hàn dài  东汉(32nián～92nián)

 zhèng shǐ history books written is biographical style： 《hàn shū》 rén wù zhuànjì Biography： 《hàn wǔ gù shì》 zhū zǐ zá jiā the Eclectics, a school of thoughts flourishing in ancient China： 《bái hǔ tōng yì》 shīcí： 《míng táng shī Ming Tang Poetry》    yuèdòubān gùzài历史大观dezuòpǐn!!! yuèdòubān gùzài小说之家dezuòpǐn!!! yuèdòubān gùzài百家争鸣dezuòpǐn!!! yuèdòubān gùzài诗海dezuòpǐn!!!

　　cí fù jiā、 shǐ xué jiā。 zì mèng jiān， fú fēng 'ān líng（ jīn shǎn xī xián yáng） rén。 niánshào shí， jiù néng zhǔwén， 16 suì rù luò yáng tài xué。 yòu xìng qíng kuān hé qiān ràng， yīn cǐ shēn wéi dāng shí rú zhě suǒ qīn zhòng。 qí fù bān biāo shì dāng shí zhù míng xué zhě， céng zuò《 shǐ jì hòuzhuàn》 65 piān， bǔ xiě《 shǐ jì》 yǐ hòu xī hàn de lì shǐ。 bān biāo sǐ hòu， tā xiǎng yào bǔ wán quán shū， hòu yòu rén gào fā tā sī gǎi guó shǐ， bǔ rù jīng zhào yù。 qí dì bān chāo shàng shū biàn jiě， huò shì， hàn míng dì hěn zàn shǎng bān gù de cái néng , zhào wéi lán tái lìng shǐ， zhuǎn qiān wéi láng , diǎn xiào mì shū。 zì míng dì yǒng píng zhōng fèng zhào xiū shǐ， jīng guò duō nián nǔ lì， yú zhāng dì jiàn chū qī nián (82), jī běn wán chéng《 hàn shū》 de xiě zuò。 zhāng dì shí , bān gù rèn xuán wǔ sī mǎ。 jiàn chū sì nián (79) dì zhào zhū wáng 、 zhū rú jí hé yú bái hǔ guān jiǎng lùn wǔ jīng yì tóng , lìng bān gù zhuàn jí qí shì , zuǎn chéng《 bái hǔ tōng yì》。 hé dì yǒng yuán yuán nián (89), suí dàjiàng jūn dòu xiàn zhēng xiōng nú , wéi zhōng hù jūn。 xiàn jiāo héng huò zuì， bān gù bèi qiān lián rù yù， sǐ yú yù zhōng。 bān gù shì dōng hàn qián qī zuì zhù míng de cí fù jiā， zhù yòu《 liǎng dū fù》、《 dá bīn xì》、《 yōu tōng fù》 děng。《 suí shū · jīng jí zhì》 yòu《 bān gù jí》 17 juàn。 yǐ sàn yì； míng dài zhāng pǔ ji yòu《 bān lán tái jí》。
　　
　　 jiǔ suì néng sòng dú shī fù， 13 suì shí dé dào dāng shí xué zhě wáng chōng de shǎng shí， jiàn wǔ 'èr shí sān nián（ gōng yuán 47 nián） qián hòu rù luò yáng tài xué， bó lǎn qún shū， qióng jiū jiǔ liú bǎi jiā zhī yán。 jiàn wǔ sān shí nián， qí fù bān biāo zú， zì tài xué fǎn huí xiāng lǐ。 jū yōu shí， zài bān biāo xù bǔ《 shǐ jì》 zhī zuò《 hòuzhuàn》 jī chǔ shàng kāi shǐ biān xiě《 hàn shū》， zhì hàn zhāng dì jiàn chū zhōng jī běn wán chéng。
　　 míng dì shí， céng rèn lán tái lìng shǐ， yǔ chén zōng、 yǐn mǐn、 mèng yì gòng tóng zhuàn chéng《 shì zǔ běn jì》， shēng qiān wéi láng， fù zé xiào dìng mì shū。 yòu yǔ rén gòng tóng jì shù gōng chén、 píng lín、 xīn shì、 gōng sūn shù shì jì， zuò lièzhuàn、 zài jì 'èr shí bā piān zòu shàng。
　　 zhāng dì shí， bān gù zhí wèi hěn dī， xiān rèn láng guān。 jiàn chū sān nián（ gōng yuán 78 nián） shēng wéi xuán wǔ sī mǎ， shì shǒu wèi xuán wǔ mén de láng guān zhōng de xià jí guān lì。 yóu yú zhāng dì xǐ hǎo rú shù wén xué， shǎng shí bān gù de cái néng， yīn cǐ duō cì zhào tā rù gōng tíng shì dú。 zhāng dì chū xún， cháng suí shì zuǒ yòu。 fèng xiàn suǒ zuò fù sòng。 duì yú cháo tíng dà shì， yě cháng fèng mìng fā biǎo yì jiàn， yǔ gōng qīng dà chén tǎo lùn， zéngshēn jiā lùn yì duì xī yù hé xiōng nú de zhèng cè。
　　 jiàn chū sì nián， zhāng dì xiào fǎ xī hàn xuān dì shí qú gé gù shì， zài bái hǔ guān zhào jí dāng dài míng rú tǎo lùn wǔ jīng tóng yì， bìng qīn zì cái jué。 qí mù de shì guǎng fàn dòng yuán jīng jīn gǔ wén xué pài de lì liàng， cù jìn rú jiā sī xiǎng yǔ chèn wěi shén xué jǐn mì jié hé， jiā qiáng rú jiā sī xiǎng zài sī xiǎng lǐng yù de tǒng zhì dì wèi。 zài zhè cì huì yì shàng， bān gù yǐ shǐ guān jiān rèn jì lù， fèng mìng bǎ tǎo lùn jiēguǒ zhěng lǐ chéng《 bái hǔ tōng dé lùn》， yòu chēng《 bái hǔ tōng yì》。
　　 hàn hé dì yǒng yuán yuán nián（ gōng yuán 89 nián）， dàjiàng jūn dòu xiàn fèng zhǐ yuǎn zhēng xiōng nú， bān gù bèi rèn wéi zhōng hù jūn suí xíng， cān yù móu yì。 dòu xiàn dà bài běi chányú， dēng shàng yàn rán shān（ jīn měnggǔ jìng nèi de háng 'ài shān）， mìng bān gù zhuàn xiě liǎo zhù míng de yàn rán shān míng wén， kè shí jì gōng 'ér hái。 bān gù yǔ dòu xiàn běn yòu shì jiāo zhī yì， rù dòu xiàn mù fǔ hòu， zhù chí bǐ mò zhī shì， guān xì gèng wéi qīn mì。 yǒng yuán sì nián， dòu xiàn zài zhèng zhēng zhōng shī bài zì shā， luò yáng lìng duì bān gù jī yòu sù yuàn， jiè jī luó zhì zuì míng， bǔ bān gù rù yù。 tóng nián sǐ yú yù zhōng。 bān gù zì yòu cōng huì， jiǔ suì néng zhǔwén sòng shī fù， shí liù suì rù tài xué jiù dú， suǒ xué wú cháng shī， bù sǐ shǒu zhāng jù， zhǐ qiú tōng xiǎo dà yì。 jí cháng， guàn tōng qún shū， zhū zǐ bǎi jiā zhī yán wú bù qióng jiū。 zài fù qīn de yǐng xiǎng xià yán jiū shǐ xué。 jūsāng zài jiā shí， zhuóshǒu zhěng lǐ fù qīn de《 shǐ jì hòuzhuàn》， bìng kāi shǐ zhuàn xiě《 hàn shū》。 dōng hàn míng dì shuǐ píng nián jiān， yòu rén gào qí sī gǎi zuò guó shǐ， bèi bǔ rù yù。 lài qí dì bān chāo bēn zǒu shàng shū， qí shū gǎo suì sòng zhì jīng shī。 míng dì yuè hòu， hěn shǎng shí bān gù de cái xué， zhào wéi lán tái lìng shǐ。 hòu yòu qiān wéi láng， diǎn xiào mì shū。 zhì hàn zhāng dì jiàn chū qī nián (82) chéng《 hàn shū》。 jì sī mǎ qiān zhī hòu， zhěng qí liǎo jìzhuàn tǐ zhī shū de xíng shì， bìng kāi chuàng liǎo “ bāo jǔ yī dài ” de duàn dài shǐ tǐ lì， wéi hòu shì“ zhèng shǐ” zhī jiē mó。 hòu cóng dàjiàng jūn dòu xiàn gōng xiōng nú， wéi zhōng hù jūn， dòu xiàn yīn shàn quán bèi shā， bān gù yīn cǐ shòu dào qiān lián， bèi rén xiàn hài rù yù， sǐ yú yù zhōng。
　　 bān gù hái shàn cháng zuò fù， zhuàn yòu《 liǎng dū fù》《 hàn shū · sū wǔ zhuǎn》、《 yōu tōng fù》 děng。
　　
　　 gè rén chéng jiù
　　
　　1 ． kāi chuàng liǎo zhèng shǐ dì lǐ zhì de xiān lì
　　 zài zhèng shǐ zhōng zhuān liè《 dì lǐ zhì》 shì cóng bān gù de《 hàn shū · dì lǐ zhì》 kāi shǐ de。 bān gù shēng huó de shí dài shì hàn cháo yǐ jiàn lì liǎo 200 duō nián zhī jì， wáng cháo kōng qián tǒng yī hé qiáng shèng， jīng jì fā dá， bǎn tú liáo kuò， lù hǎi jiāo tōng fā dá。 dì lǐ zhī shí de jī lěi yuǎn fēi《 shān jīng》 hé《 yǔ gòng》 shí dài kě bǐ， shè huì shēng huó hé guǎn lǐ duì dì lǐ zhī shí de xū yào yě kōng qián pò qiē。 dì lǐ zhuàn shù bù zài jìn zé píng zhèng shí， yuǎn zé píng chuán wén， ér shì guó jiā zhǎng wò de gè dì fāng dāng jú de zhí jiē jiàn wén， nǎi zhì xiāng dāng zhǔn què de cè huì hé tǒng jì liǎo。 jì lù dà liàng shí jì dì lǐ zī liào de dì lǐ zhù zuò de chū xiàn suī shì nà gè shí dài de yào qiú， dàn shì， zài zhèng shǐ zhōng zhuān liè《 dì lǐ zhì》 què shì bān gù duì hòu shì de zhòng dà gòng xiàn。 fēng jiàn shí dài， yī bān de dì lǐ zhù zuò hěn nán liú chuán dào jīn tiān， dàn zhèng shǐ zhōng de《 dì lǐ zhì》， zài hòu shì wáng cháo de bǎo hù xià， jiào yì liú chuán xià lái。 bān gù zài zhèng shǐ zhōng zhuān liè《 dì lǐ zhì》 de zuò fǎ， bèi hòu shì dà bù fēn zhèng shǐ jí dà liàng de dì fāng zhì suǒ zūn fèng。 zhè yàng jiù wèiwǒ men jīn tiān bǎo liú liǎo fēng fù de dì lǐ zī liào， wéi yán jiū zhōng guó gǔ dài dì lǐ xué shǐ jí fēng jiàn shí dài de shè huì、 wén huà shǐ tí gōng liǎo zhòng yào tiáo jiàn。 bān gù duì zhèng shǐ《 dì lǐ zhì》 de kāi chuàng zhī gōng bù kě hū shì。
　　2． kāi chuàng liǎo zhèng qū dì lǐ zhì de tǐ lì
　　 bān gù《 hàn shū · dì lǐ zhì》 de jié gòu nèi róng gòng fēn sān bù fēn： juàn shǒu ( cóng“ xī zài huáng dì” zhì“ xià jí zhàn guó、 qín、 hàn yān” ) quán lù《 yǔ gòng》 hé《 zhōu lǐ · zhí fāng》 zhè liǎng piān， bìng yǐ hàn dài yǔ yán zuò liǎo wén zì shàng de xiū gǎi； juàn mò ( cóng“ fán mín hán wǔ cháng zhī xìng” zhì juàn zhōng ) ji lù liǎo yǐ《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》 wéi jī chǔ de liú xiàng《 yù fēn》 hé zhū gàn《 fēng sú》； zhèng wén ( cóng“ jīng zhào yǐn” zhì“ hàn jí shèng yǐ” ) zhù yào xiě xī hàn zhèng qū， yǐ jùn wéi gāng， yǐ xiàn wéi mù， xiáng shù xī hàn dì lǐ gài kuàng。 zhè bù fēn shì yǐ hàn píng dì yuán shǐ 'èr nián ( gōng yuán 2 nián ) de quán guó jiāng yù、 xíng zhèng qū huá wéi jī chǔ， xù shù liǎo 103 gè jùn guó jí suǒ xiá 1578 xiàn ( xiàn 1356， xiāng dāng xiàn de dào 29， hóu guó 193) de jiàn zhì yán gé、 hù kǒu tǒng jì、 shān chuān zé sǒu、 shuǐ lì shè shī、 gǔ jì míng shèng、 yào yì guān 'ài、 wù chǎn、 gōng kuàng、 kěn dì děng nèi róng， piān fú zhàn liǎo《 hàn shū · dì lǐ zhì》 de sān fēn zhī 'èr。 zhèng wén zhè zhǒng yǐ jiāng yù zhèng qū wéi kuàng jià， jiāng xī hàn yī dài gè zhǒng zì rán dì lǐ hé rén wén dì lǐ xiàn xiàng fēn xì yú xiāng guān de zhèng qū zhī xià， cóng zhèng qū jiǎo dù lái liǎo jiě gè zhǒng dì lǐ xiàn xiàng de fēn bù jí qí xiāng hù guān xì de biān xiě tǐ lì， kě yǐ chēng zhī wéi zhèng qū dì lǐ zhì。 zhè zhǒng tǐ lì chuàng zì bān gù， biǎo xiàn liǎo tā yǐ rén wén dì lǐ wéi zhōng xīn de xīn dì lǐ guān。 bān gù yǐ qián de dì lǐ zhù zuò， rú《 shān hǎi jīng》《 zhí fāng》 děng， yī bān dū yǐ shān chuān wéi zhù tǐ， jiāng dì lǐ xiàn xiàng fēn liè yú zuò zhě suǒ nǐ dìng de dì lǐ qū yù zhōng， ér bù zhù zhòng jiāng yù zhèng qū de xiàn shí qíng kuàng。《 yǔ gòng》 suī rán yòu liǎo dì yù guān niàn， yǐ shān chuān de zì rán jiè xiàn lái huàfēn jiǔ zhōu， fēn zhōu xù shù gè dì de dì lǐ。 dàn“ jiǔ zhōu” jǐn shì gè lǐ xiǎng de zhì dù， bìng méi yòu shí xiàn guò。 suǒ yǐ《 yǔ gòng》 hái bù shì yǐ jiāng yù、 zhèng qū wéi zhù tǐ、 wéi gāng lǐng de dì lǐ zhù zuò。 bān gù zhī suǒ yǐ xíng chéng yǐ rén wén dì lǐ wéi zhōng xīn de xīn dì lǐ guān， chú liǎo tā běn rén de yuán yīn zhī wài， hái yīn wéi tā shēng huó zài dōng hàn zhè
　　 gè jù tǐ de lì shǐ shí dài。 wǒ guó xíng zhèng qū huá qǐ shǐ yú chūn qiū zhàn guó zhī jì， dàn shàng wèi yòu tǒng yī sì hǎi de fēng jiàn guó jiā chū xiàn。 suí hòu de qín dài suī rán yī tǒng tiān xià， dàn lì shí hěn duǎn。 zì hàn cháo jiàn lì dào bān gù shēng huó de dōng hàn， yǐ jīng yòu liǎo 200 duō nián cháng qī wěn dìng de lì shǐ， zài jiāng yù guǎng mào de fēng jiàn dà dì guó nèi， jiàn zhì bìng wán shàn liǎo yī tào jùn ( wáng guó ) héng xiàn ( yì、 dào、 hóu guó ) èr jí xíng zhèng qū huá。 cháng qī shí shī de shè huì zhì dù， cù chéng liǎo xīn dì lǐ guān niàn de chǎn shēng。 bān gù de zhè zhǒng xīn dì lǐ guān suí zhe dà yī tǒng guān niàn de jiā qiáng， suí zhe zhòng rén wén、 qīng zì rán、 qiáng diào tiān rén hé yī de zhōng guó chuán tǒng wén huà jīng shén de gǒng gù 'ér yī qǐ bèi cháng qī jì chéng xià qù。 bù dàn gè zhèng shǐ dì lǐ zhì dū yǐ《 hàn shū · dì lǐ zhì》 wéi lán běn， ér qiě zì táng《 yuán hé jùn xiàn zhì》 yǐ xià de lì dài quán guó dì lǐ zǒng zhì yě wú bù fǎng xiào qí tǐ lì。 bān gù de dì lǐ guān jí qí《 hàn shū · dì lǐ zhì》 mó duì zhōng guó gǔ dài dì lǐ xué de fā zhǎn chǎn shēng liǎo shēn yuǎn yǐng xiǎng。 yī fāng miàn shì wéi wǒ guó bǎo liú liǎo yī dà pī jí yòu jià zhí de rén wén dì lǐ zī liào， lìng yī fāng miàn yě fáng 'ài liǎo zì rán dì lǐ guān niàn de fā zhǎn。 zhí dào míng mò《 xú xiá kè yóu jì》 wèn shì zhī qián， wǒ guó shǐ zhōng quē fá duì zì rán dì lǐ xiàn xiàng jìn xíng kē xué miáo shù hé yán jiū de zhuān zhù，
　　 zhì duō zhǐ yòu jì lù zì rán dì lǐ xiàn xiàng fēn bù hé jiǎn dān miáo shù de zuò pǐn， wǎng wǎng hái shì xiàng《 shuǐ jīng zhù》 nà yàng yǐ rén wén dì lǐ zī liào de jì lù wéi zhù。 zhī suǒ yǐ chū xiàn zhè zhǒng qíng kuàng， bān gù de dì lǐ guān jí qí《 hàn shū · dì lǐ zhì》 mó shì de yǐng xiǎng bù néng bù shuō shì qí zhòng yào yuán yīn zhī yī。
　　3． kāi yán gé dì lǐ zhī shǐ
　　 bān gù bù jǐn zài《 hàn shū · dì lǐ zhì》 zhōng shǒu chuàng liǎo zhèng qū dì lǐ zhì de mó shì， tóng shí yě wán chéng liǎo shǒu lì yán gé dì lǐ zhù zuò。《 hàn shū》 suī rán shì xī hàn yīzhāo de duàn dài shǐ， dàn《 hàn shū · dì lǐ zhì》 jì shù de nèi róng chāo chū xī hàn yīzhāo。 tā“ yīn xiān wáng zhī jì jì yuǎn， dì míng yòu shù gǎi yì， shì yǐ cǎi huò jiù wén， kǎo jì shī shū， tuī biǎo shān chuān， yǐ zhuì《 yǔ gòng》、《 zhōu guān》、《 chūn qiū》 chūn qiū， xià jí zhàn guó、 qín、 hàn”。 tā shì yī bù xī hàn de dì lǐ zhù zuò， yòu shè jí dào gè jùn guó de gǔ dài lì shǐ、 zhèng qū yán gé děng。 bǐ rú， juàn shǒu xiě hàn qián lì dài jiāng yù yán gé， chú quán lù《 yǔ gòng》、《 zhí fāng》 liǎng piān wài， bān gù hái zài《 yǔ gòng》 qián zēng yǐ huáng dì zhì dà yǔ、《 yǔ gòng》 yǔ《 zhí fāng》 jiān jiā yǐ dà yǔ zhì zhōu、《 zhí fāng》 hòu zhuì yǐ zhōu zhì qín hàn de jiǎn lüè yán gé， bǎo chí liǎo hàn yǐ qián qū yù yán gé de lián xù xìng。 yòu bǐ rú， juàn mò ji lù liǎo liú xiàng de《 yù fēn》 hé zhū gàn de《 fēng sú》， fēn shù yǐ qín、 wèi、 zhōu、 hán、 zhèng、 chén、 zhào、 yàn、 qí、 lǔ、 sòng、 wèi、 chǔ、 wú、 yuè ( yuè ) děng gù guó huàfēn de gè dì qū gài kuàng， qí zhōng yán gé shì zhòng yào nèi róng zhī yī。 zài bǐ rú， bān gù zài zhèng wén zhōng yú zhèng qū dì lǐ de kuàng jià zhōng nà rù qí tā mén lèi de dì lǐ xiàn xiàng， jiāng qí fēn xì yú gè yòu guān de jùn guó hé xiàn dào zhī xià， bìng zhù yào cǎi qǔ zhù de xíng shì xù shù gè jùn guó cóng qín dài dào wáng mǎng shí de jiàn zhì yán gé。 xiàn yī jí zhèng qū bìng zài míng wáng mǎng de gǎi míng。 bān gù zài《 hàn shū · dì lǐ zhì》 zhōng zhù zhòng dì lǐ yán gé de zuò fǎ bèi yǐ hòu de zhèng shǐ dì lǐ zhì、 quán guó dì lǐ zǒng zhì hé dà liàng de dì fāng zhì suǒ yán yòng， shǐ hòu shì de yán gé dì lǐ zhù zuò chéng wéi zhōng guó gǔ dài dì lǐ xué de zhòng yào bù fēn。
　　4． jì lù liǎo dà liàng de zì rán hé rén wén dì lǐ zī liào
　　 bān gù de《 hàn shū》 shì wǒ guó xī hàn de duàn dài shǐ， qí zhōng jìzǎi liǎo dāng shí dà liàng de zì rán hé rén wén dì lǐ zī liào， yóu qí jí zhōng zài qí zhōng de《 dì lǐ zhì》 yǐ jí《 gōu xù zhì》 hé《 xī yù lièzhuàn》 děng piān mù zhōng。 lì rú， jǐn《 hàn shū · dì lǐ zhì》 de zhèng wén zhōng jiù jìzǎi chuān qú 480 gè， zé sǒu 59 gè， miáo shù liǎo quán guó 300 duō tiáo shuǐ dào de yuán tóu、 liú xiàng、 guī sù hé cháng dù， shì《 shuǐ jīng zhù》 chū xiàn yǐ qián nèi róng zuì fēng fù de shuǐ wén dì lǐ zhù zuò。 zhèng wén zhōng hái jìzǎi yòu 153 gè zhòng yào shān yuè hé 139 chù gōng kuàng wù chǎn wèi zhì fēn bù qíng kuàng； yòu tún tián de jì lù； yòu shuǐ lì qú dào de jiàn shè； yòu gè jùn guó jí shǒu dū cháng 'ān、 shǎo shù zhòng yào jùn guó zhì suǒ jí xiàn de hù shù hé rén kǒu shù tǒng jì zī liào 113 gè， shì wǒ guó zuì zǎo de rén kǒu fēn bù jì lù， yě shì dāng shí shì jiè shàng zuì wán shàn de rén kǒu tǒng jì zī liào。 shū zhōng yòu líng yì、 zǔ zōng miào、 shén cí de fēn bù； yòu jù yòu lì shǐ yì yì de gǔ guó、 gǔ chéng jí qí tā gǔ jì jì lù； yòu zhòng yào de guān、 sài、 tíng、 zhàng de fēn bù yǐ jí tōngsāi wài dào lù de nèi róng děng。 zǒng zhī，《 hàn shū》 zhōng suǒ jìzǎi de zì rán dì lǐ、 jīng jì dì lǐ、 rén kǒu dì lǐ、 wén huà dì lǐ、 jūn shì jiāo tōng dì lǐ děng nèi róng wéi jīn tiān yán jiū hàn dài de shè huì tí gōng liǎo bǎo guì de zī liào。
　　5． bǎo cún liǎo bǎo guì de biān jiāng dì lǐ zī liào
　　 bān gù de《 hàn shū》 zài《 dì lǐ zhì》《 xī yù lièzhuàn》 děng piān zhōng jìzǎi liǎo dà liàng de biān jiāng dì lǐ zī liào。 xī hàn shì wǒ guó lì shǐ shàng zuì qiáng shèng de wáng cháo zhī yī， fú yuán liáo kuò， jiāo tōng、 wén huà、 jīng jì fā dá。 jīng guò wǔ dì shí zhāng qiān de jǐ cì chū shǐ xī yù hé hàn jūn de jǐ cì chū zhēng， kāi tōng liǎo sī chóu zhī lù； jīng guò zhāng qiān děng rén de“ tōng xī nán yí”， duì dāng shí xī nán dì qū yòu liǎo yī dìng liǎo jiě。 cǐ wài， xī hàn shí duì dōng nán yán hǎi、 nán hǎi jí yìn dù yáng de dì lǐ yě yòu yī dìng rèn shí。 zhè xiē zài《 hàn shū》 zhōng yòu fēng fù de jìzǎi。 rú《 hàn shū · dì lǐ zhì》 zuì zǎo jìzǎi liǎo yī tiáo cóng jīn xú wén xī chū fā dào yìn dù nán bù hé sī lǐ lán kǎ de háng hǎi xiàn， duì yán tú gè dì de dì lǐ xiàn xiàng zuò liǎo jì lù。 yòu rú，《 hàn shū · yán zhù chuán》 jìzǎi huái nán wáng shuō mǐn yuè ( jí fú jiàn ) de qíng kuàng shì“ yǐ dì tú chá qí shān chuān yào sài， xiāng qù bù guò shù cùn， ér jiān dú shù bǎi qiān lǐ， zǔ xiǎn lín cóng fú néng jìn zhù。 shì zhī ruò yì， xíng zhī shèn nán”。 zài rú，《 hàn shū · xiōng nú chuán》 jìzǎi hàn yuán dì shí hòu yìng shàng shū shuō： xiōng nú“ wài yòu yīn shān， dōng xī qiān yú lǐ， cǎo mù mào shèng， duō qín shòu”。 yòu shuō：“ mù běi dì píng， shǎo cǎo mù， duō dà shā。” zhè xiē miáo shù měnggǔ gāo yuán de nèi róng shuō míng hàn dài rén men duì biān jiāng dì lǐ yǐ yòu xiāng dāng chéng dù de rèn shí， gěi wǒ men jīn tiān liú xià liǎo fēng fù de yán jiū cái liào。
　　 bān gù shì wǒ guó dōng hàn zhù míng de xué zhě，《 hàn shū》 zhōng yòu guān dì lǐ fāng miàn de jì shù shì tā gēn jù dàng cè jìn xíng chāo lù、 biān zuǎn 'ér chéng de， tè bié shì《 dì lǐ zhì》 bó cǎi xī hàn yǐ qián de dì lǐ zhù zuò huì wéi yī piān。 zhù shū de zōng zhǐ shì“ zhuī shù gōng dé”、 biǎo zhāng hàn cháo shǐ zhī“ yáng míng yú hòu shì”， tóng shí wéi dāng shí xíng zhèng guǎn lǐ fú wù。 yīn cǐ， dì lǐ de nèi róng yǐ zhèng qū yán gé dì lǐ wéi kuàng jià， zì rán dì lǐ nèi róng pái zài qí cì。 zhè yàng yǐ rén wén dì lǐ wéi zhù de dì lǐ guān yǔ zhōng guó chuán tǒng wén huà jīng shén yī zhì，《 hàn shū · dì lǐ zhì》 de mó shì róng yì bèi hòu shì de zhèng shǐ dì lǐ zhì、 quán guó zǒng zhì、 dì fāng zhì fǎng xiào， cóng 'ér duì zhōng guó gǔ dài dì lǐ xué de fā zhǎn chǎn shēng hěn dà yǐng xiǎng。 bān gù suǒ kāi chuàng de《 hàn shū · dì lǐ zhì》 mó shì duì hòu shì yán gé dì lǐ de péng bó fā zhǎn qǐ liǎo cù jìn zuò yòng， dàn yě zǔ 'ài liǎo zì rán dì lǐ de jìn bù； tā jì lù liǎo dà liàng de rén wén hé zì rán dì lǐ zī liào， dàn yě zǔ 'ài liǎo lǐ lùn de fā zhǎn， tè bié shì zì rán dì lǐ xué lǐ lùn de fā zhǎn。 cóng《 hàn shū · dì lǐ zhì》 de nèi róng lái shuō， tā shì cóng shì zhōng guó jiāng yù zhèng qū yán gé yán jiū de jī chǔ， shì yán jiū wǒ guó jiāng yù dì lǐ bì dú de shū， shì yán jiū hàn dài dì lǐ bì dú de shū。
　　 zǒng zhī， bān gù zài yán gé dì lǐ xué de kāi chuàng hé dì lǐ zī liào de bǎo cún fāng miàn dōushì zhuó yòu chéng jiù de， tā shì zhōng guó fēng jiàn shè huì pō yòu yǐng xiǎng de lì shǐ dì lǐ xué jiā。
　　
　　 jiā zú míng rén
　　
　　 qí fù bān biāo
　　 bān biāo（ gōng yuán 3 héng gōng yuán 54 nián）， fú fēng 'ān líng（ jīn shǎn xī xián yáng shì dōng běi》 rén。 tā chū shēn yú hàn dài xiǎn guì hé rú xué zhī jiā， shòu jiā xué yǐng xiǎng hěn dà。
　　 yòu nián cóng xiōng bān sì yī tóng yóu xué， jié jiāo hěn guǎng。 èr shí duō suì shí， nóng mín qǐ yì shī bài， qún xióng gē jù， kuí 'áo yōng zhòng gē jù yú tiān shuǐ， yīn bìnàn 'ér cóng zhī。
　　 yīn kuí 'áo gù zhí jǐ jiàn， wán gù dì gē jù chēng xióng， bān biāo zhǐ néng lí qù， tóubèn hé xī dòu róng， pō shòu dòu róng qì zhòng， rèn wéi cóng shì。 tā wéi dòu róng huàcè， guī shùn liú xiù zhèng quán， zǒng xī hé yǐ jù kuí 'áo。 zhè duì dōng hàn tǒng yī shì yòu gōng de。 guāng wǔ dì（ liú xiù） wén zhī qí cái， zhào jiàn liǎo tā， jǔ mào cái， rèn wéi xiàn de zhǎngguān， yòu wéi sī tú yuàn。 bān biāo shí yòu zòu yán， duì shí zhèng duō suǒ jiàn yì， rú《 fù hù qiāng xiào wèi shū》、《 shàng yán xuǎn zhì dōng gōng jí zhū wáng guó guān shǔ》、《 zòu yì dá běi xiōng nú》 děng。
　　 bān biāo zhuān xīn yú shǐ xué， yóu hǎo hàn dài shǐ。 hàn wǔ dì shí， sī mǎ qiān zhuàn xiě liǎo yī bù shǐ shū（ hòu lái chēng《 shǐ jì》）， cóng chuán shuō zhōng de huáng dì xiě dào dāng dài hàn wǔ dì， hòu shì quē 'ér wú lù。 hòu lái chǔ shǎo sūn、 liú xiàng、 liú xīn、 féng shāng、 yáng xióng děng shí duō wèi xué zhě dū céng zhuì jí shí shì， huò bǔ huò xù zhī。 bān biāo rèn wéi xù zuò“ duō bǐ sú”， bù zú yǐ zhǒng jì sī mǎ qiān zhī shū。 yú shì jì xù cǎi jí xī hàn yí shì， yòu bàng guàn yì wén， zuò《 hòuzhuàn》 shù shí piān。 cǐ shū shì xù《 shǐ jì》 zhī zuò， dàn“ bùwèi shì jiā， wéi jì、 chuán 'ér yǐ”。
　　《 hòuzhuàn》 yuán shū yǐ yì， qí nèi róng xiǎng yǐ duō wéi《 hàn shū》 jí qǔ， zhǐ shì wú fǎ biàn rèn qīng chǔ liǎo。 jīn《 hàn shū》 de yuán dì、 chéng dì 'èr jì jí wéi xián、 dí fāng jìn、 yuán hòu sān chuán de《 zàn》， hái bǎo liú yòu bān biāo de shǐ lùn wén zì
　　 bān biāo céng zuò《 qián shǐ lüè lùn》， xiáng lùn yǐ wǎng de shǐ xué dé shī， shí wéi zhuàn xiě《 hòuzhuàn》 yòu suǒ jiè jiàn hé gǎi jìn。 tā jiǎn yào dì zhuī shù liǎo xiān qín qín hàn zhī jì de shǐ guān hé shǐ jí， zhuózhòng píng lùn sī mǎ qiān suǒ zhù《 shǐ jì》 de nèi róng、 tǐ cái、 tǐ lì hé sī xiǎng。 tā shuō：“ qiān zhī suǒ jì， cóng hàn yuán zhì wǔ yǐ jué， zé qí gōng yě。”“ rán qí shàn xù shì lǐ， biàn 'ér bù huá， zhì 'ér bù yě， wén zhì xiāngchèn， gài liáng shǐ zhī cái yě。” chōng fēn kěn dìng liǎo sī mǎ qiān de shǐ cái。 dàn yòu píng dào：“ qí lùn shù xué， zé chóng huáng lǎo 'ér bó《 wǔ jīng》； xù huò zhí， zé qīng rén yì 'ér xiū pín jiàn； dào yóu xiá， zé jiàn shǒu jié 'ér guì sú gōng： cǐ qí dà bì shāng dào， suǒ yǐ yù jí xíng zhī jiù yě。 …… chéng lìng qiān yǐ《 wǔ jīng》 zhī fǎ yán， tóng shèng rén zhī shì fēi， yì yì shù jǐ yǐ。” zhè duì sī mǎ qiān de yì duān sī xiǎng jí jìn fěng cì， biǎo míng liǎo tā de zhèng zōng guān diǎn， zì rán yě shì tā xiě《 hòuzhuàn》 de zhǐ dǎo sī xiǎng。《 qián shǐ lüè lùn》 shì zhōng guó gǔ dài jiào zǎo de yī piān shǐ xué lùn wén， kě wèi rú jiā zhèng tǒng shǐ xué guān diǎn de dài biǎo， zài zhōng guó shǐ xué lǐ lùn shǐ shàng zhàn yòu yī dìng de dì wèi。
　　 bān biāo de lì shǐ sī xiǎng hé shǐ xué sī xiǎng， duì bān gù hé《 hàn shū》 yòu zhí jiē 'ér shēn kè de yǐng xiǎng。 jiǎn yuè bān gù《 hàn shū》 shù lùn xī hàn shèng shuāi xīng wáng jí zhuàn xiě rú lín、 yóu xiá、 huò zhí děng de zhǐ qù， jiù kě liǎo rán。
　　
　　 qí dì bān chāo
　　 bān chāo (32 héng 102 nián )， zì zhòng shēng， fú fēng píng líng ( jīn shǎn xī xián yáng dōng běi ) rén， dōng hàn zhù míng de jūn shì jiā hé wài jiāo jiā。
　　 bān chāo shì zhù míng shǐ xué jiā bān biāo de yòu zǐ， qí cháng xiōng bān gù、 mèi mèi bān zhāo yě shì zhù míng de shǐ xué jiā。 bān chāo wéi rén yòu dà zhì， bù xiū xì jié。 dàn nèi xīn xiào jìng gōng jǐn， jū jiā cháng qīn shì qín kǔ zhī yì， bù chǐ láo rǔ。 tā kǒu chǐ biàn gěi， bó lǎn qún shū， néng gòu quán héng qīng zhòng， shěn chá shì lǐ。
　　 hàn míng dì yǒng píng wǔ nián (62)， bān chāo de xiōng cháng bān gù bèi zhào rù jīng zhōng rèn jiàoshū láng， bān chāo hé mǔ qīn gēn suí zhe qiān jū luò yáng。 yóu yú jiā jìng pín hán， bān chāo tì guān fǔ chāo xiě wén shū， wéi chí shēng jì。 bān chāo měi rì fú 'àn huī háo， cháng chuò yè tóu bǐ 'ér tàn：“ dà zhàng fū wú tā zhì lüè， yóu dāng xiào fù jiè zǐ、 zhāng qiān lì gōng yì yù， yǐ qǔ fēng hóu， ān néng jiǔ shì bǐ yán xián hū” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )？ bàng rén jiē xiào zhī。 bān chāo shuō：“ xiǎo zǐ 'ān zhī zhuàng shì zhì zāi” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )！
　　 yú shì， tā jiù qù zhǎo xiàngzhě kànxiàng， xiàngzhě shuō：“ jì jiǔ， bù yī zhū shēng 'ěr， ér dāng fēng hóu wàn lǐ zhī wài” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 bān chāo wèn qí gù， xiàngzhě shuō：“ shēng yàn hàn hǔ jǐng， fēi 'ér shí ròu， cǐ wàn lǐ hóu xiāng yě” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。
　　 guò liǎo yī duàn shí jiān， míng dì wèn bān gù：“ qīng dì 'ān zài” bān gù shuō：“ wéi guān xiě shū， shòu zhí yǐ yǎng lǎo mǔ” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 míng dì yú shì rèn mìng bān chāo wéi lán tái lìng shǐ， zhǎng guǎn zòu zhāng hé wén shū。 rán 'ér， méi guò duō jiǔ， bān chāo yòu yīn wéi xiǎo guò shī bèi miǎn liǎo zhí。
　　 yǒng píng shí liù nián (73 nián )， fèng chē dū wèi dòu gù chū bīng gōng dǎ xiōng nú， bān chāo suí cóng běi zhēng， zài jūn zhōng rèn jiǎ sī mǎ ( dài lǐ sī mǎ ) zhī zhí。 jiǎ sī mǎ guān hěn xiǎo， dàn tā shì bān chāo wén mò shēng yá zhuànxiàng jūn lǚ shēng huó de dì yī bù。 bān chāo yī dào jūn lǚ zhī zhōng， jiù xiǎn shì liǎo yǔ zhòng bù tóng de cái néng。 tā shuài bīng jìn jī yī wú ( jīn xīn jiāng hā mì xī sì bǎo )， zhàn yú pú lèi hǎi ( jīn xīn jiāng bā lǐ kūn hú )， xiǎo shì niú dāo， zhǎn fú hěn duō dí rén。 dòu gù hěn shǎng shí tā de jūn shì cáigàn， pài tā hècóng shì guō xún yī qǐ chū shǐ xī yù。
　　 jīng guò duǎn zàn 'ér rèn zhēn de zhǔn bèi zhī hòu， bān chāo jiù hé guō xún shuài lǐng sān shí liù míng bù xià xiàng xī yù jìn fā。 bān chāo xiān dào shàn shàn ( jīn xīn jiāng luóbùpō xī nán )。 shàn shàn wáng duì bān chāo děng rén xiān shì shī hán wèn nuǎn， lǐ jìng bèi zhì， hòu tū rán gǎi biàn tài dù， biàn dé shū xiè lěng dàn liǎo。 bān chāo píng zhe zì jǐ de mǐn gǎn， gū jì bì yòu yuán yīn。 tā duì bù xià shuō：“ níng jué guǎng lǐ yì bó hū？ cǐ bì yòu běi lǔ shǐ lái， hú yí wèi zhī suǒ cóng gù yě。 míng zhě dǔ wèi méng， kuàng yǐ zhe xié” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。
　　 yú shì， bān chāo biàn bǎ jiē dài tā men de shàn shàn shì zhě zhǎo lái， chū qí bù yì dì wèn tā：“ xiōng nú shǐ lái shù rì， jīn 'ān zài hū” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )？ shì zhě chū hū yì liào， cāng cù jiān nán yǐ zhì cí， zhǐ hǎo bǎ qíng kuàng zhào shí shuō liǎo。 bān chāo bǎ shì zhě guān yā qǐ lái， yǐ fáng xiè lù xiāo xī。 jiē zhe， lì jí zhào jí bù xià sān shí liù rén， yǐn jiǔ gāo huì。 yǐn dào hān chù， bān chāo gù yì shè cí jī nù dà jiā：“ qīng cáo yǔ wǒ jù zài jué yù， yù lì dà gōng， yǐ qiú fù guì。 jīn lǔ shǐ dào cái shù rì， ér wáng guǎng lǐ jìng jí fèi； rú lìng shàn shàn shōu wú shǔ sòng xiōng nú， hái gǔ cháng wéi chái láng shí yǐ。 wéi zhī nài hé？” zhòng réndōu shuō：“ jīn zài wēi wáng zhī dì， sǐ shēng cóng sī mǎ。” bān chāo shuō：“ bù rù hǔ xué， bù dé hǔ zǐ。 dāng jīn zhī jì， dú yòu yīn yè yǐ huǒ gōng lǔ， shǐ bǐ bù zhī wǒ duō shǎo， bì dà zhèn bù， kě tiǎn jìn yě。 miè cǐ lǔ， zé shàn shàn pò dǎn， gōng chéng shì lì yǐ。” yòu bù xià shuō：“ dāng yǔ cóng shì yì zhī” bān chāo dà nù， shuō：“ jí xiōng jué yú jīn rì。 cóng shì wén sú lì， wén cǐ bì kǒng 'ér móu xiè， sǐ wú suǒ míng， fēi zhuàng shì yě” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )！ bù xià yī zhì chēng shì。
　　 zhè tiān tiān gāng hēi， bān chāo shuài lǐng jiàngshì zhíbèn xiōng nú shǐ zhě zhù dì。 shí tiān guā dà fēng， bān chāo mìng lìng shí gè rén ná zhe gǔ cáng zài dí rén zhù dì zhī hòu， yuē hǎo yī jiàn huǒ qǐ， jiù měng qiāo zhàn gǔ， dà shēng nà hǎn。 bìng mìng lìng qí tā rén ná zhe dāo qiāng gōng nǔ mái fú zài mén liǎng biān。 ān pái yǐ bì， bān chāo shùn fēng zòng huǒ， yī shí， sān shí liù rén qián hòu gǔ zào， shēng shì xuān tiān。 xiōng nú rén luàn zuò yī tuán， táo dùn wú mén。 bān chāo qīn shǒu bó shā liǎo sān gè xiōng nú rén， tā de bù xià yě shā sǐ liǎo sān shí duō rén， qí yú de xiōng nú réndōu zàng shēn huǒ hǎi。
　　 dì 'èr tiān， bān chāo jiāng cǐ shì bào zhī guō xún。 guō xún xiān shì chī jīng， jiē zhe liǎn shàng chū xiàn liǎo bù píng zhī sè。 bān chāo zhī dào tā xīn cún jí dù， biàn tái qǐ shǒu lái duì tā shuō：“ yuàn suī bù xíng， bān chāo hé xīn dú shàn zhī hū” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )？ guō xún xǐ dòng yán sè。 bān chāo yú shì qǐng lái liǎo shàn shàn wáng ， bǎ xiōng nú shǐ zhě de shǒu jí gěi tā kàn， shàn shàn wáng dà jīng shī sè， jǔ guó zhèn kǒng。 bān chāo hǎo yán fǔ wèi， xiǎo zhī yǐ lǐ， shàn shàn wáng biǎo shì yuàn yì guī fù hàn cháo， bìng qiě tóng yì bǎ wáng zǐ sòng dào hàn cháo zuò zhì zǐ。
　　 bān chāo wán chéng shǐ mìng， shuài zhòng huí dū， bǎ qíng kuàng xiàng dòu gù zuò liǎo huì bào。 dòu gù dà xǐ， shàng biǎo zòu míng bān chāo chū shǐ jīng guò hé suǒ qǔ dé de chéng jiù， bìng qǐng huáng dì xuǎn pài shǐ zhě zài dù chū shǐ xī yù。 huáng dì hěn xīn shǎng bān chāo de yǒng gǎn hé tāo lüè， rèn wéi tā shì nán dé de rén cái， duì dòu gù shuō：“ lì rú bān chāo， hé gù bù qiǎn 'ér gèng xuǎn hū？ jīn yǐ chāo wéi jūn sī mǎ， lìng suì qián gōng” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 dòu gù rèn wéi bān chāo shǒu xià de rén tài shǎo， xiǎng gěi tā zài zēng jiā yī xiē。 bān chāo què shuō：“ yuàn jiāng běn suǒ cóng sān shí yú rén zú yǐ。 rú yòu bù yú， duō yì wéi lěi” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。
　　 bān chāo děng rén xiàng xī yù jìn fā， bù jiǔ， dào liǎo yú tián ( jīn xīn jiāng hé tián )。 dāng shí， yú tián wáng guǎng dé xīn jìn gōng pò suō chē ( jīn xīn jiāng suō chē )， zài nán dào xióng zhì gāo zhāng， xiōng nú rén pài shǐ zhě zhù zài yú tián， míng wéi jiān hù qí guó， shí jì shàng zhǎng wò zhe gāi guó de dà quán。 bān chāo dào yú tián hòu， yú tián wáng duì tā bù xiū lǐ mào， pō wéi lěng dàn。 yú tián wū fēng chì shèng， wū zhě duì yú tián wáng shuō：“ shén nù hé gù yù xiàng hàn？ hàn shǐ yòu guā mǎ， jí qiú qǔ yǐ cí wǒ” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 yú tián wáng pài rén xiàng bān chāo tǎo yào nà pǐ mǎ， bān chāo zǎo yǐ qīng chǔ shì qíng yuán wěi， tòng kuài dì dāyìng liǎo。 dàn shì tí chū yào shén wū zì jǐ lái qiān。 děng dào shén wū dào lái， bān chāo bù yóu fēn shuō， jiāng tā shā sǐ， bǎ shǒu jí sòng hái yú tián wáng ， xiǎo yǐ lì hài， zé yǐ dào yì。 yú tián wáng zǎo jiù tīng shuō guò bān chāo zài shàn shàn guó zhū shā xiōng nú shǐ zhě de zuò wéi， pō wéi huáng kǒng， dāng jí xià lìng shā sǐ xiōng nú shǐ zhě， guī fù hàn wáng cháo。 bān chāo zhòng shǎng liǎo yú tián guó wáng jí qí chén zǐ men。
　　 dāng shí， xiōng nú rén fú lì de qiūcí ( jīn xīn jiāng kù chē xiàn chéng dōng jiāo ) guó wáng yǐ zhàng xiōng nú de shì lì zài běi dào sì xíng wú jì。 tā pài bīng gōng pò shū lè ( jīn xīn jiāng kā shí shì ) guó， shā sǐ guó wáng ， lìng lì qiūcí rén dōu tí wéi shū lè wáng ， shū lè guó shí jì zhǎng wò zài qiūcí rén shǒu zhōng。 dì 'èr nián chūn， bān chāo dài shǒu xià rén cóng xiǎo dào xiàng shū lè guó jìn fā。 bān chāo xíng zhì dōu tí jū zhù de jià tuó chéng jiǔ shí lǐ de dì fāng， pài shǒu xià lì yuán tián lǜ qù zhāo jiàng dōu tí。 bān chāo zhǐ shì shuō：“ dōu tí běn fēi shū lè zhǒng， guó rén bì bù yòng mìng。 ruò bù jí jiàng， biàn kě zhí zhī” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 tián lǜ zhǐ shēn lái jiàn dōu tí。 dōu tí jiàn tián lǜ shì dān lì gū， gēn běn méi yòu tóu jiàng de yì sī。 tián lǜ chéng qí bù bèi， qiǎng shàng qù jié chí liǎo tā。 biàn qǐ tū rán， dōu tí shǒu xià de rén jīng jù bēn zǒu。 tián lǜ chéng mǎ jí chí， dào bān chāo chù fù mìng。 bān chāo dāng jí lái dào jià tuó chéng。 tā bǎ shū lè wén wǔ guān yuán quán bù jí zhōng qǐ lái， xiàng tā men chén shuō qiūcí zhǒng zhǒng bù hé lǐ de xíng jìng， xuān bù lìng lì yuán lái bèi shā diào de shū lè guó jūn de zhí 'ér jiào“ zhōng” de dāng guó wáng 。 shū lè rén dà yuè。 xīn wáng hé yī bān guān yuán yào shā sǐ dōu tí， dàn bān chāo cóng dà jú chū fā， wèile xuān shì hàn wáng cháo de wēi dé xìn yì， shuō fú dà jiā， shì fàng liǎo dōu tí。 shū lè píng dìng。
　　 zhì cǐ， bān chāo liǎng cì chū shǐ， píng jiè zhì yǒng， yǐ xiān hòu shǐ shàn shàn、 yú tián、 shū lè sān gè wáng guó huī fù liǎo yǔ hàn cháo de yǒu hǎo guān xì。
　　 gōng yuán 75 nián， hàn míng dì qù shì， yān qí ( jīn xīn jiāng yān qí huí zú zì zhì xiàn ) guó chéng hàn wáng cháo dà sàng de jī huì， wéi gōng xī yù dū hù， shā sǐ liǎo dū hù chén mù。 bān chāo gū lì wú yuán， ér qiūcí、 gū mò ( jīn xīn jiāng wēn sù、 ā kè sū yī dài ) děng guó yě lǚ lǚ fā bīng， jìn gōng shū lè。 bān chāo gēn shū lè wáng zhōng hù wéi jī jiǎo， shǒu wěi hū yìng， jù shǒu jià tuó chéng。 suī rán shì dān lì gū， dàn réng jù shǒu liǎo yī nián duō。
　　 gōng yuán 76 nián， hàn zhāng dì jí wèi， cháo tíng rèn wéi chén mù yǐ sǐ， dān xīn bān chāo dú chù biān chuí， nán yǐ zhī chí， xià zhào mìng bān chāo huí guó。 bān chāo shòu mìng jiāng guī， shū lè jǔ guó yōu kǒng。 dū wèi lí yǎn shuō：“ hàn shǐ qì wǒ， wǒ bì fù wéi qiūcí suǒ miè 'ěr。 chéng bù rěn jiàn hàn shǐ qù” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 shuō bà， bá dāo zì wěn 'ér sǐ。 bān chāo shuài bù zhì yú tián， yú tián guó wáng hóu bǎi xìng dū fàng shēng dà kū， tā men shuō：“ yǐ hàn shǐ rú fù mǔ， chéng bù kě qù” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 bù shǎo rén hái bào zhù bān chāo de mǎ tuǐ kǔ kǔ wǎn liú。 bān chāo jiàn zhuàng， zì zhī yú tián fù lǎo jué bù huì ràng tā dōng huí， ér tā yě xiǎng liú zài zhè lǐ， wán chéng tā lì gōng yì yù de hóng yuàn， biàn yì rán jué dìng， bù huí hàn cháo， chóngfǎn shū lè。 shū lè yòu liǎng zuò chéng zài bān chāo zǒu hòu， yǐ jīng chóngxīn guī jiàng liǎo qiūcí， bìng qiě yǔ wèi tóu guó ( jīn xīn jiāng 'ā hé qí ) lián hé qǐ lái， tú wéi dà luàn。 bān chāo zhuō bǔ fǎn pàn shǒu lǐng， jī pò wèi tóu guó， shā liù bǎi yú rén， shǐ shū lè fù 'ān。
　　 hàn zhāng dì jiàn chū sān nián (78 nián )， bān chāo shuài shū lè děng guó shì bīng yī wàn duō rén， jìn gōng gū mò， bìng jiāng qí gōng pò， zhǎn shǒu qī bǎi jí， gū lì liǎo qiūcí。
　　 wǔ nián (80 nián )， bān chāo shàng shū gěi zhāng dì， fēn xī xī yù gè guó xíng shì jí zì jǐ de chǔjìng， tí chū liǎo yào chèn jī píng dìng xī yù gè guó de zhù zhāng。
　　 shū yuē：“ chén qiè jiàn xiān dì yù kāi xī yù， gù běi jī xiōng nú， xī shǐ wài guó， shàn shàn、 yú tián shí shí xiàng huà。 jīn jū mí、 suō chē、 shū lè、 yuè shì、 wū sūn、 kāngqú fù yuàn guī fù， yù gòng bìng lì pò miè qiūcí， píng tōng hàn dào。 ruò dé qiūcí， zé xī yù wèi fú zhě bǎi fēn zhī yī 'ěr。 chén fú zì wéi niàn， zú wǔ xiǎo lì， shí yuàn cóng gǔ jí xiào mìng jué yù， shù jǐ zhāng qiān qì shēn kuàng yě。 xī wèi jiàng liè guó dà fū， shàng néng hé ji zhū róng， kuàng chén fèng dà hàn zhī wēi， ér wú qiān dāo yī gē zhī yòng hū？ qián shì yì zhě jiē yuē qǔ sān shí liù guó， hào wéi duàn xiōng nú yòu bì。 jīn xī yù zhū guó， zì rì zhī suǒ rù， mò bù xiàng huà， dà xiǎo xīn xīn， gòng fèng bù jué， wéi yān qí、 qiūcí dú wèi fú cóng。 chén qián yǔ guān shǔ sān shí liù rén fèng shǐ jué yù， bèi zāo jiān 'è。 zì gū shǒu shū lè， yú jīn wǔzǎi， hú yí qíng shù， chén pō shí zhī。 wèn qí chéng guō xiǎo dà， jiē yán ‘ yǐ hàn yǔ yǐ tiān děng ’。 yǐ shì xiào zhī， zé wēi lǐng kě tōng， wēi lǐng tōng zé qiūcí kě fá。 jīn yí bài qiūcí shì zǐ bái bà wéi qí guó wáng ， yǐ bù qí shù bǎi sòng zhī， yǔ zhū guó lián bīng， suì yuè zhī xián， qiūcí kě qín。 yǐ yí dí gōng yí dí， jì zhī shàn zhě yě。 chén jiàn suō chē、 shū lè tián dì féi guǎng， cǎo mù ráo yǎn， bù bǐ dūn huáng， shàn shàn xián yě， bīng kě bù fèi zhōng guó 'ér chè shí zì zú。 qiě gū mò、 wēn sù ( jīn xīn jiāng wū shí ) èr wáng ， tè wéi qiūcí suǒ zhì， jì fēi qí zhǒng， gēngxiāng yàn kǔ， qí yì bì yòu jiàng fǎn。 ruò 'èr guó lái jiàng， zé qiūcí zì pò。 yuàn xià chén zhāng， cān kǎo xíng shì。 chéng yòu wàn fēn， sǐ fù hé hèn。 chén chāo qū qū， tè méng shén líng， qiè jì wèi biàn jiāng pú， mù jiàn xī yù píng dìng， bì xià jǔ wàn nián zhī shāng， jiàn xūn zǔ miào， bù dà xǐ yú tiān xià” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 bān chāo zài shū zhōng shǒu cì tí chū liǎo“ yǐ yí zhì yí” de cè lüè。
　　 hàn zhāng dì lǎn biǎo， zhī bān chāo gōng yè kě chéng， fēi cháng mǎn yì， zhǔn bèi zēng jiā bān chāo de lì liàng。 píng líng rén xú gān yǔ bān chāo zhì tóng dào hé， qǐng qiú fèn shēn yì yù， fǔ zuǒ bān chāo。 cháo tíng dāng jí rèn mìng tā wéi dài lǐ sī mǎ， pài tā dài lǐng yī qiān rén qù zēng yuán bān chāo。
　　 qǐ chū， suō chē yǐ wéi hàn bīng bù huì lái， yú shì jiàng yú qiūcí， shū lè dū wèi fān chén yě suí zhī fǎn pàn。 zhèng hǎo xú gān dào dá shū lè， bān chāo yǔ xú gān yī qǐ， shā diào liǎo fān chén， zhǎn shǒu qiān yú jí， píng xī liǎo pàn luàn。 bān chāo gōng pò fān chén zhī hòu， xiǎng jìn jūn qiūcí。 dāng shí， wū sūn guó bīng lì qiáng shèng， bān chāo rèn wéi gāi jiè zhù tā de lì liàng， yú shì shàng shū：“ wū sūn dà guó， kòng xián shí wàn， gù wǔ dì qī yǐ gōng zhù， zhì xiào xuān huáng dì， zú dé qí yòng。 jīn kě qiǎn shǐ zhāo wèi， yǔ gòng hé lì” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 zhāng dì cǎi nà liǎo tā de jiàn yì。
　　 jiàn chū bā nián (83 nián )， bài bān chāo wéi jiāng jūn zhǎngshǐ， jiǎ gǔ chuī chuáng huī。 shēng rèn xú gān wéi jūn sī mǎ， lìng wài pài qiǎn wèi hóu lǐ yì hù sòng wū sūn shǐ zhě， cì dà xiǎo kūn mí yǐ xià jǐn bó。
　　 lǐ yì zǒu dào yú tián， zhèng gǎn shàng qiūcí jìn gōng shū lè， xià dé bù gǎn zài xiàng qián xíng。 wèile yǎn shì zì jǐ de qiè nuò， tā shàng shū gěi cháo tíng， shuō xī yù zhī shì láo 'ér wú gōng， yòu shuō bān chāo“ yōng 'ài qī， bào 'ài zǐ， ān lè wài guó， wú nèi gù xīn” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 bān chāo wén zhī， tàn xī bù yǐ：“ shēn fēi zéngshēn 'ér yòu sān zhì zhī chán， kǒng jiàn yí yú dāng shí yǐ” (《 hòu hàn shū ? bān chāo lièzhuàn》 )。 yú shì， yì rán ràng qī zǐ lí kāi liǎo zì jǐ。 hàn zhāng dì shēn zhī bān chāo gōng zhōng tǐ guó， xià zhào shū qièzé lǐ yì， zhào shū zhōng shuō：“ zòng chāo yōng 'ài qī， bào 'ài zǐ， sī guī zhī shì qiān yú rén， hé néng jìn yǔ chāo tóng xīn hū” (《 hòu hàn shū ? bān chāo lièzhuàn》 )？ hái mìng lǐ yì jiē shòu bān chāo de guǎn xiá diào dù， shuō ràng bān chāo gēn jù qíng kuàng jué dìng shì fǒu ràng lǐ yì liú zài xī yù。
　　 bān chāo dāng jí ràng lǐ yì dài zhe wū sūn shì zǐ huí jīng。 xú gān quàn bān chāo：“ yì qián qīn huǐ jūn， yù bài xī yù， jīn hé bù yuán zhào shū liú zhī， gèng qiǎn tā lì sòng shì zǐ hū？” bān chāo shuō：“ shì hé yán zhī lòu yě！ yǐ yì huǐ chāo， gù jīn qiǎn zhī。 nèixǐng bù jiù， hé xù rén yán！ kuài yì liú zhī， fēi zhōng chén yě” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。
　　 dì 'èr nián， hàn wáng cháo yòu pài hé gōng wéi dài lǐ sī mǎ， shuài bīng bā bǎi， zēng yuán bān chāo。 bān chāo zhǔn bèi diào jí shū lè、 yú tián de bīng mǎ jìn gōng suō chē。 suō chē pài rén gēn shū lè wáng zhōng sī xià lián xì， yòng zhòng lǐ huì lù tā， zhōng bèi pàn bān chāo， fā dòng pàn luàn， zhàn jù wū jí chéng。 bān chāo gǎi lì fǔ chéng chéng dà wéi shū lè wáng ， diào jí bīng lì gōng zhōng， kāngqú ( jīn bā 'ěr kā shí hú hé xián hǎi zhī jiān ) guó pài jīng bīng zhù zhōng。 bān chāo jiǔ gōng bù xià。 dāng shí， yuè shì gāng hé kāngqú tōng hūn， bān chāo pài rén gěi yuè shì wáng sòng liǎo hòu lǐ， ràng tā duì kāngqú wáng xiǎo yǐ lì hài， kāngqú wáng bà bīng， bǎ zhōng yě dài liǎo huí qù， wū jí chéng fù guī。
　　 guò liǎo sān nián， zhōng cóng kāngqú wáng nà lǐ jiè liǎo yī xiē bīng mǎ， zhù zài sǔn zhōng， yǔ qiūcí gòu jié mì móu， pài rén xiàng bān chāo zhà jiàng， bān chāo dòng jiàn qí jiān， jiāng jì jiù jì， dāyìng tā tóu jiàng。 zhōng dà xǐ， biàn qīng zhuāng jiǎn cóng lái jiàn bān chāo。 bān chāo jù shí yǔ lè， jiǔ yàn zhōng， mìng rén zhǎn shā zhōng， bìng jìn jūn jī bài qí bīng zhòng， nán dào suì tōng。
　　 dì 'èr nián (89 nián )， bān chāo diào fā yú tián děng guó shì bīng 'èr wàn duō rén， zài gōng suō chē。 qiūcí wáng fā qiǎn zuǒ jiāng jūn fā wēn sù、 gū mò、 wèi tóu hé bīng wǔ wàn jiù yuán suō chē。 dí qiáng wǒ ruò， bān chāo jué dìng yùn yòng diào hǔ lí shān zhī jì。 tā zhào jí jiàngxiào hé yú tián guó wáng ， shāng yì jūn qíng。 tā gù yì zhuāng chū dǎn qiè de yàng zǐ shuō：“ jīn bīng shǎo bù dí， qí jì mò ruò gè sàn qù。 yú tián cóng shì 'ér dōng， zhǎngshǐ yì yú cǐ xī guī， kě xū yè gǔ shēng 'ér fā” (《 hòu hàn shū ? bān chāo lièzhuàn》 )。 bān chāo tōu tōu zhǔ tuō rén gù yì fàng sōng duì qiūcí fú lǔ de kānguǎn， ràng tā men táo huí qù bào xìn。 qiūcí wáng wén zhī dà xǐ， zì jǐ shuài wàn qí zài xī biān jié shā bān chāo， pài wēn sù wáng shuài lǐng bā qiān rén zài dōng biān zǔ jī yú tián。 bān chāo zhēn zhī tā men yǐ jīng chū bīng， xùn sù mìng lìng zhū bù qí fā， jī míng shí fēn， zhí pū suō chē dà běn yíng。 yíng zhōng wú bèi， jūn shì bēn táo， bān chāo zhuī zhǎn wǔ qiān yú jí， dà huò qí mǎ chù cái wù。 suō chē guó zhǐ hǎo tóu jiàng， qiūcí wáng děng yě zhǐ hǎo sàn qù。 bān chāo yóu cǐ wēi zhèn xī yù。
　　 dāng chū， dà yuè shì ( jīn 'ā fù hàn jìng nèi ) guó céng jīng bāng zhù hàn cháo jìn gōng chē shī yòu gōng。 gōng yuán 87 nián， guó wáng pài qiǎn shǐ zhě， lái dào bān chāo zhù dì， xiàng hàn cháo jìn gòng zhēn bǎo、 shī zǐ děng wù， tí chū yào qǔ hàn cháo gōng zhù wéi qī。 bān chāo jù jué liǎo zhè yào qiú， dà yuè shì wáng yóu shì yuàn hèn。
　　 yǒng yuán 'èr nián (90 nián ) xià， dà yuè shì fù wáng xiè shuài bīng qī wàn， dōng yuè cōng lǐng ( jīn pà mǐ 'ěr gāo yuán hé kūn lún shān mài xī duàn、 kā lá kūn lún shān mài dōng nán duàn )， gōng dǎ bān chāo。 bān chāo bīng shǎo， dà jiādōu hěn kǒng huāng。 bān chāo què shuō：“ yuè shì bīng suī duō， rán shù qiān lǐ yú wēi lǐng lái， fēi yòu yùn shū， hé zú yōu xié？ dàn dāng shōu gǔ jiān shǒu， bǐ jī qióng zì jiàng， bù guò shù shí rì jué yǐ” (《 hòu hàn shū ? bān chāo lièzhuàn》 )。 dà yuè shì fù wáng xiè jìn gōng bān chāo， wú fǎ gōng kè， qiǎng lüè liáng cǎo， yòu wú suǒ dé， guǒ rán pí bèi bù kān。 bān chāo gū jì qí liáng cǎo jiāng jìn， bì pài rén dào qiūcí qiú jiù， yù xiān mìng jǐ bǎi shì bīng zài dōng biān mái fú， xiè guǒ rán pài bīng dài jīn yín zhū bǎo qù qiūcí qiú yuán。 bān chāo fú bīng dà chū， shā sǐ liǎo shǐ zhě， bìng pài rén ná gěi xiè kàn。 xiè dà jīng， jìn tuì wú jù， zhǐ hǎo qiǎn shǐ xiàng bān chāo qǐng zuì， xī wàng néng fàng tā men yī tiáo shēng lù， bān chāo fàng tā men huí guó， dà yuè shì yóu shì dà zhèn， yǔ hàn cháo hé hǎo rú chū。
　　 dì 'èr nián， qiūcí、 gū mò、 wēn sù děng guó jiē jiàng。 cháo tíng rèn mìng bān chāo wéi dū hù， xú gān wéi zhǎngshǐ， bài bái bà wéi qiūcí wáng ， pài sī mǎ yáo guāng lái sòng tā。 bān chāo hé yáo guāng mìng guī cí fèi diào yuán lái de guó wáng yóu lǐ duō， fú lì bái bà。 yáo guāng bǎ yóu lǐ duō dài huí liǎo jīng shī。
　　 yú shì， bān chāo zhù zhā zài qiūcí tā qián chéng。 cǐ shí， xī yù zhū guó， zhǐ shèng yān qí、 wēi xū ( jīn xīn jiāng yān qí dōng běi )、 yùlí ( jīn xīn jiāng kù 'ěr lè dōng běi ) sān guó， yīn wéi céng shā hài xī yù dū hù chén mù， xīn huái kǒng jù， shàng wèi guī hàn。 qí yú gè guó， jūn yǐ píng dìng。
　　 hàn hé dì yǒng yuán liù nián (94 nián ) qiū， bān chāo diào fā qiūcí、 shàn shàn děng bā guó de bù duì qī wàn rén， jìn gōng yān qí、 wēi xū、 yùlí。 dà jūn xíng dào wèi lí dì fāng， bān chāo pài shǐ zhě tōng gào sān guó guó wáng ：“ dū hù lái zhě， yù zhèn fǔ sān guó。 jí yù gǎi guò xiàng shàn， yí qiǎn dà rén lái yíng， dāng shǎng cì wáng hóu yǐ xià， shì bì jí hái。 jīn cì wáng cǎi wǔ bǎi pǐ” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。
　　 yān qí wáng guǎng biàn pài zuǒ jiāng běi jiān zhī sòng lái niú jiǔ， yíng jiē bān chāo。 bān chāo zhǐ zé tā shuō：“ rǔ suī xiōng nú shì zǐ， ér jīn bǐng guó zhī quán。 dū hù zì lái， wáng bù yǐ shí yíng， jiē rǔ zuì yě。” bān chāo shǒu xià de rén quàn tā shā liǎo běi jiān zhī， bān chāo bù tóng yì， tā shuō：“ fēi rǔ suǒ jí。 cǐ rén quán zhòng yú wáng ， jīn wèi rù qí guó 'ér shā zhī， suì lìng zì yí， shè bèi shǒu xiǎn， qǐ dé dào qí chéng xià zāi” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )！ yú shì bān chāo sòng gěi běi jiān zhī bù shǎo lǐ wù， fàng tā huí guó。 yān qí wáng guǎng jiàn běi jiān zhī wú shì， jiù qīn shuài gāo guān zài yùlí yíng jiē bān chāo， fèng xiàn lǐ wù。 bù guò， tā bìng fēi zhēn xiǎng ràng bān chāo jìn rù tā de guó jìng。 tā yī cóng bān chāo nà lǐ fǎn huí， lì jí xià lìng chāi diào liǎo guó jìng shān kǒu de wéi qiáo。 bān chāo què cóng bié de dào lù jìn rù qí guó， zài jù wáng chéng 'èr shí lǐ de dì fāng zhù zhā bù duì。 yān qí wáng jiàn bān chāo tū rán dào lái， chū yú yì wài， dà jīng， xiǎng táo rù shān zhōng wán kàng。 yān qí guó zuǒ hóu yuán mèng， guò qù céng rù zhì jīng shī， qiāoqiāo pài shǐ zhě xiàng bān chāo bào xìn。 bān chāo wèile wěn dìng yān qí guó guì zú， zhǎn shā liǎo yuán mèng de shǐ zhě。 bān chāo dìng xià shí jiān yàn qǐng sān guó guó wáng jí dà chén， shēng yán jiè shí jiāng hòu jiā shǎng cì。 yān qí wáng guǎng、 yùlí wáng fàn jí běi jiān zhī děng sān shí duō rén xìn yǐ wéi zhēn， yī qǐ dào huì。 yān qí guóxiàng fù jiǔ děng shí qī rén hài pà bèi shā， táo páo liǎo， wēi xū wáng yě méi yòu lái。
　　 yàn huì kāi shǐ， dà jiā zuò dìng， bān chāo tū rán biàn liǎo liǎn sè， zé wèn yān qí wáng děng“ wēi xū wáng wèihé bù dào ? fù jiǔ děng wèihé táo wáng” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )? hèlìng wǔ shì bǎ guǎng、 fàn děng yī jǔ zhuō huò， bìng zài dāng nián chén mù suǒ zhù de gù chéng， bǎ tā men quán bù zhǎn shā， chuán shǒu jīng shī。 yòu zòng bīng qiǎng lüè， zhǎn shǒu wǔ qiān yú jí， huò yī wàn wǔ qiān rén， mǎ chù niú yáng sān shí yú wàn tóu。 jiē zhe bān chāo lìng lì yuán mèng wéi yān qí guó wáng ， wéi wěn dìng jú shì， bān chāo zài nà lǐ tíng liú liǎo bàn nián。
　　 zhì cǐ， xī yù wǔ shí duō gè guó jiādōu guī fù liǎo hàn wáng cháo， bān chāo zhōng yú shí xiàn liǎo lì gōng yì yù de lǐ xiǎng。
　　 hé dì yǒng yuán qī nián (95 nián )， cháo tíng xià zhào yuē：“ wǎng zhě xiōng nú dú shàn xī yù， kòu dào hé xī， yǒng píng zhī mò， chéng mén zhòu bì。 xiān dì shēn mǐn biān méng yīng luó kòu hài， nǎi mìng jiāng shuài jī yòu dì， pò bái shān， lín pú lèi， qǔ chē shī， chéng guō zhū guó zhèn shè xiǎng yìng， suì kāi xī yù， zhì dū hù。 ér yān qí wáng shùn、 shùn zǐ zhōng dú móu bèi nì， chí qí xiǎn 'ài， fùmò dū hù， bìng jí lì shì。 xiān dì zhòng yuán yuán zhī mìng， dá bīng yì zhī xīng， gù shǐ jūn sī mǎ bān chāo 'ān jí yú tián yǐ xī。 chāo suì yú wēi lǐng， qì xiàn dù， chū rù 'èr shí 'èr nián， mò bù bīn cóng。 gǎi lì qí wáng ， ér suí qí rén。 bù dòng zhōng guó， bù fán róng shì， dé yuǎn yí zhī hé， tóng yì sú zhī xīn， ér zhì tiān zhū， juān sù chǐ， yǐ bào jiàngshì zhī chóu。 sī mǎ fǎ yuē：‘ shǎng bù yú yuè， yù rén sù yīng wéi shàn zhī lì yě。’ qí fēng chāo wéi dìng yuǎn hóu， yì qiān hù” (《 hòu hàn shū · bān chāo lièzhuàn》 )。 hòu rén chēng zhī wéi“ bān dìng yuǎn”。
　　
　　 qí mèi bān zhāo
　　 bān zhāo（ yuē 49 héng yuē 120 nián）， yī míng jī， zì huì bān， fú fēng rén。 bān biāo zhī nǚ， bān gù、 bān chāo zhī mèi， cáo shì shū qī， zǎo guǎ。 gù wéi《 hàn shū》， qí bā《 biǎo》 jí《 tiān wén zhì》 wèi jìng， hàn hé dì zhào jiù dōng guān xù chéng zhī。 shù zhào rù gōng， lìng huáng hòu guì rén shī shì， hào yuē cáo dà jiā（ gū）。 yòu《 nǚ jiè》 qī piān， jí sān juàn。
　　 bān zhāo zì huì bān， yòu míng jī， jiā xué yuān yuán， yóu shàn wén cǎi。 tā de fù qīn bān biāo shì dāng dài de dà wén háo， bān zhāo běn rén cháng bèi zhào rù huáng gōng， jiào shòu huáng hòu jí zhū guì rén sòng dú jīng shǐ， gōng zhōng zūn zhī wéi shī。
　　 bān zhāo shí sì suì jià gěi tóng jùn cáo shì shū wéi qī， suǒ yǐ rén men yòu bǎ bān zhāo jiào zuò“ cáo dà jiā”。
　　 yǐ gè xìng 'ér lùn， cáo shì shū huó pō wài xiàng， bān zhāo zé wēn róu xì nì， fū qī liǎng rén pō néng xiāng hù qiān jiù， shēng huó dé shí fēn měi mǎn。
　　 bān zhāo de wén cǎi shǒu xiān jiù biǎo xiàn zài bāng tā de gē gē bān gù xiū《 hàn shū》， zhè bù shū shì wǒ guó de dì yī bù jìzhuàn tǐ duàn dài shǐ， shì zhèng shǐ zhōng xiě de jiào hǎo de yī bù， rén men chēng zàn tā yán gāi shì bèi， yǔ《 shǐ jì》 qí míng， quán shū fēn jì、 chuán、 biǎo、 zhì jǐ lèi。 hái zài bān zhāo de fù qīn bān biāo de shí hòu， jiù kāi shǐ liǎo zhè bù shū de xiě zuò gōng zuò， tā de fù qīn sǐ hòu， tā de gē gē bān gù jì xù wán chéng zhè yī gōng zuò。 bān gù， zì mèng jiān， jiǔ suì néng zuò wén， shāo dà yī diǎn， bó lǎn zhòng shū， jiǔ liú bǎi jiā zhī yán wú bù qióng jiū， bù liào jiù zài tā kuài yào wán chéng《 hàn shū》 shí， què yīn dòu xiàn yī 'àn de qiān lián， sǐ zài yù zhōng， bān zhāo tòng dìng sī tòng， jiē guò wáng xiōng de gōng zuò jì xù qián jìn。
　　 hǎo zài bān zhāo hái zài bān gù huó zhe de shí hòu jiù cān yú liǎo quán shū de zuǎn xiě gōng zuò， hòu lái yòu dé dào hàn hé dì de 'ēn zhǔn， kě yǐ dào dōng guān cáng shū gé cān kǎo diǎn jí， suǒ yǐ xiě qǐ lái dé xīn yìng shǒu。
　　《 hàn shū》 chū bǎn yǐ hòu， huò dé liǎo jí gāo de píng jià， xué zhě zhēng xiāng chuán sòng，《 hàn shū》 zhōng zuì jí shǒu de shì dì qī biǎo《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， dì liù zhì《 tiān wén zhì》， zhè liǎng bù fēn dōushì bān zhāo zài tā xiōng cháng bān gù sǐ hòu dú lì wán chéng de， dàn bān zhāo dū qiān xùn dì réng rán guān shàng tā gē gē bān gù de míng zì。 bān zhāo de xué wèn shí fēn jīng shēn， dāng shí de dà xué zhě mǎ róng， wèile qǐng qiú bān zhāo de zhǐ dǎo， hái guì zài dōng guān cáng shū gé wài， líng tīng bān zhāo de jiǎng jiě ní！
　　 bān zhāo hái yòu yī gè xiōng dì shì bān chāo， wǒ men xiàn zài cháng yòng de liǎng gè chéng yǔ“ tóu bǐ cóng róng” hé“ bù rù hǔ xué yān dé hǔ zǐ” jiù shì tā de kǒu yǔ yǎn huà 'ér chéng de， fǎn yìng chū tā de zhì yǒng guò rén， tā chū shǐ xī yù， yǐ gōng fēng dìng yuǎn hóu， bài xī yù dū hù， yáng hàn wēi zhí zhì zhōng yà sān shí nián zhī jiǔ。
　　 hàn hé dì yǒng yuán shí 'èr nián， bān chāo pài tā de 'ér zǐ bān yǒng suí 'ān 'ēn guó rù gòng de shǐ zhě huí dào luò yáng， dài huí tā gěi huáng dì de zòu zhāng：
　　 chén bù gǎn wàng dào jiǔ quán jùn， dàn yuàn shēng rén yù mén guān。 jǐn qiǎn zǐ yǒng， suí 'ān xī xiàn wù rù sài， jí chén shēng zài， lìng qí mù jiàn gù tǔ。
　　 biǎo dá chū yī zhǒng nóng yù de yè luò guī gēn de sī xiǎng， rán 'ér zòu zhāng sòng shàng qù zhī hòu， sān nián hòu cháo tíng réng bù jiā lǐ huì。
　　 bān zhāo xiǎng dào sǐ qù de gē gē bān gù， duì nián yǐ qī shí， kè jū yì xiāng de gē gē bān chāo， chǎn shēng yī gǔ qiáng liè dídí yǐ liàn、 lián mǐn xīn qíng， yú shì bù gù yī qiē dì gěi huáng dì shàng shū：
　　 wàng tóng chǎn xiōng xī yù dū hù， dìng yuǎn hóu chāo， xìng dé yǐ wēi gōng dé méng zhòng shǎng， jué liè tōng hóu， rèn 'èr qiān shí， tiān 'ēn shū jué， chéng fēi xiǎo chén suǒ dāng bèi méng。 chāo zhī shǐ chū， zhì juān qū mìng， jì lì wēi gōng， yǐ zì chén xiào。 huì chén mù zhī biàn， dào lù gé jué， chāo yǐ yī shēn， zhuǎn cè jué yù， xiǎo pì zhū guó， gù qí bīng zhòng， měi yòu gōng zhàn， zhé wéi xiān dēng。 shēn bèi jīn yí， bù bì sǐ wáng， lài méng bì xià shén líng， qiě dé yán mìng shā mò； zhì jīn jī sān shí nián， gǔ xún shēng lí， bù fù xiāng shí； suǒ yǔ xiāng suí shí rén shì zhòng， jiē yǐ wù gù； chāo nián zuì cháng， jīn qiě qī shí， shuāi lǎo bèi bìng， tóu fā wú hēi， liǎng shǒu bù rén， ěr mù bù cōng míng， fú zhàng nǎi néng xíng， suī yù jié qí quán lì， yǐ bào dá tiān 'ēn， pò zǐ suì mù， quǎn mǎ chǐ suǒ， wéi zhī nài hé？
　　 mán yí zhī xìng， dào nì wǔ lǎo， bǐng chāo dàn mù rù dì， jiǔ bù jiàn dài， kǒng kāi hǎo jiū zhī yuán， shēng nì luàn zhī xīn。 ér qīng dà fū gǎn huái yī qièmò kěn yuǎn lǜ， rú yòu zú bào， chāo zhī qì lì， bù néng cóng xīn， biàn wéi shàng sǔn guó jiā lěi shì zhī gōng， xià qì zhōng chén jié shēn zhī yòng， chéng kě tòng yě！ gù chāo wàn lǐ guī chéng， zì chén kǔ jí， yán jǐng yú wàng， sān nián yú jīn， wèi méng shěng lù。
　　 qiè qiè wén gǔ zhě shí wǔ shòu bīng， liù shí hái zhī， yì yòu xiū xī bù rèn zhí yě。 yuán bì xià yǐ zhì xiào lǐ tiān xià， dé wàn guó zhī huān xīn， bù yí xiǎo guó zhī chén， kuàng chāo dé bèi hòu bó zhī wèi， gù gǎn chù sǐ wéi chāo qiú 'āi， qǐ chāo yú nián， yī dé shēng hái； fù jiàn jué tíng， shǐ guó jiā yǒng wú láo yuǎn zhī lǜ， xī yù wú cāng cù zhī yōu， chāo dé cháng méng wén wáng zàng gǔ zhī 'ēn， zǐ fāng 'āi lǎo zhī jí。
　　 bān zhāo dài xiōng shàng shū， shuō dé hé qíng hé lǐ， sī sī rén kòu， hàn hé dì lǎn zòu， yě wéi zhī qī rán dòng róng。 tè bié shì wén zhōng de zuì hòu liǎng jù， yǐn yòng zhōu wén wáng xú líng tái， jué dì dé sǐ rén zhī gǔ， ér gèng zàng zhī。 wèi wén hóu zhī shī tián zǐ fāng， jiàn jūn qì qí lǎo mǎ， yǐ wéi shǎo jìn qí lì， lǎo 'ér qì zhī， fēi rén yě， yú shì shōu 'ér yǎng zhī。 liǎng zé gù shì míng fěng 'àn shì， hàn hé dì rèn wéi bù zài yòu suǒ jué dìng， shí zài kuì duì lǎo chén， yú shì pài qiǎn wù jǐ xiào wèi rèn shàng chū rèn xī yù dū hù， jiē tì bān chāo。 bān zhāo yǐ tā de wén cǎi hé cái qíng shǐ tā de gē gē bān chāo dé yǐ huí cháo。
　　 rèn shàng dǐ dá rèn suǒ， bān chāo yī yī yú yǐ jiāo dài wán bì， rèn shàng duì bān chāo shuō：“ rèn zhòng lǜ qiǎn， yí yòu yǐ hǎi zhī。” xī wàng bān chāo duì tā zhì lǐ xī yù yī xiē zhōng gào， bān chāo yǔ zhòng xīn cháng dì shuō：“ sài wài lì shì， běn fēi xiào zǐ shùn sūn， jiē yǐ zuì guò xǐ bǔ biān tún； ér mán yí huái niǎo shòu zhī xīn， nán yǎng yì bài。 jīn jūn xìng yán jí， shuǐ qīng wú dà yú， chá zhèng bù dé yán kē， yí dàng yì jiǎn yì， kuān xiǎo guò， zǒng dà gāng 'ér yǐ。” dàn bān chāo zǒu hòu， rèn shàng sī xià duì qīn xìn shuō：“ wǒ yǐ bān jūn dāng yòu qí cè， jīn suǒ yán píng píng 'ěr！” rèn shàng bù néng jiè zhòng bān chāo de jīng yàn， jìng yǐ yán jí kē nüè 'ér shī biān hé， zhè shì hòu huà。
　　 hàn hé dì yǒng yuán shí sì nián bā yuè， bān chāo huí dào luò yáng， bài wéi shè shēng xiào wèi， tā lí kāi xī yù shū lè shí běn yǐ yòu bìng， lái bù jí hé mèi mèi hǎohǎo dì liáo liáo， jiā yǐ lǚ tú láo dùn， huí jiā yī gè yuè jiù bìng shì liǎo， bān zhāo wú yán yǐ duì。
　　 bān zhāo yǐ tā de wén cǎi， wán chéng liǎo gē gē bān gù de《 hàn shū》 dǎ dòng hàn hé dì de xīn， shǐ gē gē bān chāo huí guī luò yáng。 bān zhāo de wén cǎi hái biǎo xiàn zài tā xiě de《 nǚ jiè》 qī piān shàng。
　　《 qī jiè》 bāo kuò： bēi ruò、 fū fù、 jìng shèn、 fù xíng、 zhuān xīn、 qū cóng hé shū mèi qī zhāng。 běn shì yòng lái jiào dǎo bān jiā nǚ 'ér de sī jiā jiāokè shū， bù liào jīng chéng shì jiā què zhēng xiāng chuán chāo， bù jiǔ zhī hòu biàn fēng xíng quán guó gè dì。
　　 zài“ bēi ruò” piān zhōng， bān zhāo yǐn yòng《 shī jīng · xiǎo yǎ》 zhōng de shuō fǎ：“ shēng nán yuē nòng zhāng， shēng nǚ yuē nòng wǎ。” yǐ wéi nǚ xìng shēng lái jiù bù néng yǔ nán xìng xiāng tí bìng lùn， bì xū“ wǎn qǐn zǎo zuò， wù dá sù yè； zhí wù hé shì， bù cí jù yì。” cái néng kè jìn běn fèn。
　　 zài“ fū fù” piān zhōng， rèn wéi zhàng fū bǐ tiān hái dà， hái xū jìng jǐn fú shì，“ fù bù xián zé wú yǐ shì fū， fù bù shì fū zé yì lǐ zhuì fèi， ruò yào wéi chí yì lǐ zhī bù zhuì， bì xū shǐ nǚ xìng míng xī yì lǐ。”
　　 zài“ jìng shèn” piān zhōng， zhù zhāng“ nán zǐ yǐ gāng qiáng wéi guì， nǚ zǐ yǐ róu ruò wéi měi， wú lùn shì fēi qū zhí， nǚ zǐ yīngdāng wú tiáo jiàn dì shùn cóng zhàng fū。” yī gāng yī róu， cái néng bìng jì， yě cái néng yǒng bǎo fū fù zhī yì。
　　 zài“ fù xíng” piān zhōng， dìng dìng liǎo fù nǚ sì zhǒng xíng wéi biāo zhǔn：“ zhēn jìng qīng xián， xíng jǐ yòu chǐ： shì wéi fù dé； bù xiā shuō bà dào， zé cí 'ér yán， shì shí 'ér zhǐ， shì wéi fù yán； chuān dài qí zhěng， shēn bù gòu rǔ， shì wéi fù róng； zhuān xīn fǎng zhì， bù gǒu yán xiào， pēngtiáo měi shí， kuǎn dài jiā bīn， shì wéi fù gōng。” fù nǚ bèi cǐ dé、 yán、 róng、 gōng sì xíng， fāng bù zhì shī lǐ。
　　 zài“ zhuān xīn” piān zhōng， qiáng diào“ zhēn nǚ bù jià 'èr fū”， zhàng fū kě yǐ zài qǔ， qī zǐ què jué duì bù kě yǐ zài jià， zài tā de xīn mù zhōng xià táng qiú qù， jiǎn zhí shì bù kě 'ēn yì de bèi lǐ xíng wéi， shì fū yào“ zhuān xīn zhèng sè， ěr wú yín shēng， mù bù xié shì。”
　　 zài“ qū cóng” piān zhōng， jiào dǎo fù nǚ yào shàn shì nán fāng de fù mǔ， nì lái shùn shòu， yī qiē yǐ qiān shùn wéi zhù， fán shì yìng duō jiā rěn nài， yǐ zhì yú qū yì shùn cóng de dì bù。
　　 zài“ shū mèi” piān zhōng， shuō míng yǔ zhàng fū xiōng dì jiě mèi xiāng chù zhī dào， duān zài shì shì shí rén tǐ、 míng dà yì， jí shì shòu qì méng yuān yě shì tiān jīng dì yì de shì qíng， wàn wàn bù kě yī yì gū xíng， ér shī qù bǐ cǐ zhī jiān de hé mù qì fēn。
　　 bān zhāo zhù yào shēng huó zài hàn hé dì shí dài， hàn hé dì zài bān chāo sǐ hòu bù jiǔ jiù jià bēng liǎo， huáng zǐ liú lóng shēng xià lái cái yī bǎi tiān， jiù sì wèi wéi hàn shāng dì， dèng tài hòu lín cháo tīng zhèng， bù dào bàn nián， shāng dì yòu sǐ， yú shì yǐ qīng hé wáng liú hù sì wèi wéi hàn 'ān dì， ān dì cái shí sān suì， dèng tài hòu réng rán lín cháo tīng zhèng。
　　 dōng hàn huáng dì duǎn mìng， zhǐ yòu kāi guó de guāng wǔ dì liú xiù huó guò“ huā jiá”， liù shí 'èr suì shí sǐ， qí cì jiù shì hàn míng dì， sì shí bā suì， zài cì shì hàn zhāng dì sān shí yī suì， qí tā duō zài 'èr shí suì yǐ xià， bāo kuò yī dà pī wá wá huáng dì， zào chéng wài qī zhuān quán jú miàn。
　　 dèng tài hòu yǐ nǚ zhù zhí zhèng， bān zhāo yǐ shī fù zhī zūn dé yǐ cān yú jī yào， jié jìn xīn zhì dì jìn zhōng。 dèng wù yǐ dàjiàng jūn fǔ lǐ jūn guó， shì tài hòu de xiōng cháng， pō shòu yǐ zhòng， hòu lái mǔ qīn guò shì， shàng shū qǐ guī shǒu zhì， tài hòu yóu yù bù jué， wèn cè yú bān zhāo， bān zhāo rèn wéi：“ dàjiàng jūn gōng chéng shēn tuì， cǐ zhèng qí shí； bù rán biān huò zài qǐ， ruò shāo yòu chā chí， lěi shì yīng míng， qǐ bù jìn fù liú shuǐ？” dèng tài hòu rèn wéi yán zhī yòu lǐ， pī zhǔn liǎo dèng wù de qǐng qiú。
　　 bān zhāo nián yú gǔ xī 'ér shì， huáng tài hòu wéi tā sù fú jǔ 'āi。
　　 bān zhāo shì yī wèi bó xué duō cái， pǐn dé jù yōu de zhōng guó gǔ dài nǚ xìng， tā shì wèi shǐ xué jiā， yě shì wèi wén xué jiā， hái shì wèi zhèng zhì jiā。 tā zài cáo jiā yòu yī gè 'ér zǐ， jǐ gè nǚ 'ér， ér zǐ cáo chéng bèi fēng wéi guān nèi hóu。
　　
　　 guān yú《 hàn shū》
　　
　　 jì sī mǎ qiān zhuàn xiě《 shǐ jì》 zhī hòu， bān gù zhuàn xiě liǎo《 hàn shū》。 bān gù， zì mèng jiān， fú fēng 'ān líng rén， shēng yú dōng hàn guāng wǔ dì jiàn wǔ bā nián。 fù qīn bān biāo shì yī gè shǐ xué jiā， céng zuò《 hòuzhuàn》 liù shí wǔ piān lái xù bǔ《 shǐ jì》。《 hàn shū》 jiù shì zài《 hòuzhuàn》 de jī chǔ shàng wán chéng de。 hé dì yǒng yuán yuán nián， bān gù suí cóng chē qí jiāng jūn dòu xiàn chū jī xiōng nú， cān yù móu yì。 hòu yīn shì rù yù， yǒng yuán sì nián sǐ zài yù zhōng。 nà shí《 hàn shū》 hái yòu bā biǎo hé《 tiān wén zhì》 méi yòu xiě chéng， hàn hé dì jiào bān gù de mèi mèi bān zhāo bǔ zuò， mǎ xù xié zhù bān zhāo zuò liǎo《 tiān wén zhì》。 bān zhāo shì“ èr shí sì shǐ” zhōng jué wú jǐn yòu de nǚ zuò zhě。　　《 hàn shū》 bāo kuò běn jì shí 'èr piān， biǎo bā piān， zhì shí piān， lièzhuàn qī shí piān， gòng yī bǎi piān， hòu rén huàfēn wéi yī bǎi 'èr shí juàn。 tā de jì shì shǐ yú hàn gāo dì liú bāng yuán nián， zhōng yú wáng mǎng dì huáng sì nián。　　《 hàn shū》 de tǐ lì yǔ《 shǐ jì》 xiāng bǐ， yǐ jīng fā shēng liǎo biàn huà。《 shǐ jì》 shì yī bù tōng shǐ，《 hàn shū》 zé shì yī bù duàn dài shǐ。《 hàn shū》 bǎ《 shǐ jì》 de“ běn jì” shěng chēng“ jì“，“ lièzhuàn” shěng chēng“ chuán”，“ shū” gǎi yuē“ zhì”， qǔ xiāo liǎo“ shì jiā”， hàn dài xūn chén shì jiā yī lǜ biān rù chuán。 zhè xiē biàn huà， bèi hòu lái de yī xiē shǐ shū yán xí xià lái。
　　《 hàn shū》 jìzǎi de shí dài yǔ《 shǐ jì》 yòu jiāo chā， hàn wǔ dì zhōng qī yǐ qián de xī hàn lì shǐ， liǎng shū dōuyòu jì shù。 zhè yī bù fēn，《 hàn shū》 cháng cháng yí yòng《 shǐ jì》。 dàn yóu yú zuò zhě sī xiǎng jìng jiè de chā yì hé cái liào qǔshě biāo zhǔn bù jìn xiāng tóng， yí yòng shí yě yòu zēng shān gǎi yì。　　《 hàn shū》 xīn zēng jiā liǎo《 xíng fǎ zhì》、《 wǔháng zhì》、《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》。《 xíng fǎ zhì》 dì yī cì xì tǒng dì xù shù liǎo fǎ lǜ zhì dù de yán gé hé yī xiē jù tǐ de lǜ lìng guī dìng。《 dì lǐ zhì》 jì lù liǎo dāng shí de jùn guó xíng zhèng qū huá、 lì shǐ yán gé hé hù kǒu shù zì， yòu guān gè dì wù chǎn、 jīng jì fā zhǎn zhuàng kuàng、 mín qíng fēng sú de jìzǎi gèng jiā yǐn rén zhù mù。《 yì wén zhì》 kǎo zhèng liǎo gè zhǒng xué shù bié pài de yuán liú， jì lù liǎo cún shì de shū jí， tā shì wǒ guó xiàn cún zuì zǎo de tú shū mù lù。《 shí huò zhì》 shì yóu《 píng zhǔn shū》 yǎn biàn lái de， dàn nèi róng gèng jiā fēng fù liǎo。 tā yòu shàng xià liǎng juàn， shàng juàn tán“ shí”， jí nóng yè jīng jì zhuàng kuàng； xià juàn lùn“ huò”， jí shāng yè hé huò bì de qíng kuàng， shì dāng shí de jīng jì zhuān piān。　　《 hàn shū》 bā biǎo zhōng yòu yī piān《 gǔ jīn rén biǎo》， cóng tài hào dì jì dào wú guǎng， yòu“ gǔ” ér wú“ jīn”， yīn cǐ yǐn qǐ liǎo hòu rén de jī zé。 hòu rén fēi cháng tuī chóng《 hàn shū》 de《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， zhè piān biǎo shǒu xiān jiǎng shù liǎo qín hàn fēn guān shè zhí de qíng kuàng， gè zhǒng guān zhí de quán xiàn hé fèng lù de shù liàng， rán hòu yòng fēn wéi shí sì jí、 sān shí sì guān gé de jiǎn biǎo， jì lù hàn dài gōng qīng dà chén de shēng jiàng qiān miǎn。 tā piān fú bù duō， què bǎ dāng shí de guān liáo zhì dù hé guān liáo de biàn qiān qīng qīng chǔ chǔ dì zhǎn xiàn zài wǒ men miàn qián。　　
　　 cóng sī xiǎng nèi róng lái kàn，《 hàn shū》 bù rú《 shǐ jì》。 bān gù céng pī píng sī mǎ qiān“ lùn shì fēi pō miù yú shèng rén“。 zhè jí zhōng fǎn yìng liǎo liǎng rén de sī xiǎng fēn qí。 suǒ wèi“ shèng rén”， jiù shì kǒng zǐ。 sī mǎ qiān bù wán quán yǐ kǒng zǐ sī xiǎng zuò wéi pàn duàn shì fēi de biāo zhǔn， zhèng shì zhí dé kěn dìng de。 ér bān gù de jiàn shí què bù jí sī mǎ qiān。 cóng sī mǎ qiān dào bān gù de zhè yī biàn huà， fǎn yìng liǎo dōng hàn shí qī rú jiā sī xiǎng zuò wéi fēng jiàn zhèng tǒng sī xiǎng， yǐ zài shǐ xué lǐng yù lì wěn liǎo jiǎo gēn。《 hàn shū》 xǐ yòng gǔ zì gǔ cí， bǐ jiào nán dú。