táng dài  唐(597nián～659nián)

 zhèng shū Political books： 《táng lǜ shū yì》 shīcí： 《xīn qū 'èr shǒu New song 2》   《bà qiáo dài lǐ jiāng jūn》   《yǔ 'ōu yáng xún hù cháo（ wú jì cháo xún）》    yuèdòuzhǎngsūn wú jìzài历史大观dezuòpǐn!!! yuèdòuzhǎngsūn wú jìzài诗海dezuòpǐn!!!

　　 zhǎngsūn wú jì， zì jī fǔ， hé nán luò yáng rén， xiān shì nǎi xiān bēi zú tuò bá shì， běi wèi huáng zú zhī xì， hòu gǎi wéi zhǎngsūn shì。 shì táng tài zōng lǐ shì mín de nèi xiōng， wén dé shùn shèng huáng hòu de gē gē。 hàoxué， yòu chóu lüè， zuǒ tài zōng dìng tiān xià， yǐ gōng dì yī， fēng qí guó gōng。 lì shàng shū pú shè、 sī kōng。 jiè jù yíng mǎn， gù cí bù xǔ， fù bài sī tú。 zhēnguàn shí qī nián， tú gōng chén 'èr shí sì rén yú líng yān gé， wú jì wéi zhī guān。 gāo zōng jí wèi， jìn cè tài wèi， zhī mén xià shěng。 hòu wèixǔ jìng zōng wū gòu， biǎn sǐ qián zhōu。 shī sān shǒu。
　　
　　 zhǎngsūn wú jì fēi cháng hàoxué， “ gāi bó wén shǐ ”。 suí cháo yì níng yuán nián（ 617 nián）， lǐ yuān qǐ bīng tài yuán。 wú jì jìn jiàn， yuān 'ài qí cái lüè， shòu rèn wèi běi xíng jūn diǎn qiān。 zì cǐ fǔ zuǒ lǐ shì mín， jiàn lì liǎo táng cháo zhèng quán， shì táng cháo de kāi guó gōng chén， yǐ gōng dì yī， fēng qí guó gōng， hòu xǐ zhào guó gōng。 wǔ dé jiǔ nián (626 nián )， cānyù fā dòng xuán wǔ mén zhī biàn， bāng zhù lǐ shì mín duó qǔ dì wèi。 lì rèn shàng shū pú shè、 sī kōng。 wéi rén jǐn shèn， gǎi rèn sī tú。 zhēnguàn shí yī nián（ 637 nián） fèng mìng yǔ fáng xuán líng děng xiū《 zhēnguàn lǜ》。 zhēnguàn shí qī nián， tú gōng chén 'èr shí sì rén yú líng yān gé， zhǎngsūn wú jì jū dì yī。 táng gāo zōng jí wèi， cè fēng tài wèi， tóng zhōng shū mén xià sān pǐn。 yǒng huī 'èr nián（ 651 nián） fèng mìng yǔ lǜ xué shì duì táng lǜ zhú tiáo jiě shì， zhuàn chéng《 lǜ shū》（ sòng yǐ hòu chēng《 táng lǜ shū yì》） 30 juàn。 yīn fǎn duì gāo zōng lì wǔ zé tiān wéi huáng hòu， wèixǔ jìng zōng wū gòu， xuē jué liú qián zhōu（ jīn guì zhōu）， zì yì sǐ。 yòu shī sān shǒu。
　　
　　【 liǎng cháo liáng zuǒ héng héng zhǎngsūn wú jì】
　　
　　 zhēnguàn cháo gōng chén jǐjǐ， jǐn táng tài zōng tú xíng yú líng yān gé yòu tè shū gòng xiàn de jiù yòu 24 wèi zhī duō， zhǎngsūn wú jì bèi liè zài shǒu gōng zhī wèi。 bù guò， jiù cái néng 'ér lùn， tā zài móu chén měngjiàng、 liáng zǎi xiánxiàng zhōng jué duì suàn bù shàng tū chū， dàn cóng yǔ táng tài zōng de guān xì kàn， què shì tài zōng de fù xīn。 yóu yú shòu dào táng tài zōng tè shū xìn lài， zhǎngsūn wú jì bù dàn zài zhēnguàn zhāofā huī liǎo tè shū zuò yòng， qiě shòu tuō fǔ zuǒ gāo zōng， chéng wéi táng chū zhèng zhì shǐ shàng de tè shū rén wù。
　　
　　 yī
　　
　　 zhǎngsūn wú jì de xiān zǔ， chū zì běi wèi huáng zú tuò bá shì， yīn yòu shū gōng， gǎi xìng zhǎngsūn shì。 zhǎngsūn shì shì běi wèi yǐ lái díshì zú gāo mén， shǔ yú jūn shì guì zú。 dàn zhǎngsūn wú jì běn rén， zài jūn shì fāng miàn suī yòu yī dìng móu lüè， dàn bìng bù shàn yú tǒng bīng dǎ zhàng， yòng táng tài zōng de huà shuō：“ cōng míng jiàn wù， yǎ yòu wǔ lüè”，“ zǒng bīng dǎ zhàng， fēi qí suǒ cháng。” 〔 1 〕 zhè zhǒng qíng kuàng yǔ tā zǎo nián jīng lì yòu guān。 zhǎngsūn wú jì de fù qīn qù shì jiào zǎo， tā yǔ mèi mèi yī tóng zài jiù fù gāo shì lián jiā zhōng zhǎngdà。 gāo shì lián běn rén“ shǎo yòu qì jú， pō shè wén shǐ”〔 2〕， hěn yòu cái huá hé míng wàng。 zài zhè yàng yī gè wén huà sù yǎng gāo de jiā tíng zhōng， zhǎngsūn shì xiōng mèi shòu dào hěn hǎo de wén huà jiào yù。 wú jì“ hàoxué， gāi bó wén shǐ”〔 1〕， mèi mèi yě shì“ shàohǎo dú shū， zào cì bì xún lǐ zé”〔 3〕。 gāo shì lián shí rén hěn yòu huì yǎn， zǎo zài lǐ yuān fù zǐ tài yuán qǐ bīng zhī qián， jiù fā xiàn lǐ shì mín shì gè fēi cháng zhī rén， bǎ zhǎngsūn wú jì de mèi mèi pìn yǔ lǐ shì mín， hòu lái lǐ shì mín zuò huáng dì， cè fēng zhǎngsūn shì wéi huáng hòu。 zhǎngsūn wú jì de nián líng yǔ lǐ shì mín xiāng fǎng， èr rén cóng xiǎo jiāo wǎng yǒu shàn， mèi mèi jià gěi lǐ shì mín hòu， liǎng rén guān xì gèng jiā qīn mì。
　　
　　 cóng lǐ yuān fù zǐ jìn yáng qǐ bīng pàn suí， dào jiàn lì táng cháo， zài dào tǒng yī tiān xià， zhǎngsūn wú jì yī zhí zhuī suí lǐ shì mín dōng zhēng xī tǎo， dàn què méi yòu shénme xiǎn hè zhī gōng。 tā zài zhèng zhì wǔ tái shàng xiǎn lù tóu jiǎo， shì zài xuán wǔ mén shì biàn zhōng。 táng cháo jiàn lì hòu， lǐ yuān jí tuán fā shēng fēn liè， zuì tū chū de máo dùn shì tài zǐ lǐ jiàn chéng hé qín wáng lǐ shì mín zhī jiān zhēng duó huáng wèi jì chéng quán。 lǐ shì mín de cái néng。 wēi wàng hé jiē zhǒng 'ér zhì de xiǎn hè jūn gōng， bù jǐn shǐ qí běn rén chǎn shēng liǎo jì yú huáng wèi de yě xīn， yě yǐn qǐ tài zǐ lǐ jiàn chéng de jì dù hé bù 'ān。 kāi shǐ shì lǐ jiàn chéng xiǎng duì lǐ shì mín xià dú shǒu， dàn méi chéng gōng。 lǐ shì mín wèn qín wáng fǔ de liáo shǔ men：“ diàn wēi zhī zhào， qí jì yǐ jiàn， jiāng ruò zhī hé？”〔 4〕 fáng xuán líng duì zhǎngsūn wú jì shuō：“ jīn xián xì yǐ chéng， yī dàn huò jī qiè fā， qǐ wéi fǔ cháo tú dì， nǎi shí shè jì zhī yōu， mò ruò quàn wáng xíng zhōu gōng zhī shì， yǐ 'ān guó jiā。 cún wáng zhī jī， jiān bù róng fā， zhèng zài jīn rì。” zhǎngsūn wú jì shuō：“ wú huái cǐ jiǔ yǐ， bù gǎn fā kǒu， jīn wú zǐ suǒ yán， zhèng hé wú xīn， jǐn dāng bái zhī。”〔 5〕 yú shì， fáng xuán líng、 dù rú huì、 zhǎngsūn wú jì tóng quàn lǐ shì mín xiān fā zhì rén， rèn wéi zhǐ yòu rú cǐ cái néng zhuǎn wēi wéi 'ān。
　　
　　 cǐ shí tài zǐ lǐ jiàn chéng yǔ qí wáng lǐ yuán jí yě zài jiā jǐn huó dòng， yòng zhòng jīn shōu mǎi lǐ shì mín bù jiāng yùchí jìng dé， zāo jù jué hòu， yòu duì lǐ shì mín xíng cì， réng wèi dé chěng。 lǐ jiàn chéng duì lǐ yuán jí shuō：“ qín fǔ zhì lüè zhī shì， kě dá zhě dú fáng xuán líng、 dù rú huì 'ěr。”〔 5〕 yú shì， xiàng lǐ yuān chán huǐ 'èr rén， jiāng zhī zhú chū qín wáng fǔ。 zhè yàng lǐ shì mín zuì wéi xīn fù zhī rén zhǐ yòu zhǎngsūn wú jì réng zài fǔ zhōng。 zhǎngsūn wú jì jiān jué zhī chí fáng xuán líng zhèng biàn de dòng yì， yǔ jiù fù gāo shì lián hé qín wáng bù jiāng hóu jūn jí、 yùchí jìng dé děng rén rì yè quàn lǐ shì mín zhū shā tài zǐ yǔ qí wáng。 lǐ shì mín réng yóu yù bù jué， yǔ líng zhōu dū dū lǐ jìng shāng yì， zhēng qiú xíng jūn zǒng guǎn lǐ shì jì de yì jiàn， èr réndōu biǎo shì bù yuàn yì yú。 zhèng zài cǐ shí， tū jué nán xià qīn fàn， àn guàn lì yìng yóu lǐ shì mín dū jūn dǐ yù， dàn cǐ cì zài lǐ jiàn chéng de tuī jiàn xià， yóu lǐ yuán jí dài lǐ shì mín dū jūn běi zhēng， bìng diào qín wáng fǔ jiànglǐng yùchí jìng dé děng tóng xíng。 tā men de mùdì hěn míng xiǎn， xiǎng jiè jī chōu kōng qín wáng fǔ de jīng bīng měngjiàng， bìng jìhuà zài wéi lǐ yuán jí jiàn xíng shí shā diào lǐ shì mín。 lǐ shì mín dé zhī， lì jí yǔ zhǎngsūn wú jì děng shāng liàng， yòu pài zhǎngsūn wú jì mì mì zhào huí fáng xuán líng、 dù rú huì， gòng tóng móu huá liǎo xuán wǔ mén bīng biàn。 liù yuè sì rì， lǐ shì mín qīn shuài zhǎngsūn wú jì děng shí rén， zài xuán wǔ mén chéng gōng dì fú shā liǎo lǐ jiàn chéng、 lǐ yuán jí。
　　
　　 èr
　　
　　 zài lǐ shì mín duó qǔ huáng wèi jì chéng quán de bīng biàn zhōng， zhǎngsūn wú jì chēng dé shàng shì shǒu gōng zhī rén。 zài yùn niàng zhèng biàn shí， tā tài dù jiān jué， jié chéng quàn jiàn； zài zhǔn bèi zhèng biàn shí， tā rì yè bēn bō， nèi wài lián luò； zài zhèng biàn zhī shí， tā bù jù wēinàn， qīn zhì xuán wǔ mén nèi。 suǒ yǐ táng tài zōng zhì sǐ bù wàng zhǎngsūn wú jì de zuǒ mìng zhī gōng， lín sǐ qián réng duì dà chén men shuō：“ wǒ yòu tiān xià， duō shì cǐ rén zhī lì。”〔 1〕
　　
　　 lǐ shì mín chéng liǎo huáng tài zǐ hòu， zhǎngsūn wú jì bèi rèn mìng wéi tài zǐ zuǒ shù zǐ。 bù jiǔ lǐ yuān bǎ dì wèi ràng gěi liǎo lǐ shì mín， zhǎngsūn wú jì shēng wéi zuǒ wǔ hóu dàjiàng jūn， hòu rèn lì bù shàng shū， jìn fēng qí guó gōng， shí fēng yī qiān sān bǎi hù。 táng tài zōng jǐ cì yào rèn mìng zhǎngsūn wú jì wéi zǎixiàng， dàn zhǎngsūn huáng hòu yī zài shuō：“ qiè bèi wèi jiāo fáng， jiā zhī guì chǒng jí yǐ， chéng bù yuàn xiōng dì fù zhí guó zhèng。”〔 6〕 tā tí xǐng tài zōng yào xī qǔ hàn cháo lǚ shì、 huò shì děng zhuān quán de jiào xùn， zhǎngsūn wú jì zì jǐ yě yào qiú xùn zhí， dàn tài zōng bù tīng， bài zhǎngsūn wú jì wéi zǎixiàng， rèn mìng tā wéi shàng shū yòu pú shè。 wéi táng tài zōng duó qǔ huáng wèi， zhǎngsūn wú jì què shí lì yòu shū gōng， dàn dān rèn zǎixiàng， tā de cái néng sì hū hái bù gòu。 bù néng shuō zhǎngsūn wú jì bù xǐ huān quán shì， dàn tā wéi rén jǐn shèn xiǎo xīn， zhù yì bì miǎn xián yí， bù xiàng lì shǐ shàng xǔ duō wài qī， yǐ shì nǚ 'ér huò jiě mèi“ jiāo fáng zhī chǒng”， sì wú jì dá dì jué qǔ quán lì。 tā yǐ yíng mǎn wéi jiè， kěn qǐng tài zōng pī zhǔn tā cí qù zǎixiàng yào zhí， zhǎngsūn huáng hòu yě wéi zhī qǐng qiú， tài zōng bù dé yǐ， ràng tā cí qù liǎo shàng shū yòu pú shè， ér bài kāi fǔ yí tóng sān sī。 zhè yī nián， táng tài zōng zài wén wǔ dà chén de péi hù xià， qīn zhì cháng 'ān xī jiāo jì sì， qǐ jià fǎn huí shí， tè lìng zhǎngsūn wú jì yǔ sī kōng péi jì 'èr rén shēng yòng jīn lù yǐ shì chǒng xìng。 zhēnguàn wǔ nián（ 631 nián）， zhǎngsūn wú jì yǔ fáng xuán líng、 dù rú huì、 yùchí jìng dé sì rén， yǐ yuán xūn fēng měi rén yī zǐ wéi jùn gōng。 zhēnguàn qī nián， tài zōng cè shū， rèn mìng zhǎngsūn wú jì wéi sī kōng， wú jì jiān jué tuī cí bù shòu， tài zōng bù zhǔn， hái tè yì xiě liǎo yī piān《 wēi fèng fù》， cì gěi zhǎngsūn wú jì， zhuī sī chuàng dì yè zhī jiān nán hé zhǎngsūn wú jì de zuǒ mìng zhī gōng。
　　
　　 táng tài zōng rèn wéi bǎ cháo tíng yào zhí shòu yú zhǎngsūn wú jì， bù shì yīn wéi tā shì huáng hòu de gē gē， ér shì jiàn yú tā de cái xíng。 zhǎngsūn wú jì zài xuán wǔ mén bīng biàn zhōng biǎo xiàn chū bù fán de cái néng yǔ dǎn shí， tài zōng jí dì wèi hòu， zài yī xiē zhòng dà shì wù shàng yě fā huī liǎo zhòng yào de zuò yòng。 rú zhēnguàn yuán nián shí， tū jué yīn tiān zāi rén huò， nèi bù máo dùn jī huà， duō bù fǎn pàn， shí lì dà shuāi， cháo tíng zhōng xǔ duō dà chén qǐng qiú chéng jī chū bīng gōng dǎ tū jué， dàn táng yǔ tū jué bù jiǔ qián gāng dìng lì méng yuē， tài zōng yòu xiē yóu yù。 zhǎngsūn wú jì shuō：“ lǔ（ tū jué） bù fàn sài 'ér qì xìn láo mín， fēi wáng zhě zhī shī yě。”〔 6〕 rèn wéi“ jīn guó jiā wù zài jí bīng， dài qí kòu biān， fāng kě tǎo jī。 bǐ jì yǐ ruò， bì bù néng lái。 ruò shēn rù lǔ tíng， chén wèi jiàn qí kě。 qiě 'àn jiá cún xìn， chén yǐ wéi yí”〔 1〕。 táng tài zōng cǎi nà liǎo tā de yì jiàn， fàng qì liǎo mǎ shàng chū bīng de dǎ suàn。 yòu rú， táng tài zōng shí fēn yǎng mù zhōu dài de fēn fēng zhì， bù gù xǔ duō dà chén（ rú wèi zhēng、 lǐ bǎi yào、 yán shī gǔ děng） de fǎn duì； zhēnguàn shí yī nián， zhào lìng yǐ jīng zhōu dū dū jīng wáng yuán jǐng wéi shǒu de 'èr shí yī míng qīn wáng wéi shì xí cì shǐ， yǐ zhào zhōu cì shǐ zhǎngsūn wú jì wéi shǒu de shí sì míng gōng chén wéi shì xí cì shǐ。 táng tài zōng zhèng shì xià zhào， yī bān dà chén bù gǎn zài jiàn， dàn shì yù shǐ mǎ zhōu hé tài zǐ zuǒ shù zǐ yú zhì níng réng mào sǐ jiàn zhèng， táng tài zōng gēn běn bù tīng。 zuì hòu， shì yǐ zhǎngsūn wú jì wéi shǒu de bèi fēng gōng chén chéng dì liǎo kàng fēng de biǎo wén， zhǎngsūn wú jì yòu tōng guò zì jǐ de 'ér xí cháng lè gōng zhù zài sān xiàng táng tài zōng qǐng qiú， shuō：“ chén pī jīng jí shì bì xià， jīn hǎi nèi níng yī， nài hé qì zhī wài zhōu， yǔ qiān xǐ hé yì！” táng tài zōng cái bù dé bù“ zhào tíng shì dào cì shǐ”〔 7〕。
　　
　　 kě jiàn， zhǎngsūn wú jì shì yòu yī dìng dǎn shí hé cái néng de。 dàn tā zài zhēnguàn cháo quán zhòng wú bǐ、 ēn chǒng wú pǐ de tè shū dì wèi， shì fǒu yǔ tā shì táng tài zōng de qī xiōng yòu guān， duì cǐ lì shǐ xué jiā fēn shuō bù yī， kě yǐ kěn dìng de yòu liǎng diǎn； yī shì zài táng tài zōng nèi xīn shēn chù， zhǎngsūn wú jì zuì kě xìn lài， zài zhè yī diǎn shàng， bù dàn bèi tí bá yú chóu dí shǒu xià de wèi zhēng bù néng yǔ zhī xiāng bǐ， jiù shì qín fǔ jiù rén、 míng xiāng fáng xuán líng yě shāo yòu xùn sè； èr shì zhǎngsūn wú jì shēn jiān wài qī hé yuán xūn de shuāngchóng shēn fèn， bǐ jiào zhù yì bì xián， yǔ lì shǐ shàng mǒu xiē jiāo héng wài qī jué bù xiāng tóng。 zhēnguàn shí 'èr nián， táng tài zōng qīn xìng zhǎngsūn wú jì fǔ dì， shí liù nián， bài zhǎngsūn wú jì wéi sī tú， shí qī nián， táng tài zōng jiāng 'èr shí sì wèi yòu tè shū gōng xūn de dà chén tú xíng yú líng yān gé， yǐ zhāng qí gōng， zhǎngsūn wú jì pái zài dì yī wèi。 zōng guān， zhǎngsūn wú jì shì táng tài zōng tuī xīn zhì fù de zhōng chén liáng zuǒ， shì duì zhēnguàn cháo yòu tè shū gòng xiàn de rén wù， zhè shì tā de zhù yào fāng miàn。 dàn shì， tā zài duì dài jūn zhù、 chǔlǐ yǔ táng tài zōng de guān xì shàng， yě yòu míng xiǎn de jú xiàn。
　　
　　 zhēnguàn hòu qī， táng tài zōng xīn jiāo zhì mǎn， wèi zhēng duō cì tí chū pī píng quàn gào， táng tài zōng kǒu tóu jiē shòu， xíng dòng nán gǎi， xǔ duō dà chén dū 'ā yú fèng chéng， gē gōng sòng dé， zhè xiē rén zhōng yě bāo kuò zhǎngsūn wú jì。 zhēnguàn shí bā nián sì yuè， táng tài zōng xìng lín tài píng guān， duì shì cóng de dà chén men shuō：“ rén chén shùn zhǐ zhě duō， fàn yán zhě shǎo， jīn zhèn yù zì wén qí shī， zhū gōng qí zhí yán wú yǐn。” zhè yīnggāi shì quàn jiàn táng tài zōng de liáng jī， dàn zhǎngsūn wú jì děng rén què wéi xīn dì shuō：“ bì xià wú shī。”〔 8〕 dāng shí， zhǐ yòu liú jì hé mǎ zhōu tán liǎo tài zōng de guò shī。 tóng nián bā yuè， tài zōng duì zhǎngsūn wú jì shuō：“ rén kǔ bù zì zhī qí guò， qīng kě wéi zhèn míng yán zhī。” yòu yī cì lìng zhǎngsūn wú jì tán zì jǐ de guò shī。 zhǎngsūn wú jì shuō：“ bì xià wǔ gōng wén dé， chén děng jiāng shùn zhī bù xiá， yòu hé guò zhī kě yán。” táng tài zōng dāng jí jiù zhǐ chū zhè shì“ qū xiāng yú yuè”〔 8〕。 táng tài zōng wǎn nián bù hǎo zhí yán， nán dé zhēng qiú dà chén men yì jiàn， zhǎngsūn wú jì què yǐ 'ēyú dài tì zhōng jiàn， zhè shì tā zuò wéi míng chén liáng zuǒ de quē xiàn。
　　
　　 sān
　　
　　 wǎn nián， táng tài zōng zuì fán xīn de shì tài zǐ wèn tí。 zhēnguàn shí qī nián sì yuè， lǐ chéng qián bèi fèi， zhī hòu， zuì yòu zī gé bèi lì wéi tài zǐ de， shì zhǎngsūn huáng hòu de lìng wài liǎng gè 'ér zǐ： wèi wáng lǐ tài hé jìn wáng lǐ zhì。 liǎng rén xiāng bǐ， lǐ tài de tiáo jiàn gèng wéi yōu yuè， shǒu xiān tā shì zhǎngsūn huáng hòu de cì zǐ， bǐ lǐ zhì niánzhǎng jiǔ suì， táng tài zōng duì tā sī chǒng yú zhì， lìng qí zài wáng fǔ zhōng zhì wén xué guǎn， tīng rèn qí zhāo lǎn xián rén xué shì， shǎng cì shèn zhì chāo guò tài zǐ， hái bù shí zài yán tán zhōng 'àn shì yào lì lǐ tài wéi tài zǐ， dài chéng qián bèi fèi zhī hòu， yòu“ yīn xǔ lì tài”。 lǐ zhì shì zhǎngsūn huáng hòu de sān zǐ， táng tài zōng de jiǔ zǐ， bù lùn cóng nián líng hái shì fù zǐ gǎn qíng kàn， jūn chǔyú liè shì， dàn jiù fù zhǎngsūn wú jì què dà lì zhī chí，“ gù qǐng lì jìn wáng zhì”〔 9〕。 lǐ tài、 lǐ zhì dōushì zhǎngsūn wú jì de wài shēng， zhǎngsūn wú jì wèishénme qì tài zōng suǒ chǒng， ér yào lì lǐ zhì ní？ zhè bìng fēi sī rén gǎn qíng， ér shì yòu zhòng yào zhèng zhì bèi jǐng de。
　　
　　 táng tài zōng tǒng zhì hòu qī， zhǎngsūn wú jì zài cháo chén zhōng quán zhòng wú bǐ， wèile zài tài zōng zhī hòu réng wéi chí zhè zhǒng jú miàn， zhǎngsūn wú jì xī wàng wèi lái de huáng dì， jí jīn rì de tài zǐ， yīnggāi yóu yī gè rén xiào tīng huà de wài shēng chōng dāng， zhè yàng， zì jǐ huì dé dào zūn zhòng， quán shì huì dé dào bǎo zhàng。 yīn jìn wáng lǐ zhì shēng xìng nuò ruò， chéng wéi tā jí lì zhī chí de duì xiàng。 ér wèi wáng lǐ tài zé bù tóng， cóng xiǎo cōng míng jué lún， shāo cháng shàn zuò shī wén， chéng rén hòu xǐ hǎo jīng jí、 yú dì zhī xué， cóng zhēnguàn shí yī nián kāi shǐ zhì wén xué guǎn shōu nà shì rén， wén wǔ guān yuán yě fēn tóu mén xià， xíng chéng yī gǔ zhèng zhì shì lì。 lǐ tài shì cái bù gōng， shàng pǐn guān yuán bù fàng zài yǎn lǐ bù shuō， guān jiàn shì bù qù zhēng qǔ jiù fù duì zì jǐ de zhī chí。 zhǎngsūn wú jì zhī dào， rú guǒ lǐ tài zuò huáng dì， yǐ kào zhòng yòng de bì dìng shì tā zì jǐ de dǎng yǔ， jué bù shì tā zhè gè jiù fù， suǒ yǐ bù yuàn lǐ tài lì wéi tài zǐ。
　　
　　 liǎng zǐ zhēng lì， yī biān shì cái huá chū zhòng de lǐ tài， yī biān shì nuò ruò shǎo néng de lǐ zhì， àn lǐ shuō， lì lǐ tài shì zì rán de， dàn táng tài zōng bù néng。 lǐ tài jí tuán de zhù yào chéng yuán shì gōng chén zǐ dì， tā men kào zǔ shàng zī yìn， shēn chù gāo guān， shē chǐ fàng zòng， xī wàng tōng guò lǐ tài dāng huáng dì， dá dào qū zhú yuán lǎo， zì jǐ zhǎng quán de mùdì。 lǐ zhì de zhī chí zhě zé shì yǐ zhǎngsūn wú jì wéi shǒu de yuán lǎo zhòng chén， qí zhōng bāo kuò lǐ jì、 chǔ suì liáng děng。 zhǎngsūn wú jì jì shì táng cháo de kāi guó yuán xūn， yòu shì táng tài zōng de zuǒ mìng dà chén， shì zhēnguàn zhèng zhì de zhōng shí zhí xíng zhě。 táng tài zōng xī wàng zì jǐ sǐ hòu， zhēnguàn zhèng zhì yǐ rán jiān chí xià qù， zhǐ néng kào zhǎngsūn wú jì děng yuán lǎo zhòng chén de fǔ zuǒ， ér jué bù shì lǐ tài shǒu xià de nà bāng wán kù zǐ dì。 wèicǐ， tā bù dé bùshě 'ài lì lǐ zhì wéi tài zǐ。 yóu yú lǐ zhì rén ruò， bù xiàng zì jǐ， táng tài zōng zài lì liǎo lǐ zhì hòu， sī xiǎng réng zài dòng yáo fǎn fù， yī dù yòu xiàng zhǎngsūn wú jì tí chū xiǎng gǎi lì“ yòu yīng wǔ cái”、“ yīng guǒ” sì jǐ de sān zǐ wú wáng lǐ kè， bèi zhǎngsūn wú jì dǎng liǎo huí qù， shuō：“ jìn wáng rén hòu， shǒu wén zhī liáng wáng， qiě jǔ qí bù dìng zé bài， kuàng chǔ jūn hū？〔 10〕 táng tài zōng zhǐ hǎo zuò bà， lín zhōng qián， jiāng fǔ zuǒ lǐ zhì de zhòng rèn tuō yǔ zhǎngsūn wú jì hé chǔ suì liáng。
　　
　　 zhǎngsūn wú jì yǐ huí tiān zhī lì cù chéng lǐ zhì jì lì， shì wéi táng gāo zōng。 gāo zōng jí wèi hòu， lì jí bài zhǎngsūn wú jì wéi tài wèi， jiān jiǎn xiào zhōng shū lìng， zhī shàng shū、 mén xià 'èr xǐngshì， zhǎngsūn yuán jì cí qù liǎo zhī shàng shū xǐngshì， dàn réng rèn tài wèi tóng zhōng shū mén xià sān pǐn。 táng gāo zōng jí wèi chū nián， shí jì zhí zhèng de shì zhǎngsūn wú jì。 zhǎngsūn wú jì zhōng shí zhí xíng táng tài zōng de yí xùn， jì xù tuī xíng zhēnguàn zhèng zhì： guàn chè jūn tián jīn， shè huì jīng jì jìn yī bù fán róng fā zhǎn； guàn chè yǐ shī fù qǔ shì， zēng jiā jìn shì kē rén xuǎn， kuò dà tǒng zhì jī chǔ； qīn zì zǔ zhì biān xiě《 táng lǜ shū yì》， bìng jiāng zhī bān xíng quán guó， jìn yī bù wán shàn liǎo zhēnguàn fǎ zhì； yòu píng dìng liǎo xī tū jué de pàn luàn， yòu lì dì wéi hù liǎo dà táng wáng cháo de tǒng yī； tè bié shì huī fù zhí xíng táng tài zōng wǎn nián céng yī dù zhōng duàn liǎo de xiū yǎng shēng xī zhèng cè， zhōng jié liǎo cháng qī duì gāolí de zhàn zhēng， shùn mín qíng， dé mín xīn。 gāo zōng tǒng zhì chū nián， jí yǒng huī nián jiān， táng cháo zài zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà、 fǎ lǜ、 jūn shì gè fāng miàn dū bǐ zhēnguàn shí qī yòu suǒ fā zhǎn， bèi fēng jiàn shǐ jiā yù wéi“ yǒng huī zhī zhì”， cháng yǔ“ zhēn guān zhī zhì” xiāng tí bìng lùn。 zhè yī chéng guǒ de qǔ dé， yòu lài yú zhǎngsūn wú jì de zhōng xīn fǔ zuǒ， yòu lài yú gǔ gōng dà chén men de qí xīn xié lì， tè bié shì shòu gù mìng zhī tuō de zhǎngsūn wú jì hé chǔ suì liáng 'èr rén“ xī xīn fèng guó， yǐ tiān xià 'ān wēi zì rèn”〔 1〕。 táng gāo zōng duì 'èr rén yě shì gé wài zūn zhòng xìn lài，“ gōng jǐ yǐ tīng zhī”， yóu qí shì zhǎngsūn wú jì，“ yǐ yuán jiù fǔ zhèng， fán yòu suǒ yán， shàng wú bù jiā nà”〔 12〕。
　　
　　 sì
　　
　　 gāo zōng cháo zuì dà de zhèng zhì shì jiàn， dāng shǔ fèi lì huáng hòu zhī zhēng， zhè bù shì dān chún de qī qiè zhī dǒu、 hòu gōng zhēng chǒng， ér shì yòu zhe shēn kè zhèng zhì bèi jǐng de。 zhǎngsūn wú jì shì zhè yī shì jiàn de zhù yào cānyù zhě， zhè chǎng dǒu zhēng de jiēguǒ， shǐ tā jí qí jiā zú de mìng yùn fā shēng liǎo chè dǐ de zhuǎn biàn。
　　
　　 yǒng huī yuán nián（ 650 nián）， táng gāo zōng lì fēi wáng shì wéi huáng hòu， dàn wáng huáng hòu wú zǐ wú chǒng， xiāo shū fēi bù dàn shēng yòu yī zǐ， ér qiě tiān zī cōng huì， shēn dé gāo zōng xǐ 'ài， wèicǐ， wáng huáng hòu shí fēn zēng hèn xiāo shū fēi。 gāo zōng wéi tài zǐ shí， tài zōng wò bìng， tài zǐ rù shì， jié shí liǎo tài zōng de cái rén wǔ shì（ wǔ zé tiān）， hěn xǐ huān tā。 tài zōng qù shì hòu， wǔ cái rén suí zhòng gōng nǚ dào gǎn yè sì zuò liǎo ní gū， tài zōng jì rì shí， gāo zōng qù gǎn yè sì xíng xiāng， yù dào liǎo wǔ shì， èr rén xiāng duì 'ér qì。 wáng huáng hòu wén zhī cǐ shì， àn zhōng ràng wǔ shì xù fā， quàn gāo zōng jiāng qí nà rù hòu gōng， xiǎng yòng wǔ shì líjiàn xiāo shū fēi zhī chǒng。 bù jiǔ， wǔ shì biàn bèi shòu chǒng xìng， bèi fēng wéi zhāo yí， yòu wéi gāo zōng shēng xià yī zǐ， wáng huáng hòu yǔ xiāo shū fēi tóng shí shī chǒng。 wǔ zé tiān bìng bù yǐ zhāo yí zhī wèi wéi mǎn zú， hái xiǎng dāng huáng hòu， bù xī qiā sǐ zì jǐ gāng shēng xià de nǚ 'ér， yǐ jià huò yú wáng huáng hòu， pò shǐ gāo zōng yào fèi wáng huáng hòu， lì zì jǐ wéi hòu。 gāo zōng yào fèi wáng lì wǔ， zài cháo zhōng yǐn qǐ xuān rán dà bō； yǐ zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng wéi dài biǎo de yuán lǎo zhòng chén men jí lì fǎn duì， yǐ xǔ jìng zōng、 lǐ yì fǔ wéi dài biǎo de yī pī chén liáo zé quán lì yōng hù， zài yuán lǎo zhòng chén zhōng zhǐ yòu lǐ jì yī rén chēng bìng 'ér bù biǎo tài， jīng gāo zōng zài cì xún wèn， zé yǐ“ cǐ bì xià jiā shì， hé bì gèng wèn wài rén” de huí dá， gěi liǎo shí jì shàng de zhī chí。 dàn zhǎngsūn wú jì shì gāo zōng de jiù fù， tài zōng gù tuō zhǎng quán zhī chén， suǒ yǐ， tā de yì jiàn tè bié zhòng yào， kāi shǐ， wǔ zé tiān huàn xiǎng zhēng qǔ zhǎngsūn wú jì de tóng yì hé zhī chí， dàn shǐ jìn zhǒng zhǒng jìliǎng lā lǒng， jūn zāo yán cí jù jué， zhè cái diū diào zhēng qǔ yuán lǎo zhòng chén zhī chí de xiǎng fǎ， xià jué xīn yǔ zhè xiē“ lǎo xiǔ” jìn xíng yīcháng shēng sǐ de bó dǒu。
　　
　　 wǔ zé tiān de fù qīn qù shì hěn zǎo， suǒ yǐ， tā tóng xǔ duō hòu fēi bù tóng， zài wài cháo méi yòu gēn jī， yào duì fù zhǎngsūn wú jì shì bù yì de。 yú shì， tā jiù lā lǒng yī xiē zhèng zhì shàng shī yì、 duì zhǎngsūn wú jì děng bù mǎn de rén， ràng tā men wéi zì jǐ shuō huà、 zào yú lùn。 xǔ jìng zōng、 lǐ yì fǔ、 cuī yì xuán、 yuán gōng yú děng rén jiù chéng liǎo wǔ zé tiān de xīn fù。 zhè xiē rén， dōushì bēi liè wú chǐ zhī tú， dàn wǔ zé tiān jí xū yòu rén wèitā bàn shì shuō huà， tè bié shì biǎo qǐng gāo zōng， lì tā wéi hòu， chōng dāng 'ěr mù， jiān shì zhǎngsūn wú jì děng rén， yě jiù wú fǎ gù jì liǎo。
　　
　　 yǒng huī liù nián（ 655 nián）， táng gāo zōng zhōng yú bù gù dà chén men de mào sǐ jí jiàn， zhào fèi wáng huáng hòu hé xiāo shū fēi， cè lì wǔ zé tiān wéi huáng hòu。 yīn jiàn jìng， chǔ suì liáng děng rén bèi yuǎn biǎn mán huāng， wǔ zé tiān zuì jì hèn zhǎngsūn wú jì， dàn tā bù tóng yú chǔ suì liáng děng， bù dàn shì zuǒ mìng yuán xūn， gèng shì gāo zōng de yuán jiù， yào jiāng zhī gǎo kuǎ， xū yào shí jī。 xiǎn qìng sì nián（ 659 nián）， zài wǔ zé tiān de shòu yì xià， yóu xǔ jìng zōng fèi jìn xīn jī， bǎ zhǎngsūn wú jì biān zhì jìn yī zhuāng péng dǎng 'àn， jìn xíng 'è dú xiàn hài。 xǔ jìng zōng jiè chǔlǐ tài zǐ xǐ mǎ wéi jì fāng hé jiān chá yù shǐ lǐ cháo péng dǎng 'àn zhī jī， wū zòu wéi jì fāng yǔ zhǎngsūn yuán jì gòu xiàn zhōng chén jìn qī， yào shǐ quán guī wú jì， sì jī móu fǎn。 táng gāo zōng xiān shì chī jīng bù xìn， jì 'ér shāng xīn huái yí， mìng xǔ jìng zōng zài chá， rán hòu miàn duì xǔ jìng zōng zú wèi chū hù biān zào de guān yú wéi jì fāng jiāo dài yǔ zhǎngsūn wú jì móu fǎn de gòngcí， kū qì dào：“ jiù ruò guǒ 'ěr， zhèn jué bù rěn shā zhī， tiān xià jiāng wèi zhèn hé， hòu shì jiāng wèi zhèn hé！” xǔ jìng zōng jǔ hàn wén dì shā jiù fù bó zhāo， tiān xià yǐ wéi míng zhù zhī lì kuān wèi gāo zōng， yòu yǐn“ dāng duàn bù duàn， fǎn shòu qí luàn” de gǔ xùn， cuī cù qí xià jué xīn。 táng gāo zōng nuò ruò hūn yōng， jìng rán bù yǔ zhǎngsūn wú jì duì zhì（ huò zhě tā xū yào bù jìn xíng duì zhì）， jiù xià zhào xiāoqù liǎo zhǎngsūn wú jì de tài wèi guān zhí hé fēng yì， liú xǐ qián zhōu， dàn zhǔn xǔ 'àn yī pǐn guān gōngjǐ yǐn shí， suàn shì duì yuán jiù de zhào gù， duì dāng nián wéi qí zhēng dé dì wèi de bào dá。 zhǎngsūn wú jì de 'ér zǐ jí zōng zú quán bèi zhū lián， huò liú huò shā。 sān gè yuè hòu， gāo zōng yòu lìng xǔ jìng zōng děng rén fù hé cǐ 'àn， xǔ jìng zōng pài dà lǐ zhèng yuán gōng yú qián wǎng qián zhōu， bī pò zhǎngsūn wú jì zì shā。
　　
　　 táng gāo zōng rén ruò tīng huà， shì zhǎngsūn wú jì zhí yì yào lì tā wéi tài zǐ de zhù yào yuán yīn， yòu fěng cì yì wèi de yě zhèng shì zhè hūn yōng nuò ruò， zuì zhōng zhì zhǎngsūn wú jì zì jǐ yú sǐ dì。 zhǎngsūn wú jì de jié jú yuān qū 'ér bēi cǎn， dàn sì hū yòu nán yǐ bì miǎn。 tā sǐ bǎo wáng huáng hòu， fǎn duì lì wǔ zé tiān， zhù yào yuán yīn jiù shì yī gè： wáng huáng hòu chū shēn míng mén（ shì xī wèi dàjiàng wáng sī zhèng de sūn nǚ）， ér wǔ zé tiān chū shēn dī wēi。 bù lùn wáng huáng hòu， hái shì zhǎngsūn wú jì， dōushì yī gè duō shì jì yǐ lái zhǎng wò guó jiā dà quán de guān lǒng mén fá shì zú de dài biǎo， tā men guān zhù de shì guān lǒng mén fá de sī lì。 zhǎngsūn wú jì zài fǔ zuǒ táng gāo zōng shí tí bá liǎo liù míng zǎixiàng， quán bù shì zhōu、 suí dà chén zhī hòu， guān lǒng mén fá chéng yuán。 zhè zhǒng zì wèi jìn yǐ lái mén fá zhèng zhì de cán yú zhuàng tài yǔ dà táng dì guó de fán róng fā zhǎn shì xiāng chuǎn de。 dào táng gāo zōng shàng yuán yuán nián（ 674 nián）， zhuī fù zhǎngsūn wú jì guān jué， lìng qí sūn zhǎngsūn yuán yì xí fēng， táng wén zōng kāi chéng sān nián（ 838 nián） zhào qí yì sūn jūn wéi yī shì lìng〔 11〕。 kào“ hào dàng huáng 'ēn” cái dé yǐ wéi lìng， zhè yǔ zhǎngsūn wú jì yú táng chū de xiǎn hè， zěn kě tóng rì 'ér yǔ。 gù zhǎngsūn shì suī rán dé dào píng fǎn， dàn zhōng jiū shì shuāi luò liǎo。 zhǎngsūn jiā zú de xīng shuāi， shì yǔ zhōng guó zhōng gǔ shí qī shè huì lì shǐ de fā zhǎn dà shì xiāng hé de。
　　
　　【 zhǎngsūn wú jì， líng yān gé dì yī gōng chén】
　　
　　 zhǎngsūn wú jì， dì yī gōng chén
　　《 huán qiú rén wù》 (2007-07-01 dì shí sān qī ) zuò zhě： xiāo ràng
　　
　　 zhǎngsūn wú jì shì gè pàng zǐ。
　　 zhēnguàn shí qī nián， lǐ shì mín xīng chōng chōng dì jiào lái dà huà jiā yán lì běn， ràng tā gěi 24 wèi kāi guó gōng chén huà xiàng， pái míng dì yī de jiù shì zhǎngsūn wú jì。
　　 yán dà huà jiā tái tóu yī kàn， wén kě 'ān bāng de zhǎngsūn guó jiù， cháng dé lí“ yù shù lín fēng” shí zài yòu chā jù， shuō“ yǐ pàng wéi měi” hái chā bù duō。 yú shì， xīn xīn kǔ kǔ ruò gān tiān， dì yī gōng chén de xiào xiàng huó líng huó xiàn dì guà shàng liǎo líng yān gé： yī gè“ miàn tuán tuán” guó jiù yé， chòngzhe dà jiā wēi xiào， jì wēn qíng， yòu gū 'ào。
　　
　　 liǎng gè bù 'ān fēn de shàonián
　　
　　 xiǎng dāng nián， zhǎngsūn wú jì yě shì gè yīng zī bó fā de shàonián。
　　 nà shí， suí cháo zhèng dǐng shèng， fù qīn zhǎngsūn shèng yě zài shì。 zhè wèi suí cháo de míng jiāng、 xiān bēi huáng shì de hòu yì， gěi 'ér zǐ qǔ de míng zì， jiù hé zhǎngsūn jiā zú“ pī lì táng” de chuò hào yī yàng wēi fēng： wú jì。
　　 yòu yī tiān， fù qīn dài huí lái yī gè xǐ xùn， tā tì wú jì de mèi mèi dìng xià liǎo hūn shì， lǐ yuān jiā de 'èr gōng zǐ lǐ shì mín bèi tā“ qiǎng” dào shǒu liǎo。
　　 qí miào dé hěn， xiǎo wú jì hé wèi lái mèi fū lǐ shì mín， shí fēn tóu yuán。
　　 xīng chōng chōng de zhǎngsūn shèng kěn dìng méi liào dào， zhè shì tā wéi yī shuāng nián yòu zǐ nǚ， zuò chū liǎo zuì hòu de、 yě shì zuì hǎo de 'ān pái。 hěn kuài， zhǎngsūn shèng yī bìng 'ér wáng， zhǎngsūn wú jì hé 8 suì de mèi mèi bù róng yú yì mǔ xiōng cháng， liǎng gè xiǎo xiǎo hái 'ér， tóubèn jiù jiù gāo shì lián。 xìng hǎo gāo shì lián shì gè hòu dào rén， wú jì bù yòng chóu chī hē， hái qián yí mò huà dì xué huì liǎo tā de chū zhòng wén cái。
　　“ xiǎo gē men” lǐ shì mín yě sī háo méi xián qì zhǎngsūn xiōng mèi， zhào yàng lái zhǎo wú jì yī kuài wán 'ér。 liǎng gè shàonián yīng jié， yī wén yī wǔ， zài tiān xià dà luàn de suí mò bìng jiān 'ér xíng， fēng huá duó mù。
　　 suí yáng dì de dàoxíng nì shī， zhèng hǎo gěi zhè liǎng gè bù 'ān fēn de shàonián， tí gōng liǎo dà zhǎn shēn shǒu de wǔ tái héng héng gōng yuán 617 nián， 19 suì de lǐ shì mín sǒng yǒng zhe lǎo bà lǐ yuān zài tài yuán“ zào fǎn”； jǐ gè yuè hòu， lǐ jiā jūn yī dù guò huáng hé， zhǎngsūn wú jì jiù zhèng shì hé suí cháo shuō“ bài bài” liǎo， páo dào jūn zhōng， chéng wéi“ wèi běi dàohéng jūn diǎn qiān”， zhuān mén gěi mèi fū guǎn lǐ xiǎo běn zǐ、 xiǎo cè zǐ。
　　 yán gé dì shuō， suí cháo yào dào dì 'èr nián cái suàn zhèng shì yànqì。 dàn duì zhǎngsūn wú jì 'ér yán，“ suí” zài zhè yī kè yǐ jīng zhōng zhǐ，“ táng” zhèng zài tā jiǎo xià zhǎn kāi yī tiáo xiān huā dà dào。
　　 dāng rán， yě yòu xiōng xiǎn de jīng jí。
　　 qǐ bīng bù dào shí nián， lǐ jiā jiù kāi shǐ nèi dǒu： lǐ jiàn chéng yòu tài zǐ míngfèn， lǐ shì mín yòu xiǎn hè jūn gōng， xiōng dì dà zhàn zhú bù shēng jí， jīn tiān lǐ shì mín cái bèi rén xià dú， míng tiān lǐ jiàn chéng jiù bèi rén gào mì …… shuāng fāng gè chū qí móu， zhēng xiān kǒng hòu shōu mǎi duì fāng de shǒu xià， ān chā“ jiàndié”。
　　 zài jí dù mǐn gǎn de duó dí shí kè， míng zhī zhǐ yòu“ shā liǎo lǐ jiàn chéng” yī tiáo lù， kě jiù lián fáng xuán líng zhè yàng de xīn fù lǎo chén， dōubù biàn shuō chū kǒu。 háo bù qǐ yǎn de“ xiǎo wén shū” zhǎngsūn wú jì， lì jí xiǎn shì chū tā de guān jiàn zuò yòng： wǒ lái shuō。
　　 shuídōu kě yǐ bèi pàn lǐ shì mín， zhǎngsūn wú jì bù huì。
　　 gōng yuán 626 nián liù yuè chū sì，“ bù xiáng” de tài bái jīn xīng liǎng cì huá guò liǎo bái zhòu de tiān kōng。 zhǎngsūn wú jì suí lǐ shì mín fú bīng xuán wǔ mén， zhǎngsūn wáng fēi qīn zì wèi miǎn jiàngshì， jiù jiù gāo shì lián jiān shǒu zài lǐ shì mín wáng fǔ…… zhěng gè jiā zú shēng sǐ yǔ gòng。
　　“ wǒ yòu tiān xià， duō lài wú jì zhī lì”， xuán wǔ mén xuè jì wèi gān， lǐ shì mín yǐ dāng zhe zhòng rén de miàn， gāo shēng xuān bù， wú jì jiù shì tā de jiāng zǐ yá、 guǎn zhòng。
　　
　　 fǎ lǜ bǐ jìn jiàn zhòng yào
　　
　　 rán 'ér， zhǎngsūn wú jì de guān yùn， chén chén fú fú。
　　 dǎ tiān xià de shí hòu， lǐ shì mín lì gōng， tā jiù gēn zhe shuǐ zhǎng chuán gāo， cóng xiǎo wén shū， dào bǐ bù láng zhōng、 shàng dǎng xiàn gōng。
　　 dé tiān xià liǎo， zhǎngsūn wú jì shì“ xuán wǔ mén zhī biàn” de dì yī gōng chén， lì bù shàng shū hé yòu pú shè de yào zhí， zì rán 'ér rán jiāo gěi liǎo tā。 tā zài rén shì bù cháng hé guó wù zǒng lǐ de wèi zhì shàng zhǐ dāi liǎo yī nián， jiù dà dāo kuò fǔ bàn wán liǎo sān jiàn shì： jīng jiǎn jī gòu， què dìng cháo tíng dìng yuán 643 rén； xuē ruò zōng shì， bǎ lǐ jiā yuǎn qīn cóng“ jùn wáng” duì wǔ zhōng jiàng jí； tiáozhěng wài jiāo， guó lì méi yòu huī fù zhī qián yào duì tū jué fú ruǎn。
　　 yī nián xià lái， dé zuì rén wú shù。 wài qī de shēn fèn lì kè mǐn gǎn qǐ lái。
　　 qiān hé de zhǎngsūn huáng hòu shēn gǎn bù 'ān， lǚ lǚ yào qiú gē gē cí guān yuǎn huò。 xiōng mèi liǎ jīn tiān yī gè cí zhí、 míng tiān yī gè bù tuǒ， bǎ lǐ shì mín nòng dé tóu dà rú dǒu。 tā gān cuì xiě liǎo piān《 wēi fèng fù》， chuán zhū cháo yě， shuō dāng nián duó dí zhī shí wǒ lián sǐ de xīn dōuyòu liǎo、 yào bù shì wú jì nǎ yòu jīn tiān、 tā jiù shì wǒ zuì qīn de rén yǐ hòu shuí yě bù yào luó suo yún yún， qīn zì dǔ dà jiā de zuǐ。
　　 cóng cǐ， zhǎngsūn wú jì jiù guà liǎo yī duī róng yù tóu xián： kāi fǔ yí tóng sān sī、 sī kōng、 sī tú…… bù zhǎng shí quán， zhǐ zuò gù wèn， gèng bù xiè yú jiāo jié qún chén。
　　 qí guài de shì， xián guān zhǎngsūn wú jì， fēi dàn duì zhǎngsūn jiā de chuán jiā wǔ xué méi shá xīng qù， jiù shì cóng jiù jiù nà xué de shī shū wén shǐ， yě bù zěn me yòng xīn， tā dà liàng de shí jiān hé jīng lì， dū huā dào liǎo“ fǎ lǜ” shàng。 cóng zhēnguàn yuán nián kāi shǐ， shí nián mó yī jiàn， dà táng《 zhēnguàn lǜ》 wèn shì。 zhī hòu， yòu zhēténg chū yī bù《 dà táng yí lǐ》。
　　
　　1300 duō nián hòu de jīn tiān， rén men jīng tàn：“ xī yòu luó mǎ fǎ， dōng yòu táng lǜ。”
　　　
　　 rán 'ér， zài zhēnguàn shí dài， rén men bìng méi yòu yì shí dào， yǐ“ fǎ”、“ lǐ” wéi hé xīn de zhì dù jiàn shè， zhèng shì shèng shì zhī yuán。 dà jiā réng rán zài zhòng rén zhì、 qīng fǎ zhì de lù shàng pái huái， shèng zàn wèi zhēng de tiě gǔ zhèng zhèng， què hū shì liǎo zhǎngsūn wú jì de yán mì lǜ tiáo。
　　 xián guī xián， yī dàn yòu liǎo dà jiādōu guǎn bù liǎo de shì， jiù zhī dào gāi zhǎo zhǎngsūn wú jì liǎo héng héng
　　 zhēnguàn shí yī nián， lǐ shì mín tóu nǎo fā rè， xiǎng yào“ fù gǔ” xī zhōu， bǎ huáng qīn hé gōng chén dū fēng dào gè dì qù zuò“ shāndàiwáng”。 dà táng cháo tíng bèi zhè dào“ yīng míng jué cè” zhà liǎo guō。 cóng lǎo chéng chí zhòng de zǎixiàng fáng xuán líng， dào nù qì chōng chōng de xiǎo lǎo tóu wèi zhēng， zhòng liàng jí de dà chén pái zhe duì jìn jiàn， yào qiú shōu huí“ fǎn dòng” de“ gē jù zhèng cè”， lǐ shì mín jiù shì bù tīng。
　　 fáng xuán líng tàn kǒu qì， qù zhǎo zhǎngsūn guó jiù。 qiǎo dé hěn， zhǎngsūn wú jì jì rán wéi gōng chén zhī shǒu， zài fēn fēng míng dān shàng， dì yī gè zhèng shì tā。
　　 wǒ bù qù hái bù xíng má？ zhǎngsūn wú jì qīng miáo dàn xiě yī jù huà， zhòng rén huǎng rán dà wù。 yú shì hū， suǒ yòu shòu fēng de gōng chén gěi huáng dì xiě liǎo lián míng xìn： fàng xīn， wǒ mendōu bù huì qù fēng dì de。
　　 yī zhāo fǔ dǐ chōu xīn guò hòu， zhǎngsūn guó jiù yòu yòng liǎo yī zhāo wēn qíng mòmò， tā pài chū liǎo 'ér xí fù cháng lè gōng zhù。 zhēnguàn shí sān nián zhòng chūn 'èr yuè， lǐ shì mín de bǎo bèi nǚ 'ér cháng lè gōng zhù huí gōng“ sǎ jiāo” liǎo：“ nǐ ràng gōng gōng dào wài dì qù dāng fēng jiàn zhū hóu？ zhè bù shì ràng wǒ men lí kāi nín de shēn biān má？ wǒ kě bù gān！”
　　 rú cǐ gōng shì， lǐ shì mín zhōng yú bài xià zhèn lái：“ fēn fēng gōng chén běn shì yī fān hǎo yì， nǐ men jù jué jiē shòu， nán dào wǒ hái néng miǎnqiǎng nǐ men bù chéng？”
　　
　　“ wǒ sǐ hòu， nǐ yào bǎo hù wú jì”
　　
　　 tiān dǐ xià zuì guǎn bù liǎo de shì qíng， jiù shì lì tài zǐ。
　　“ xuán wǔ mén zhī biàn” guò qù liǎo 18 nián， cháng 'ān què zài yī cì xiàn rù xiōng dì xiāng cán de xuè xīng zhōng héng héng gōng yuán 644 nián， lǐ shì mín hé zhǎngsūn huáng hòu de gǔ ròu， tài zǐ lǐ chéng qián、 cì zǐ lǐ tài， zǒu shàng liǎo duó dí de bù guī lù。
　　 cǐ shí， huáng hòu yǐ shì shì 7 nián， ér zǐ méi yòu liǎo mǔ qīn de guǎn jiào； xǐ huān láo dāo de wèi zhēng yě qù shì liǎo， huáng dì méi yòu liǎo dà chén de yuē shù。 zhǐ shèng xià zuò jiù jiù de zhǎngsūn wú jì， lěng yǎn bàng guān， kàn jǐ gè wài shēng yǎn de hǎo xì héng héng lǐ chéng qián móu fǎn， bèi fèi； lǐ tài móu tài zǐ wèi， gōng rán xǔ nuò“ wǒ dāng liǎo huáng dì， jiù shā liǎo zì jǐ 'ér zǐ， bǎ huáng wèi chuán gěi dì dì”； nián yòu róu ruò de lǐ zhì， zhǐ zhī dào méi mìng dì kū。
　　 shāng xīn dào liǎo jí diǎn de lǐ shì mín， yě fàng shēng tòng kū， tā shì gè duō zì xìn、 duō jiāo 'ào de rén 'ā， duì yì zú dū tǎn rán xìn rèn。 kě xiàn zài， tài zǐ、 dì dì hé jiù chén lián hé qǐ lái， yào cuàn tā de wèi。 qián suǒ wèi yòu de gū dú hé cuò bài xíjuǎn 'ér lái， lǐ shì mín bá chū pèi dāo， yì yù zì wěn。
　　 zhǎngsūn wú jì děng rén jīng jù jiāo jiā， yī yōng 'ér shàng， duó dāo de duó dāo， zhuā shǒu de zhuā shǒu， zǒng suàn“ zhì fú” liǎo kū nào de huáng dì，“ nín xiàn zài dào dǐ xiǎng lì shuí wéi tài zǐ？” lǐ shì mín gěngyè zhe shuō，“ wǒ kàn lǐ zhì tǐng hǎo de。” wú jì xīn tóu yī sōng： hái hǎo， shì zhǎngsūn huáng hòu jǐn cún de yòu zǐ。 tā háo bù yóu yù dì guì liǎo xià lái，“ chén tīng bì xià zhào mìng！ rú yòu yì yì zhě， qǐng yǔn xǔ wǒ wéi bì xià zhǎn zhī！”
　　 róu ruò de“ xiǎo jiǔ 'ér” lǐ zhì， zǎo xià dāi liǎo。 lǐ shì mín gǎn jǐn dì yǎn sè，“ nǐ jiù jiù yǐ jīng dāyìng nǐ zuò tài zǐ， hái bù kuài diǎn bài xiè”， lǐ zhì cái huí guò shén lái， xiàng wú jì guì bài xià qù。
　　 zì cǐ yǐ hòu， nǎ pà lǐ shì mín zuǒ kàn yòu kàn， yòu zài qí tā jǐ gè 'ér zǐ zhī jiān yáo bǎi qǐ lái， zhǎngsūn wú jì yě jiān jué bù dāyìng“ yì chǔ” liǎo：“ lǐ zhì rén xiào， shì gè shǒu chéng zhī jūn de hǎo rén xuǎn。 jǔ qí bù dìng shàng qiě huì shū qí， hé kuàng shì tài zǐ dà shì？”
　　 tài zǐ wēi jī píng wěn dù guò。 dàn lǐ shì mín shòu de jīng shén chōng jī shí zài tài dà， wǔ nián zhī jiān， tā de jiàn kāng zhuàng kuàng jí jù 'è huà。 gōng yuán 649 nián， lǐ shì mín zuò chū yī lián chuàn zhèng zhì 'ān pái： zhǎngsūn wú jì chū rèn tài wèi、 jiān shàng shū、 mén xià 'èr shěng de shí zhí。 zuì hòu， tā jiào lái liǎo lìng yī wèi tuō gū zhī chén chǔ suì liáng， bìng tà zhī shàng， chuán chū yī sī wēi ruò 'ér jiān dìng de shēng yīn：
　　“ wǒ sǐ zhī hòu， nǐ yào bǎo hù wú jì。 ruò nǐ fàng rèn bié rén shāng hài tā， jiù bù shì wǒ de zhōng chén。”
　　 tài zǐ hé qún chén guì liǎo xià lái。 zhè shì lǐ shì mín zuì hòu de yí yuàn héng héng bǎo quán zhǎngsūn wú jì。 50 nián lái， xiōng dì céng xiāng jiān、 ér nǚ céng fǎn mù， zhǐ yòu zhè wèi shàonián péng yǒu、 láng jiù zhī qīn， péi tā zǒu wán liǎo 23 nián màn cháng de zhēnguàn lù。 yòu wú jì zài， zhēnguàn shèng shì， jiù néng yán xù dào xià yī dài rén。
　　 lǐ zhì lǒu zhe jiù jiù de bó zǐ， háo táo dà kū， jīhū qì jué。 zhǎngsūn wú jì rěn zhe lèi bào zhù tā：“ nǐ fù qīn tuō fù gěi nǐ de shì guó jiā， bù kě yǐ zài kū liǎo。”
　　　
　　 cóng cǐ， tā wéi xīn 'ài de wài shēng hào jìn shí nián xīn xuè， yán zhe zhēnguàn kāipì de dào lù， xiàng táng de quán shèng shí dài wěn bù qián jìn。
　　　
　　 duō nián yǐ hòu， zhǎngsūn wú jì yīn fǎn duì lì wǔ zé tiān wéi hòu， sǐ zài liǎo liú fàng zhī dì zhòng qìng。 yòu rén huí yì dào， zài tā fǔ zuǒ lǐ zhì shí， jiān xiū guó shǐ de xué zhě jǔ xíng yàn huì， zhǎngsūn wú jì shēn wéi zhù biān， yǐ guó jiù hé fǔ zhèng dà chén zhī zūn， què cóng bù huì dì yī gè jǔ bēi。 gū 'ào rú tā， zǒng yǐ wēn qíng de wēi xiào， bǎ dì yī gè jǔ bēi de róng yào ràng gěi dé gāo wàng zhòng de xué zhě。 ér zhè， zhèng shì zhēnguàn shí dài de chuán tǒng……
　　
　　【 lüè lùn zhǎngsūn wú jì fǎ lǜ sī xiǎng】
　　
　　 zhǎngsūn wú jì， zì fǔ jī， shēng nián bù xiáng， zú yú gōng yuán 659 nián， táng chū dà chén， hé nán luò yáng rén。 xiān shì chū yú běi wèi huáng zú， táng tài zōng lǐ shì mín de wén dé huáng hòu zhī xiōng， bó shè shū shǐ、 yì 'ān wǔ lüè。 gāo zǔ wǔ dé 9 nián (626 nián )， jué cè fā dòng xuán wǔ mén zhī biàn， zhù tài zōng lǐ shì mín duó qǔ dì wèi， jū gōng dì yī . yǐ huáng zú jí yuán xūn shēn fèn， lì rèn shàng shū yòu pú shè， sī kōng、 sī tú děng zhí， fēng zhào guó gōng， jí dé chǒng xìng。 zhēnguàn 23 nián (649 nián )， yǔ chǔ suì liáng tóng shòu mìng fǔ zuǒ gāo zōng。 dāng gāo zōng jí wèi， rèn tài wèi tóng shū mén xià sān pǐn， hòu yīn fǎn duì gāo zōng cè lì wǔ zé tiān wéi hòu， wèixǔ jìng zōng suǒ xiàn、 wū yǐ móu fǎn， bèi liú fàng qián zhōu zì yì 'ér sǐ。 zhǎngsūn wú jì yīn biān xiū《 táng lǜ》， zhuàn xiě《 táng lǜ shū yì》 ér míng chuí shǐ cè， zài fǎ zhì shǐ hé wén huà shǐ shàng dū zhàn yòu bù kě mó miè de dì wèi
　　 zhǎngsūn wú jì fèng táng tài zōng lǐ shì mín zhào yǔ fáng xuán líng、 dù rú huì、 yú zhì níng děng shí jiǔ rén， xiān hòu liǎng cì chóngxiū《 táng lǜ》 . yǐ shěng fán qù chǔn， biàn zhòng wéi qīng de yuán zé jìn xíng xiū dìng，《 táng lǜ》 yóu yú guàn chè“ xiān cún bǎi xìng” de zhǐ dǎo sī xiǎng jí ‘ ān rén níng guó ’ de zhì guó fāng zhēn， lì fǎ kuān píng， shùn hū lì shǐ cháo liú， yīn 'ér cù jìn liǎo táng chū fēng jiàn jīng jì xùn sù huī fù yǔ fā zhǎn， chū xiàn liǎo“ zhēn guān zhī zhì” ān dìng fán róng de xīn jú miàn。 zhǎngsūn wú jì yóu yú jiē jí lì chǎng hé shì jiè guān de xiàn zhì， bù kě néng rèn shí fǎ lǜ chǎn shēng de gēn běn yuán yīn hé běn zhì。 tā zài《 lǜ shū yì xù》 yī wén zhōng xiě dào :“ fū sān cái zhào wèi。 wàn xiàng sī fēn。 bǐng qì hán líng、 rén wéi chēng shǒu， mò bù píng lí yuán 'ér shù sī zǎi， yīn zhèng jiào 'ér shī xíng fǎ， qí yòu qíng zì yōng yú . shí shěn qiān lì， dà zé luàn qí qū yǔ， xiǎo zé kuí qí pǐn shì， bù lì zhì dù， zé wèi zhī qián wén， gù rì :‘ yǐ xíng zhǐ xíng， yǐ shā zhǐ shā’”’。 zhǎngsūn wú jì zài zhè lǐ gào sù rén men， fǎ shì bàn suí zhe guó jiā、 shè huì de chǎn shēng 'ér chǎn shēng de。 fǎ shì wéi tǒng zhì jiē jí lì yì fú wù de， shì tǒng zhì jiē jí yì zhì de jí zhōng biǎo xiàn， qí suǒ yǐ yào shè zhì xíng fǎ， shì yīn wéi yòu de rén xìng qíng yōng yú， sī xiǎng zhōng chōng mǎn liǎo 'è niàn， dà zé rǎo luàn tiān xià， xiǎo zé wéi bèi děng jí zhì xù、 rú guǒ bù dìng chū tiáo lì fǎ dù jiā yǐ zhì cái， yòu 'ài tǒng zhì jiē jí yì zhì de tǐ xiàn， fēng jiàn zhèng quán yòu fùmò de wēi xiǎn， yú shì jiù chǎn shēng liǎo xíng fá。 zhè jiù shì zhǎngsūn wú jì suǒ shuō de wéi zì rán zhī lǐ。
　　 cóng zhǎngsūn wú jì de zhè yī duàn yán lùn zhōng， kě yǐ kàn chū tā duì fǎ de chǎn shēng hé běn zhì de guān diǎn， bǎ jiē jí chǎn shēng yǐ hòu cái yòu de fǎ lǜ、 shuō chéng shì bàn suí shè huì de chǎn shēng 'ér chǎn shēng fǎ lǜ， rèn wéi fǎ lǜ shì yǒng héng de， tǒng zhì jiē jí zhèn yā rén mín de fǎ lǜ shì bù róng yí yì de。 zài zhè lǐ zhǎngsūn wú jì hái xuān yáng fǎ lǜ shì dì wáng gēn jù shàng tiān de fǎ xīng hé shèng rén de yì guà zhì dìng 'ér chéng de， yǐ cǐ wéi tǒng zhì jiē jí de fǎ lǜ pī shàng yī céng shén mì de wài yī， lái xiǎn shì tǒng zhì jiē jí zhèn yā rén mín de fǎ lǜ shén shèng bù kě qīn fàn， chōng fēn xiǎn shì chū shì sūn wú jì de wéi xīn zhù yì fǎ xué guān。 dàn shì zhǎngsūn wú jì yòu rèn wéi， zhèng fǔ hé guān lì shì wéi liǎo jìn xíng cháng qī tǒng yí de xū yào 'ér zhì dìng hé tuī xíng fǎ lǜ， zhè zhǒng duì fǎ lǜ chǎn shēng de dòng yīn guān diǎn， dǎo hái jiē jìn shí jì， jù yòu yī dìng de xiàn shí
　　 yì yì。
　　 zài cóng zhǎngsūn wú jì xù shù fǎ lǜ de bì yào xìng lái kàn， tā bǎ tǒng zhì jiē jí yòng fǎ lǜ zhèn yā rén mín de shǒu duàn， shuō chéng shì zhèng yì de xíng dòng， rèn wèirénmín de běn xìng píng yōng yú chǔn， xīn cún 'è niàn， wǎng wǎng huì qǐ lái fàn shàng zuò luàn， méi yòu fǎ lǜ nà shì jué duì bù xíng de ; ér fēng jiàn tǒng zhì zhě， què bù dé bù bèi pò shī yǐ xíng fǎ。 zhè yàng de kàn fǎ shí jì shàng shì diān lì liǎo shì fēi， yǎn gài liǎo shì shí běn zhì de zhēn xiàng。 zhǎngsūn wú jì zài lùn shù fǎ lǜ de zuò yòng hé lǐ zhì de guān xì shí， zhù zhāng“ dé zhù xíng fǔ”。 tā zài《 táng lǜ shū yì xù》 wén zhōng shuō :《 táng lǜ shū yì》 de quán bù nèi róng，“ yī zhǔn yú lǐ”， qiáng diào“ lǐ zhì”、 chǎn shù zhì guó de gēn běn zài yú lǐ zhì。 dàn shì zhù zhāng yǐ lǐ zhì wéi běn， bìng bù yì wèi zhe fàng qì xíng fǎ， ér shì lǐ xíng jié hé， róu chéng yī tuán。 lǐ shì xíng fá de qián tí， ér xíng fá shì lǐ de fǔ zhù gōng jù， lǐ zhī suǒ qù， xíng zhī suǒ qǔ， chū lǐ zé rén xíng， jí suǒ wèi，“ dé zhù xíng fǔ”。 qí hán yì jí zhōng dì gài kuò biǎo xiàn zài xià miàn jǐ jù huà lǐ :“ píng lí yuán 'ér shù sī zǎi， yīn zhèng jiào 'ér shī xíng fá”，“ dé lǐ wéi zhèng jiào zhī běn， xíng fá wéi zhèng jiào zhī yòng， yóu hūn xiǎo yáng qiū xiāng xū 'ér chéng zhě yě。” zhè jiù shì shuō， dé lǐ shì xíng zhèng jiào huà de běn tǐ， xíng fá shì xíng zhèng jiào huà de biǎo xiàn， dé lǐ hé xíng fá duì yú xíng zhèng jiào huà zhī bù kě quē fá， yóu rú hūn xiǎo xiāng xū 'ér chéng yī zhòu yè， chūn yáng qiū yáng xiāng xū 'ér chéng yī suì yī yàng。 zhè lǐ zhǎngsūn wú jì suǒ jiě shì de“ dé zhù xíng fǔ” de sī xiǎng yě jiù shì táng chū de lì fǎ sī xiǎng de gài kuò， shēn yī céng jiǎng， zhì guó yìng yǐ lǐ yì jiào huà wéi zhù yào fāng fǎ， ér yǐ xíng shì chéng fá wéi fǔ zhù shǒu duàn。 xíng fǎ suī rán shì zhì guó de fǔ zhù shǒu duàn， dàn yě shì bù kě quē shǎo de。 zhǎngsūn wú jì chǎn shù rì :“ bù lì zhì dù， zé wèi zhī qián wén。 gù rì : yǐ xíng zhǐ xíng， yǐ shā zhǐ shā。 xíng fá bù kě chí yú guó， dá chuí bù dé fèi yú jiā， shí yù jiāo chún， yòng yòu zhòng guǎ。”“ dé zhù xíng fǔ” de gēn běn yào qiú， jiù shì duō yòng dé jiào， shǎo yòng xíng fǎ， dàn bù shì bù yòng xíng fǎ。 tā rèn wéi fǎ lǜ zuò yòng hé dào dé jiào huà de zuò yòng， jì bù shì duì lì， yòu bù shì gē liè de， ér shì hù wéi yī tǐ， róng chéng yī tuán de， tā men zhī jiān de guān xì shì běn yòng guān xì。 zhǎngsūn wú jì chōng fēn chǎn fā liǎo rú jiā“ dé zhù xíng fǔ” de lǐ lùn， míng xiǎn dì qū bié yú fǎ jiā de zhòng xíng zhù yì。 zài rú xué de qí zhì xià， bǎ xiān qín rú fǎ liǎng jiā de jī běn zhù zhāng róng wéi yī tǐ， jí jiāng rú jiā qiáng diào de dé huà、 lǐ jiào hé fǎ jiā suǒ qiáng diào de zhèng、 xíng dū shì wéixiàng fǔ xiāng chéng bù kě quē shǎo de dōng xī。《 lǜ shū yì xù》 hé《 míng lǜ》 chōng fēn dì fǎn yìng liǎo zhǎngsūn wú jì de fǎ lǜ sī xiǎng。
　　 zhǎngsūn wú jì shuō :“ lǜ zēng jiá yǐ zhī kē， yǐ zhèng jiāo sú， lǐ suì shēng jiàng zhī zhì， yǐ jí tuí fēng。” tā rèn shí dào xíng fá de“ zhèng jiāo sú” de zuò yòng， dàn tā hé qián rén shuō fǎ bù yī yàng， shǒu xiān， xī hàn shí《 dà dài lǐ jì》 rèn wéi lǐ bèi pò huài， shì sú cái jiāo bó， cái yòu dòng yòng xíng fǎ de bì yào。 zhǎngsūn wú jì rèn wéi， shí sú jiāo bó yǔ chún hòu， shì yóu yú shī lǐ yǔ fǒu 'ér zài shí jiān shàng shì jié rán fēn kāi de， yī gè guó jiā rèn hé shí hóu dōuyòu jiāo bó de fēng sú cún zài， yīn cǐ， bù kě yǐ xū yú fèi chí xíng fá， zhǐ bù guò yòu shí qíng kuàng yán zhòng， xíng fá yòng dé duō xiē ; yòu shí qíng kuàng jiào hǎo， xíng fá yòng dé shǎo xiē。 qí cì， shì zhǐ yòu xíng lǜ cái yòu“ zhèng jiāo sú” de zuò yòng， lǐ yě yòu zhè gè zuò yòng， zhǐ bù guò shì suǒ yòng de shǒu duàn bù yī yàng， xíng lǜ yòng kē fá lái tǐ xiàn， lǐ zé yòng shēng jiàng qí guī gé lái biǎo shì。
　　 guān yú lì fǎ fāng miàn， zhǎngsūn wú jì rèn wéi :“ fán lì fǎ zhě， fēi yǐ sī mín duǎn 'ér zhū guò wù yě， jí yǐ fáng jiān 'è 'ér jiù huàn、 jiǎn yín xié 'ér nèi zhèng dào”。 zhè lǐ， zhuózhòng tǐ xiàn liǎo jiào yù de fāng zhēn。 chéng rán， fǎ lǜ běn shēn shì yòu yī gè jiào yù wèn tí， fǎ lǜ shì tōng guò chéng fá fàn zuì xíng wéi 'ér shōu dào jiào yù xiào guǒ de。 rán 'ér， qiáng zhì xìng què shì fǎ lǜ de běn zhì hé tè diǎn， rú guǒ huí bì chéng fá 'ér chǐ tán“ jiù huò huàn”、“ nèi zhèng dào”， nà jiù shī qù liǎo fǎ lǜ de zhì de zuò yòng。 zhǎngsūn wú jì bǎ lì fǎ de jī diǎn fàng zài jiào yù shàng， zhè xiǎn rán shì bù fú hé shí jì de。 zhè zhǒng guān diǎn， zài yī dìng chéng dù shàng yǐng xiǎng liǎo táng cháo fǎ zhì jiàn shè， tóng shí yòu yǎn gài liǎo jiē jí yā pò
　　 de cán kù xìng。
　　 zhǎngsūn wú jì zài lǐ yù fāng miàn， yě yòu hěn duō dú dào de jiàn jiě。 suǒ wèi lǐ yù， jiù shì shuō de sù sòng。 zhǎngsūn wú jì rèn wéi， hòu zhī lǐ yù zhě， zé bù rán， lái xùn zuì rén zé xiān wéi zhī yì， jí qí xùn zhī， zé qū 'ér zhì zhī yì， wèi zhī néng。 bù tàn yù zhī suǒ yóu， shēng wéi zhī fēn， ér shàng qiú rén zhù zhī wēi zhǐ yǐ wéi cì， wèi zhī zhōng。 zhǎngsūn wú jì jiǎng dé zhè yàng tòu chè， bù kě wèi bù jīng bì。 yě jiù shì shuō， nà xiē bàn 'àn de fēng jiàn guān lì， bù fēn qīng hóng zào bái， zài méi yòu shěn xùn fàn rén zhī qián， jiù zuò liǎo zhù guān yì duàn， jìn xíng suǒ wèi“ yòu zuì tuī lùn”， bǎ wèi jīng shěn pàn pàn jué de bèi gào jiào zuò zuì rén。 zhè yàng， zài shěn wèn shí， shí xíng bī、 gōng、 xìn， pò shǐ dá dào tā de yù duàn。 tā men bù qù zhēn chá 'àn jiàn chǎn shēng de yīn guǒ guān xì， bù qù yán jiū 'àn jiàn běn shēn yīnggāi yòng shénme fǎ lǜ tiáo wén jìn xíng qiàdàng de pàn chù， ér shì yǐ tàn qiú jūn zhù de yì tú jìn xíng suí xīn suǒ yù rèn yì de pàn jué， zhè zhǒng guān lì jìng rán bèi huāng táng dì chēng wéi“ zhōng chén”。 zài zhè lǐ， tā jiē lù liǎo fēng jiàn guān lì de zhù guān zhù yì shěn pàn tài dù hé suí yì duàn yù de 'è liè zuò fēng。 zài yī qiān sān bǎi duō nián qián guān jū shū yào de zhǎngsūn wú jì， néng gòu zhè yàng jiǎng shì nán néng kě guì de。
　　 guān yú liàng xíng wèn tí， zhǎngsūn wú jì fǎn duì yǐ jūn zhù gè rén de qíng qù lái liàng xíng dìng zuì。《 zhēnguàn zhèng yào ? gōng píng》 :“ qǔshě wǎng yú 'ài zēng， qīng zhòng yóu yú xǐ nù。 ài zhī zhě， zuì suī zhòng 'ér qiáng wéi zhī cí ; è zhī zhě， guò suī xiǎo 'ér shēn tàn qí yì。 fǎ wú dìng kē， rèn qíng yǐ qīng zhòng。 rén yòu zhí lùn， yí zhī yǐ 'ā wěi”。 gù shòu fá zhě wú suǒ kòng gào， dāng guān zhě mò gǎn zhèng yán。 zài zhè lǐ， yòu xiē guān lì háo bù yǐn huì dì jiē lù liǎo jūn zhù rèn qíng liàng xíng de 'è guǒ， yī fāng miàn shì， rèn qíng liàng xíng yǔ fǎ wú dìng kē hù wéi yǐng xiǎng， rèn qíng liàng xíng， bì rán zào chéng fǎ wú dìng kē、 fǎ wú dìng kē yòu shǐ rèn qíng liàng xíng làn bù kě zhǐ。
　　 zōng shàng suǒ shù， zhǎngsūn wú jì bù jǐn wéi táng tài zōng duó qǔ zhèng quán zuò chū liǎo zhòng dà gòng xiàn， ér qiě zài fǎ lǜ fāng miàn yě zuò chū liǎo zhòng yào jiàn shù。 tā de fǎ lǜ sī xiǎng zhí dé wǒ men jìn yī bù qù fā jué tàn suǒ。
　　（ zuò zhě： pān yǐ gōng）
　　
　　【 yǒng shòu fāng cūn jiā pǔ yǔ zhǎngsūn wú jì】
　　
　　 jù yǒng shòu xiàn chéng 40 gōng lǐ chù de huái shān jiǎo xià， yòu yī gè míng wéi yǒng shòu fāng de cūn zǐ， jìng nèi yuán miàn kāi kuò， gēng dì chōng yù， qún zhòng fù zú， lì shǐ yōu jiǔ， zì gǔ wén míng。
　　 jù《 yǒng shòu xiàn zhì》 jìzǎi， cóng xī wèi dà tǒng shí sì nián (548 － 558 nián ) yǒng shòu jìng nèi jiàn guǎng shòu xiàn， xiàn zhì jiù zài yǒng shòu fāng cūn， xiān shǔ jīng zhōu， hòu shǔ bīn zhōu； běi zhōu míng dì 'èr nián (558 nián ) qiān yǒng shòu xiàn zhì zhì jīn yǒng shòu cūn， gǎi xiàn míng wéi yǒng shòu xiàn， shǔ xīn píng jùn。 táng wǔ dé 'èr zhì sì nián (619－ 621 nián ) fù zhì yǒng shòu xiàn， jū bīn zhōu， xiàn zhì zài má tíng ( jīn yǒng píng xiāng )， táng zhēnguàn 'èr zhì sān nián (628－ 629 nián )， yòu qiān xiàn zhì zhì yǒng shòu fāng cūn。 táng xīng yuán 'èr nián (785 nián ) dé zōng lǐ shì fù qiān xiàn zhì yú yǒng shòu cūn。 qián hòu suàn lái， yǒng shòu fāng cūn zuò wéi yǒng shòu xiàn de jūn、 zhèng、 wén huà yào dì shí jiān cháng dá 167 nián zhī jiǔ。 jiā zhī gāi cūn zhǎngsūn shì jiā zú táng shí chū liǎo yī gè míng xiāng zhǎngsūn wú jì， suǒ yǐ zì gǔ yǐ lái， yǒng shòu fāng cūn jiù shì yī gè lì shǐ shàng hěn yòu míng de cūn luò， gāi cūn de zhǎngsūn shì jiā zú wéi yǒng shòu xiàn de míng mén wàng zú。
　　2003 nián， yǒng shòu fāng cūn zhǎngsūn shì zú miàn duì hé xié shèng shì， suì qǐ xiū pǔ zhī xīn。 yú shì yóu gāi zú zhǎngsūn zhèn wén、 zhǎngsūn zhèn mǐn、 zhǎngsūn shū tíng、 zhǎngsūn zhòng tài、 zhǎngsūn xué tíng、 zhǎngsūn bó děng rén zǔ chéng liǎo yī gè xiū pǔ xiǎo zǔ。 yóu zhǎngsūn shì de bā shí shì sūn zhǎngsūn zhèn wén、 zhǎngsūn zhèn mǐn hé dǒng mù jǐn zhí bǐ zhuàn xiě。 lì shí yī nián， yú 2003 nián 12 yuè 15 rì xiū zhuàn wán chéng liǎo《 yǒng shòu fāng cūn jiā pǔ》。
　　 jiā pǔ shì yī gè jiā zú nèi bù de xìn shǐ， shì jiā tíng yǎn biàn de jì lù， shì yǐ yán zhěng de dān wèi、 míng què de fēn lèi， yòng yǐ jì xù rén、 shì、 wù de lù jí， shì chún zhèng xuè tǒng de kě kào lán běn。 yī bù wán shàn de zú pǔ jì lù zhe měi gè jiā zú de fā yuán、 shēng xī、 fán yǎn de guò chéng。《 yǒng shòu fāng cūn jiā pǔ》， jiù shì yǒng shòu fāng cūn zhǎngsūn shì jiā zú de yī bù xiān huó de shēng mìng shǐ。
　　 jù《 yǒng shòu xiàn zhì》 jìzǎi， yǒng shòu fāng cūn de zhǎngsūn xìng shì xiāng chuán shì táng xiāng zhǎngsūn wú jì hòu yì， zǔ jí hé nán luò yáng， táng chū lái yǒng shòu fāng。 chū lái zhě zhǎngsūn bù yún， zì chēng shì zhǎngsūn rén de 'èr shí sì dài sūn， dìng jū yǒng shòu fāng cūn。 jīn zhǎngsūn xìng jù zú yǒng shòu fāng cūn， fēn zhī lóng tóu gōu cūn。
　　 tóng《 yǒng shòu xiàn zhì》 jìzǎi xiāng sì， zài yǒng shòu fāng cūn de cūn mín zhōng liú chuán zhe lìng yī zhǒng guān yú zhǎngsūn jiā zú de chuán shuō。 shuō shì zhǎngsūn wú jì zài táng shí de péng dǎng zhī zhēng zhōng bèi xǔ jìng zōng、 wǔ hòu yī pài xiàn hài shī chǒng hòu， bèi táng gāo zōng biǎn dào liǎo qián zhōu ( jīn sì chuān péng shuǐ xiàn )。 cháo tíng suí jí pài shā shǒu yī lù dào qián zhōu cì shā liǎo tā， bìng huò jí jiā zú。 zhǎngsūn wú jì de 'ér zǐ wèile shǐ fù qīn luò yè guī gēn， yú shì zhǔn bèi jiāng fù qīn de shī tǐ yùn huí luò yáng lǎo jiā 'ān zàng， bàn lù dǎ tīng dào luò yáng lǎo jiā de zú rén yě yǐ zāo tōng jī shā lù， biàn gǎi dào cháng 'ān fāng xiàng， dāng shí jīng chéng cháng 'ān chéng nèi fán hé zhǎngsūn wú jì lái wǎng shèn mì de guān yuán yě tóng zāo huò huàn。 wú nài zhī xià， zhǎngsūn wú jì de 'ér zǐ biàn zài zhe fù qīn de shī tǐ yī lù běi shàng lái dào liǎo yǒng shòu fāng cūn， yǐ jīn tóu yù shēn 'ān zàng fù qīn yú cǐ。 zì jǐ cóng cǐ yě yǐn jū yú cǐ。 bàn dào tú jīng wǔ fēng shān ( yǒng shòu、 qián xiàn、 lǐ quán sān xiàn jiāo jiè chù ) de shí hòu， wèile huò zhòng zhē mù， tā céng jiāng fù qīn de tóu mái zài liǎo yǒng shòu jìng nèi de shàng yì xiāng nán shùn shí cūn。 zhì jīn nán shùn shí cūn mái yòu zhǎngsūn wú jì tóu de yī gè xiǎo shān bāo， rén men hái jiào tā wú jì tóu。 zhǎngsūn wú jì mì zàng yú yǒng shòu fāng cūn de shì hòu lái bèi guān fāng zhī xiǎo hòu， zhí dào mín guó shí， fán lái yǒng shòu zuò guān de guān yuán， shàng rèn qián dōuyào xiān qù yǒng shòu fāng cūn bài jì zhǎngsūn wú jì， cūn mín wèile jiē dài zhè xiē yī bō yī bō de kè rén， jiù zài zhǎngsūn wú jì mù bàng jiàn liǎo yī gè zhàn dì sì shí mǔ zhī dà de shuān mǎ zhuāng chǎng， gōng lái kè xiē xī， ān zhì chē mǎ， bìng jiàn liǎo yī zuò guī mó hóng dà de xì lóu， gōng lái kè xiū xián yú lè。 hòu lái， cūn mín shí zài wú lì yìng fù zhè xiē luò yì bù jué de lái kè， jiù duì wài xuān chēng， gāi cūn de zhǎngsūn wú jì mù wéi jiǎ mù， shì yī guān zhǒng。 màn màn de， yǒng shòu fāng cūn biàn wú rén wèn jīn， ān jì liǎo xià lái。 rú jīn sì shí mǔ dà de shuān mǎ zhuāng chǎng yǐ méi yòu liǎo zōng jì， xì lóu suī zài wén huà dà gé mìng zhōng zāo dào huǐ huài， dàn jīng guò xiū fù réng zài。 cóng zhǎngsūn wú jì hòu yì fán yǎn zhì jīn， yǒng shòu fāng cūn de zhǎngsūn shì zǐ mín yǐ dá 1339 kǒu。
　　 gāi zú táng chū zhì jīn qiān yú nián， méi yòu liú chuán pǔ dié， jǐn cún gè zhī xì qīng mò mín chū yī xiē zhī lí pò suì de piān zhāng。 mín guó shí qī zhǎngsūn bāng jùn， zhǎngsūn yòu zhāng céng xiū jiā pǔ yī cè， yě wèi néng liú cún， jǐn zhǎo dào liǎo chū xiū pǔ。 zhè cì xiū pǔ， bìn qì jiù guī， běn zhe nán nǚ píng děng de yuán zé， rù zhuì nán zhī zǐ yǔ xiōng dì tóng liè， fǔ yǎng bù zuò qū bié， dú nǚ rù pǔ。 hángbèi zì cóng běi wèi shí de shì zǔ zhǎngsūn rén qǐ zhì 24 shì zǔ zhǎngsūn bù yún， jì xù qīng chǔ； cóng 25 shì zǔ zhì 64 shì wú kǎo； cóng 65 shì zhì jīn 83 dài jìzǎi wán zhěng。
　　 gāi《 jiā pǔ》 gòng fēn wéi xù yán、 fán lì、 xìng shì sù yuán、 xìng shì kǎo zhèng、 hángbèi zì、 shì zǔ pǔ、 zhǎngsūn shì míng liú、 chóngxiū zhǎngsūn wú jì mù cǎo tú、 zhǎngsūn shì jiā guī、 zhǎngsūn shì shì zǔ pǔ、 dōng fēn pǔ、 xī fēn pǔ、 nán fēn pǔ、 běi fēn pǔ、 zhōng fēn pǔ gòng 14 gè bù fēn。《 jiā pǔ》 shōu lù liǎo zì shí liù guó shí dài zhì mín guó shí qī de zhǎngsūn shì míng liú 60 yú rén， qí zhōng jiù yòu zhǎngsūn wú jì， zhǎngsūn wú jì fù qīn zhǎngsūn shèng děng rén。《 jiā pǔ》 bù jǐn xiáng shí dì jì xù liǎo yǒng shòu fāng cūn zhǎngsūn shì jiā zú de fán yǎn biàn qiān， tóng shí yě wéi yán jiū yǒng shòu xiàn de lì shǐ biàn qiān、 gǔ shí mín jū fēn bù、 shè huì fā zhǎn tí gōng liǎo zhēn guì de zī liào。 ( xián yáng rì bào 2007-10-25 shǐ xiǎo píng chén wén míng )