zhōu wén wáng（ qián 1152 nián héng qián 1056 nián xiǎng nián 97 suì）， xìng jī míng chāng， jì lì zhī zǐ。 shāng mò zhōu bù luò shǒu lǐng。 shāng zhòu shí wéi xī bó hóu， gù yì chēng “ bó chāng ”。 rèn yòng“ tài diān”、“ sàn yí shēng” děng néng rén， shī xíng yù mín zhèng cè， guó lì rì shèng， què wéi zhòu suǒ jì， qiú zhī yú yǒu lǐ， qiú jìn qī jiān， xiě xià zhōu yì yī shū。 hòu xiàn“ yòu shēn shì zhī nǚ”、“ lí róng zhī wén mǎ” děng bǎo wù jí shū tōng cháo chén shǐ dé huò shì。 tā céng jiě jué yú、 ruì liǎng guó de zhēng duān， chū bīng jìn gōng quǎn róng、 mì xū、 lí guó、 hán， yòu jī miè chóng guó， xiū jiàn dū chéng fēng yì， bìng kuò chōng shì lì dào cháng jiāng、 hàn shuǐ、 rǔ shuǐ děng liú yù， zuò miè shāng zhǔn bèi； wén wáng 43 nián， gǎi yuán“ shòu mìng”。 zài wèi 50 nián， chuán shuō qí wǎn nián yǐ qǔ dé“ sān fēn tiān xià yòu qí 'èr” de jú miàn。 zhèng fēi tài sì wéi qí shēng shí zǐ： yǐ cì wéi bó yì kǎo、 wǔ wáng fā、 guǎn shū xiān、 zhōu gōng dàn、 cài shū dù、 cáo shū zhèn duó、 chéng shū wǔ、 huò shū chù、 kāng shū fēng、 rǎn jì zài。

wén wáng lín sǐ shí zhǔ qí cì zǐ jī fā zǎo tú miè shāng。 jī fā jì wèi hòu， bǐng chéng fù zhì。 shòu mìng shí yī nián（ yuē qián 1046 nián）， wǔ wáng jiàn shí jī jǐ dào， fā bīng xíng dū zhāogē， tǎo fá zhòu wáng。 liǎng jūn zhàn yú mù yě， shāng jūn dà bài， hūn yōng de zhòu zì fén yú“ lù tái”， shāng wáng。

zhōu wáng cháo jiàn lì， dìng dū gǎo jīng（ jīn shǎn xī xī 'ān xī nán）。 zhōu wǔ wáng shǒu xiān zhuī fēng fù qīn zhěn chāng wéi wén wáng。

chuán shuō xiàn zài tōng xíng zhī《 yì jīng》 jí《 hòu tiān bā guà》（ gù yòu míng《 wén wáng bā guà》） jiē wéi wén wáng suǒ zhù（ xiān tiān bā guà zé shǔ yú yuǎn gǔ hé tú luò shū）。

chuán shuō zhōu wén wáng shì huáng dì de hòu yì， shì xì rú xià： huáng dì xuān yuán shì héng héng shàohào jīn tiān shì héng héng jiǎo jí héng héng dì kù gāo xīn shì héng héng hòu jì（ zhōu shǐ zǔ， xī bó） héng héng bù zhú héng héng jū héng héng gōng liú héng héng qìng jié héng héng huáng pú héng héng chā fú héng héng huǐ yú（ huǐ yú） héng héng gōng fēi（ gōng mǎo） héng héng gāo yǔ héng héng yà yǔ héng héng gōng shū zǔ lèi héng héng zhōu tài wáng gǔ gōng dàn fù héng héng jì lì héng héng zhōu wén wáng jī chāng。

wǔ zé tiān gǎi guó hào zhōu shí， zì chēng wǔ jiā wéi jī chāng hòu dài， zhuī zūn zhōu wén wáng wéi nán zhōu shǐ zǔ wén huáng dì。

wén dīng， jiá gǔ wén zuò wén wǔ dīng，《 shǐ jì》 chēng tài dīng， xìng zǐ míng tuō， zhōng guó shāng cháo dì 29 rèn guó wáng。 qián rèn guó wáng wǔ yǐ zhī zǐ， xià shāng zhōu duàn dài gōng chéng bǎ tā de zài wèi shí qī dìng wéi qián 1112 nián héng qián 1102 nián。《 jīn běn zhú shū jì nián》 chēng tā zài wèi 13 nián。
wén dīng zài wèi qī jiān， zhōu hóu jì lì（ jī chāng fù） fá róng yòu gōng， tài dīng jì dá， xiān jiā qí gōng 'ér hòu shā zhī。 tā yì shì jī zǐ、 bǐ gān、 dì yǐ de fù qīn。

dèng guó， zhōng guó shāng dài、 xī zhōu、 chūn qiū shí qī zhū hóu guó。 màn xìng。 guó xìng màn xìng jué wèi hóu jué guó dū hé nán dèng zhōu， lìng shuō hú běi shěng xiāng fán shì běi shǐ fēng cǐ guó zhě shāng cháo wǔ dīng wáng shǐ zǔ zǐ màn xīng wáng nián dài shāng cháo zhōng hòu qī zhì chūn qiū shí qī miè wáng yuán yīn bèi chǔ guó miè wáng shǐ shū jìzǎi 《 zuǒzhuàn · zhuāng gōng liù nián》 dì lǐ wèi zhì qí dì zài xiàn zài de hé nán dèng zhōu。 ...

xú guó， shì xī zhōu、 chūn qiū shí dài de zhū hóu guó zhī yī， guó jūn wéi yíng xìng。 yòu chēng xú róng， yì chēng xú yí huò xú fāng， wéi dōng yí jí tuán zhī yī。 xià dài zhì zhōu dài， fēn bù zài jīn huái hé zhōng xià yóu（ jīn jiāng sū shěng xī běi bù hé 'ān huī shěng dōng běi bù）。 ...

xī ...

gēn jù kǎo gǔ yán jiū jí yí chuán xué fēn xī， zhì shǎo zài 24,500 nián qián yù kōng běi bù jí yòu rén lèi huó dòng， ér nán 'ān dà lüè de rén lèi huó dòng kě yǐ zhuī sù dào gōng yuán qián 7,500 nián。 jiù kè luó píng dì hé lán yú dòng xué yí jì shì jiā ná dà jìng nèi zuì gǔ lǎo de rén lèi jū zhù dì。 ...

zài 'ōu zhōu rén lái dào zhè lǐ zhī qián， yìn dì 'ān rén děng běi měi zhōu de yuán zhù mín shēng huó zài zhè piàn guǎng kuò de tǔ dì shàng。 xiāng chuán tā men de zǔ xiān zài dà yuē yī wàn duō nián qián jīng yóu xī bó lì yà kuà guò bái lìng hǎi xiá lái dào běi měi zhōu， bìng qiě zài zhè lǐ shēng cún fán yǎn， tā men méi yòu zì jǐ de wén zì， què yòu zhe fēng fù de kǒu tóu wén xué。 ...

gēn jù dì zhì xué jiā de kàn fǎ， dāng rén lèi yǐ jīng chū xiàn shí， bù liè diān dǎo hái yǔ 'ōu zhōu dà lù pí lián， bìng wèi gū xuán hǎi wài， ér jù tǐ de fēn lí shí jiān hái nán yǐ huí dá。 yòu xué zhě rèn wéi zài cóng yuǎn gǔ yī zhí yán xù dào jù jīn yī wàn nián qián de hòu bīng chuān jì， tā yǔ 'ōu zhōu dà lù zuì hòu lián jiē chū céng jīng shí héng kuà xiàn jīn běi hǎi nán bù qiǎn chù de yī piàn zhǎo zé dì dài， huò zhě shì yī piàn shàng wèi chén rù shuǐ zhōng de dà lù jià dì qū。 ...

yuǎn gǔ jū mín jí qí wén huà yī、 yuán shǐ xiān mín [ rén lèi zài fǎ lán xī de chū xiàn ] fǎ guó dì chù 'ōu zhōu dà lù xī bù， běi、 xī、 nán sān miàn lín hǎi， fēn bié wéi yīng jí lì hǎi xiá、 dà xī yáng hé dì zhōng hǎi。 lù shàng yǔ lú sēn bǎo、 bǐ lì shí、 xī bān yá、 yì dà lì、 dé guó、 ruì shì děng guó jiē rǎng。 ...

xī là hēi 'àn shí dài（ yuē qián 1200 nián zhì qián 800 nián） zhǐ de shì xī là lì shǐ zhōng cóng jiǎ shè zhōng de duō lì 'ān rén rù qīn jí mài xī ní wén míng miè wáng de gōng yuán qián shí yī shì jì zhí dào gōng yuán qián jiǔ shì jì zuì zǎo de xī là chéng bāng zhī jué qǐ； yǐ jí gōng yuán qián bā shì jì， hé mǎ shǐ shī děng zuì zǎo de xī là wén xiě zuò de chū xiàn。 ...

ào 'ěr méi kè wén míng（ Olmec） shì yǐ zhī de zuì gǔ lǎo de měi zhōu wén míng。 tā yuē cún zài hé yú gōng yuán qián 1200 nián dào gōng yuán qián 400 nián， wèi zài yú xiàn zài de mò xī gē zhōng nán bù de rè dài yǔ lín zhōng， yǐ dà xíng de tóu bù diāo xiàng wén míng。 ...

zhí lì rén hé ní 'ān dé tǎ rén zài xiàn dài rén lèi héng héng zhì rén chū xiàn hòu cóng fēi zhōu yí jū zhì 'ōu zhōu。 zuì zǎo de 'ōu zhōu rén gǔ gé fā xiàn yú gé lǔ jí yà dá mǎ ní sī， jù jīn 180 wàn nián。 zuì zǎo de shēng wù xué shàng de xiàn dài 'ōu zhōu rén chū xiàn yú gōng yuán qián 35000 nián。 ...

gǔ bā bǐ lún（ yuē qián 30 shì jì － qián 729 nián） wèi yú měi suǒ bù dá mǐ yà píng yuán， dà zhì zài dāng jīn de yī lā kè gòng hé guó bǎn tú nèi， zài jù jīn yuē 5000 nián qián zuǒ yòu， zhè lǐ de rén men jiàn lì liǎo guó jiā， dào gōng yuán qián 18 shì jì ． zhè lǐ chū xiàn liǎo gǔ bā bǐ lún wáng guó。 ...

gōng yuán qián 15 shì jì mò yè yǐ hòu， yà shù yòu kāi shǐ qiáng dà qǐ lái， jìn rù zhōng yà shù shí qī， dàn dāng shí de xíng shì duì yà shù lái shuō shí fēn bù lì， xiǎo yà xì yà de hè tī wáng guó hé xīn wáng guó shí qī de 'āi jí dōuzài xù lì yà kuò zhāng zì jǐ de shì lì， cóng 'ér zǔ duàn liǎo yà shù xiàng xī de kuò zhāng。 ...

shéng wén shí dài（ shéng wén shí dài、 じ ょ う も んじ だ い）， shì rì běn shí qì shí dài hòu qī， yuē yī wàn nián yǐ qián dào gōng yuán qián yī shì jì qián hòu de shí qī。 shǐ yòng shéng wén shì táo qì de shí dài。 jù jīn yuē 1 wàn nián qián， qì hòu biàn nuǎn， hǎi píng miàn shàng shēng， zhì shǐ rì běn yǔ dà lù fēn lí， biàn chéng liè dǎo。 ...

xīn wáng guó shí qī shì gǔ 'āi jí de yī gè shí qī， qǐ yú gōng yuán qián 16 shì jì zhì qián 11 shì jì， hán gài liǎo dì shí bā wáng cháo、 dì shí jiǔ wáng cháo jí dì 'èr shí wáng cháo。 zài xīn wáng guó shí qī de 'āi jí duì wài kuò zhāng shì lì， dàn rén mín de jīng lì què wéi zhàn shì suǒ xiāo hào， wén huà de jìn bù yě yīn cǐ chí zhì liǎo。 ...

āi lán ( yīng wén： Elam)， yòu yì yǐ lán huò 'è lán， shì yà zhōu xī nán bù de gǔ lǎo guó jiā， zài jīn tiān yī lǎng de xī nán bù， bō sī wān běi bù， dǐ gé lǐ sī hé dōng bù， xiàn chēng hú qí sī tǎn。 āi lán (Elam) shì yī lǎng de zuì zǎo wén míng， chǎn shēng zài yī lǎng gāo yuán yǐ wài de 'āi lán dì qū。 ...

gōng yuán， yòu chēng xī yuán， shì“ gōng lì jì yuán” huò“ xī lì jì yuán” de jiǎn chēng， yǐ dāng shí rèn dìng de yé sū shēng nián（ zhōng guó hàn yuán shǐ yuán nián） wéi jì yuán yuán nián。 xī yuán jì nián zǎo xiān zài 'ōu zhōu děng jī dū jiào guó jiā cǎi yòng， xiàn zài chéng wéi guó jì tōng xíng de jì nián biāo zhǔn。 ...

qián gǔ diǎn qī jí mǎ yǎ wén huà xíng chéng qī， nián dài yuē dāng gōng yuán qián 2500 ～ gōng yuán 250 nián。 zài yóu kǎ tǎn bàn dǎo zhōng yāng pèi téng pén dì jí qí zhōu wéi shān gǔ yǐ chū xiàn dìng jū de nóng yè shēng huó， yù mǐ hé dòu lèi shì zhù yào de zuò wù； yóu tǔ tái、 jì tán děng zǔ chéng de zǎo qī jì sì zhōng xīn yě yǐ jiàn lì， cǐ hòu chū xiàn guó jiā méng yá， bìng chū xiàn xiàng xíng wén zì。

zài 'ōu zhōu rén lái dào zhè lǐ zhī qián， yìn dì 'ān rén děng běi měi zhōu de yuán zhù mín shēng huó zài zhè piàn guǎng kuò de tǔ dì shàng。 xiāng chuán tā men de zǔ xiān zài dà yuē yī wàn duō nián qián jīng yóu xī bó lì yà kuà guò bái lìng hǎi xiá lái dào běi měi zhōu， bìng qiě zài zhè lǐ shēng cún fán yǎn， tā men méi yòu zì jǐ de wén zì， què yòu zhe fēng fù de kǒu tóu wén xué。 ...

qián 1600 nián zuǒ yòu， shāng cháo zài zhōng guó de huáng hé liú yù jiàn lì， wén zì hé qīng tóng qì kāi shǐ chū xiàn。 qián 1046 nián wǔ wáng fá zhòu， jiàn lì zhōu cháo。 qián 770 nián， zhōu píng wáng dōng qiān， zhōng guó jìn rù chūn qiū zhàn guó shí qī， zhōng guó kāi shǐ shǐ yòng tiě qì。 qián 5 shì jì zuǒ yòu rú xué chū xiàn。