qín dài  春秋(?～qián645nián)

 fǎ jiā lèi Legalism class： 《guǎn zǐ》 yuèdòuguǎn zhòngzài百家争鸣dezuòpǐn!!!

　　hàn zú， míng yí wú， yòu míng jìng zhòng， zì zhòng， chūn qiū shí qī qí guó zhù míng de zhèng zhì jiā、 jūn shì jiā， yǐng shàng ( jīn 'ān huī yǐng shàng ) rén。 guǎn zhòng shàoshí sàng fù， lǎo mǔ zài táng， shēng huó pín kǔ， bù dé bù guò zǎo dì tiǎo qǐ jiā tíng zhòng dān， wéi wéi chí shēng jì， yǔ bào shū yá hé huǒ jīng shāng hòu cóng jūn， dào qí guó， jǐ jīng qū zhé， jīng bào shū yá lì jiàn， wéi qí guó shàng qīng（ jí chéngxiàng）， bèi chēng wéi “ chūn qiū dì yī xiāng ”， fǔ zuǒ qí huán gōng chéng wéi chūn qiū shí qī de dì yī bà zhù。
　　
　　 guǎn zhòng zhù zhòng jīng jì， fǎn duì kōng tán zhù yì， zhù zhāng gǎi gé yǐ fù guó qiáng bīng， tā shuō：“ guó duō cái zé yuǎn zhě lái， dì bì jǔ zé mín liú chù， cāng bǐng shí 'ér zhī lǐ jié， yī shí zú 'ér zhī róng rǔ”。 qí huán gōng zūn guǎn zhòng wéi“ zhòng fù”， shòu quán ràng tā zhù chí yī xì liè zhèng zhì hé jīng jì gǎi gé： zài quán guó huàfēn zhèng qū， zǔ zhì jūn shì biān zhì， shè guān lì guǎn lǐ； jiàn lì xuǎn bá rén cái zhì dù， shì jīng sān shěn xuǎn， kě wéi“ shàng qīng zhī zàn”（ zhù lǐ）； àn tǔ dì fēn děng zhēng shuì， jìn zhǐ guì zú lüè duó sī chǎn； fā zhǎn yán tiě yè， zhù zào huò bì， tiáojì wù jià。 guǎn zhòng gǎi gé de shí zhì， shì fèi chú nú lì zhì， xiàng fēng jiàn zhì guò dù。 guǎn zhòng gǎi gé chéng xiào xiǎn zhù， qí guó yóu cǐ guó lì dà zhèn。 duì wài， guǎn zhòng tí chū“ zūn wáng rǎng yí”， lián hé běi fāng lín guó， dǐ kàng shān róng zú nán qīn。 zhè yī wài jiāo zhàn lüè yě huò dé chéng gōng。 hòu lái kǒng zǐ gǎn tàn shuō：“ jiǎ rú méi yòu guǎn zhòng， wǒ yě yào chuān yì zú fú zhuāng liǎo”。
　　
　　 guǎn zhòng zhī suǒ yǐ néng xiāng qí chéng bà， shì yǔ bào shū yá de zhī cái shàn jiàn fēn bù kāi de。 guǎn zhòng wǎn nián céng gǎn dòng dì shuō：“ wǒ yǔ bào shū yá jīng shāng 'ér duō qǔ cái lì， tā bù rèn wéi wǒ tān xīn； tóng bào shū yá móu shì， wǒ bǎ shì qíng bàn zāo liǎo， tā bù rèn wéi wǒ yú chǔn； wǒ sān cì cóng zhèn dì shàng táo páo， tā bù rèn wéi wǒ dǎn xiǎo pà sǐ； wǒ zuò guān bèi qū zhú， tā bù rèn wéi wǒ bù xiào； wǒ fǔ zuǒ gōng zǐ jiū bài 'ér bèi qiú rěn rǔ， tā bù rèn wéi wǒ bù zhī xiū chǐ ……。 shēng wǒ zhě fù mǔ， zhī wǒ zhě bào zǐ yě！”
　　
　　 guǎn zhòng de zhù zuò， shōu rù《 guó yǔ · qí yǔ》 hé《 hàn shū · yì wén zhì》。《 guǎn zǐ》 gòng 24 juàn， 85 piān， jīn cún 76 piān， nèi róng jí fēng， bāo hán dào、 míng、 fǎ děng jiā de sī xiǎng yǐ jí tiān wén、 yú dì、 jīng jì hé nóng yè děng fāng miàn de zhī shí， qí zhōng《 qīng zhòng》 děng piān， shì gǔ dài diǎn jí zhōng bù duō jiàn de jīng jì wén zuò， duì shēng chǎn、 fēn pèi、 jiāo yì、 xiāo fèi、 cái zhèng、 děng jūn yòu lùn shù， shì yán jiū wǒ guó xiān qín nóng yè hé jīng jì de zhēn guì zī liào。
　　
　　 guǎn zhòng de zhuànjì， zài yú《 shǐ jì · guǎn yàn lièzhuàn》。
　　
　　【 shēng píng】
　　
　　 guǎn zhòng héng héng fǔ zuǒ qí huán gōng chuàng lì bà yè， shì chūn qiū shí qī de dà zhèng zhì jiā。 tā chù de shí dài zhèng shì liè guó bìng zhì， hù xiāng zhēng zhàn bù xiū。 dāng shí zài huáng hé xià yóu bǐ jiào huó yuè de dà guó yòu qí、 lǔ、 zhèng、 sòng、 wèi； xiǎo guó yòu xíng、 suì、 tán、 jì、 qǐ。 dà guó yòu fēn liǎng pài， yī pài shì zhèng、 qí、 lǔ， yī pài shì sòng、 wèi。 xiǎo guó yě fù shǔ zài gè gè dà guó yī biān。 liǎng pài de lì liàng yǐ zhèng、 qí、 lǔ wéi qiáng。 yóu yú zhèng guó fā shēng nèi luàn， jiàn jiàn zhōng shuāi， qí guó màn màn qiáng dà， zhú jiàn chéng liǎo gè guó de bà zhù。
　　
　　 cǐ shí， biān jìng de gè zú yědōu fā zhǎn qǐ lái。 běi fāng de dí rén kāi shǐ nán xià， chéng wéi zhōng yuán gè guó de yán zhòng wēi xié。 xī fāng de róng rén yě kāi shǐ dōng jìn， róng guó jīng cháng qīn fàn lǔ guó hé cáo guó， běi róng yòu qīn fàn zhèng guó， shān róng yòu jìn gōng yàn guó， yī luò zhī róng yòu jìn gōng zhōu wáng shì。 ér nán fāng de mán rén yě yuè yuè yù shì， xiǎng yào běi shàng。 biān jìng mín zú nèi qīn， yǔ zhōu wáng shì de shuāi ruò shì fēn bù kāi de。 zài chūn qiū zhī chū zhōu wáng hái yòu xiē wēi xìn， zì cóng lǔ huán gōng wǔ nián ( qián 707 nián ) zhōu zhèng xù gé zhī zhàn， zhōu huán wáng de jiān bèi zhèng zhù dān shè zhōng， wáng shī dà bài。 cǐ hòu zhōu wáng shì jiù yī jué bù zhèn。 qí xiāng gōng sì nián ( qián 694 nián ) zhōu wáng shì fā shēng nèi luàn， zhuāng wáng shā liǎo zhōu gōng hēi jiān。
　　
　　 jìn xiàn gōng 'èr nián ( qián 675 nián )， zhōu wáng shì de wú guó、 biān bó、 lǔ fù、 zǐ qín、 zhù wēi děng dà fū pàn luàn， hòu jīng zhèng、 guó chū miàn tiáojiě cái píng xī。 zhōu huì wáng wèile bào dá zhèng、 guó， jiāng hǔ láo yǐ dōng sòng gěi zhèng guó， bǎ jiǔ quán sòng gěi guó guó。 yú shì wáng jī yuè lái yuè xiǎo， wēi xìn yě jiù yuè lái yuè dī。 guǎn bào zhī jiāo gè bǎo qí zhù guǎn zhòng， yòu míng yí wú， yě chēng jìng zhòng， yǐng shàng ( jīn 'ān huī yǐng shàng xiàn ) rén。 tā de zǔ xiān shì jī xìng de hòu dài， yǔ zhōu wáng shì tóng zōng。 fù qīn guǎn zhuāng shì qí guó de dà fū， hòu lái jiā dào zhōng shuāi， dào guǎn zhòng shí yǐ jīng hěn pín kùn。 wèile móu shēng， guǎn zhòng zuò guò dāng shí rèn wéi shì wēi jiàn de shāng rén。 tā dào guò xǔ duō dì fāng， jiē chù guò gè shì gè yàng de rén， jiàn guò xǔ duō shì miàn， cóng 'ér jī lěi liǎo fēng fù de shè huì jīng yàn。 tā jǐ cì xiǎng dāng guān， dàn dōuméi yòu chéng gōng。 guǎn zhòng yòu wèi hǎo péng yǒu bào shū yá， liǎng rén yǒu qíng hěn shēn。 tā men liǎ yī qǐ jīng shāng。 zài jīng shāng shí zuàn liǎo qián， guǎn zhòng zǒng shì duō fēn gěi zì jǐ， shǎo fēn gěi bào shū yá。 ér bào shū yá duì cǐ cóng bù hé guǎn zhòng jì jiào。 duì cǐ rén men bèi dì yì lùn shuō， guǎn zhòng tān cái， bù jiǎng yǒu yì。 bào shū yá zhī dào hòu jiù tì guǎn zhòng jiě shì， shuō guǎn zhòng bù shì bù jiǎng yǒu yì， zhǐ tān tú jīn qián。 tā zhè yàng zuò， shì yóu yú tā jiā pín kùn。 duō fēn gěi tā qián， shì wǒ qíng yuàn de。 guǎn zhòng sān cì cān jiā zhàn dǒu， dàn sān cì dū cóng zhèn shàng táo páo huí lái。 yīn cǐ rén men jī xiào tā， shuō guǎn zhòng tān shēng pà sǐ， méi yòu yǒng gǎn xī shēng de jīng shén。 bào shū yá tīng dào zhè jī xiào hòu， shēn zhī zhè bù fú hé guǎn zhòng de shí jì qíng kuàng， jiù xiàng rén men jiě shì shuō， guǎn zhòng bù pà sǐ， yīn wéi tā jiā yòu nián mài de mǔ qīn， quán kào tā yī rén gòngyǎng， suǒ yǐ tā bù dé bù nà yàng zuò。 guǎn zhòng tóng bào shū yá de yǒu yì fēi cháng chéng zhì， tā yě duō cì xiǎng wéi bào shū yá bàn xiē hǎo shì， bù guò dōuméi yòu bàn chéng； bù dàn méi yòu bàn chéng， fǎn gěi bào shū yá zào chéng hěn duō xīn kùn nán， hái bù rú bù bàn hǎo。 yīn cǐ rén mendōu rèn wéi guǎn zhòng méi yòu bàn shì běn lǐng， bào shū yá què bù zhè yàng kàn， tā xīn lǐ míng bái， zì jǐ de péng yǒu guǎn zhòng shì gè hěn yòu běn lǐng de rén。 shì qíng suǒ yǐ méi yòu bàn chéng， zhǐ shì yóu yú jī huì méi yòu chéng shú bà liǎo。 zài cháng qī jiāo wǎng zhōng， tā men liǎng rén jié xià liǎo shēn qíng hòu yì， guǎn zhòng duō cì duì rén jiǎng guò： shēng wǒ de shì fù mǔ， zhī wǒ de shì bào shū yá。
　　
　　 gōng yuán qián 674 nián， qí xī gōng jià bēng， liú xià sān gè 'ér zǐ， tài zǐ zhū 'ér、 gōng zǐ jiū hé xiǎo bái。 qí xī gōng sǐ hòu， tài zǐ zhū 'ér jí wèi， shì wéi qí xiāng gōng。 tài zǐ zhū 'ér suī rán jū cháng jí wèi， dàn pǐn zhì bēi liè， qí guó qián tú lìng guó zhōng lǎo chén shēn wéi yōu lǜ。 dāng shí， guǎn zhòng hé bào shū yá fēn bié fǔ zuǒ gōng zǐ jiū hé gōng zǐ xiǎo bái。 yī shuāng hǎo yǒu， gěi liǎng gè gōng zǐ dāng shī fù， shí wéi měi tán。 bù guò bào shū yá dāng chū duì qí xī gōng lìng qí fǔ zuǒ gōng zǐ xiǎo bái hěn bù mǎn yì， cháng cháng chēng bìng bù chū， ‘ yīn wéi tā rèn wéi“ zhī zǐ mò ruò fù， zhī chén mò ruò jūn”。 guó jūn zhī dào xiǎo bái jiāng lái méi yòu xī wàng jì chéng jūn wèi， yòu yǐ wèitā méi yòu cái néng， cái ràng tā fǔ zuǒ xiǎo bái。 ér guǎn zhòng què bù yǐ wéi rán， dāng tā liǎo jiě nèi qíng hòu， quàn dǎo bào shū yá shuō：“ guó nèi zhū rén yīn yàn 'è gōng zǐ jiū de mǔ qīn， yǐ zhì yú bù xǐ huān gōng zǐ jiū běn rén， fǎn 'ér tóng qíng xiǎo bái méi yòu mǔ qīn。 jiāng lái tǒng zhì qí guó de， fēi jiū jí bái。： gōng zǐ xiǎo bái suī rán méi yòu gōng zǐ jiū cōng míng， ér qiě hái hěn xìng jí， dàn què yòu yuǎn lǜ。 bù shì wǒ guǎn zhòng， wú rén lǐ jiě gōng zǐ xiǎo bái。 gōng zǐ jiū jí shǐ rì hòu fèi xiōng lì jūn， yě jiāng yī shì wú chéng。 dào shí bù shì nǐ bào shū yá lái 'ān dìng guó jiā， hái yòu shuí ní ?” zhè yàng， bào shū yá tīng cóng liǎo guǎn zhòng de yì jiàn， chū lái jiē shòu rèn mìng， jié lì jìn xīn shì fèng xiǎo bái。 bù jiǔ， qí xiāng gōng yǔ qí mèi lǔ huán gōng de fū rén wén jiāng mì móu sī tōng， zuì shā liǎo lǔ huán gōng。 duì cǐ， jù yòu zhèng zhì yuǎn jiàn de guǎn zhòng hé bào shū yá dū yù gǎn dào qí guó jiāng huì fā shēng dà luàn。 suǒ yǐ tā mendōu tì zì jǐ de zhù zǐ xiǎng fāng shè fǎ zhǎo chū lù。 gōng zǐ jiū de mǔ qīn shì lǔ jūn de nǚ 'ér， yīn cǐ guǎn zhòng hé zhào hū jiù bǎo hù gōng zǐ jiū táo dào lǔ guó qù duǒ bì。 gōng zǐ xiǎo bái de mǔ qīn shì wèi jūn de nǚ 'ér， wèi guó lí qí guó tài yuǎn， suǒ yǐ bào shū yá jiù tóng gōng zǐ xiǎo bái páo dào qí guó de nán lín jǔ guó qù duǒ bì。 gōng zǐ jiū hé gōng zǐ xiǎo bái qù de dì fāng suī rán yī nán yī xī， dǎ suàn què dōushì yī gè， dōushì jìng guān shì tài de fā zhǎn， sì jī 'ér dòng。 qí xiāng gōng shí 'èr nián ( qián 686 nián )， qí guó nèi luàn zhōng yú bào fā。 qí xiāng gōng shū bó xiōng dì gōng sūn wú zhī yīn qí xiāng gōng jí wèi hòu fèi chú liǎo tā yuán lái xiǎng yòu de tè shū quán lì 'ér nǎo nù， gòu jié dà fū chuǎng rù gōng zhōng， shā sǐ qí xiāng gōng， zì lì wèiguó jūn。 gōng sūn wú zhī zài wèi jǐn yī nián yòu yú， qí guó guì zú yòu shā sǐ gōng sūn wú zhī， yī shí qí guó wú jūn， yī piàn hùn luàn。 liǎng gè táo wáng zài wài de gōng zǐ， yī jiàn shí jī chéng shú， dū xiǎng jí máng shè fǎ huí guó， yǐ biàn duó qǔ guó jūn de bǎo zuò。 qí guó zài gōng sūn wú zhī sǐ hòu， shāng yì yōng lì xīn jūn de gè pài shì lì zhōng， zhèng qīng gāo xī shì lì zuì dà， tā hé gōng zǐ xiǎo bái zì yòu xiāng hǎo。 gāo xī yòu tóng lìng yī gè dà fū guó shì gòu jié， àn zhōng pài rén jí qù jǔ guó qǐng gōng zǐ xiǎo bái huí guó jì wèi。 gōng zǐ xiǎo bái jiē xìn hòu yòu hé bào shū yá zǎi xì fēn xī guó nèi xíng shì， rán hòu xiàng jǔ guó jiè liǎo bīng chē， rì yè jiān chéng huí guó。 lǔ zhuāng gōng zhī dào qí guó wú jūn hòu， yě wàn fēn jiāo jí， lì jí pài bīng hù sòng gōng zǐ jiū huí guó。 hòu lái fā xiàn gōng zǐ xiǎo bái yǐ jīng xiān chū fā huí guó。 guǎn zhòng yú shì jué dìng zì qǐng xiān xíng， qīn shuài 30 chéng bīng chē dào jǔ guó tōng wǎng qí guó de lù shàng qù jié jī gōng zǐ xiǎo bái。 rén mǎ guò jí mò 30 yú lǐ， zhèng yù jiàn gōng zǐ xiǎo bái de dà duì chē mǎ。 guǎn zhòng fēi cháng chén zhe， děng gōng zǐ xiǎo bái chē mǎ zǒu jìn， jiù cāo qǐ jiàn lái duì zhǔn shè qù， zhǐ tīng shào lāng yī shēng， yī jiàn shè zhōng， gōng zǐ xiǎo bái yìng shēng dǎo xià。 guǎn zhòng jiàn gōng zǐ xiǎo bái yǐ shè sǐ； jiù shuài lǐng rén mǎ huí qù。 qí shí gōng zǐ xiǎo bái méi yòu sǐ， guǎn zhòng yī jiàn shè zhōng tā de tóng zhì yī dài gòu shàng， gōng zǐ xiǎo bái jí zhōng shēng zhì zhuāng sǐ dǎo xià。 jīng cǐ yī jīng， gōng zǐ xiǎo bái yǔ bào shū yá gèng jiā jǐng tì， fēi sù xiàng qí guó tǐng jìn。 dāng tā men lái dào lín zī shí， yóu bào shū yá xiān jìn chéng lǐ quàn shuō， qí guó zhèng qīng gāo shì hé guó shì dū tóng yì hù lì gōng zǐ xiǎo bái wèiguó jūn， yú shì gōng zǐ xiǎo bái jiù jìn chéng， shùn lì dì dēng shàng jūn wèi， zhè jiù shì lì shǐ shàng yòu míng de qí huán gōng。 qí huán gōng jí wèi hòu， jí xū zhǎo dào yòu cáigàn de rén lái fǔ zuǒ， yīn cǐ jiù zhǔn bèi qǐng bào shū yá chū lái rèn qí xiāng。 bào shū yá chéng kěn dì duì qí huán gōng shuō： chén shì gè píng yōng zhī bèi， xiàn zài guó jūn shī huì yú wǒ， shǐ wǒ rú cǐ xiǎng shòu hòu yù， nà shì guó jūn de 'ēn cì。 ruò bǎ qí guó zhì lǐ fù qiáng， wǒ de néng lì bù xíng， hái dé qǐng guǎn zhòng。 qí huán gōng jīng yà dì fǎn wèn dào：“ nǐ bù zhī dào tā shì wǒ de chóu rén má ? bào shū yá huí dá dào：“ kè guān dì shuō， guǎn zhòng， tiān xià qí cái。 tā yīng míng gài shì， cái néng chāo zhòng。” qí huán gōng yòu wèn bào shū yá：“ guǎn zhòng yǔ nǐ bǐ jiào yòu rú hé ?” bào shū yá chén jìng dì zhǐ chū：“ guǎn zhòng yòu wǔ diǎn bǐ tā qiáng。 kuān yǐ cóng zhèng， huì yǐ 'ài mín； zhì lǐ jiāng shān， quán shù 'ān wěn； qǔ xìn yú mín， shēn dé mín xīn； zhì dìng lǐ yí， fēng huà tiān xià； zhěng zhì jūn duì， yǒng gǎn shàn zhàn。” bào shū yá jìn yī bù jiàn qǐng qí huán gōng shì diào jiù yuàn， huà chóu wéi yǒu， bìng zhǐ chū dāng shí guǎn zhòng shè guó jūn， shì yīn wéi gōng zǐ jiū mìng lìng tā gān de， xiàn zài rú guǒ shè miǎn qí zuì 'ér wěi yǐ zhòng rèn， tā yī dìng huì xiàng zhōng yú gōng zǐ jiū yī yàng wéi qí guó xiào zhōng。 guǎn zhòng yǔ gōng zǐ jiū yī huǒ rèn wéi gōng zǐ xiǎo bái yǐ sǐ， zài méi yòu rén yǔ tā zhēng duó jūn wèi， yě jiù bù jí yú gǎn lù。 liù tiān hòu cái dào qí guó。 yī dào qí guó， méi xiǎng dào qí guó yǐ yòu guó jūn， xīn jūn zhèng shì gōng zǐ xiǎo bái。 lǔ zhuāng gōng dé zhī qí guó yǐ yòu xīn jūn hòu qì jí bài huài， dāng jí pài bīng jìn gōng qí guó， qǐ tú wǔ zhuāng gān shè lái duó qǔ jūn wèi。 qí huán gōng yě bù shì ruò， shuāng fāng zài qián shí huì zhàn， jiēguǒ lǔ jūn dà bài， gōng zǐ jiū hé guǎn zhòng suí lǔ zhuāng gōng bài guī lǔ guó。 qí jūn chéng shèng zhuī jī， jìn rù lǔ guó jìng nèi。 qí huán gōng wéi jué hòu huàn， qiǎn shū gěi lǔ zhuāng gōng， jiào lǔ guó shā gōng zǐ jiū。 jiāo chū guǎn zhòng hé zhào hū。 fǒu zé qí jūn jiāng quán miàn jìn gōng lǔ guó。 lǔ zhuāng gōng dé zhī hòu yǔ dà fū shī bó shāng liàng， shī bó rèn wéi qí guó yào guǎn zhòng bù shì wèile bào chóu xuě hèn， ér shì wèile rèn yòng tā wéi zhèng。 yīn wéi guǎn zhòng de cáigàn shì jiān shǎo yòu， tā wéi zhèng de guó jiā bì rán huì fù qiáng chēng bà。 jiǎ rú guǎn zhòng bèi qí guó rèn yòng， jiāng wéi lǔ guó de dà huàn。 yīn cǐ shī bó zhù zhāng shā sǐ guǎn zhòng， jiāng shī shǒu hái gěi qí guó。 lǔ zhuāng gōng xīn bài， wén qí guó dà bīng yā jìng， zǎo xià dé xīn chàn dǎn hán， méi yòu tīng shī bó de zhù zhāng。 zài qí guó yā lì xià， shā sǐ gōng zǐ jiū， bìng jiāng guǎn zhòng hé zhào hū qín zhù， zhǔn bèi jiāng 'èr rén sòng hái qí huán gōng fā luò， yǐ qī tuì bīng。 zhào hū wèile biǎo dá duì gōng zǐ jiū de zhōng chéng 'ér zì shā。 sǐ zhī qián duì guǎn zhòng shuō：“ wǒ sǐ liǎo， gōng zǐ jiū kě shuō shì yòu yǐ sǐ shì zhī de zhōng chén liǎo； nǐ huó zhe jiàn gōng lì yè， shǐ qí guó chēng bà zhū hóu， gōng zǐ jiū kě shuō shì yòu shēng chén liǎo。 sǐ zhě wán chéng dé xíng， shēng zhě wán chéng gōng míng。 sǐ shēng zài wǒ 'èr rén shì gè jìn qí fèn liǎo， nǐ hǎo zì wéi zhī bā。” guǎn zhòng bào zhe“ dìng guó jiā， bà zhū hóu” de yuǎn dà lǐ xiǎng， bèi zhuāng rù qiú chē， suí shǐ chén huí guó。 zài huí qí guó de lù shàng， guǎn zhòng shēng pà lǔ zhuāng gōng gǎi biàn zhù yì， wéi liǎo ràng yì fū jiā kuài gǎn lù， jiù xīn shēng yī jì， jí xīng biān zhì liǎo yī shǒu yōu yáng jī 'áng de huáng hú zhī cí， yòng chàng gē gěi tā men jiě chú pí láo wéi míng， jiào tā men chàng gē。 tā men biān zǒu biān chàng， yuè chàng yuè qǐ jìn， yuè chàng zǒu de yuè kuài， běn lái liǎng tiān de lù chéng， jiēguǒ yī tiān bàn jiù gǎn dào liǎo。 lǔ zhuāng gōng guǒ rán hòu huǐ， guǎn zhòng nǎi tiān xià qí cái， ruò dà yòng yú qí， qí huán gōng wú yí rú hǔ tiān yì， bù rú xiān chú diào cǐ huàn。 dài tā xǐng wù guò lái pài bīng zhuī gǎn shí， zǎo yǐ lái bù jí liǎo。 guǎn zhòng yī lù kǒng huāng， zuì hòu píng 'ān dào liǎo qí guó， bào shū yá zhèng zài qí guó biān jìng táng fù yíng jiē tā。 lǎo yǒu xiāng féng， gé wài qīnqiè。 bào shū yá mǎ shàng mìng lìng dǎ kāi qiú chē， qù diào xíng jù， yòu ràng guǎn zhòng xǐ yù gēngyī， biǎo shì xī wàng néng fǔ zhù qí huán gōng zhì lǐ guó jiā。 shāo shì xiū xī hòu， guǎn zhòng duì bào shū yá shuō：“ wǒ yǔ zhào hū gòng tóng shì fèng gōng zǐ jiū， jì méi yòu fǔ zuǒ tā dēng shàng jūn wèi， yòu méi yòu wèitā sǐ jié jìn zhōng， shí zài cán kuì。 xiàn zài yòu qù shì fèng chóu rén， nà gāi ràng tiān xià rén duō me chǐ xiào yā !” bào shū yá chéng kěn dì duì guǎn zhòng shuō：“ nǐ shì gè míng bái rén， zěn me dǎo shuō qǐ hú tú huà lái。 zuò dà shì de rén， cháng cháng bù jū xiǎo jié； lì dà gōng de rén， wǎng wǎng bù xū tā rén liàng jiě。 nǐ yòu zhì guó de qí cái， huán gōng yòu zuò bà zhù de yuǎn dà zhì yuàn， rú nǐ néng fǔ zuǒ tā， rì hòu bù nán gōng gāo tiān xià， dé yáng sì hǎi。” qí cè zhì guó zūn wáng rǎng yí zuò hǎo guǎn zhòng de gōng zuò hòu， bào shū yá gǎn huí lín zī， xiàng qí huán gōng bào gào。 jīng bào shū yá de jiàn yì， qí huán gōng tóng yì xuǎn zé jí xiáng rì zǐ， yǐ fēi cháng lóng zhòng de lǐ jié， qīn zì qù yíng jiē guǎn zhòng， yǐ cǐ lái biǎo shì duì guǎn zhòng de zhòng shì hé xìn rèn。 tóng shí yě ràng tiān xià réndōu zhī dào qí huán gōng de xián dá dà dù。 cǐ hòu， qí huán gōng jīng cháng tóng guǎn zhòng shāng tán guó jiā dà shì。 yī cì qí huán gōng zhào jiàn guǎn zhòng， shǒu xiān bǎ xiǎng liǎo hěn jiǔ de wèn tí bǎi liǎo chū lái。“ nǐ rèn wéi xiàn zài de guó jiā kě yǐ 'ān dìng xià lái má ?” guǎn zhòng tōng guò zhè gè jiē duàn de jiē chù， shēn zhī qí huán gōng de zhèng zhì bào fù， dàn yòu méi yòu hù xiāng tán lùn guò， yú shì guǎn zhòng jiù zhí jié liǎo dāng dì shuō：“ rú guǒ nǐ jué xīn chēng bà zhū hóu， guó jiā jiù kě yǐ 'ān dìng fù qiáng， nǐ rú guǒ yào 'ān yú xiàn zhuàng， guó jiā jiù bù néng 'ān dìng fù qiáng。” qí huán gōng tīng hòu yòu wèn：“ wǒ xiàn zài hái bù gǎn shuō zhè yàng de dà huà， děng jiāng lái jiàn jī xíng shì bā !” guǎn zhòng bèi qí huán gōng de chéng kěn suǒ gǎn dòng， tā jí máng xiàng qí huán gōng biǎo shì：“ jūn wáng miǎn chén sǐ zuì， zhè shì wǒ de wàn xìng。 chén néng gǒu qiě tōu shēng dào jīn tiān， bùwèi gōng zǐ jiū 'ér sǐ， jiù shì wèile fù guó jiā qiáng shè jì； rú guǒ bù shì zhè yàng， nà chén jiù shì tān shēng pà sǐ， yī xīn wéi shēng guān fā cái liǎo。” shuō wán， guǎn zhòng jiù xiǎng gào tuì。 qí huán gōng bèi guǎn zhòng de fèi fǔ zhī yán suǒ gǎn dòng， biàn jí lì wǎn liú， bìng biǎo shì jué xīn yǐ bà yè wéi jǐ rèn， xī wàng guǎn zhòng wéi zhī chū lì。 hòu lái， qí huán gōng yòu wèn guǎn zhòng，“ wǒ xiǎng shǐ guó jiā fù qiáng、 shè jì 'ān dìng， yào cóng shénme dì fāng zuò qǐ ní ?” guǎn zhòng huí dá shuō：“ bì xū xiān dé mín xīn。”“ zěn yàng cái néng dé mín xīn ní ?” qí huán gōng jiē zhe wèn。 guǎn zhòng huí dá shuō：“ yào dé mín xīn， yīngdāng xiān cóng 'ài xī bǎi xìng zuò qǐ； guó jūn néng gòu 'ài xī bǎi xìng， bǎi xìng jiù zì rán yuàn yì wèiguó jiā chū lì。”“ ài xī bǎi xìng jiù dé xiān shǐ bǎi xìng fù zú， bǎi xìng fù zú 'ér hòu guó jiā dé dào zhì lǐ， nà shì bù yán 'ér yù de dào lǐ。 tōng cháng jiǎng 'ān dìng de guó jiā cháng fù， hùn luàn de guó jiā cháng pín， jiù shì zhè gè dào lǐ。” zhè shí qí huán gōng yòu wèn：“ bǎi xìng yǐ jīng fù zú 'ān lè， bīng jiá bù zú yòu gāi zěn me bàn ní ?” guǎn zhòng shuō：“ bīng zài jīng bù zài duō， bīng de zhàn dǒu lì yào qiáng， shì qì bì xū wàng shèng。 shì qì wàng shèng， zhè yàng de jūn duì hái pà xùn liàn bù hǎo má ?” qí huán gōng yòu wèn：“ shì bīng xùn liàn hǎo liǎo， rú guǒ cái lì bù zú， yòu zěn me bàn ní ?” guǎn zhòng huí dá shuō：“ yào kāi fā shān lín、 kāi fā yán yè、 tiě yè， fā zhǎn yú yè， yǐ cǐ zēng jiā cái yuán。 fā zhǎn shāng yè， qǔ tiān xià wù chǎn， hù xiāng jiāo yì， cóng zhōng shōu shuì。 zhè yàng cái lì zì rán jiù zēng duō liǎo。 jūn duì de kāi zhī nán dào bù jiù kě yǐ jiě jué má ?” jīng guò zhè fān tǎo lùn， qí huán gōng xīn qíng xīng fèn， jiù wèn guǎn zhòng：“ bīng qiáng、 mín zú、 guó fù， jiù kě yǐ zhēng bà tiān xià liǎo bā ?” dàn guǎn zhòng yán sù dì huí dá shuō：“ bù yào jí， hái bù kě yǐ。 zhēng bà tiān xià shì jiàn dà shì， qièbù kě qīng jǔ wàng dòng。 dāng qián pò qiē de rèn wù shì bǎi xìng xiū yǎng shēng xī， ràng guó jiā fù qiáng， shè huì 'ān dìng， bù rán hěn nán shí xiàn chēng bà mùdì。” yóu yú guǎn zhòng xì tǒng dì lùn shù liǎo zhì guó chēng bà zhī dào， shǐ qí huán gōng de quán bù wèn tí dū yíng rèn 'ér jiě， bù jiǔ jiù bài guǎn zhòng wéixiàng， zhù chí zhèng shì， wéi biǎo shì duì guǎn zhòng de zūn chóng， chēng guǎn zhòng wéi zhòng fù。 guǎn zhòng wéi qí xiāng hòu， gēn jù dāng shí xíng shì， duì qí guó jìn xíng liǎo liǎo yī xì liè gǎi gé。 zài xíng zhèng fāng miàn： huàfēn hé zhěng dùn xíng zhèng qū huá hé jī gòu， bǎ guó dū huàfēn wéi liù gè gōng shāng xiāng hé shí wǔ gè shì xiāng， gòng 'èr shí yī gè xiāng。 shí wǔ gè shì xiāng shì qí guó de zhù yào bīng yuán。 qí huán gōng zì jǐ guǎn lǐ wǔ gè xiāng， shàng qīng guó zǐ hé gāo zǐ gè guǎn wǔ gè xiāng。 bǎ guó zhèng fēn wéi sān gè bù mén， zhì dìng sān guān zhì dù。 guān lì yòu sān zǎi。 gōng yè lì sān zú， shāng yè lì sān xiāng， chuān zé yè lì sān yú， shān lín yè lì sān héng。 jiāo wài sān shí jiā wéi yī yì， měi yì shè yī sī guān。 shí yì wéi yī zú， měi zú shè yī zú shī。 shí zú wéi yī xiāng， měi xiāng shè yī xiāng shī。 sān xiāng wéi yī xiàn， měi xiàn shè yī xiàn shī。 shí xiàn wéi yī shǔ， měi shǔ shè dà fū。 quán guó gòng yòu wǔ shǔ， shè wǔ dà fū。 měi nián chū， yóu wǔ shǔ dà fū bǎ shǔ nèi qíng kuàng xiàng qí huán gōng huì bào， dū chá qí gōng guò。 yú shì quán guó xíng chéng tǒng yī de zhěng tǐ。 jūn duì fāng miàn， guǎn zhòng qiáng diào yù bīng yú nóng， guī dìng guó dū zhōng wǔ jiā wéi yī guǐ， měi guǐ shè yī guǐ cháng。 shí guǐ wéi yī lǐ， měi lǐ shè lǐ yòu sī。 sì lǐ wéi yī lián， měi lián shè yī lián cháng。 shí lián wéi yī xiāng， měi xiāng shè yī xiāng liáng rén， zhù guǎn xiāng de jūn lìng。 zhàn shí zǔ chéng jūn duì， měi hù chū yī rén， yī guǐ wǔ rén， wǔ rén wéi yī wǔ， yóu guǐ cháng dài lǐng。 yī lǐ wǔ shí rén， ’ wǔ shí rén wéi yī xiǎo shù， yóu lǐ yòu sī dài lǐng。 yī lián 'èr bǎi rén， èr bǎi rén wéi yī zú， yóu lián cháng dài lǐng。 yī xiāng 'èr qiān rén， èr qiān rén wéi yī lǚ， yóu xiāng liáng rén dài lǐng。 wǔ xiāng yī wàn rén， lì yī yuán shuài， yī wàn rén wéi yī jūn， yóu wǔ xiāng yuán shuài shuài lǐng。 qí huán gōng、 guó zǐ、 gāo yú sān rén jiù shì yuán shuài。 zhè yàng bǎ bǎo jiá zhì hé jūn duì zǔ zhì jǐn mì jié hé zài yī qǐ， měi nián chūn qiū yǐ shòu liè lái xùn liàn jūn duì， yú shì tí gāo liǎo jūn duì de zhàn dǒu lì。 tóng shí yòu guī dìng quán guó bǎi xìng bù zhǔn suí yì qiān xǐ。 rén men zhī jiān tuán jié jū zhù， zuò dào yè jiān zuò zhàn， zhǐ yào tīng dào shēng yīn jiù biàn bié chū shì dí wǒ； bái tiān zuò zhàn， zhǐ yào kàn jiàn róng mào， dà jiā jiù néng rèn shí。 wèile jiě jué jūn duì de wǔ qì， guī dìng fàn zuì kě yǐ yòng kuī jiá hé wǔ qì lái shú zuì。 fàn zhòng zuì， kě yòng jiá yǔ chē jǐ shú zuì。 fàn qīng zuì， kě yǐ yòng zhí yǔ chē jǐ shú zuì。 fàn xiǎo zuì， kě yǐ yòng tóng tiě shú zuì。 zhè yàng kě bǔ chōng jūn duì de zhuāng bèi bù zú。 zài jīng jì fāng miàn， guǎn zhòng tí chū“ xiāng dì 'ér shuāi” de tǔ dì shuì shōu zhèng cè， jiù shì gēn jù tǔ dì de hǎo huài bù tóng， lái zhēng shōu duō shǎo bù děng de fù shuì。 zhè yàng shǐ fù shuì fù dān qū yú hé lǐ， tí gāo liǎo rén mín de shēng chǎn jī jí xìng。 yòu tí chàng fā zhǎn jīng jì， jī cái tōng huò， shè“ qīng zhòng jiǔ fǔ”， guān chá nián jǐng fēng qiàn， rén mín de xū qiú， lái shōu sàn liáng shí hé wù pǐn。 yòu guī dìng guó jiā zhù zào qián bì， fā zhǎn yú yè、 yán yè， gǔ lì yǔ jìng wài de mào yì， qí guó jīng jì kāi shǐ fán róng qǐ lái。 yóu yú guǎn zhòng tuī xíng gǎi gé， qí guó chū xiàn liǎo mín zú guó fù、 shè huì 'ān dìng de fán róng jú miàn， qí huán gōng duì guǎn zhòng shuō：“ xiàn zài zán men guó fù mín qiáng， kě yǐ huì méng zhū hóu liǎo bā ?” guǎn zhòng jiàn zǔ dào：“ dāng jīn zhū hóu， qiáng yú qí zhě shèn zhòng， nán yòu jīng chǔ， xī yòu qín jìn， rán 'ér tā men zì chěng qí xióng， bù zhī zūn fèng zhōu wáng， suǒ yǐ bù néng chēng bà。 zhōu wáng shì suī yǐ shuāi wēi， dàn réng shì tiān xià gòng zhù。 dōng qiān yǐ lái， zhū hóu bù qù cháo bài， bù zhī jūn fù。 nín yào shì yǐ zūn wáng rǎng yí xiāng hào zhào， hǎi nèi zhū hóu bì rán wàng fēng guī fù。” guǎn zhòng shuō de“ zūn wáng rǎng yí”， jiù shì zūn zhòng zhōu cháo wáng shì， chéng rèn zhōu tiān zǐ de gòng tóng lǐng xiù de dì wèi； lián hé gè zhū hóu guó， gòng tóng dǐ yù róng、 dí děng bù zú duì zhōng yuán de qīn rǎo。 rǎng yí yú wài， bì xū zūn wáng。 zūn wáng chéng wéi dāng shí yī miàn zhèng yì qí zhì。 qí huán gōng 'èr nián ( qián 684 nián )， qí huán gōng jiè bào shōu nà gōng zǐ jiū zhī chóu， chū bīng fá lǔ。 dāng shí lǔ guó gāng bèi qí guó dǎ bài bù jiǔ， yuán qì shàng wèi huī fù， qí bīng yā jìng， jǔ guó shàng xià yī piàn kǒng huāng。 qià qiǎo lǔ guó cáo guì chū lái wéi lǔ zhuāng gōng chū móu xiàn jì， zài cháng sháo ( jīn shān dōng lāi wú dōng běi ) bǎ qí guó dǎ bài。 lǔ guó shèng lì hòu yòu qù qīn fàn sòng guó、 qí guó wèile bào fù cháng sháo zhī bài， yòu gòu jié sòng guó lái gōng dǎ lǔ guó。 yóu yú lǔ zhuāng gōng cǎi nà dà fū gōng zǐ yǎn de jiàn yì， zài bǐng qiū ( jīn shān dōng jù yě xī nán ) dǎ bài sòng jūn。 sòng jūn yī bài， qí jūn zì rán yě jiù chè zǒu。 cì nián， sòng guó wèile zhāo xuě bǐng qiū zhī chǐ， yòu xīng bīng gōng lǔ， lǔ zhuāng gōng fā bīng dǐ kàng， chèn sòng bīng hái méi zhàn zhù zhèn jiǎo jiù fā dòng měng gōng， jiēguǒ sòng guó bèi dǎ dé cǎn bài。 sòng guó lián ． chī bài zhàng， guó nèi yòu fā shēng nèi luàn。 dà fū nán gōng cháng wàn shā liǎo xīn lì de zhèng mǐn gōng， bù jiǔ sòng guì zú yòu shā liǎo nán gōng fù zǐ。 sòng guó de nèi luàn， lǔ guó de zhàn bài， shǐ tā men de lì liàng dà wéi xuē ruò。 tán guó ( jīn shān dōng Jǐnán dōng ) shì qí guó xī lín de xiǎo guó。 qí huán gōng chū bēn shí céng jīng guò zhè lǐ， dāng shí tán guó jūn duì qí huán gōng hěn bù lǐ mào， qí huán gōng jì wèi， tán guó yě méi pài qiǎn shǐ chén zhù hè。 àn zhào chūn qiū de lǐ fǎ， xiàng tán guó zhè yàng shī lǐ， zāo dào qiǎn zé shì zì rán de。 qí huán gōng duì cǐ jí wéi bù mǎn， yīn cǐ guǎn zhòng jiàn yì chū bīng wèn zuì。 tán guó běn lái hěn xiǎo， lì liàng shí fēn wēi ruò， zěn néng jīng shòu qí guó dà bīng de jìn gōng。 jiēguǒ hěn kuài jiù bèi qí guó xiāo miè。 qí guó méi fèi lì qì xiāo miè liǎo tán guó， kuò dà liǎo guó tǔ。 qí huán gōng wǔ nián ( qián 681 nián )， zài guǎn zhòng de jiàn yì xià， qí guó yǔ sòng、 chén、 cài、 zhèng děng guó zài qí de běi xìng ( jīn shān dōng liáo chéng dōng ) huì méng， shāng tǎo 'ān dìng sòng guó zhī jì。 suì guó ( jīn shān dōng féi chéng nán ) yě bèi yāo qǐng， dàn méi yòu cān jiā。 guǎn zhòng wèile tí gāo qí guó de wēi wàng， jiù chū bīng bǎ suì guó xiāo miè。 lǔ guó běn lái bǐ jiào qiáng dà， dàn yīn jiē lián bèi qí guó dǎ bài， yòu kàn dào zhū hóu guó dū fú cóng qí guó， bù fú cóng qí guó de suì、 tán liǎng guó yòu bèi xiāo miè， suǒ yǐ yě qū fú liǎo qí guó。 bù jiǔ， qí guó yǔ lǔ guó hé hǎo， zài kē ( jīn shān dōng dōngē xī nán ) huì méng。 zhè cì huì méng hěn lóng zhòng， huì chǎng bù zhì zhuāng yán。 xiū zhù gāo tán， liǎng biān dà qí zhāo zhǎn， jiá shì liè shì， shí fēn wēi wǔ。 qí huán gōng hé guǎn zhòng zhèng zuò tán shàng。， jiù zài zhè cì huì méng zhōng， fā shēng liǎo zhù míng de cáo mò jié méng shì jiàn。 huì méng guī dìng， zhǐ xǔ lǔ jūn yī rén dēng tán， qí yú suí yuán zài tán xià děng hòu。 dāng lǔ zhuāng gōng yǔ wèi shì cáo mò lái dào huì chǎng， jiāng yào shēng jiē rù tán shí， huì méng bīn xiāng gào sù tā， bù zhǔn cáo mò shēng tán。 cáo mò dài kuī pī jiá， shǒu tí duǎn jiàn jǐn gēn lǔ zhuāng gōng shēn hòu， duì bīn xiāng dèng dà yuán yǎn， nù mù 'ér shì， yǎn jiǎo jīhū dōuyào dèng liè liǎo， xià dé bīn xiāng hòu tuì jǐ bù， lǔ zhuāng gōng yǔ cáo mò jiù shùn jiē rù tán。 lǔ zhuāng gōng yǔ qí huán gōng jīng guò tán pàn， rán hòu zhǔn bèi shà xuè wéi méng， zhèng zài zhè shí， cáo mò tū rán bá jiàn 'ér qǐ， zuǒ shǒu zhuā zhù qí huán gōng de yī xiù， yòu shǒu chí duǎn jiàn zhí bī qí huán gōng。 dùn shí qí huán gōng zuǒ yòu bèi xià de mù dèng kǒu dāi。 cǐ shí guǎn zhòng chén zhe yǒng gǎn， jí máng chā jìn qí huán gōng yǔ cáo mò zhōng jiān， yòng shēn tǐ bǎo hù zhù qí huán gōng， rán hòu wèn“ jiāng jūn yào gànshénme ?” cáo mò zhèng rán dào：“ qí qiáng lǔ ruò， dà guó qīn lüè lǔ guó， qī rén tài shèn。 xiàn zài lǔ guó chéng pò qiáng huǐ， jīhū kuài yào yā dào qí guó。 qǐng kǎo lǜ zěn me bàn ?” qí huán gōng jiàn xíng shì bù miào， mǎ shàng dāyìng guī hái zhàn lǐng de lǔ guó tǔ dì。 nuò yuē cǎo chéng， cáo mò shōu jiàn xú bù huí wèi， píng xī rú chū， tán xiào rú gù。 huì méng jié shù， lǔ guó jūn chén shèng lì huí guó。 qí huán gōng jūn chén què fèn fèn bù lè， xǔ duō rén dū xiǎng huǐ yuē， qí huán gōng yě yòu zhè zhǒng xiǎng fǎ。 guǎn zhòng bù tóng yì huǐ yuē， quàn shuō qí huán gōng：“ huǐ yuē bù xíng， tān tú yǎn qián xiǎo lì， qiú dé yī shí tòng kuài， hòu guǒ shì shī xìn yú zhū hóu， shī xìn yú tiān xià。 quán héng lì hài， bù rú shǒu yuē， guī hái zhàn lǐng de lǔ guó guó tǔ wéi hǎo。” qí huán gōng tīng qǔ liǎo guǎn zhòng de yì jiàn。 bù jiǔ sòng guó pàn qí， cì nián qí huán gōng yāo qǐng chén、 cáo chū bīng fá sòng， yòu xiàng zhōu wáng shì qǐng qiú pài bīng fá sòng。 zhōu wáng shì pài dà chén dān bó dài lǐng wáng shī， yǔ sān guó jūn duì gòng tóng fá sòng， jiēguǒ sòng guó qū fú liǎo。 zhè shí， lǔ、 sòng、 chén、 cài、 wèi dū xiān hòu qū fú qí guó， tán、 suì liǎng guó zǎo yǐ xiāo miè， zhǐ yòu zhèng guó hái zài nèi luàn。 guǎn zhòng yīn cǐ jiàn yì qí huán gōng chū miàn tiáojiě zhèng guó nèi luàn， yǐ cǐ lái tí gāo qí guó de dì wèi， jiā sù shí xiàn zuò bà zhù de mùdì。 zhèng guó zì lì gōng huí guó shā liǎo zǐ yí， yòu shā liǎo 'ēn rén fù xiá， bī sǐ dà fū yuán fán， dēng wèi chēng jūn hòu， wéi gǒng gù jūn wèi， jiù yào lián hé qí guó。 guǎn zhòng zhuā zhù zhè yī shí jī， jiàn yì qí huán gōng lián hé sòng、 wèi、 zhèng sān guó， yòu yāo qǐng zhōu wáng shì cān jiā， yú qí huán gōng liù nián： ( qián 680 nián ) zài juàn ( jīn shān dōng juàn chéng ) huì méng。’ dì 'èr nián qí huán gōng yòu yǐ zì jǐ míng yì zhào jí sòng、 chén、 wèi、 zhèng yòu zài juàn huì méng。 zhè cì huì méng kāi de hěn chéng gōng， qǔ dé yuán mǎn chéng guǒ。 cóng cǐ qí huán gōng yǐ chéng wéi gōng rèn de bà zhù。 jìn xiàn gōng shí nián ( qián 667 nián ) dōng， qí huán gōng jiàn zhèng guó yǐ qū fú yú qí guó， jiù zhào jí lǔ、 sòng、 chén、 wèi、 zhèng、 xǔ、 huá、 téng děng guó jūn， yòu zài sòng guó de yōu huì méng。 zhōu huì wáng yě pài zhào bó cān jiā。 zhè shì yī cì kōng qián shèng huì， jīhū quán bù zhōng yuán guó jiādōu cān jiā liǎo zhè cì huì méng。 zài zhè cì méng huì shàng， zhōu tiān zǐ de dài biǎo zhào bó yòu yǐ tiān zǐ de míng yì， xiàng qí huán gōng shòu yú hóu bó de tóu xián。 cóng cǐ qí huán gōng biàn chéng liǎo míng fù qí shí de bà zhù。
　　
　　 jìn xiàn gōng shí wǔ nián ( qián 662 nián ) lǔ guó fā shēng nèi luàn， lǔ zhuāng gōng sǐ hòu， lǔ mǐn gōng jí wèi， bù jiǔ bèi qìng fù shā sǐ ， lǔ xī gōng jí wèi， qìng fù wèi zuì zì shā。 xī gōng wèile gǒng gù jūn wèi， yǔ qí guó huì méng yú luò gū， cóng cǐ lǔ guó yě 'ān dìng xià lái。 zhì cǐ， qí huán gōng wēi wàng bù yú tiān xià， dé míng yuǎn bō zhū hóu。 jìn yī bù kuò dà hé gǒng gù liǎo tā de bà yè。 lǎo mǎ shí tú bìng tà lùn xiāng zhèng dāng zhōng yuán gè guó zhú jiàn chéng rèn liǎo qí guó de méng zhù dì wèi shí， biān jìng shǎo shù mín zú dí rén hé shān róng rén yě zhú jiàn fā zhǎn qǐ lái。 tā men lǚ lǚ jǔ bīng fàn jìng， gěi zhōng yuán gè guó zào chéng liǎo yán zhòng wēi xié。 zhōu huì wáng shí sì nián ( gōng yuán qián 664 nián )， shān róng chèn jī tǒng bīng wàn qí， gōng dǎ yàn guó， qǐ tú zǔ zhǐ yàn guó tōng qí， yàn zhuāng gōng dǐ dǎng bù zhù， gào jí yú qí huán gōng。 qí huán gōng wèile jí zhōng lì liàng duì fù nán fāng chǔ guó， běn lái bù xiǎng zhī yuán yàn guó。 dàn guǎn zhòng rèn wéi， dāng shí wéi huàn yī fāng de， nán yòu chǔ guó， běi yòu shān róng， xī yòu dí， dōushì zhōng yuán zhū guó de huò huàn。 guó jūn yào xiǎng zhēng fá chǔ guó， bì xū xiān jìn gōng shān róng， běi fāng 'ān dìng， cái néng zhuān xīn qù zhēng fá nán fāng。 rú jīn yàn guó bèi fàn， yòu qiú jiù yú wǒ guó， jǔ bīng shuài xiān fá yí， bì néng dé dào gè guó de yōng dài。 qí huán gōng shēn yǐ wéi rán， suì jǔ bīng jiù yàn。 shān róng wén qí shī dà duì rén mǎ jiāng zhì， lǔ lüè dà liàng cái wù jiě wéi 'ér qù。 qí jūn yǔ yàn jūn hé bīng yī chù， běi chū jì mén guān zhuī jī， shā dé shān róng bīng luò huāng 'ér táo。 shān róng shǒu lǐng dài zhe cán bīng bài jiāng táo rù gū zhú guó ( jīn hé běi xī běi bù )。 qí jūn yī gǔ zuò qì， bīng wéi gū zhú guó， gū zhú guó pài rén zhà jiàng qí jūn， xiàn shàng shān róng shǒu lǐng shǒu jí， huǎng chēng gū zhú guó guó jūn yǐ qì guó táo wǎng shā mò。 qí huán gōng yǐ jiàng jiāng wéi qián bù， shuài jūn zhuī gǎn。 gū zhú guó jiàng jiāng jiāng qí jūn yòu rù huāng mò， zì jǐ zé chéng rén bù bèi táo zhī yāo yāo。 cǐ shí tiān sè yǐ wǎn， fàng yǎn wàng qù zhǐ jiàn máng máng yī piàn píng shā， kuáng fēng juǎndì， hán qì bī rén， qí jūn qián hòu duì shī qù liǎo lián xì。 qí huán gōng yòu xiē bù zhī suǒ cuò， máng xiàng guǎn zhòng qiú jiào jiě wēi zhī jì。 guǎn zhòng chén yín piàn kè， suì ràng suí xíng bīng shì qiāo luó dǎ gǔ， shǐ gè duì wén shēng lái jí， tún zhā yī chù， āi zhì tiān míng。 shuí zhī， tiān suī yǐ liàng， shā mò zhōng què yán rè yì cháng， yòu wú yǐn shuǐ， yī wàng wú jì de shā mò nán biàn fāng xiàng， quán jūn jiàngshì jiāo jí wàn fēn。 guǎn zhòng jiàn zhuàng， máng xiàng qí huán gōng jiàn yì dào：“ chén tīng shuō lǎo mǎ shí tú， yàn mǎ duō cóng mò běi 'ér lái， yě xǔ shú xī cǐ dì， dà wáng bù fáng lìng rén tiǎo xuǎn shù pǐ lǎo mǎ fàng xíng， huò xǔ kě yǐ xún jiàn chū lù。” qí huán gōng yǐ qí yán， mìng rén qǔ shù pǐ lǎo mǎ， fàng zhī xiān xíng， jūn duì jǐn suí qí hòu， guǒ rán zǒu chū xiǎn dì。 gū zhú guó guó jūn jiàn qí yàn dà jūn bèi yòu rù shā mò， biàn jǔ bīng gōng jìn wú dì chéng， gǎn zǒu liǎo shǒu chéng de yàn bīng， duǒ bì zài shān gǔ zhōng de bǎi xìng yě suí zhe huí chéng。 guǎn zhòng jiàn cǐ qíng xíng， líng jī yī dòng， jì shàng xīn lái。 tā mìng lìng jiàngshì shù rén bàn zuò bǎi xìng hùn rù chéng zhōng， bàn yè jǔ huǒ wéi yìng。 rán hòu， yòu fēn sān lù gōng dǎ wú dì chéng de dōng nán xī sān mén， zhǐ liú xià běi mén ràng dí jūn táo páo， jiào wáng zǐ chéng fù hé xí péng shuài yī duì bīng mǎ mái fú zài běi mén zhī wài。 dāng tiān yè lǐ、 hū jiàn chéng zhōng sì wǔ chù huǒ qǐ， qí jūn nèi yìng kǎn kāi chéng mén， fàng dà jūn bīng mǎ rù chéng。 gū zhú guó guó jūn jiàn shì bù miào， shuài zhòng duó lù 'ér táo， zhíbèn běi mén。 shuí zhī yīháng rén gāng gāng chōng chū běi mén； lù bàng tū rán fú bīng sì qǐ， jié zhù liǎo gū zhú guó de jūn chén děng shù rén。 liǎng jūn sī shā， gū zhú guó guó jūn sǐ yú luàn jūn zhī zhōng。 qí huán gōng miè liǎo lìng zhī、 gū zhú， pìdì 500 lǐ， xī shù péi gěi liǎo yàn zhuāng gōng。 zhū hóu mò bù wèi qí zhī wēi， gǎn qí zhī dé。 zài jiù yàn shí， lǔ guó yě biǎo shì chū bīng zhī yuán， dàn shí jì lǔ guó 'àn bīng wèi dòng。 duì cǐ qí huán gōng hěn qì fèn， xiǎng chū bīng chéng fá lǔ guó。 guǎn zhòng bù tóng yì zhè yàng zuò， tā quàn shuō qí huán gōng：“ lǔ guó shì qí guó de jìn lín， bù néng wèile yī diǎn xiǎo shì jiù chū bīng， yǐng xiǎng bù hǎo。 wèile qí guó de shēng yù， wǒ men kě zhù dòng gǎi shàn liǎng guó guān xì。 zhè cì zhēng yàn shèng lì， dé dào yī xiē zhōng yuán méi yòu de zhàn lì pǐn， bù rú sòng gěi lǔ guó yī xiē， chén liè zài zhōu gōng miào lǐ。” qí huán gōng tīng liǎo jué dé hěn yòu dào lǐ， jiù zàn chéng liǎo zhè gè yì jiàn。 zhè yàng zuò duì lǔ guó shàng xià zhèn dòng hěn dà， qí tā gè guó fǎn yìng yě hěn hǎo。 dāng shí xī běi fāng de dí rén yě qǐ bīng jìn gōng zhōng yuán， xiān gōng xíng guó ( jīn hé běi xíng tái )， qì yàn 'áo zhāng。 zuò wéi bà zhù de qí huán gōng， dāng rán bù néng zhì zhī bù lǐ。 guǎn zhòng yě hěn guān xīn zhè gè wèn tí， tā xiàng qí huán gōng shuō：“ róng dí xìng qíng shí fēn cán bào， tān dé wú yàn。 zhū xià gè guó dōushì qīn qī， bǐ cǐ guān xīn， yī guó yòu nán， dà jiā dū yìng xiāng zhù， bù néng xiù shǒu bù lǐ。 mǎn zú xiàn zhuàng de 'ān lè shì hěn wēi xiǎn de， chū bīng jiù xíng cái shì shàng cè。” qí huán gōng hěn xīn shǎng guǎn zhòng de xiǎng fǎ， jiù pài bīng jiù xíng guó， xíng guó hěn kuài dé jiù。 bù jiǔ dí rén yòu chū bīng gōng wèi guó， wèi yì gōng bèi shā， wèi guó miè wáng。 dí rén yòu zhuī gǎn wèi guó bǎi xìng dào huáng hé yán 'àn。 sòng guó chū bīng jiù chū wèi guó bǎi xìng qī bǎi sān shí rén。 jiā shàng gòng、 téng liǎng yì de jū mín yī gòng wǔ qiān rén。 jiù zài cáo yì ( jīn hé nán huá xiàn ) lì wèi dài gōng wèiguó jūn。 gāng gāng huī fù de wèi guó， chǔjìng shí fēn kùn nán。 qí huán gōng、 guǎn zhòng pài liǎo gōng zǐ wú kuī dài zhe wǔ bǎishèng chē mǎ hé sān qiān míng jiá shì lái wǔ zhuāng wèi guó， róng shǒu cáo yì。 yòu gěi wèi jūn dài lái chéng mǎ jì fú， hái gěi wèi jūn fū rén dài lái chéng chē hé jǐn bó。 cǐ wài hái yòu niú yáng zhū gǒu jī děng sān bǎi yú zhǐ。 yòu bāng zhù xiū jiàn gōng diàn。 xíng guó hái wèi huī fù， dí rén yòu lái dì 'èr cì xǐ jié。 jìn xiàn gōng shí bā nián ( qián 659 nián )， dí rén gōng xíng， xíng shì shí fēn yán zhòng。 qí huán gōng hé guǎn zhòng lì jí lián hé sòng、 cáo jiù xíng。 dāng qí、 sòng、 cáo jūn duì dào dá shí， xíng guó bǎi xìng rú jiàn qīn rén， fēn fēn tóubèn， dí rén bèi dǎ tuì。 xíng guó yòu bèi dí rén xǐ jié yī kōng。 yú shì qí huán gōng hé guǎn zhòng tóng sòng、 cáo liǎng guó， bāng zhù xíng guó bǎ dū chéng qiān dào yí yí ( jīn liáo chéng xī nán )， zhè lǐ kào jìn qí guó， jiào wéi 'ān quán。 shǐ pò luàn de xíng guó dé dào 'ān dìng。 xíng、 wèi liǎng guó dū zāo dí rén xǐ jié， zài qí huán gōng、 guǎn zhòng de zhù chí xià， dé yǐ fù guó。 dāng shí rén mendōu zàn shǎng dì shuō： xíng guó rén qiān jìn xīn dū chéng， hǎo xiàng huí dào liǎo lǎo jiā； huī fù hòu de wèi guó， rén men xīn qíng gāo xīng， yě wàng jì liǎo wáng guó de bēi tòng。 chǔ guó yī zhí shì nán fāng de qiáng guó。 zì jìn xiàn gōng shí yī nián ( qián 666 nián ) fá zhèng kāi shǐ， yī zhí zài zhǔn bèi běi shàng。 jìn xiàn gōng shí bā nián ( qián 659 nián )， chǔ guó yòu chū bīng zhèng guó。 qí huán gōng yǔ guǎn zhòng yuē zhū hóu gòng tóng jiù zhèng kàng chǔ。 yóu yú chǔ guó bù duàn gōng zhèng， qí huán gōng hé guǎn zhòng yuē lǔ、 sòng、 chén、 wèi、 zhèng、 xǔ、 cáo děng bā guó zǔ chéng lián jūn nán xià， shǒu xiān yī jǔ xiāo miè cài guó， zhí zhǐ chǔ guó。 chǔ guó zài dà jūn yā jìng de xíng shì xià， pài shǐ chén qū wán chū lái tán pàn。 qū wán jiàn dào qí huán gōng jiù wèn：“ nǐ men zhù zài běi hǎi， wǒ men zhù zài nán hǎi， xiāng gé yú lǐ， rèn hé shì qíng dōubù xiāng gān shè。 zhè cì nǐ men dào wǒ men zhè lǐ lái， bù zhī shì wéi liǎo shénme ?” guǎn zhòng zài qí huán gōng shēn bàng， tīng liǎo zhī hòu jiù tì qí huán gōng dá dào：“ cóng qián zhào kāng gōng fèng liǎo zhōu wáng de mìng lìng， céng duì wǒ men de zǔ xiān tài gōng shuō guò， wǔ děng hóu jiǔ jí bó， rú bù shǒu fǎ nǐ mendōu kě yǐ qù zhēng tǎo。 dōng dào hǎi， xī dào hé， nán dào mù líng， běi dào wú lì， dōuzài nǐ men zhēng tǎo fàn wéi nèi。 xiàn zài， nǐ men bù xiàng zhōu wáng jìn gòng yòng yú jì sì de lǜ jiǔ de bāo máo， gōng rán wéi fǎn wáng lǐ。 hái yòu zhāo wáng nán zhēng， zhì jīn wèi huí， zhè shì yě bù shì yǔ nǐ men wú guān。 wǒ men xiàn zài xīng shī lái dào zhè lǐ， zhèng shì wèile wèn zuì nǐ men。” qū wán huí dá shuō：“ duō nián méi yòu jìn gòng bāo máo， què shí shì wǒ men de guò cuò。 zhì yú zhāo wáng nán zhēng wèi huí shì fā shēng zài hàn shuǐ， nǐ men zhǐ hǎo qù hàn shuǐ biān dǎ tīng hǎo liǎo。” qí huán gōng jiàn chǔ shǐ qū wán de tài dù bù ruǎn bù yìng， jiù mìng lìng dà jūn zài xíng ( jīn hé nán yǎn chéng nán ) zhù zhā xià lái。 nán běi liǎng jūn xiāng zhì， cóng chūn jì dào xià jì， yǐ jīng bàn nián。 chǔ guó yòu pài qū wán hé qí huán gōng、 guǎn zhòng tán pàn。 qí huán gōng guǎn zhòng zǎo jiù wú yì dǎ zhàng， zhǐ shì xiǎng tōng guò zhè cì jūn shì xíng dòng lái xiǎn shì bà zhù de wēi fēng， xià hǔ chǔ guó bà liǎo。 suǒ yǐ tā men hěn kuài jiù tóng yì yǔ qū wán tán pàn， bìng dá chéng xié yì， jiāng jūn duì chè dào zhào líng ( jīn hé nán yǎn xiàn )。 qí huán gōng wèile xuàn yào bīng lì， jiù qǐng qū wán lái dào jūn zhōng yǔ tā tóng chē guān kàn jūn duì。 qí huán gōng zhǐ zhe jūn duì duì qū wán shuō：“ zhǐ huī zhè yàng de jūn duì qù dǎ zhàng， shénme yàng de dí rén néng dǐ kàng dé liǎo liǎo zhǐ huī zhè yàng de jūn duì qù jiā gōng chéng zhài， yòu shénme yàng de chéng zhài gōng kè bù xià ní ?” qū wán hěn chén jìng dì huí dá；“ guó jūn， nǐ ruò yòng dé yòu lái 'ān fǔ tiān xià zhū hóu， shuí gǎn bù fú cóng ní ? rú guǒ zhǐ píng wǔ lì， nà me wǒ men chǔ guó kě yǐ bǎ fāng chéng shān dāng chéng， bǎ hàn shuǐ dāng chí， chéng zhè me gāo， chí zhè me shēn， nǐ de bīng zài duō， kǒng pà yě wú jì yú shì。” huí dá dé wěi wǎn yòu lì。 wéi xíng shì suǒ pò， qí huán gōng tóng yì yǔ chǔ guó jié méng。 zhè yàng nán běi jūn shì duì zhì jiù tǐ miàn de jié shù liǎo。
　　
　　 gōng yuán qián 651 nián， zhōu huì wáng qù shì。 qí huán gōng huì tóng gè zhū hóu guó yōng lì tài zǐ zhèng wéi tiān zǐ， zhè jiù shì zhōu xiāng wáng。 zhōu xiāng wáng jí wèi hòu， mìng zǎi kǒng cì qí huán gōng wén wǔ zuò、 tóng gōng shǐ、 dà lù， yǐ biǎo zhāng qí gōng。 qí huán gōng zhào jí gè lù zhū hóu dà huì yú cài qiū ( jīn hé nán lán kǎo、 mín quán xiàn jìng )， jǔ xíng shòu cì diǎn lǐ。 shòu cì diǎn lǐ shàng， zǎi kǒng qǐng zhōu xiāng wáng zhī mìng， yīn qí huán gōng nián lǎo dé gāo， bù bì xià bài shòu cì。 qí huán gōng xiǎng tīng cóng wáng mìng， guǎn zhòng cóng bàng jìn yán dào：“ zhōu wáng suī rán qiān ràng， chén zǐ què bù kě bù jìng。” qí huán gōng yú shì dá dào：“ tiān wēi bù wéi yán zhǐ chǐ， xiǎo bái gǎn tān wáng mìng， ér fèi chén zhí má ?” shuō bà， zhǐ jiàn qí huán gōng jí zǒu xià jiē， zài bài qǐshǒu， rán hòu dēng táng shòu zuò。 zhòng zhū hóu jiàn cǐ， jiē tàn fú qí jūn zhī yòu lǐ。 qí huán gōng yòu chóngshēn méng hǎo， dìng lì liǎo xīn méng。 zhè jiù shì lì shǐ shàng yòu míng de“ cài qiū zhī méng”。 zhè shì qí huán gōng bà yè de dǐng fēng。 zhì cǐ， jīng guò jìn 30 nián de kǔ xīn jīng yíng， qí huán gōng zài guǎn zhòng de fǔ zuǒ xià， xiān hòu zhù chí liǎo sān cì wǔ zhuāng huì méng， liù cì hé píng huì méng； hái fǔ zhù wáng shì yī cì， shǐ chēng“ jiǔ hé zhū hóu， yī kuāng tiān xià”， qí huán gōng chéng wéi gōng rèn de bà zhù。 guǎn zhòng suī rán wéi qí huán gōng chuàng lì bà yè lì xià liǎo bù xiǔ de gōng xūn， dàn tā qiān xū jǐn shèn。 zhōu xiāng wáng zhèng wǔ nián ( qián 647 nián )， zhōu xiāng wáng de dì dì shū dài gòu jié róng rén jìn gōng jīng chéng， wáng shì nèi luàn， shí fēn wēi jī。 qí huán gōng pài guǎn zhòng bāng zhù xiāng wáng píng xī nèi luàn。 guǎn zhòng wán chéng dé hěn hǎo， huò dé zhōu wáng zàn shǎng。 zhōu xiāng wáng wèile biǎo shì zūn zhòng bà zhù de chén xià， zhǔn bèi yòng shàng qīng lǐ yí shè yàn wéi guǎn zhòng qìng gōng， dàn guǎn zhòng méi yòu jiē shòu。 zuì hòu tā jiē shòu liǎo biàn qīng lǐ yí de dài yù。 zhōu xiāng wáng qī nián ( gōng yuán qián 645 nián )， wéi qí huán gōng chuàng lì bà yè 'ǒu xīn lì xuè de guǎn zhòng huàn liǎo zhòng bìng， qí huán gōng qù tàn wàng tā， xún wèn tā shuí kě yǐ jiē shòu xiàngwèi。 guǎn zhòng shuō：“ guó jūn yīnggāi shì zuì liǎo jiě chén xià de。” qí huán gōng yù rèn bào shū yá， guǎn zhòng chéng kěn dì shuō：“ bào shū yá shì jūn zǐ， dàn tā shàn 'è guò yú fēn míng， jiàn rén zhī yī 'è， zhōng shēn bù wàng， zhè yàng shì bù kě yǐ wéi zhèng de。” qí huán gōng wèn：“ yì yá zěn yàng？” guǎn zhòng shuō：“ yì yá wèile mǎn zú guó jūn de yào qiú bù xī pēng liǎo zì jǐ de 'ér zǐ yǐ tǎo hǎo guó jūn， méi yòu rén xìng， bù yí wéixiàng。” qí huán gōng yòu wèn：“ kāi fāng rú hé？” guǎn zhòng dá dào：“ wèi gōng zǐ kāi fāng shěqì liǎo zuò qiānshèng zhī guó tài zǐ de jī huì， qū fèng yú guó jūn 15 nián， fù qīn qù shì dōubù huí qù bēn sàng， rú cǐ wú qíng wú yì， méi yòu fù zǐ qíng yì de rén， rú hé néng zhēn xīn zhōng yú guó jūn？ kuàng qiě qiānshèng zhī fēng dì shì rén mèng mèi yǐ qiú de， tā fàng qì qiānshèng zhī fēng dì， fǔ jiù yú guó jūn， tā xīn zhōng suǒ qiú de bì dìng guò yú qiānshèng zhī fēng。 guó jūn yìng shū yuǎn zhè zhǒng rén， gèng bù néng rèn qí wéi xiāng liǎo。” qí huán gōng yòu wèn：“ yì yá、 kāi fāng dōubù xíng， nà me shù diāo zěn yàng？ tā nìngyuàn zì cán shēn zhī lái shì fèng guǎ rén， zhè yàng de rén nán dào hái huì duì wǒ bù zhōng má ?” guǎn zhòng yáo yáo tóu， shuō：“ bù 'ài xī zì jǐ de shēn tǐ， shì wéi fǎn rén qíng de， zhè yàng de rén yòu zěn me néng zhēn xīn zhōng yú nín ní？ qǐng guó jūn wù bì shū yuǎn zhè sān gè rén， chǒng xìn tā men， guó jiā bì luàn。” guǎn zhòng shuō bà， jiàn qí huán gōng miàn lù nán sè， biàn xiàng tā tuī jiàn liǎo wéi rén zhōng hòu， bù chǐ xià wèn、 jū jiā bù wàng gōng shì de xí péng， shuō xí péng kě yǐ bāng zhù guó jūn guǎn lǐ guó zhèng。 yí hàn de shì， qí huán gōng bìng méi yòu tīng jìn guǎn zhòng de huà。 yì yá tīng shuō qí huán gōng yǔ guǎn zhòng de zhè duàn duì huà， biàn qù tiǎo bō bào shū yá， shuō guǎn zhòng zǔ zhǐ qí huán gōng rèn mìng bào shū yá。 bào shū yá xiào dào：“ guǎn zhòng jiàn xí péng， shuō míng tā yī xīn wéi shè jì zōng miào kǎo lǜ， bù cún sī xīn piān 'ài yǒu rén。 xiàn zài wǒ zuò sī kòu， qū zhú nìng chén， zhèng hé wǒ yì。 rú guǒ ràng wǒ dāng zhèng， nǎ lǐ hái huì yòu nǐ men róng shēn zhī chù？” yì yá tǎo liǎo gè méi qù， shēn jué guǎn zhòng jiāo yǒu zhī mì， zhī rén zhī shēn， yú shì huī liù liù dì zǒu liǎo。 bù jiǔ guǎn zhòng bìng shì。 qí huán gōng bù tīng guǎn zhòng bìng tà qián de zhōng yán， zhòng yòng liǎo yì yá děng sān rén， jiēguǒ niàng chéng liǎo yīcháng dà bēi jù。 èr nián hòu， qí huán gōng bìng zhòng。 yì yá、 shù diāo jiàn qí huán gōng yǐ bù jiǔ yú rén shì， jiù kāi shǐ dǔsè gōng mén， jiǎ chuán jūn mìng， bù xǔ rèn hé rén jìn qù。 yòu 'èr gōng nǚ chéng rén bù bèi， yuè qiáng rén gōng， tàn wàng qí huán gōng； huán gōng zhèng 'è dé fā huāng， suǒ qǔ shí wù。 gōng nǚ biàn bǎ yì yá、 shù xí zuò luàn， dǔsè gōng mén， wú fǎ gōng yìng yǐn shí de qíng kuàng gào sù liǎo qí huán gōng。 huán gōng yǎng tiān cháng tàn， ào huǐ dì shuō：“ rú sǐ zhě yòu zhī， wǒ yòu shénme miàn mù qù jiàn zhòng fù？” shuō bà， yòng yī xiù zhē zhù liǎn， huó huó 'è sǐ liǎo。 huán gōng sǐ hòu， gōng zhōng dà luàn， qí huán gōng de jǐ gè gōng zǐ wéi zhēng duó wáng wèi gè zì gòu jié qí dǎng yǔ， hù xiāng cán shā， zhì shǐ qí huán gōng de shī tǐ tíng fàng zài chuáng shàng liù qī shí tiān wú rén shōu liàn， shī tǐ fǔ làn shēng jū， cǎn bù rěn dǔ。 dì 'èr nián sān yuè， sòng xiāng gōng shuài lǐng zhū hóu bīng sòng tài zǐ zhāo huí guó， qí rén yòu shā liǎo zuò luàn de gōng zǐ wú kuī， lì tài zǐ zhāo wéi jūn， jí qí xiào gōng。 jīng guò zhè chǎng nèi luàn， qí guó de bà yè kāi shǐ shuāi luò。 zhōng yuán bà yè zhú jiàn yí dào liǎo jìn guó。 guǎn zhòng de yī shēng， bù jǐn jiàn lì liǎo biāo bǐng shǐ cè de gōng xūn， hái gěi hòu shì liú xià liǎo yī bù yǐ tā míng zì mìng míng de jù zhù héng héng《 guǎn zǐ》。 shū zhōng jì lù liǎo tā de zhì guó sī xiǎng， duì hòu shì yǐng xiǎng shēn yuǎn。 guǎn zhòng shì wèi sī xiǎng jiā， tā zhù zhāng fǎ zhì。 quán guó shàng xià guì jiàn dōuyào shǒu fǎ， shǎng fá gōng guò dōuyào yǐ fǎ bàn shì。 tā rèn wéi guó jiā zhì lǐ de hǎo yǔ huài， gēn běn zài yú néng fǒu yǐ fǎ zhì guó。 guǎn zhòng fēi cháng zhòng shì fā zhǎn jīng jì， tā rèn wéi“ cāng lǐn shí 'ér zhī lǐ jié， yī shí zú 'ér zhī róng rǔ。” yě jiù shì guó jiā de 'ān dìng yǔ bù 'ān dìng， rén mín de shǒu fǎ yǔ bù shǒu fǎ， yǔ jīng jì fā zhǎn guān xì shí fēn mìqiè。 guǎn zhòng sī xiǎng zhōng yòu bù shǎo kě guì de dì fāng， rú tā zhù zhāng zūn zhòng mín yì， tā shuō“ shùn mín xīn wéi běn”，“ zhèng zhī xīng， zài shùn mín xīn； zhèng zhī suǒ fèi， zài nì mín xīn。” guǎn zhòng de sī xiǎng duì hòu dài yǐng xiǎng hěn dà。 dāng rán， guǎn zhòng shì chūn qiū shí dài de lì shǐ rén wù， suǒ yǐ tā yě yòu lì shǐ jú xiàn。 rú wéi qí huán gōng chuàng lì bà yè 'ér jiā zhòng liǎo rén mín de fù dān， zài gǎi gé zhōng zhù yào shì dài biǎo tǒng zhì jiē jí lì yì děng。
　　
　　 zūn wáng rǎng yí
　　
　　 zūn： zūn chóng。 rǎng， pái chì、 dǐ yù。 zhè zé diǎn gù de yuán yì shì zūn fèng zhōu wáng wéi zhōng yuán zhī zhù， dǐ yù běi fāng yóu mù mín zú。 hòu lái chéng wéi miàn duì wài zú rù qīn shí， jié chéng mín zú tǒng yī zhàn xiàn de tóng yì cí。
　　 qí huán gōng zhí zhèng yǐ lái， zài guǎn zhòng de fǔ zuǒ xià， jīng guò liǎo nèi zhèng、 jīng jì、 jūn shì děng duō fāng miàn gǎi gé， yòu liǎo xióng hòu de wù zhì jī chǔ hé jūn shì shí lì， shì shí dǎ chū liǎo“ zūn wáng rǎng yí” de qí zhì， yǐ zhū hóu cháng de shēn fèn， xié tiān zǐ yǐ fá bù fú。
　　“ zūn wáng”， jí zūn chóng zhōu wáng de quán lì， wéi hù zhōu wáng cháo de zōng fǎ zhì dù。 gōng yuán qián 655 nián， zhōu huì wáng yòu lìng lì tài zǐ de yì xiàng。 qí huán gōng huì jí zhū hóu guó jūn yú shǒu zhǐ， yǔ zhōu tiān zǐ méng， yǐ què dìng tài zǐ de zhèng tǒng dì wèi。 cì nián， qí huán gōng yīn zhèng wén gōng shǒu zhǐ táo huì， shuài lián jūn tǎo fá zhèng guó。 shù nián hòu， qí huán gōng shuài duō guó guó jūn yǔ zhōu xiāng wáng pài lái de dà fū huì méng， bìng què lì liǎo zhōu xiāng wáng de wáng wèi。 gōng yuán qián 651 nián， qí huán gōng zhào jí lǔ、 sòng、 cáo děng guó guó jūn jí zhōu wáng zǎi kǒng huì yú kuí qiū。 zhōu gōng zǎi dài biǎo zhōu wáng zhèng shì fēng qí huán gōng wéi zhū hóu cháng。 tóng nián qiū， qí huán gōng yǐ bà zhù shēn fèn zhù chí liǎo kuí qiū zhī méng。 cǐ hòu yù dào qīn fàn zhōu wáng shì quán wēi de shì， qí huán gōng dū huì guò wèn hé zhì zhǐ。
　　“ rǎng yí”， jí duì yóu mù yú cháng chéng wài de róng、 dí hé nán fāng chǔ guó duì zhōng yuán zhū hóu de qīn rǎo jìn xíng dǐ yù。 gōng yuán qián 664， shān róng fá yàn， qí jūn jiù yàn。 gōng yuán qián 661 nián， dí rén gōng xíng， qí huán gōng cǎi nà guǎn zhòng“ qǐng jiù xíng” de jiàn yì， dǎ tuì liǎo huǐ xíng dū chéng de dí bīng， bìng zài yí yí wéi xíng guó jiàn lì liǎo xīn dū。 cì nián， dí rén dà jǔ gōng wèi， wèi yì gōng bèi shā。 qí huán gōng shuài zhū hóu guó tì wèi guó zài chǔ qiū lìng jiàn xīn dū。 jīng guò duō nián nǔ lì， qí huán gōng duì chǔ guó yī zài běi qīn jìn xíng liǎo yòu lì de huí jī， dào gōng yuán qián 655， lián jūn fá chǔ， pò shǐ chǔ guó tóng yì jìn gòng zhōu wáng shì， chǔ guó yě biǎo shì yuàn jiā rù qí huán gōng wéi shǒu de lián méng， tīng cóng qí guó zhǐ huī， zhè jiù shì zhào líng zhī méng。 fá chǔ zhī yì， yì zhì liǎo chǔ guó běi qīn， bǎo hù liǎo zhōng yuán zhū guó。
　　 qí huán gōng shí xíng de“ zūn wáng rǎng yí” zhèng cè， shǐ qí bà yè gèng jiā hé fǎ hé lǐ， tóng shí yě bǎo hù liǎo zhōng yuán jīng jì hé wén huà de fā zhǎn。 wéi zhōng huá wén míng de cún xù zuò chū liǎo jù dà gòng xiàn。
　　
　　 guǎn zhòng de bīng zhì gǎi gé
　　
　　 qí yuán zé shì“ zuò nèi zhèng 'ér jì jūn lìng”， qí cuò shī shì“ cān qí guó 'ér wǔ qí bǐ”， qí nèi róng wéi： jiāng quán guó fēn wéi 'èr shí yī xiāng， gōng shāng zhī xiāng liù， shì xiāng shí wǔ。 gōng shāng zhī xiāng bù cóng shì zuò zhàn， shí jì cóng shì zuò zhàn de shì shì xiāng shí wǔ。 wǔ xiāng wéi yī shuài， yòu yī wàn rén。 yóu qí jūn shuài wéi zhōng jūn， liǎng gè shàng qīng gè shuài wǔ xiāng wéi zuǒ yòu jūn， shì wéi sān jūn， jiù shì“ cān qí guó”。 yī xiāng yòu shí lián， yī lián yòu sì lǐ， yī lǐ yòu shí guǐ， yī guǐ yòu wǔ jiā， wǔ jiā wéi yī guǐ， zhè jiù shì“ wǔ qí bǐ”。 guǐ zhōng de wǔ jiā， yīn shì dài xiāng jū chù zài yī qǐ， yīn wéi lì hài huò fú xiāng tóng， suǒ yǐ，“ shǒu zé tóng gù， zhàn zé tóng qiáng”。 ( jiàn《 guó yǔ · qí yǔ》 )。
　　 zhè shì yī zhǒng shè huì yǔ jūn shì xiāng jié hé de zhàn dǒu tǐ zhì， yì wéi hòu lái dà guī mó de zhàn zhēng zuò liǎo zhǔn bèi。
　　 guǎn zhòng de jīng jì zhèng cè
　　
　　 guǎn zhòng xiāng qí de jīng jì zhèng cè shì“ suì zī mín， yǔ wú cái” (《 guó yǔ · qí yǔ》 )， tā de bàn fǎ nǎi shì“ qīng zhòng yú yán zhī lì， yǐ shàn pín qióng” (《 shǐ jì · qí tài gōng shì jiā》 )。 huò yán“ tōng qīng zhòng zhī quán， jiào shān hǎi zhī yè” (《 shǐ jì · píng zhǔn shū》 )， yǐ zhì“ tōng huò jī cái， fù guó qiáng bīng” (《 shǐ jì · guǎn yàn lièzhuàn》 )。
　　“ qīng zhòng yú yán zhī lì” jí“ jiào shān hǎi zhī yè” shì fǒu shì hàn dài yán tiě guān mài de làn shāng， wǒ men xiàn wú kě zhēng xìn de cái liào。 guǎn zǐ shū zhōng de jì zài yán： guǎn zhòng fǎn duì xiàng“ shù mù”、“ liù chù” hé rén kǒu chōu shuì， ér zhù zhāng“ wéi guān shān hǎi wéi kě yě”，“ shān hǎi” jiù shì tiě hé yán (《 guǎn zǐ · hǎi wáng》 )。 ruò cǐ jìzǎi wéi kě xìn， zé yú guǎn zhòng shí jiù yǐ jīng shí xíng liǎo tǒng zhì yán tiě de jīng jì zhèng cè liǎo。
　　　 guǎn zhòng shí xíng liǎo liáng shí，“ zhǔn píng” de zhèng cè， jí“ mín yòu yú zé qīng zhī， gù rén jūn liǎn zhī yǐ qīng； mín bù zú zé zhòng zhī， gù rén jūn sàn zhī yǐ zhòng， fán qīng zhòng liǎn sàn zhī yǐ shí， zé zhǔn píng。…… gù dà jiǎ fù jiā bù dé háo duó wú mín yǐ”， (《 hàn shū · shí huò zhì》 xià )。 zhè zhǒng“ zhǔn píng” zhì， bù dàn shì yī zhǒng píng héng liáng jià de zhèng cè， bìng qiě， yě jiànjiē chéng rèn liǎo nóng mín zì yóu mǎi mài liáng shí de quán lì jí zì yóu sī tián de hé fǎ xìng， bìng qiě hái bǎo zhàng liǎo sī tián nóng de shēng chǎn lì rùn。 zhè zhǒng jīng jì zhèng cè， yì wéi jīng jì céng miàn de guó jūn jí quán。
　　
　　 guǎn zhòng zhì guò guǐ qì gǔ
　　
　　 guǎn zhòng（？ héng qián 645 nián） rèn qí guóxiàng guó hòu， tuī xíng liǎo yī xì liè yòu xiào cuò shī， shǐ qí guó rì yì qiáng dà qǐ lái。 qí guó jūn zhù qí huán gōng bèi gè zhū hóu tuī jǔ wéi méng zhù。 qí guó běi miàn de shān róng mín zú què chū bīng gōng dǎ yǔ qí guó lì méng de yàn guó， qǐ tú xuē ruò qí guó de shì lì。 yàn guó jūn zhù qīn shuài liǎng wàn jiàngshì chū zhàn， què zài yī gè jiào guǐ qì gǔ de dì fāng zhōng liǎo shān róng bù luò lìng zhī guó shǒu lǐng mì lú de mái fú， zhǐ táo chū qiān yú rén。 jiē zhe， shān róng lián bá sān chéng， yàn guó jí pài shǐ zhě xiàng qí guó qiú yuán。 yú shì， qí huán gōng tǒng shuài 5 wàn dà jūn kāi xiàng yàn guó。
　　 wú zhōng guó de guó jūn yě pài qiǎn dàjiàng hǔ 'ér bān shuài liǎng qiān shì bīng zhù zhàn。 bèi guǎn zhòng fēng wéi xiān fēng jiāng jūn de hǔ 'ér bān， yī lián shōu fù liǎo yàn guó shī qù de nà sān zuò chéng。 dàn shā dào yī gè jiào lǐ gǎng de dì fāng shí， què bù gǎn qián jìn liǎo。 tā duì qí huán gōng hé guǎn zhòng shuō：“ qián miàn shì guǐ qì gǔ。 rú guǒ shān róng bù xià mái fú， wǒ men jiù shì chā chì yě xiū xiǎng guò qù。 yàn guó liǎng wàn dà jūn jiù shì zàng shēn zài nà lǐ de！” guǎn zhòng zài lù shàng zǎo jiù xiǎng chū liǎo guò guǐ qì gǔ de jì móu， tā duì hǔ 'ér bān shuō：“ jiāng jūn jì rán yòu suǒ gù lǜ， nà nǐ jiù gēn zài dà jūn de zuì hòu bā。” guǎn zhòng shuō zhe， ná chū lìng pái：“ wáng zǐ chéng fù、 zhào chuān 'èr jiāng！ nǐ liǎ qù qián jūn 'àn lìng pái suǒ zhǐ xíng shì， zuò hǎo zhǔn bèi， míng rì qīng chén guò guǐ qì gǔ！”
　　 wáng zǐ chéng fù hé zhào chuān jiē lìng pái jià chē 'ér qù。
　　 dì 'èr tiān tiān gāng liàng， yī liàng liàng zhàn chē xiàng guǐ qì gǔ shǐ qù。 zhǐ jiàn mǎ de zuǐ shì bèi wǎng lóng zhù de； zhàn chē de lún zǐ shàng bǎng yòu má pí， fā chū de shēng yīn hěn xiǎo； zhàn chē shàng zhàn zhe de jiàngshì zé pī jiá wò gē， xiǎn dé gé wài gāo dà； qí guó de zhàn qí zài gǔ fēng de chuī dòng xià fā chū“ huá lā huá lā” de xiǎng shēng。
　　 zhè shí， shān róng lìng zhī guó shǒu lǐng mì lú jǔ zhe“ lìng” zì xiǎo huáng qí， chū xiàn zài guǐ qì gǔ de shān tóu shàng， jiàn qí jūn jìn rù liǎo tā de fú jī juàn， jiù yī huī xiǎo huáng qí， hǎn shēng：“ dǎ！” měng rán jiān， jiàn、 shí、 mù qí xià， yòu de jī zhōng qí jūn jiàngshì， yòu de bǎ zhàn chē zá dé xī bā làn， yòu de bǎ“ qí” zì dà qí dǎ duàn liǎo。
　　 mì lú huī dòng láng yá bàng， shuài bīng cóng shān shàng chōng jiāng xià lái。 mì lú chōng dào yī gè shēn zhōng shù jiàn réng lì yú zhàn chē shàng kuī rán bù dòng de qí jiāng qián， jǔ qǐ láng yá bàng duì zhè qí jiāng de tóu bù hěn jī yī bàng。“ dōng” yī shēng， bǎ qí jiāng de tóu kuī dǎ diào liǎo。 dìng jīng yī kàn， yuán lái bèi dǎ diào tóu kuī de què shì pī zhe yī jiá de shù zhuāng。 mì lú zhī dào zhòngjì， dà jīng shī sè。
　　 cǐ kè， gǔ shēng dà zuò。 mì lú wén shēng huí tóu， zhǐ jiàn qí guó xiāo jiāng wáng zǐ chéng fù hé zhào chuān shuài bīng zhí pū guò lái。 mì lú dàhè yī shēng， huī wǔ zhe láng yá bàng yíng shàng qù。 tā jiàn yuǎn chù yòu yī gè shēn cái gāo dà de rén zhàn zài zhàn chē shàng， zài guān kàn liǎng jūn zuò zhàn， duàn dìng shì qí guóxiàng guó guǎn zhòng， jiù jìng zhí cháo nà rén pū qù。 suǒ pū zhī chù， qí bīng wú rén dǐ dǎng dé zhù。 piàn kè， mì lú yǐ shā dào guǎn zhòng miàn qián。 shuō shí chí， nà shí kuài， zhàn chē hòu shù shí méi jiàn qí fā。 mì lú cǎn jiào dǎo dì。 tā shǒu xià yī yuán dàjiàng chōng jìn chóngwéi， bǎ fù shāng de mì lú qiǎng liǎo huí qù， wǎng shān róng de lìng yī bù luò gū zhú guó táo qù。
　　 jiù zhè yàng， guǎn zhòng zhì guò guǐ qì gǔ， jiě liǎo yàn guó zhī wéi。
　　
　　 píng lùn
　　
　　 kǒng zǐ jiù chēng zàn guǎn zhòng shuō：“ guǎn zhòng fǔ zhù qí huán gōng zuò zhū hóu bà zhù， yī kuāng tiān xià。 yào shì méi yòu guǎn zhòng， wǒ men dū huì pī sàn tóu fā， zuǒ kāi yī jīn， chéng wéi mán rén tǒng zhì xià de lǎo bǎi xìng liǎo。” zhè huà shì yòu yī dìng dào lǐ de。
　　 zhū gé liàng měi zì bǐ yú guǎn zhòng， yuèyì lì shǐ shàng guǎn zhòng xiāng qí , shǐ qí guó chéng wéi chūn qiū wǔ bà zhī shǒu ; zhū gé liàng xiāng shǔ , shǐ liú bèi yǔ cáo cāo , sūn quán sān fēn tiān xià . èr rén jiē 'ǒu xīn lì xuè , jū gōng jìn cuì , ér qiě jū gōng zhì wěi .