāng chí dá sì yuè zhī jiǔ。 qín yòng fǎnjiànjì， shǐ zhào guó yǐ nián qīng qì shèng qiě zhǐ huì zhǐ shàng tán bīng de zhào kuò dài tì lián pō wéi cháng píng zhào jūn tǒng shuài。 qín guó tóng shí mì mì dì huàn lái dàjiàng bái qǐ。 zhào kuò yī dào qián xiàn jiù zhù dòng chū jī， bái qǐ pài chū qí bīng fēn gē zhào jūn， bìng jiāng zhào kuò bāo wéi qǐ lái。 zhào jūn bèi wéi duàn liáng sì shí liù tiān， shā rén yǐ shí， jūn xīn dà luàn。 zhào kuò mào xiǎn tū wéi， dāng chǎng sàng mìng， quán jūn dà bài。 bái qǐ jiāng zhào jūn jiàng zú quán bù huó mái， zhào jūn qián hòu gòng sǔn shī sì shí duō wàn。 cháng píng zhī zhàn shì qín guó yǔ tā zài zhōng yuán zuì hòu yī gè qiáng shǒu de jué zhàn， yě shì zhàn guó zuì wéi cǎn liè de yī cì zhàn zhēng。 zhì cǐ， dōng fāng liù guó dōuyǐ bù zài shì qín guó de duì shǒu。
　　 cháng píng zhī zhàn qián， dōng fāng chū xiàn liǎo zhù míng de zhàn guó sì gōng zǐ， jí qí guó mèng cháng jūn tián wén、 zhào guó píng yuán jūn zhào shèng、 wèi guó xìn líng jūn wèi wú jì、 chǔ guó chūn shēn jūn huáng xiē。 tā men lǐ xián xià shì， guǎng zhāo bīn kè， guān xīn guó shì， móu qǔ quán shì， cǎi qǔ gè zhǒng shǒu duàn duì fù qín guó de rù qīn hé wǎn jiù běn guó de miè wáng。 cháng píng zhī zhàn hòu， qín jūn chéng shì bāo wéi zhào dū hán dān。 qín jūn de cán shā， jī qǐ liǎo zhào rén de yì fèn hé bié guó de kǒng jù， zài wēi jí cún wáng miàn qián， chǔ chūn shēn jūn、 wèi xìn líng jūn shuài jūn yǔ zhào jūn nèi wài jiā gōng， dà bài qín jūn， qín guó yīn zài cháng píng zhī zhàn sǔn shī yán zhòng yì zì gǎn lì liàng bù zú suì chè bīng。 yàn tài zǐ dān shèn zhì pài qiǎn jīng kē qù cì shā qín wáng zhèng。 rán 'ér， lì shǐ de dà cháo yǐ wú fǎ niǔ zhuǎn， liù guó zhōng yú wèi néng bǎi tuō wáng guó de mìng yùn。
　　 zhàn guó shí， zhōu wáng shì lián míng yì shàng de gòng zhù dì wèi yě méi yòu liǎo， dàn réng zài luò yáng yī dài miǎnqiǎng wéi chí。 xī zhōu chū nián yíng jiàn luò yì shí， gòng xiū jiàn liǎo liǎng zuò chéng。 xī biān de fāng shí qī lǐ， jiào wáng chéng， dōng biān de xiǎo xiē， jiào chéng zhōu。 zhàn guó shí， yóu yú wáng shì nèi bù zhēng quán hé fēn fēng， xiān hòu chū xiàn liǎo jū yú wáng chéng de xī zhōu gōng hé yǐ gǒng yì（ jīn hé nán gǒng xiàn） wéi dū chéng de dōng zhōu gōng， zhēn zhèng tiān zǐ de zhōu xiǎn wáng jì jū yú dōng zhōu gōng zhì xià。 zhōu nǎn wáng wǔ shí jiǔ nián（ qián 256 nián）， qín jūn gōng qǔ hán guó de yáng chéng（ jīn hé nán dēng fēng dōng nán）、 fù shǔ（ jīn dēng fēng xī nán） èr dì， zhǎn shǒu sì wàn。 xī zhōu jūn lián hé zhū hóu jūn duì chū yī jué（ jīn hé nán luò yáng nán） gōng qín， yǐ gé duàn qín yǔ yáng chéng de tōng dào。 qín zhāo wáng yú shì fā bīng gōng xī zhōu， xī zhōu jūn bù dé bù jiāng qí sān shí liù yì quán bù xiàn gěi qín， xī zhōu miè wáng。 tóng nián， zhōu nǎn wáng sǐ qù， zuò wéi tiān zǐ zhī guó de zhōu cháo bù fù cún zài。 qín zhuāng xiāng wáng yuán nián（ qián 249 nián）， qín xiāng lǚ bù wéi dài bīng miè dōng zhōu gōng。
　　 qín zì xiào gōng shí shāng yàng biàn fǎ， zhōng jīng qín huì wáng、 wǔ wáng、 zhāo wáng， yī bǎi yú nián jiān， jiàn lì liǎo bǐ jiào gǒng gù de zhōng yāng jí quán de tǒng zhì， zhù zhòng shuǐ lì hé nóng yè shēng chǎn， jiǎng lì jūn gōng， jūn duì zhuāng bèi yōu liáng， yòu chōng fēn lì yòng kè qīng wéi qín móu huá zuò zhàn， zài zhū hóu guó zhōng yuè zhàn yuè qiáng， zhōng yú dǎ bài liǎo dōng fāng gè gè qiáng dà de dí shǒu， chéng wéi tiān xià dì yī de qiáng guó。 qín xiào wén wáng lì yī nián（ qián 250 nián） ér zú， qín zhuāng xiāng wáng jì wèi， shāng rén chū shēn de lǚ bù wéi wéi chéngxiàng， dì 'èr nián jiù shuài bīng miè dōng zhōu， qǔ hán zhī chéng gāo、 xíng yáng， jiàn sān chuān jùn。 cì nián， qín jūn jī zhào， fá hán， zài shàng dǎng shè tài yuán jùn。 zhuāng xiāng wáng sān nián（ qián 247 nián） sǐ， shí sān suì de qín wáng zhèng jì wèi， tā jiù shì hòu lái de qín shǐ huáng。 qín wáng zhèng wǔ nián（ qián 242 nián）， qín jūn gōng wèi， duó qí suān zǎo děng 'èr shí chéng， shè dōng jùn， yòu yú qín wáng zhèng liù nián（ qián 241 nián） fěn suì liǎo chǔ、 zhào、 wèi、 hán děng guó dì sì cì， yě shì zuì hòu yī cì hé zòng duì qín de jūn shì jìn gōng， hái yòng fǎnjiànjì chú diào liǎo fǎn qín zuì jī liè de wèi xìn líng jūn。 zhì cǐ， zài jiāng tǔ guǎng dà bīng qiáng mǎ zhuàng de qín guó miàn qián， dōng fāng liù guó jūn zhù xíng tóng yú qín de jùn xiàn zhǎngguān。
　　 qín wáng zhèng jiǔ nián（ qián 238 nián）， píng lào dú zhī luàn， yíng zhèng qīn zì zhí zhǎng zhèng quán， suí jí chū dòng dà jūn， yǐ cuī kū lā xiǔ zhī shì， héng sǎo liù guó jiù shì lì， shǐ chēng qín miè liù guó。 yú shí qī nián（ qián 230 nián） miè hán， èr shí 'èr nián（ qián 225 nián） miè wèi， èr shí sì nián（ qián 223 nián） miè chǔ， èr shí wǔ nián（ qián 222 nián） miè yàn、 miè zhào， èr shí liù nián（ qián 221 nián） miè qí， zhōng yú jiàn lì liǎo zhōng guó lì shǐ shàng dì yī gè tǒng yī de zhōng yāng jí quán guó jiā。
　　
　　 zhèng zhì zhì dù
　　 zhàn guó shí， gè zhū hóu guó lù xù xíng chéng guó jūn zhī xià jiàngxiàng fēn zhí、 wén wǔ fēn quán de zhōng yāng guān liáo tǐ zhì。 xiāng， yòu chēng xiàngbāng、 zǎixiàng， shì bǎi guān zhī cháng。 jiāng， yòu chēng jiāng jūn， shì wǔ guān zhī cháng。 qín guó yú wǔ wáng 'èr nián（ qián 309） kāi shǐ shè chéngxiàng yī zhí， chéngxiàng zhōng zuì zūn guì zhě chēng xiàngbāng， zuì gāo wǔ zhí chū wéi dà liáng zào， dào qín zhāo wáng shí cái shè jiāng jūn。 chǔ guó yī zhí yǐ jīn yǐn wéi zuì gāo guān zhí， zhù guó huò shàng zhù guó wéi dì wèi shāo cì de zuì gāo wǔ guān。 gè guó cì yī jí de wǔ guān wéi wèi， huò chēng guó wèi、 dū wèi。 guó jūn de mì shū chēng yù shǐ， bìng yòu jiān chá zhī rèn。 jùn xiàn de shè zhì gèng wéi pǔ biàn， zhú jiàn xíng chéng yǐ jùn tǒng xiàn de gé jú。 yuán lái， guān lì shì xí， gè yòu fēng dì。 zhàn guó zhōng qī kāi shǐ， guó jūn duì gè jí guān lì gǎi wéi gěi yǐ yī dìng liáng shí zuò wéi fèng lù， huò shǎng gěi huáng jīn、 qián bì。 tóng shí xíng chéng xǐ fú zhì dù， rèn miǎn guān lì yǐ xǐ wéi píng， diào dòng jūn duì yǐ bīng fú wéi jù。 cóng 'ér jiāng yī qiē quán lì jí zhōng yú guó jūn zhī shǒu。 xiàn yǐ xià， yòu xiāng、 lǐ、 jù de zǔ zhì。 xiāng yòu sān lǎo、 tíng yuàn， lǐ yòu lǐ zhèng。 jù shì cūn luò， qí xià yòu wǔ、 shí de biān zhì， wǔ jiā wéi yī wǔ， yòu wǔ cháng， shí jiā wéi yī shí， yòu shí cháng。
　　 zhàn guó chū， gè guó biàn fǎ jìn yī bù shǐ fǎ lǜ xì tǒng huà。 wèi guó lǐ kuī suǒ biān《 fǎ jīng》， bāo kuò dào fǎ、 zéi fǎ、 qiú fǎ、 bǔ fǎ、 zá fǎ hé jù fǎ。 dào fǎ zhì tōu qiè， zéi fǎ zhì shā rén。 qiú fǎ hé bǔ fǎ shì duì dào zéi zhēn chá hé dài bǔ de chǔlǐ chéng xù。 zá fǎ shì duì dào、 zéi yǐ wài fàn zuì de chéng fá guī dìng。 jù fǎ shì gēn jù qíng kuàng duì fàn zuì yú yǐ jiǎn qīng huò jiā zhòng chǔfá de guī dìng。 qín guó běn lái jiù yòu zú zhū zhī xíng。 shāng yàng biàn fǎ， shè lián zuò zhī fǎ， gèng zhì dìng liǎo yán lì de fǎ lǜ， zēng jiā ròu xíng、 dà bì， yòu záo dǐng、 chōu lē、 huò pēng zhī xíng。 qí tā gè guó yě jìng xiāng zhì dìng yán xíng kù fǎ。 rú qí yòu pēng、 shā、 yùn、 jīn dāo děng xíng， chǔ guó yòu lù、 zhī jiě、 pēng、 guàn 'ěr、 biān， chī、 yuè、 gōng、 gù、 lì、 miè jiā、 yí zōng、 sān zú děng xíng， yàn yòu jié、 kū fù、 jìyù、 yì děng xíng。
　　
　　 jì shù jìn bù
　　 zhàn guó shí， tiě zhì nóng jù yǐ pái chì mù、 shí nóng jù pǔ biàn yòng yú shēng chǎn zhōng， biàn lì dīng kǎn fá shù lín、 xīng xiū shuǐ lì、 kāi kěn huāng dì hé shēn gēng xì zuò， cù jìn liǎo nóng yè shēng chǎn de fā zhǎn。 zài shēn gēng chú cǎo de tóng shí， nóng mín men zhù yì shí bié tǔ rǎng xìng zhì， yīn dì zhì yí dì xuǎn zé bù tóng de zuò wù jìn xíng zhòngzhí。 shī féi jì shù tí gāo， dǒng dé yòng féi zhī bàn zhǒng， fèn féi、 lǜ féi hé cǎo mù huī bèi pǔ biàn shī yòng。 kāi shǐ zhù yì xuǎn zé zǐ zhǒng， fáng zhì chóng bìng， shí xíng qí zhǒng fǎ， bōzhòng shū mì dé yí， biàn yú tōng fēng pái， lào， shàn yú péi gēn、 chú cǎo、 jiànmiáo hé zhǎng wò nóng shí jì jié。 pǔ biàn tuī guǎng yī nián liǎng shú zhì， dà dà tí gāo liǎo dān wèi miàn jī de nián chǎn liàng。 wèi guó lǐ kuī céng duì dāng shí de liáng shí chǎn liàng gū jì shuō， yī mǔ dì（ yuē dāng jīn sān fēn zhī yī mǔ） zài píng cháng nián jǐng， kě yǐ chǎn sù yī shí bàn（ yuē hé jīn sì shí yī gōng jīn）， dà、 zhōng、 xiǎo fēng shōu shí kě yǐ dá dào liù shí、 sì shí bàn、 sān shí， xiǎo、 zhōng、 dà qiàn shōu shí zé zhǐ néng dǎ yī shí、 qī dǒu、 sān dǒu。 nóng mín píng jūn měi rén měi yuè xū kǒu liáng yī shí bàn， wǔ kǒu zhī jiā， yī nián shí yòng jiǔ shí shí， zé píng cháng nián jǐng yī jiā zhòngdì bǎi mǔ suǒ chǎn liáng shí， gòu quán jiā yī nián bàn shí yòng。
　　 zhàn guó shí， shǒu gōng yè dà fā zhǎn， yě tiě、 qīng tóng qì zhù zào、 qī qì、 sī zhì yè de shēng chǎn shuǐ píng dōuyòu xiǎn zhe de tí gāo。 yǐ jīng jiào hǎo tā zhǎng wò liǎo gāo wēn yè tǐ hái yuán fǎ de shēng tiě yě zhù jì shù， néng duàn dǎ chū yòng yú jiàn shēn de gāo tàn gāng， zhù tiě róu huà shù kāi shǐ chū xiàn。 qīng tóng qì de zhì zuò pǔ biàn shǐ yòng róng zhù、 hàn jiē、 shī là fǎ hé jīn yín qiàn cuò gōng yì， chǎn shēng liǎo zài tóng qì biǎo miàn tú jīn、 liú jīn hé kè wén gōng yì， qì xíng qīng bó líng qiǎo， huā wén xì zhì fán fù， jù yòu gāo chāo de jì shù hé yì shù shuǐ píng。 yǐ jīng néng shēng chǎn qiān bèi liú lí。 qī qì zhì zào yè chéng wéi dú lì de shǒu gōng yè bù mén， suǒ zào qī qì yǐ mù wéi tāi， yòu hēi、 hóng、 huáng、 lán、 zǐ、 bái děng shí duō zhǒng yán sè de qī， zài qì wù shàng huì chū gè zhǒng guāng zé měi lì de huā wén， bìng fā míng liǎo cuī gān jì。 yòu liǎo jié gòu hé huā wén dū jiào fù zá de zhì jǐn yǐ jí shǒu gōng zhēn biān zhì wù。 chū xiàn liǎo yī xiē sī yíng dà shǒu gōng yè zhù， rú lǔ guó zhǔ jiān de yī dùn， qín guó bā dì kāi cǎi dān shā de guǎ fù qīng， zhào guó yě tiě de guō zòng děng。
　　 wèile shì yìng shāng yè fā zhǎn de xū yào， zhàn guó shí bì de zhǒng lèi duō， liú tōng shù liàng dà。 gè guó tóng bì de yàng shì bù tóng， qí、 yàn zhù yào shì dāo xíng de dāo bì， sān jìn zhù yào shì chǎn xíng de bù bì， qín、 zhōu zhù yào shì yuán xíng yòu kǒng de huán qián， chǔ guó zhù yào shì xíng sì bèi ké de yǐ bí qián。 jīn bì yòu chǔ guó yā chéng fāng kuài de yǐng yuán、 chén yuán。 zhàn guó chū nián， wèi guó měi shí sù mài sān shí qián， nóng mín měi hù zhǒng yī bǎi mǔ dì zài píng cháng nián jǐng de shōu huò， chú qù chī fàn hé jiāo shuì， yú sì shí wǔ bǎi sù， kě mài yī qiān sān bǎi wǔ shí qián， měi hù chú shè lǘ cháng xīn chūn qiū zhī cí yào yòng sān bǎi qián， měi rén yī nián chuān yī yào huā sān bǎi qián， quán jiā yào huā yī qiān wǔ bǎi qián， hái bù zú sì bǎi wǔ shí qián。
　　 zhàn guó shí dài de sǎnwén chuàng zuò shí fēn xīng shèng， yòu gè zhǒng lì shǐ sǎnwén， zhū zǐ de sǎnwén hé qí tā sǎnwén zuò pǐn。 zhè xiē sǎnwén dū yòng jiē jìn kǒu yǔ de wén zì xiě chéng， huò wāng yáng zì sì rú zhuāng zǐ， huò wěi wěi dòng rén， huò jī qíng héng yì， huò yuē làn duō cǎi， huò pì yù lián zhū hán fēi zǐ de yù yán， huò pōu xī tòu chè rú mèng zǐ， huò luó ji yán mì。 xiàn shí zhù yì hé làng màn zhù yì de wán měi jié hé， shǐ qū yuán de shī zuò jù yòu jí dà de yì shù gǎn rǎn lì。 sòng yù de zuò pǐn， zài mó fǎng qū yuán de tóng shí， duì chǔ cí yòu fā zhǎn hé chuàng zào， zài sāo tǐ zhōng biàn huà chū fù tǐ， duì hòu dài de wén xué chuàng zuò yòu hěn dà yǐng xiǎng。
　　 shè huì zhòng dà biàn gé
　　A、 nóng yè shēng chǎn de fā zhǎn
　　1、 tiě zhì gōng jù de jìn yī bù tuī guǎng： gè dì dà liàng tiě qì chū tǔ， biǎo míng qí guǎng fàn xìng。 fāng fǎ yòu suǒ tí gāo， wéi nóng yè shēng chǎn de fā zhǎn tí gōng liǎo wù zhì qián tí tiáo jiàn。
　　2、 chù lì gēng tián de tuī guǎng： chú liǎo niú gēng wài， hái yòu mǎ gēng， dì qū gèng wéi guǎng fàn。
　　3、 gēng zuò jì shù de jìn bù： shí bié tǔ rǎng， shī féi jì shù， bǐ 'ōu zhōu zǎo yī qiān duō nián。
　　4、 liáng shí zuò wù zhǒng lèi yǔ fēn bù： yóu yú gè guó tǔ rǎng、 qì hòu děng bù tóng 'ér zhòngzhí bù tóng de zhuāng jià， liáng shí zuò wù pǐn zhǒng yě yòu suǒ bù tóng。
　　5、 nóng yè fāng miàn de tí gāo： dāng shí yī shí xiāng dāng jīn 60 jīn， cóng 'ér kě zhī， zhōng guó de nóng yè méi yòu gēn běn xìng de tū pò， zài dāng shí yǐ diàn dìng liǎo jī chǔ。
　　B、 shǒu gōng yè hé shāng yè de fā zhǎn
　　1、 shǒu gōng yè de fā zhǎn
　　 zhǒng lèi： zhàn guó shí dài de shǒu gōng yè， yòu zuò wéi nóng yè fù yè de jiā tíng shǒu gōng yè， yòu dú lì jīng yíng de gè tǐ shǒu gōng yè， yòu háo mín jīng yíng de dà shǒu gōng yè， yě yòu gè guó zhèng fǔ jīng yíng de guān yíng shǒu gōng yè。
　　 rén yuán： yòu nóng mín、 shǒu gōng yè zhě、 yǐ fù pín mín、 gù gōng（ diàn nóng）、 nú lì、 guān nú。
　　 jì shù： fǎng zhì yè yòu xīn chǎn pǐn， bìng yòu dì fāng tè sè。 mù gōng yòu guī（ yuán guī）、 jǔ（ qū chǐ）、 shéng（ mò dǒu）、 yǐn guā děng。 cǎi kuàng、 xún kuàng jì shù。
　　 chǎn pǐn： liú lí（ jí bō lí） zhì zuò de bì、 jiàn shǒu、 yìn xǐ děng。
　　2、 shāng yè de fā zhǎn
　　 yīn nóng yè， shǒu gōng yè shēng chǎn de fā zhǎn， shè huì fēn gōng de kuò dà， dài lái liǎo shāng yè de fā zhǎn。 zhèng fǔ yě chéng rèn liǎo shāng rén de hé fǎ cún zài， zhēng shōu gè zhǒng shuì juān。
　　 shāng rén de zhǒng lèi：（ 1） zuò liè fàn mài de pǔ tōng shāng rén hé xiǎo běn jīng yíng de fàn fū fàn fù。（ 2） fù shāng dà jiǎ， jì yòu zhèng zhì dì wèi， yòu yòu xióng hòu de cái lì。 zhàn guó shí dài shāng rén de xiáng xì qíng kuàng， qǐng cān jiàn sī mǎ qiān《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》。
　　3、 chéng shì de xīng qǐ
　　 suí zhe nóng yè、 shǒu gōng yè、 shāng yè de fā zhǎn， zhuān zhì zhù yì zhōng yāng jí quán zhì dù de xíng chéng， cù jìn liǎo zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà de jí zhōng， yǐn qǐ liǎo chéng shì de fā zhǎn， yòu dài biǎo xìng de shì qí guó de lín zī、 yàn xià dū、 chǔ guó de yǐng、 dìng táo、 zhào guó de hán dān。 chéng shì shì tǒng zhì jiē jí duì nóng cūn xíng shǐ tǒng zhì quán de jù diǎn， yòu shì guān lì、 dì zhù、 shāng rén、 gāo lì dài zhě jù jū de chǎng suǒ。 chéng shì cóng zhèng zhì shàng tǒng zhì nóng cūn， cóng jīng jì shàng bō xuē nóng cūn。
　　4、 huò bì guān xì de huó yuè
　　 suí zhe shāng pǐn jiāo huàn de fā zhǎn， huò bì guān xì huó yuè qǐ lái。 zhàn guó shí， bù jǐn gè guó zhù zào huò bì， ér qiě hěn duō chéng shì yě zhù zào huò bì， yīn cǐ gè dì huò bì de yàng shì bù tóng， zhǒng lèi fán duō。 jiě fàng hòu fā xiàn de zhàn guó huò bì， bù xià jǐ bǎi zhǒng zhī duō。 cóng qí zhù zào cái liào kàn， yòu tóng bì hé jīn bì。 cóng qí zào xíng shàng fēn： dāo bì， liú xíng yú qí、 yàn děng guó； chǎn bì， liú tōng yú sān jìn děng guó； huán qián， liú tōng yú qín hé dōng、 xī zhōu děng dì； tóng bèi（ yǐ bí qián）， liú tōng yú chǔ guó。 chǔ guó hái yòu zhù jīn bì： yǐng yuán、 chén yuán。 zhǒng lèi duō、 liú tōng liàng dà， fǎn yìng liǎo dāng shí shāng pǐn jiāo huàn de fā dá。 huò bì zhǒng lèi fán zá， yě fǎn yìng liǎo yòu hěn dà de dì yù xìng。
　　 suí zhe huò bì de fā zhǎn， gāo lì dài yě fēng xíng qǐ lái。 cǐ wài hái yòu zhòng nóng yì shāng zhèng cè。
　　 zhàn guó shí shè huì jīng jì chǔyú fēi sù qián jìn dāng zhōng， dàn gè dì qū shì fā zhǎn bù píng héng de。 qí、 wèi bù jǐn zì rán tiáo jiàn hǎo， ér qiě shè huì gǎi gé zǎo， yīn 'ér chéng wéi zhàn guó chū nián bǐ jiào fā dá de guó jiā。 qín guó yuán lái bǐ jiào luò hòu， yīn dì chù guān zhōng wò yě， biàn fǎ bǐ jiào chè dǐ， yīn cǐ hòu lái jū shàng， chéng wéi zhàn guó hòu qī zuì qiáng shèng de guó jiā。 chǔ guó jiāng yù zuì dà， tǔ dì féi wò， shǒu gōng yè、 shāng yè yě xiāng dāng fā dá， céng yǔ qí、 qín bìng wéi qiáng guó， yīn jūn lì bù qiáng， bèi qín guó miè diào。
　　C、 dì zhù yǔ nóng mín
　　 zhàn guó shí de sān zhǒng shè huì máo dùn： fēng jiàn dì zhù jiē jí hé nóng mín jiē jí de máo dùn， dì zhù jiē jí de nèi bù máo dùn， dì zhù hé nú lì zhù cán yú shì lì de máo dùn。
　　 zhù yào máo dùn shì dì zhù hé nóng mín de máo dùn。 bìng qiě gòu chéng liǎo zhōng guó fēng jiàn shè huì de zhù yào máo dùn。
　　1、 dì zhù de lèi xíng
　　 fēng jiàn guó jūn， shì dì zhù jiē jí de zǒng dài biǎo， yě shì zuì dà de tǔ dì zhàn yòu zhě。
　　 guì zú shí fēng dì zhù： zhàn guó sì dà gōng zǐ： qí mèng cháng jūn tián wén、 zhào píng yuán jūn zhào shèng、 wèi xìn líng jūn wèi wú jì、 chǔ chūn shēn jūn huáng xiē， tā men yòu zhèng zhì dì wèi， jīng jì shàng shōu qǔ fēng dì lǐ de mín hù zū shuì， yòu kě fàng gāo lì dài， jiā zhōng yǎng yòu shí kè， yōng yòu nú lì， shì dì zhù zhōng de bǎo shǒu jiē céng。
　　 jūn gōng guān liáo dì zhù： zhù yào kào zhàn gōng hé zhèng zhì cái néng huò dé tǔ dì、 quán lì， lái yuán yòu de shì yuán lái de jiàngxiàng， rú wèi guó gōng shū cuó yī cì dé shǎng tián sì shí wàn mǔ， wáng jiǎn qiú tián。 yòu de yòng jūn zhù shǎng cì de qián gòu mǎi tián dì， rú zhào kuò。
　　 háo mín dì zhù： yǐ kào jīng jì shǒu duàn qǐ jiā， zhù yào shì dà shǒu gōng yè zhù hé dà shāng rén， yǐ mò zhì cái， yòng běn shǒu zhī。
　　 bù yī dì zhù： zì gēng nóng tōng guò zuò guān huò zuò mǎi mài fā cái 'ér gòu dì chéng wéi dì zhù。《 lǚ shì chūn qiū * bó zhì piān》 jì zhào guó zhōng móu zì gēng nóng níng yuè wéi bǎi tuō zhǒng zhuāng jià de láo kǔ， xué xí hòu dāng liǎo xī zhōu jūn zhōu wēi gōng de lǎo shī， dé dào bù shǎo tǔ dì， chéng liǎo dì zhù。
　　 shàng shù dì zhù suī rán zài zhèng zhì、 jīng jì shàng bìng bù wán quán yī yàng， dàn tā men gòng tóng zǔ chéng shè huì de tǒng zhì jiē jí， shì lì zài bù duàn kuò dà。
　　2、 nóng mín de lèi xíng
　　 gōng mín： shì dāng shí nóng mín de zhù yào bù fēn， yóu guó jiā shòu tián， nóng mín xiàng guó jiā jiǎo nà zū shuì， fú yáo yì hé bīng yì， yòu dú lì de jīng jì hé shēng chǎn néng lì， dàn bù néng qiān yí， kě yǐ chēng wéi nóng mín。
　　 diàn nóng： méi yòu tǔ dì， dàn hái yòu yī xiē shēng chǎn gōng jù。 zū zhǒng dì zhù de tǔ dì， shì yǐ fù nóng mín。
　　 zì gēng nóng： yī shì shì dà fū jiē jí， èr shì lì liǎo jūn gōng de jūn rén。
　　 gù nóng： bù jǐn méi yòu tǔ dì， lián zuì jī běn de shēng chǎn gōng jù hé zhǒng zǐ yě méi yòu， zhǐ hǎo chū mài láo dòng lì。
　　3、 nóng mín yǔ dì zhù jiē jí de máo dùn
　　 shòu fēng jiàn guó jiā“ bù lǚ zhī zhēng， sù mǐ zhī zhēng， lì yì zhī zhēng” děng gè zhǒng fù shuì yáo yì de bō xuē， shòu gāo lì dài de pán bō， héng zhēng bào liǎn， jī huà liǎo dì zhù jiē jí yǔ nóng mín jiē jí de máo dùn。
　　
　　 kē xué fā zhǎn
　　 zhàn guó shí， jié chū de tiān wén xué jiā qí rén gān dé yòu《 tiān wén xīng zhàn》， wèi rén shí shēn yòu《 tiān wén》。 tā men fā xiàn wǔ dà xíng xīng zhōng de yíng huò（ huǒ xīng） hé jīn xīng（ tài bái） yòu nì xíng xiàn xiàng， cè dìng jīn xīng hé mù xīng de huì hé zhōu qī cháng dù， bìng dìng huǒ xīng de zhí xīng zhōu qī wéi yī diǎn jiǔ nián， mù xīng wéi shí 'èr nián， yǔ xiàn dài kē xué cè dìng jí wéi xiāng jìn。 shí shēn duì 'èrshíbāxiù jù dù hé qí tā yī xiē héng xīng shí sù dù de cèliáng， shì zǎo qī héng xīng dìng liàng guān cè de zhòng dà chéng guǒ。 hòu rén jiāng liǎng rén de zhù zuò hé chēng《 gān shí xīng jīng》。 zhàn guó shí， guān yú 'èr shí sì jié qì de huàfēn hé 'ān pái dà zhì qí bèi， duì nóng yè shēng chǎn qǐ liǎo zhòng yào de zuò yòng。 qín cháo shí xíng zhuān Xū lì， yǐ xià zhèng shí yuè wéi suì shǒu， jiǔ yuè wéi suì wěi。
　　 zhàn guó shí de《 mò jīng》 zhōng， yòu xǔ duō jǐ hé mìng tí， rú liǎng tiáo bìng xíng xiàn zhī jiān děng jù、 sān diǎn gòng yī zhí xiàn， tóng yuán de bàn jìng xiāng děng、 jǔ xíng sì jiǎo jiē wéi zhí jiǎo děng。 fā míng liǎo jì suàn gōng jù suàn chóu， yòng shí gēn xiǎo gùn bǎi chéng bù tóng de xíng zhuàng lái biǎo shì shù zì， jìn xíng jì suàn， dà dà jiā kuài liǎo jì suàn de sù dù， cǐ wài， guāng xué bā tiáo yě shì mò jīng de zhòng yào chéng jiù。《 kǎo gōng jì》 zhōng yòu fēn shù de jiǎn dān yùn suàn fǎ hé tè shū jiǎo dù de gài niàn yǔ míng chēng。《 zhōu bì suàn jīng》 de chéng shū kě néng zài hàn chū， dàn tā shì xiān qín cèliáng xué de jīng yàn zǒng jié， qí zhōng shǐ yòng liǎo xiāng dāng fán fù de fēn shù suàn fǎ hé kāi píng fāng fǎ。
　　 lì xué zhī shí zài《 mò jīng》 zhōng yě yòu hěn hǎo de chǎn shù。 rèn wéi， lì shì rén tǐ suǒ jù yòu de shǐ yùn dòng fā shēng zhuǎn yí hé biàn huà de shǒu duàn， zhǐ chū gàng gān píng héng yǔ liǎng duān de zhòng liàng hé lì bì de cháng duǎn dōuyòu guān xì， fā xiàn chuán de xíng tǐ dà xiǎo yǔ qí zài shuǐ zhōng xià chén shēn qiǎn yòu yī dìng de jūn héng guān xì， shì guān yú fú lì yuán lǐ de pǔ sù biǎo shù。
　　
　　 zhé xué sī xiǎng
　　 zhàn guó shí dài， shè huì de jù liè biàn gé duì xué shù wén huà tí chū liǎo yī xì liè yào qiú， jiā shàng shì jiē céng de xíng chéng hé tǒng zhì zhě de tí chàng， xǔ duō xué pài fēn fēn chū xiàn， xíng chéng liǎo bǎi jiā zhēng míng de jú miàn。 dāng shí， zuì yòu yǐng xiǎng de， chú liǎo rú dào 'èr jiā yǐ wài， hái yòu yǐ mò dí wéi dài biǎo de mò jiā， yǐ hán fēi、 shāng yàng wéi dài biǎo de fǎ jiā， yǐ zōu yǎn wéi dài biǎo de yīn yáng jiā， yǐ gōng sūn lóng zǐ wéi dài biǎo de míng jiā， yǐ sūn bìn wéi dài biǎo de bīng jiā， yǐ xǔ xíng wéi dài biǎo de nóng jiā， yǐ zhāng yí、 gōng sūn yǎn、 sū qín wéi dài biǎo de zòng héng jiā， yǐ lǚ bù wéi wéi dài biǎo de zá jiā děng。 gè pài gè jiādōu zhe shū lì shuō， guǎng shòu dì zǐ， cānyù zhèng zhì， hù xiāng pī pàn， yòu hù xiāng shèn tòu， xué shù sī xiǎng jí wéi fán róng。 qín tǒng yī liù guó， chóng shàng fǎ jiā， jiān yòng yīn yáng jiā， fén shū kēng rú， mí xìn bào lì， jiāng fǎ jiā xué shuō guòfèn kuā dà jūn quán de yī miàn fā huī dào jí zhì。

pínglún (0)