xī liáo  (1087nián～1143nián)

zì：	zhòng dé
wǎngbǐhào：	tiān yòu huáng dì
miàohào：	dé zōng
kāiduān zhōngjié zàiwèi 1124nián 1143nián 延庆 1124niánèryuè 1133nián 康国 1134nián 1143nián 

　　yé lǜ dà shí（ 1087 nián － 1143 nián）， zì zhòng dé， qì dān zú， xī liáo dé zōng， zhōng yà shǐ shū zhōng zhī dà shí lín yá zhě yě， wéi xī liáo de chuàng lì zhě。 jūn shì tǒng shuài， liáo tài zǔ yé lǜ 'ā bǎo jī bā shì sūn， tōng qì dān wén、 hàn zì。
　　 liáo tiān qìng wǔ nián (1115) jìn shì， zhuó hàn lín chéng zhǐ， lěi zhì liáo xīng jūn jié dù shǐ。 liáo bǎo dà 'èr nián (1122)， liáo tiān zuò dì yé lǜ yán xǐ wéi jīn suǒ bài， táo wǎng jiā shān ( jīn nèimēng gǔ tǔ mò tè zuǒ qí xī běi )， yé lǜ dà shí yǔ zhū chén yú nán jīng ( jīn běi jīng ) yōng lì yé lǜ chún wéi dì， rèn xī nán lù dū tǒng， zǒng guǎn jūn shì。 wǔ yuè , sòng yǐ yuán liáo kàng jīn wéi míng jí bīng xióng zhōu ( jīn hé běi xióng xiàn )， móu gōng yàn jīng ( jīn běi jīng )。 yé lǜ dà shí shuài xiān shù xīn chéng ( jīn hé běi xīn chéng dōng nán ) fáng yù。 liù yuè， sòng guǒ jǔ bīng jìn gōng， suì shuài jūn fèn zhàn， jī tuì sòng jūn， jì huì zhù lì zhuī zhì xióng zhōu， dà shèng。 sān nián， yǔ jīn jūn zhàn yú fèng shèng zhōu ( jīn zhuō lù )， bīng bài bèi fú， hòu táo bēn jiā shān。 sì nián chū， tiān zuò dì zhí yì chū jiā shān nán xià， qǐ tú shōu fù shī dì。 yé lǜ dà shí lì quàn wú xiào， nǎi zì lì wéi wáng， zhì běi、 nán yuàn guān shǔ， běi zǒu kě dūn chéng ( jīn měnggǔ hǎdá sāng dōng běi )， jiè lì zhū bù zú， dé jīng bīng wàn yú， lì bīng mò mǎ， qī fù liáo yè。 jīn tiān huì bā nián (1130 nián )， wéi bì jīn jūn jìn gōng， zhěng jūn jiǎ dào huí gú xī xíng， pò xī yù zhū guó lián jūn 10 wàn rén de zǔ jié， rù xún sī gān ( jīn wū cí bié kè sī tǎn sǎ mǎ 'ěr hǎn )。 cì nián， yú qǐ 'ér màn ( jīn wū cí bié kè sī tǎn bù hā lā dōng běi ) chēng dì， gǎi yuán yán qìng (1132 nián )。 yán qìng sān nián（ 1134 néng）， dìng dū bā lá shā ɡǔn ( bié chēng hǔ sī wò 'ěr duǒ， jīn jí 'ěr jí sī sī tǎn tuō kè mǎ kè dōng nán )， gǎi yuán kāng guó， bīng shì rì shèng， qiǎn jūn 7 wàn qí dōng xíng wàn lǐ gōng jīn， bàn tú niú mǎ duō sǐ 'ér hái。
　　 gōng yuán 1130 nián 2 yuè de yī tiān， yé lǜ dà shí 'àn qì dān zú de chuán tǒng， shā qīng niú bái mǎ jì gào tiān dì、 zǔ zōng hòu， shuài bù xī xíng。 xiān jìn jūn qiān hé ( qián sū lián yè ní sài hé shàng yóu ) dì qū de jí lì jí sī guó， rán hòu xiàng xī yuè guò jīn shān ( ā 'ěr tài shān )， jìn rù liǎo yì zhǐ shuǐ ( é 'ěr qí sī hé ) hé yě jiàn lǐ hé ( jīn 'é mǐn hé ) dì qū， zài yè mì lì ( xīn jiāng zì zhì qū 'é mǐn xiàn ) xiū zhù chéng chí， jiàn lì gēn jù dì。 zhè lǐ shuǐ cǎo fēng měi， qì hòu liáng shuǎng， dàn dì xiá jú cù， bù yí yú kuò zhǎn。
　　 yé lǜ dà shí jué dìng jì xù xiàng xī， qí jìhuà shì tōng guò huí gú wáng guó， qù zhàn jù kā shí gá 'ěr de kā lá hàn wáng cháo。 tā pài rén jǐhuí gú guó wáng sòng qù yī fēng shū xìn， biǎo shì jiè lù 'ér guò， xī zhì dà shí。 zài huí gú wáng shōu dào xìn de tóng shí， yé lǜ dà shí de jūn duì yǐ bīng lín chéng xià， huí gú wáng jiāng yé lǜ dà shí yíng jìn chéng qù， dà yàn shù rì， lín xíng zhī shí， yòu sòng dà liàng de tuó mǎ yáng zhǐ， yuàn wéi fù yōng guó。 dàn yé lǜ dà shí de cǐ cì xī jìn xíng dòng què bèi kā shí gá 'ěr de kā lá hàn cháo jūn duì dǎ bài。 tuì bīng zhì huí gú wáng guó shí， què zāo dào huí gú wáng de yǎn shā， yòu sǔn shī liǎo bù shǎo jūn duì。
　　 yé lǜ dà shí zhǐ dé shuài jūn yòu fǎn huí yè mì lì。 yé lǜ dà shí zài nà lǐ xiū yǎng shēng xī， dé dào liǎo dāng dì tū jué gè bù de yōng hù， hù shù zēng kuò zhì 4 wàn hù。 jǐ nián hòu， yé lǜ dà shí zài yè mì lì dēng jī chēng dì， hào chēng jú 'ér hàn， yì wéi “ dàhán” huò“ hàn zhōng zhī hàn”， qún chén yòu shàng hàn zūn hào“ tiān yòu huáng dì”， jiàn yuán“ yán qìng”， shǐ chēng xī liáo， mù sī lín hé xī fāng shǐ jí yòu chēng zhī wéi“ hā lá qì dān”。
　　 yé lǜ dà shí zài yè mì lì gǒng gù dì wèi zhī hòu， liǎng cì shuài jūn nán xià， gāo chāng huí gú tóu jiàng liǎo xī liáo， chéng liǎo yī gè fù yōng guó。 yé lǜ dà shí suí hòu chén bīng kā lá hàn cháo biān jìng。 cǐ shí zài bā lā shā ɡǔn dōng kā lá hàn cháo de dàhán shì yī bǔ lā xīn， cǐ rén wú néng 'ér ruǎn ruò， jìng pài shǐ zhě qù yāo qǐng yé lǜ dà shí dào tā dedōu chéng bā lā shā ɡǔn， ràng wáng wèi gěi yé lǜ dà shí。 yé lǜ dà shí jiāng yì bǔ lā xīn jiàng fēng wéi“ tǔ kù màn wáng”， jiāng dōng kā lá hàn guó zuò wéi xī liáo de fù yōng guó。 bā lā shā ɡǔn yí yú nóng gēng， tǔ dì féi wò， guǎng mào qiān lǐ。 yú shì yé lǜ dà shí jué dìng dìng dū yú bā lā shā ɡǔn， yòu chēng hǔ sī wò 'ěr duǒ。 ( ā fù hàn xī běi bù ) de sài 'ěr zhù dì guó de fù yōng。 1137 nián， xī liáo jūn duì zài zhàn lǐng liǎo fèi 'ěr gān gǔ dì zhī hòu， yǔ xī kā lá hàn wáng cháo de dàhán mǎ hé mù jiāo zhàn， jiēguǒ mǎ hé mù de jūn duì bèi jī kuì， suí jí xiàng sài 'ěr zhù de sū dān sāng jiǎ 'ěr qiú yuán。 sū dān sāng jiǎ 'ěr shuài lǐng zhōu wéi mù sī lín guó jiā de jūn duì 10 wàn qí dù guò liǎo 'ā mǔ hé， kāi jìn liǎo hé zhōng dì， yú shì zài sà mò xié yǐ běi díkǎ tè shí zhǎn kāi liǎo zhōng yà shǐ shàng de yī cì zhù míng zhàn yì。
　　 yé lǜ dà shí rèn wéi bǐ jūn suī duō 'ér wú móu， cǎi yòng fēn 'ér jī zhī de bàn fǎ， jiāng zì jǐ de jūn duì fēn wéi zuǒ zhōng yòu sān bù fēn， fēn bié gōng jī sū dān sāng jiǎ 'ěr de lián jūn。 huì zhàn zài yī sī lán lì wǔ sān liù nián sà fǎ 'ěr yuè jiǔ rì (1141 nián 9 yuè 9 rì ) dǎ xiǎng。 xī liáo jūn yuè zhàn yuè měng， jiā zhī yòu sū luó lù rén de xié zhù， dà huò quán shèng。 sū dān sāng jiǎ 'ěr xié dài 'ā hé mù kuáng bēn guò 'ā mǔ hé， jìn rù hū luó shān， dàn tā de qī zǐ jí zuǒ yòu liǎng yì de zhǐ huī guān jūn bèi fú huò， sāng jiǎ 'ěr jūn duì shāng wáng cǎn zhòng。 yé lǜ dà shí jìn rù liǎo sà mò xié， cè fēng 'ā hé mù de dì dì yī lā xīn wéi táo huā shí hàn， xī kā lá hàn guó yě guī fù liǎo xī liáo。
　　 zhàn lǐng hé zhōng dì qū zhī hòu， yé lǜ dà shí pài dàjiàng gōng dǎ huā cì zǐ mó guó。 huā cì zǐ mó wèi yú 'ā mǔ hé xià yóu hé xián hǎi nán 'àn， sài 'ěr zhù wáng cháo xīng qǐ hòu céng yī dù chén fú yú tā， hòu yòu bǎi tuō liǎo sài 'ěr zhù de kòng zhì。 1141 nián， yé lǜ dà shí de jūn duì jìn rù huā cì zǐ mó zhī hòu， pò shǐ huā cì zǐ mó shā ( jí guó wáng ) tóu jiàng， měi nián xiàng yé lǜ dà shí nà gòng jīn yín wù pǐn。
　　 zhì cǐ， dōng qǐ tǔ lā hé ( zài měnggǔ gòng hé guó jìng nèi )， xī bāo kuò xián hǎi， běi yuè bā 'ěr kā shí hú， nán dào 'ā mǔ hé、 xīng dū kù shí shān hé kūn lún shān， dōuchéng liǎo xī liáo dì guó de jiāng jìng。
　　
　　 zǎo nián shēng yá
　　 liáo dào zōng dà 'ān sān nián（ 1087 nián）， yé lǜ dà shí chū shēng yú shàng jīng， tā shì liáo tài zǔ yé lǜ 'ā bǎo jī bā shì sūn， cóng xiǎo hàoxué， néng qí shè。 jiān tōng hàn wén、 qì dān wén。 tiān qìng wǔ nián（ 1115 nián）， dà shí zhōng jìn shì， rù hàn lín yuàn， rèn hàn lín chéng zhǐ， tā shì《 liáo shǐ》 zhōng jìzǎi de liáo cháo wéi yī yī gè qì dān jìn shì。 hòu lái， tā yòu lì rèn“ tài、 xiáng 'èr zhōu cì shǐ， liáo xīng jūn jié dù shǐ”（ liáo shǐ）。
　　
　　 bǎo wèi nán jīng
　　 liáo tiān zuò dì bǎo dà 'èr nián（ 1122 nián）， jīn bīng dà jǔ nán qīn， gōng kè zhōng jīng， tiān zuò dì bù gǎn liú shǒu， xī táo rù yún zhōng。 shí dà shí děng liú shǒu nán jīng， zāo dào jīn、 sòng jiā gōng。 wèile 'ān dìng rén xīn， jiān chí dǐ kàng， dà shí yōng lì yé lǜ chún jí wèi， chēng tiān xī huáng dì， hòu shì chēng běi liáo。 yé lǜ chún rèn mìng dà shí wéi jūn shì tǒng shuài， fù zé shǒu wèi。
　　 dà shí fēn xī dāng shí xíng shì， jué dìng xiàng jīn chēng chén， tóng běi sòng jié hǎo。 dàn shì， běi sòng jūn chén rèn wéi zhè shì duó huí yàn yún shí liù zhōu de hǎo jī huì， chū bīng 'èr shí wàn gōng dǎ nán jīng。 dà shí shuài jūn yíng zhàn， bài sòng jūn yú bái gōu hé， bù jiǔ yé lǜ chún bìng sǐ， qí qī xiāo dé fēi shè zhèng， sòng bīng fù lái gōng， qí xí nán jīng chéng， zài xiàng zhàn zhōng liáo jūn zài cì qǔ shèng， shǐ dé bīng xīn fù zhèn。
　　1123 nián， jīn bīng nán xià， dà shí shuài jūn zài jū yōng guān dǐ kàng shī bài bèi fú， dàn shì tā shè fǎ táo tuō， bìng yǔ xiāo dé fēi yī qǐ tóubèn tiān zuò dì。 tiān zuò dì bìng bù néng yuán liàng dà shí shàn zì lìng lì huáng dì de zuò wéi， yě bù néng jiē shòu dà shí“ yǎng bīng dài shí” de yì jiàn， zhè shǐ dé dà shí shēn zì yí lǜ。 1124 nián xià， zài tiān zuò dì zhǔn bèi chū bīng yǔ jīn jué zhàn shí， dà shí shā sǐ liǎo jiān jūn， shuài lǐng qīn bīng 200 rén táo lí。
　　
　　 jiàn lì xī liáo
　　 dà shí yīháng shǒu xiān xiàng běi dǐ dá liǎo měnggǔ gāo yuán shàng de wāng gǔ bù luò， qí hàn chuáng gǔ 'ér wéi qí tí gōng liǎo bǔjǐ。 rán hòu dà shí yīháng xī xíng dào kě dūn chéng（ gù huí gú wáng cháo de yī zuò chéng chí， jīn wài méng gǔ、 měnggǔ guó yī dài）， zài zhè lǐ， dà shí zhào jí liǎo liáo zài mò běi de tún jūn hé shí bā bù fān shǔ， gòng dé jūn wàn rén zuǒ yòu， kòng zhì liǎo měnggǔ gāo yuán hé xīn jiāng dōng bù yī dài。
　　1130 nián， yóu yú shòu dào jīn bīng de yā pò， dà shí jué dìng fàng qì měnggǔ gāo yuán， shuài jūn xī zhēng dōng hēi hàn guó。 tú jìng gāo chāng huí gú， dà shí bīng lín chéng xià， yào qiú“ jiè dào”， huí gú wáng bì lè gē bèi pò tóng yì， chén fú yú dà shí。 yī sī lán shǐ liào shēng chēng yé lǜ dà shí jūn bèi 'ā hè mǎ dé hàn jī bài， guī tú zhōng yòu zāo bì lè gē de yǎn shā， sǔn shī cǎn zhòng。 dà shí jí shí huí jūn， jī bài wěi zhuī 'ér lái de jīn cháo jūn duì， hòu yòu shōu róng liǎo yī pī cóng liáo guó gù dì tóubèn lái de qì dān bù duì， bīng shì fù zhèn。 1132 nián， dà shí zài yè mì lì（ jīn xīn jiāng 'é mǐn） chēng dì， shǐ chēng xī liáo， nián hào yán qìng， chēng jú 'ér hàn。 ( shì jiè zhī hàn )( pǔ tiān xià de hàn )
　　
　　 chēng bà zhōng yà
　　1134 nián， ā hè mǎ dé hàn sǐ， qí zǐ yì bǔ lā xīn hàn bù dé rén xīn， zào chéng kāng lǐ rén hé gé luó lù rén pàn luàn， bèi pò yāo qǐng xī liáo chū bīng xié zhù píng luàn。 dà shí hěn kuài píng dìng liǎo kāng lǐ hé gé luó lù， bìng bǎ dōng kā lá hàn guó jiàng wéi fù yōng， gē qǔ qí běi jiāng yī dài wéi xī liáo zhí xiá lǐng dì。 dāng nián， dà shí dìng dū yú bā lá shā ɡǔn（ jīn jí 'ěr jí sī tuō kè mǎ kè）， gǎi nián hào kāng guó yuán nián。
　　 ān dìng hòu fāng zhī hòu， dà shí jué dìng dōng zhēng jīn cháo， xī wàng fù guó。 1134 nián xià， dà shí shuài jūn qī wàn chū zhēng， jīn cháo duì cǐ cǎi qǔ jiān bì qīng yě zhàn shù， dà shí jūn duì yuǎn zhēng wàn lǐ， nán yǐ bǔjǐ， sǐ shāng cǎn zhòng， bèi pò chè huí。 jīn guó chéng jī chū bīng zhuī jī， dàn yě yīn láo shī yuǎn zhēng， zài shā mò zhōng bèi dà shí jī bài。 cóng cǐ zhī hòu， xī liáo hé jīn guó zài yě méi yòu fā shēng dà guī mó chōng tū。 dà shí yě chè dǐ jiāng kuò zhāng zhòng xīn zhuànxiàng xī fāng yī sī lán shì jiè。
　　1137 nián， dà shí shuài jūn qīn rù xī hēi hàn guó， zài hū zhān jī kuì liǎo dí jūn zhù lì。 xī kā lá hàn guó suì xiàng qí zōng zhù guó sài 'ěr zhù qiú yuán。 sài 'ěr zhù tū jué sū dān sāng gā hào zhào yī sī lán shì jiè duì xī liáo de yì jiào tú fā dòng shèng zhàn， jí hé liǎo hū luó shān、 jiā cí ní děng guó díshì bīng yuē shí yú wàn， yú 1141 nián 7 yuè， yǔ dà shí zài sǎ mǎ 'ér hǎn fù jìn díkǎ tè wàn jué zhàn。 jué zhàn jiēguǒ， mù sī lín lián jūn cǎn bài， sāng jiā jǐn yǐ shēn miǎn。 dà shí shuài jūn yī zhí zhuī jī dào kè 'ěr màn (《 liáo shǐ》 qǐ 'ér màn )（ jīn yī lǎng dōng běi）。 cǐ zhàn zhī hòu， sài 'ěr zhù tū jué de shì lì tuì chū zhōng yà， yuán shǔ guó xī kā lá hàn guó hé huā lá zǐ mó jūn guī shǔ xī liáo。 cǐ shí， xī liáo de kòng zhì qū yù dōng zhì gāo chāng， xī dǐ lǐ hǎi， chéng wéi liǎo zhōng yà de bà zhù。 1143 nián， yé lǜ dà shí bìng shì， xiǎng nián wǔ shí qī suì， miào hào“ dé zōng”， qí qī xiāo tǎ bù yān jì wèi shè zhèng。 xī liáo zài zhōng yà ( bāo kuò xīn jiāng ) de tǒng zhì yī zhí chí xù liǎo 90 yú nián， zhí zhì měnggǔ dà jūn de dào lái。
　　
　　 hòu shì píng jià
　　 kuān róng de tǒng zhì zhě
　　 guān yú yé lǜ dà shí běn rén de zōng jiào xìn yǎng， bù tóng zōng jiào de xìn tú yòu zhe bù tóng de shuō fǎ，《 shì jiè zhēng fú zhě shǐ》 de zuò zhě zhì fèi ní rèn wéi tā“ mì mì chéng wéi liǎo yī wèi mù sī lín”， lìng yī wèi lì shǐ xué jiā yī běn · ā xī 'ěr yòu shuō tā shì mó ní jiào tú， shèn zhì hái yòu jǐng jiào tú chēng sòng tā shì chuán shuō zhōng de jì sī wáng yuē hàn。 qí yuán yīn yě xǔ shì yīn wéi tā biǎo xiàn chū liǎo jí dù de kuān róng xìng。 zài tǒng zhì qū yù nèi， tā méi yòu qiáng xíng tuī jìn rèn hé xìn yǎng， bìng qiě duì bù tóng de zōng jiào yī shì tóng rén。 yī sī lán jiào、 fó jiào、 jǐng jiào、 mó ní jiào děng zōng jiào dōuzài xī liáo yíng dé liǎo bù shǎo xìn tú。
　　 duì yú qí shǔ guó hé fù yōng bù luò， dà shí yào qiú tā men 'àn shí jiǎo nà gòng jīn， bìng pài qiǎn yī míng“ shā hēi nà”（ jiān guó） jiān guǎn， tā men de tóu rén yào guà yín pái biǎo shì chén fú。 qí yú fāng miàn yī qiē yǐ zhào yuán yòu mó shì zhì lǐ。 lìng wài， tā yě cǎi qǔ liǎo liáo cháo nán běi miàn guān zhì， duì nán miàn de nóng gēng jū mín hé běi bù de yóu mù jū mín 'àn qí xí sú fēn bié zhì lǐ。 měi hù jiāo yī dì nà 'ěr shuì shōu。
　　 yóu yú tā de zhè xiē kuān róng cuò shī， xī liáo jìn dé mín xīn， hěn kuài fā zhǎn chéng wéi zhōng yà dì qū shǒu qū yī zhǐ de qiáng guó， lián chéng jí sī hàn de zhòng yào fǔ chén yé lǜ chǔ cái yě shèng zàn qí“ pō shàng wén jiào， xī yù rén zhì jīn sī zhī”。
　　
　　 yōu xiù de jūn shì jiā
　　 yé lǜ dà shí， qí jūn shì cái néng lì lái wéi rén chēng dào， tā jiān chí“ yǎng bīng dài shí”， suī rán lǚ zāo shī bài， dàn jūn néng shàn yú bǎ wò shí jī， suí bài suí qǐ。 xiān shuài yī chéng 'āi bīng pò shí wàn sòng jūn yú yàn jīng， hòu lǐng shù bǎi tiě qí kāi wàn lǐ guó tǔ yú zhōng yà， jiāng yé lǜ shì de guó zuò yòu mián yán liǎo jìn bǎi nián。
　　
　　《 xì shuō sòng cháo》 píng jià
　　 tā de xìng míng yǐ chéng wéi xī liáo de xiàng zhēng， zài tā qù shì shù shí nián hòu， xī yù、 nán sòng hé jīn cháo réng jìng yǐ dà shí zhǐ chēng xī liáo。 yé lǜ dà shí zài jiān nán de tiáo jiàn xià， shuài zhòng xī zhēng， zài zhōng yà chuàng jiàn liǎo lìng yī gè jiāng yù liáo kuò de duō mín zú de xīn wáng cháo。 tā zǒng jié liáo cháo xīng shuāi de jiào xùn， xī shōu dāng dì mín zú de tǒng zhì jīng yàn， zhì dìng liǎo xī liáo jī běn zhì dù hé zhèng cè， tuī dòng liǎo zhōng yà shè huì jīng jì wén huà de fā zhǎn， cù jìn liǎo zhè yī dì qū gè mín zú zhī jiān de jiāo liú hé róng hé， yǐ zhì xī liáo bèi méng gǔ xiāo miè yǐ hòu， chéng jí sī hàn de móu chén yé lǜ chǔ cái réng chēng zàn dà shí“ pō shàng wén jiào， xī yù rén zhì jīn sī zhī”。 dà shí zài liáo shǐ shàng yīnggāi zhàn yòu yǔ 'ā bǎo jī nà yàng de dì wèi， yě yìng gāi liè rù zhōng huá mín zú zuì jié chū de lì shǐ rén wù de hángliè。 yǐ qián de shǐ shū duì tā qiáng diào dé shí zài bù gòu。