táng dài  (892nián～908nián)

xìng：	lǐ
míng：	zhù
wǎngbǐhào：	zhāo xuān guāng liè xiào huáng dì
miàohào：	jǐng zōng
língmù：	wēn líng
kāiduān zhōngjié zàiwèi 904nián 907nián 天佑 904nián 919nián 

　　táng 'āi dì（ 892 － 908） lǐ zhù（ ｃ ｈ ù） shì táng zhāo zōng dì jiǔ zǐ， hàn zú， jǐng fú yuán nián（ 892） jiǔ yuè sān rì shēng yú dà nèi。 chū míng lǐ zuò， qián níng sì nián（ 897） fēng huī wáng， shì táng cháo zuì hòu de yī gè huáng dì， cóng xiǎo diān pèi liú lí， zài xīng fēng xuè yǔ、 huáng huáng bù 'ān zhōng guò rì zǐ。 tā shì táng zhāo zōng de dì jiǔ gè 'ér zǐ。 tiān yòu yuán nián， táng zhāo zōng bèi zhū wēn（ zhū quán zhōng） móu shā shí， zhū wēn lì 13 suì de huī wáng lǐ zhù wéi huáng tài zǐ， dāng tiān yòu jiào huáng hòu mìng tài zǐ yú jiù qián jí wèi， shì wéi táng 'āi dì。 tā jí wèi de dāng tiān， gōng zhōng yī pài kǒng bù qì xiàng， huáng qīn guó qī、 gōng nǚ pín fēi hé dà chén men wéi táng zhāo zōng de cǎn sǐ bēi shāng， dàn méi yòu rén gǎn kū chū shēng lái。 táng 'āi dì jí wèi hòu， zūn mǔ qīn hé huáng hòu wéi huáng tài hòu。 tiān yòu 'èr nián 'èr yuè chū jiǔ rì， táng 'āi dì cái dēng wèi bàn nián。 zhū wēn pài shū mì shǐ jiǎng xuán huī yāo qǐng táng 'āi dì de jǐ gè xiōng dì dé wáng lǐ yù、 dì wáng lǐ yǔ、 qián wáng lǐ xiē、 qióng wáng lǐ xiáng、 yí wáng lǐ yān、 suì wáng lǐ wěi、 jǐng wáng lǐ mì、 qí wáng lǐ qí、 yǎ wáng lǐ zhěn děng， dào luò yuàn jiǔ qū chí fù yàn。 yàn huì dāng zhōng， hū rán jìn lái yī qún bīng shì， shǒu chí cū shéng lì rèn， jiāng tā men zhuā zhù， quán bù huó huó lēisǐ， shī tǐ tóu rù jiǔ qū chí。 14 suì de táng 'āi dì dé zhī xiōng dì men bèi zhū wēn pài rén shā sǐ hòu， yě bù gǎn fàng shēng tòng kū， zhǐ zài shēn yè lǐ 'àn 'àn chōu qì。 tā zhǐ yòu hé mǔ qīn hé tài hòu xiāng yǐ wéi mìng liǎo。 zhōu wéi quán shì zhū wēn pài lái jiān shì tā de rén。 bù jiǔ， liǔ càn、 zhāng tíng fàn yě bèi zhū wēn shā sǐ。 tiān yòu sì nián chūn zhēngyuè， zhū wēn bī pò táng 'āi dì xià zhào yú 'èr yuè xíng chuán chán zhī lǐ。 jiāng dì wèi shànràng gěi zhū wēn， fèng zhū wēn wéi dì。 zhū wēn gǎi guó hào wéi liáng， shǐ chēng hòu liáng。 zhū wēn fēng táng 'āi dì wéi jì yīn wáng， qiān jū cáo zhōu。 zhū wēn mìng rén zài tā jū zhù de sì zhōu wéi shàng jīng jí， dì 'èr nián yòu pài rén jiāng táng 'āi dì shā sǐ。 shì hào： zhāo xuān guāng liè xiào huáng dì； ān zàng dì： wēn líng。
　　
　　 shēng píng
　　 āi dì dāng guó， yī qiē zhèng shìdōu yóu zhū quán zhōng jué cè。 tā jí wèi yǐ hòu shèn zhì dōuméi yòu gǎi yuán， yī zhí zài shǐ yòng “ tiān yòu ” nián hào。 rán 'ér， bù xìng de shì， tiān bù yòu táng， dà táng dì guó jìn 300 nián de jī yè zhù dìng yào zài tā shǒu lǐ dǎo tā liǎo。
　　 āi dì zài wèi qī jiān， qí shí méi yòu xià dá guò rèn hé shí jì de zhèng lìng。 nà xiē yǐ tā de míng yì xià dá de zhì chì， qí shí dōushì 'àn zhào zhū quán zhōng de yì sī bàn lǐ， suǒ wèi“ shí zhèng chū zéi chén， āi dì bù néng zhì”。 tā míng yì shàng de shàng cháo， yě huì yǐ gè zhǒng guān miǎn táng huáng de jiè kǒu tíng bà。 āi dì néng gòu zuò de， jiù shì shùn hū zhū quán zhōng de yì sī， bǎ zhū de zhèng zhì dì wèi hé wēi wàng yī bù bù tí shēng hé jiā gù。 tiān yòu 'èr nián（ 905） shí yuè， chì chéng dé jūn gǎi wéi wǔ shùn jūn， xià xiá de gǎo chéng xiàn gǎi wéi gǎo píng， xìn dū wéi yáo dū， luán chéng wéi luán shì， fù chéng wéi hàn fù， lín chéng wéi fáng zǐ， zhè shì wèile bì quán zhōng zǔ fù zhū xìn、 fù qīn zhū chéng de míng huì。 zhū quán zhōng fù、 zǔ de míng zì yào bì huì， shuō míng zhū quán zhōng yǐ kāi shǐ chāo yuè liǎo chén xià de shēn fèn。
　　 duì 'āi dì yòu lì de shì qíng yòu zhè me liǎng jiàn， gū jì shì chū yú tā de běn yì huò zhě shì qīn xìn de zhù zhāng， dàn shì dōuméi yòu chéng gōng。 yī jiàn shì shì tiān yòu 'èr nián（ 905） jiǔ yuè yǐ gōng nèi chū zhǐ de míng yì jiā fēng tā de rǔ mǔ wéi zhāo yí hé jùn fū rén。 qí zhōng rǔ mǔ yáng shì cì hào zhāo yí， rǔ mǔ wáng shì fēng jùn fū rén， lìng wài yī gè yě xìng wáng de rǔ mǔ zài zhāo zōng shí yǐ fēng jùn fū rén， yě dǎ suàn zhǔn yáng shì lì gǎi fēng wéi zhāo yí。 cǐ jǔ bèi zǎixiàng tí chū yì yì， tā men rèn wéi：“ rǔ mǔ zì gǔ wú fēng fū rén cì nèi zhí de xiān lì。 hòu lái yīn xún cǐ lì， shí zài shì yòu guāi diǎn zhì。 dāng nián hàn shùn dì fēng rǔ mǔ sòng shì wéi shān yáng jūn、 ān dì rǔ mǔ wáng shì wéi yě wáng jūn shí， cháo tíng shàng jiù yì lùn fēn fēn。 chén děng shāng liàng， dāng jīn jú shì xià lǐ yí qiú jiù， wàng cì yáng shì wéi 'ān shèng jūn， wáng shì wéi fú shèng jūn， dì 'èr wáng shì wéi kāng shèng jūn。” āi dì yě zhǐ hǎo yǐ cóng。 lìng wài yī jiàn shì tiān yòu 'èr nián（ 905） shí yī yuè， āi dì zhǔn bèi zài shí jiǔ rì qīn cí huán qiū（ jì tiān） de shì。 dāng shí gè yá mén yǐ jīng zuò hǎo liǎo jǔ xíng lǐ yí de gè xiàng zhǔn bèi， zǎixiàng yě yǐ xià nán jiāo tán shú xī yòu guān yí shì。 kě shì， zhū quán zhōng tīng dào hòu hěn bù gāo xīng， rèn wéi jǔ xíng jiāo tiān zhī lǐ shì yòu yì yán cháng dà táng guó zuò。 yòu guān zhù chí de guān yuán hěn kǒng jù， jiù jiè kǒu gǎi qī shǐ cǐ shì bù liǎo liǎo zhī。
　　 rán 'ér， jǐn jiē zhe， āi dì jiù jiāng yǐ wéi liáng wáng de zhū quán zhōng jiā shòu xiàngguó， zǒng bǎi kuí， yòu jìn fēng wèi wáng， suǒ dān rèn de zhū dào bīng mǎ yuán shuài、 tài wèi、 zhōng shū lìng、 xuān wǔ、 xuān yì、 tiān píng、 hù guó děng jūn jié dù guān chá chǔzhì děng shǐ de zhí wù zhào jiù，“ rù cháo bù qū， jiàn lǚ shàng diàn， zàn bài bù míng， jiān bèi jiǔ xī zhī mìng”， jī běn shàng chāo guò liǎo hàn chū xiāng guó xiāo hé hé hàn mò chéngxiàng cáo cāo。 zhū quán zhōng de shēn fèn shì zì liǎng hàn yǐ lái quán chén cuàn wèi de chóngxiàn， qí dì wèi jù lí jiǔ wǔ zhī zūn yǐ jīng zhǐ yòu yī bù zhī yáo liǎo。
　　 tiān yòu 'èr nián（ 905） liù yuè， zhū quán zhōng zài qīn xìn lǐ zhèn hé cháo tíng zǎixiàng liǔ càn de gǔ dòng xià， jiāng péi shū、 dú gū sǔn、 cuī yuǎn děng cháo tíng yī guān zhī liú sān shí duō rén jí zhōng dào huáng hé biān de bái mǎ yì quán bù shā sǐ， tóu shī yú hé， zhì zào liǎo jīng rén de“ bái mǎ zhī biàn”。 lǐ zhèn duō nián cān jiā jìn shì kē kǎo shì zǒng shì bù zhōng， duì péi shū děng rén huái yòu qièfū zhī tòng。 tā duì zhū quán zhōng dào：“ zhè xiē rén cháng zì wèi qīng liú， xiàn zài tóu rù huáng hé， jiù biàn chéng zhuó liú liǎo。” zhū quán zhōng dà xiào， zhè shí jì shàng sǎo chú liǎo tā cuàn wèi guò chéng zhōng de yī dà zhàng 'ài。 zhū quán zhōng duì dú shū rén huái yòu tiān rán de dí yì， zhè cóng yī jiàn xiǎo shì shàng kě yǐ kàn chū。 zhū quán zhōng céng shuài shǒu xià lù guò yī kē dà liǔ shù， zài shù xià xiē jiǎo shí， tā zì yán zì yǔ：“ zhè liǔ shù kě yǐ zuò chē gǔ。” shǒu xià wú rén yìng dá， shù xià jǐ gè dú shū rén múyàng de yóu kè què fù hé tā：“ què shí kě yǐ zuò chē gǔ。” wèi chéng xiǎng， zhū quán zhōng bó rán dà nù， lì shēng shuō dào：“ shū shēng bèi hǎo shùn kǒu wán rén， dōushì nǐ wǔ dài shí guó wén guān yǒng men zhè gè yàng zǐ。 zuò chē gǔ yào yòng jiā yú mù， qǐ kě shǐ yòng liǔ mù！” huí tóu duì shǒu xià dào：“ nǐ men hái děng shénme？” jìng jiāng fùhè tā de jǐ gè rén tòng dǎ zhì sǐ。
　　 tiān yòu 'èr nián（ 905） shí 'èr yuè， zhū quán zhōng jiè gù chǔsǐ liǎo shū mì shǐ jiǎng xuán huī， yòu jiè kǒu“ xuán huī sī shì jī shàn gōng huáng tài hòu hé shì， yòu yǔ liǔ càn、 zhāng tíng fàn wéi méng shì， qiú xīng táng zuò”， jiāng 'āi dì mǔ hòu hé shì shā sǐ， bìng fèi chù wéi shù rén。 bù jiǔ， zǎixiàng liǔ càn bèi biǎn cì sǐ， qí dì xiōng yě bèi quán bù chǔsǐ。 tài cháng qīng zhāng tíng fàn bèi wǔ mǎ fēn shī， qí tóng huǒ bèi chú míng cì sǐ zhě ruò gān。 zhū quán zhōng yǐ shì shēng shā yú duó， dà quán zài wò liǎo。
　　 tiān yòu sì nián（ 907） sān yuè， jīng guò yī fān jiǎ yì de tuī cí， shí wéi tiān xià bīng mǎ yuán shuài、 liáng wáng de zhū quán zhōng jiē shòu liǎo 'āi dì de“ shànwèi”。 jiàn guó hào liáng， gǎi yuán kāi píng， yǐ kāi fēng wèiguó dū， shǐ chēng hòu liáng。
　　 cóng cǐ， hòu liáng、 hòu táng、 hòu jìn、 hòu hàn、 hòu zhōu， wǔ dài xiāng jì， zhōng guó lì shǐ jìn rù liǎo wǔ dài shí guó de hùn luàn shí qī。 zhí dào gōng yuán 960 nián， hòu zhōu dàjiàng zhào kuāng yìn huáng páo jiā shēn， jiàn lì sòng cháo， cái jié shù liǎo táng cháo zhī hòu yuē bàn gè shì jì fēn liè gē jù de hēi 'àn shí dài。
　　 āi dì xiān bèi jiàng wéi jì yīn wáng， qiān yú kāi fēng yǐ běi de cáo zhōu（ jīn shān dōng hé zé）， ān zhì zài zhū quán zhōng qīn xìn shì shū cóng de zhái dì。 yóu yú tài yuán lǐ kè yòng、 fèng xiáng lǐ mào zhēn、 xī chuān wáng jiàn děng réng rán fèng tiān yòu zhēngshuò， bù chéng rèn tā de liáng cháo， zhū quán zhōng dān xīn gè dì jūn fá de yōng lì huì shǐ fèi dì chéng wéi shēn biān de dìng shí zhà dàn， jiù yī bù zuò， èr bù xiū， yú tiān yòu wǔ nián（ kāi píng 'èr nián， 908） èr yuè 'èr shí yī rì jiāng nián jǐn 17 suì de 'āi dì zhèn shā。 zhū quán zhōng wéi jiā shì yuē“ āi huáng dì”， yǐ wáng lǐ zàng yú jì yīn xiàn dìng táo xiāng（ jīn shān dōng dìng táo xiàn）。