通史 》 zhōng guó gǔ dài shè huì   》 （ èr） nú lì shǐ yòng hé nú lì láo dòng      hé cí quán He Ciquan 　　nú lì de gōng zuò， shì duō fāng miàn de： fán shì kě yǐ yóu rén zuò de gōng zuò， dōukě yǐ shǐ yòng nú lì qù zuò。 jù tǐ de shuō， zhàn guó qín hàn shí qī， gōng diàn、 líng mù、 chéng chí、 shù biān cóng jūn、 gōng yè、 shāng yè、 kuàng yè、 nóng yè yǐ jí jiā tíng yì shǐ， wú chù bù yòu nú lì de láo dòng。 　　 qín shǐ huáng xiū gōng diàn， zhì líng mù， dà duō shì shǐ yòng nú lì xíng tú láo dòng。《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》： “ shǐ huáng chū jí wèi， chuān zhì lì shān。 jí bìng tiān xià， tiān xià tú sòng yì qī shí yú wàn rén。 chuān sān quán xià tóng 'ér zhì guǒ， gōng guān bǎi guān， qí qì zhēn guài， xǐ cáng mǎn zhī。 ” 　　 zhè gè qī shí wàn rén， chú zhì fén lì shān wài， hái jiān xiū gōng diàn。《 qín shǐ huáng běn jì》：“ sān shí wǔ nián， tú xíng zhě qī shí yú wàn rén， nǎi fēn zuò 'ēpáng gōng huò zuò lì shān。” lì shān líng mù zài shǐ huáng jí qín wáng wèi shí， jí yǐ kāi shǐ xiū jiàn。 èr shí liù nián tǒng yī quán guó， tiān xià tú qī shí yú wàn lái cān jiā líng mù de xiū jiàn， dà yuē dào sān shí wǔ nián xiū zhì 'ēpáng gōng shí， yòu yóu lì shān tú qī shí wàn rén zhōng diào chū yī bù fēn xiū zhì 'ēpáng gōng。 　　 hàn cháo dì wáng líng mù yě duō shì shǐ yòng xíng tú nú lì de láo dòng xīng jiàn de。 jiàn zhū jìzǎi de rú： jǐng dì yáng líng、 xuān dì dù líng、 chéng dì chū líng， dōuyòu tú cān jiā láo dòng（ cān kàn《 hàn shū》、《 jǐng dì jì》、《 xuān dì jì》 hé《 chéng dì jì》）。 wǒ men néng zhī dào yáng líng、 dù líng、 chū líng yíng jiàn zhōng yòu tú cānyù láo dòng， shì yóu yú sān dì dōuyòu shè líng mù zuò tú de zhào lìng， qí tā huáng dì méi yòu shè zuò tú de jìzǎi， què bù děng yú méi yòu tú nú cān jiā tā men de líng mù de xiū jiàn。 　　 nú lì xíng tú yě yòng yú chéng chí jiàn zhù。 qín xiū cháng chéng jiù yòu xíng tú láo dòng。《 shǐ jì · méng tián chuán》：“ nǎi shǐ méng tián jiāng sān shí wàn zhòng， běi zhú róng dí， shōu hé nán。 zhù cháng chéng， yīn dì xíng yòng zhì xiǎn sài， qǐ lín táo， zhì liáo dōng， yán mào wàn yú lǐ。” yǐ《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》， běi zhú róng dí shōu hé nán zài shǐ huáng sān shí 'èr nián， zhù chéng sài zài sān shí sān nián。 méng tián jiāng de sān shí wàn bīng， bù zhī chū shēn rú hé，《 qín shǐ huáng běn jì》 shuō shì“ fā bīng sān shí wàn”， kě néng shì píng mín。 dàn shǐ huáng sān shí sì nián， céng“ shì（ zhé） zhì yù lì bù zhí zhě zhù cháng chéng”（《 qín shǐ huáng běn jì》）， shì cháng chéng de xiū jiàn shì yòu xíng tú cān jiā de。 　　 xī hàn yě yòng nú tú zhì chéng。 huì dì sān nián chūn，“ fā cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi nán nǚ shí sì wàn liù qiān rén chéng cháng 'ān， sān shí rì bà”（《 hàn shū · huì dì jì》）。 zhè nián liù yuè，“ fā zhū hóu wáng liè hóu tú 'èr wàn rén chéng cháng 'ān”（ tóng shàng）。 wǔ nián zhēngyuè，“ fù fā cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi nán nǚ shí sì wàn wǔ qiān rén chéng cháng 'ān， sān shí rì bà”（ tóng shàng）。 jiǔ yuè，“ cháng 'ān chéng chéng”（ tóng shàng）。 sān shí rì bà， zhè shì gèng yì。 jí dǒng zhòng shū suǒ shuō“ yuè wéi gēngzú”（《 hàn shū · shí huò zhì shàng》）。 cháng 'ān chéng zì huì dì sān nián chūn qǐ xiū dào wǔ nián jiǔ yuè chéng， gòng xiū liǎo liǎng nián yòu sān gè yuè。 sān nián chūn， fā cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi mín chéng cháng 'ān， sān shí rì bà。 dàn mín gōng bà hòu， cháng 'ān chéng bù huì tíng xiū， jí liǎng cì fā cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi nán nǚ shí sì wàn liù qiān hé shí sì wàn wǔ qiān gēngzú fú yì qī mǎn 'ér bà hòu， réng rán yòu rén jì xù zài nà lǐ zhù chéng。 shénme rén？ dà yuē jí sān nián liù yuè suǒ fā de zhū hóu wáng、 liè hóu de tú lì 'èr wàn rén。 cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi nán nǚ zuò liǎo liǎng gè sān shí rì， zhū hóu tú lì zuò liǎo 'èr nián yòu sān gè yuè。 jì suàn yī xià， tú lì 'èr wàn rén dà yuē zuò liǎo 16， 360， 000 gè láo dòng rì， cháng 'ān liù bǎi lǐ nèi nán nǚ shí sì wàn wǔ、 liù qiān rén zuò liǎo dà yuē 8， 730， o0o gè láo dòng rì。 cháng 'ān chéng suǒ shǐ yòng de láo dòng， tú lì shì biān hù mín de liǎng bèi。 　　 hàn dài tú lì zhù chéng de yòu yī lì zhèng shì xuán tù chéng。《 hàn shū · zhāo dì jì》： yuán fèng liù nián zhēngyuè，“ mù jùn guó tú zhù liáo dōng xuán tù chéng。” 　　 xíng tú nú lì yě yòng yú shù biān hé shí biān。 qín shǐ huáng sān shí sān nián，“ fā zhū cháng bū wáng rén、 zhuì xù、 jiǎ rén， lüè qǔ lù liáng dì wéi guì lín、 xiàng jùn、 nán hǎi， yǐ zhé qiǎn shù。 xī běi chì zhú xiōng nú， zì yú zhōng bìng hé yǐ dōng shǔ zhī yīn shān， yǐ wéi sān shí sì xiàn。 chéng hé shàng wéi sài。 yòu shǐ méng tián dù hé qǔ gāo jué、 táo shān běi jiǎ zhōng， zhù tíng zhàng yǐ zhú róng rén。 xǐ zhé shí zhī chū xiàn”（《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》）。 　　 jù xú guǎng zhù： zài guì lín、 xiàng jùn、 nán hǎi“ yǐ zhé qiǎn róng” shì yǐ“ wǔ shí wàn rén shǒu wǔ lǐng”。 jù《 suǒ yǐn》 zài běi fāng，“ xǐ zhé shí zhī chū xiàn” shì“ xǐ yòu zuì 'ér zhé zhī yǐ shí chū xiàn， jí shàng zì yú zhōng shǔ yīn shān yǐ wéi sān shí sì xiàn shì yě”。 wèi tí rén shù， gū jì yě bù huì shǎo yú jǐ shí wàn rén。 　　 yǐ xíng tú cóng jūn， shì qín hàn de chuán tǒng， yǐ xíng tú shù biān shí biān， yě shì qín hàn de chuán tǒng。 cóng qín wèi tǒng yī qián， dào liǎng hàn shí qī， yǐ xíng tú cóng jūn dǎ zhàng、 shù biān、 shí biān yī zhí shì cún zài de。 yòu shí sān zhě yòu shì hé yī bù fēn de。 　　 qín zhāo xiāng wáng shí qī， céng duō cì shè miǎn zuì rén bìng bǎ zhè xiē shè miǎn liǎo de rén qiān dào xīn zhàn lǐng de dì fāng qù。《 shǐ jì · qín běn jì》 zài yòu rú xià jǐ tiáo： 　　 zhāo xiāng wáng 'èr shí 'èr nián， sī mǎ“ cuò gōng wèi hé nèi， wèi xiàn 'ān yì。 qín chū qí rén， mù xǐ hé dōng， cì jué。 shè zuì rén， qiān zhī。” 　　“ èr shí wǔ nián， bá zhào 'èr chéng。 …… èr shí liù nián， shè zuì rén qiān zhī。” 　　“ èr shí qī nián， cuò gōng chǔ， shè zuì rén， qiān zhī nán yáng。” 　　“ èr shí bā nián， dà liáng zào bái qǐ gōng chǔ， qǔ yān dèng， shè zuì rén qiān zhī。” 　　“ sān shí sì nián， qín yǔ wèi、 hán shàng yōng dì wéi yī jùn， nán yáng miǎn chén qiān jū zhī。” 　　 shè zuì rén yòu shì hé xiū xiān wáng gōng chén děng lián xì qǐ lái de。《 shǐ jì · qín běn jì》 yòu liǎng tiáo： 　　“ xiào wén wáng yuán nián， shè zuì rén。 xiū xiān wáng gōng chén， bāo hòu qīn qī， shī yuàn yòu。” 　　“ zhuāng xiāng wáng yuán nián， dà shè zuì rén。 xiū xiān wáng gōng chén， shī dé hòu gǔ ròu， ér bù huì yú mín。” 　　 zhè lǐ hái chū xiàn liǎo“ miǎn chén”。 chén shì nú lì。 qín yòng shè miǎn zuì rén、 chén de bàn fǎ。 jí miǎn nú lì xíng tú wéi píng mín de bàn fǎ shǐ tā men xīn qíng gāo xīng de qiān dào xīn dì fāng 'ér yòu gāo xīng de zài nà lǐ 'ān jū。 　　 qín yòu qī kē zhé， yǐ fàn yòu qī kē de rén wéi bīng。 cháo cuò shuō：“ hú háo zhī dì， jī yīn zhī chù yě。 mù pí sān cùn， bīng hòu liù chǐ， shí ròu 'ér yǐn lào， qí rén mì lǐ， niǎo shòu cuì máo， qí xìng néng hán。 yáng yuè zhī dì shǎo yīn duō yáng， qí rén shū lǐ， niǎo shòu xī máo， qí xìng néng shǔ。 qín zhī shù zú bù néng qí shuǐ tǔ， shù zhě sǐ yú biān， shū zhě fèn yú dào。 qín mín jiàn xíng， rú wǎng qì shì， yīn yǐ zhé fā zhī， míng yuē“ zhé wù”。 xiān fā lì yòu zhé jí zhuì xù、 jiǎ rén， hòu yǐ cháng yòu shì jí zhě， yòu hòu yǐ dà fù mǔ、 fù mǔ yòu shì jí zhě， hòu rù lǘ， qǔ qí zuǒ”（《 hàn shū · cháo cuò chuán》）。 　　 hàn chéng qín zhì， yě jì chéng liǎo zhè gè qī kē zhé。 wǔ dì tiān hàn sì nián chūn，“ fā tiān xià qī kē zhé”（《 hàn shū · wǔ dì jì》）。 zhāng yàn jiě shì qī kē zhé shuō：“ lì yòu zuì yī， wáng mìng 'èr， zhuì xù sān， jiǎ rén sì， gù yòu shì jí wǔ， fù mǔ yòu shì jí liù， dà fù mǔ yòu shì jí qī。 fán qī kē yě。” 　　 hàn qī kē hé qín qī kē bù tóng chù shì： quē liǎo lǘ zuǒ， duō liǎo wáng mìng。 　　 qín tǒng yī qián， bīng duō shì nóng jiā zǐ， zhàn dǒu lì shì qiáng de。 xún zǐ céng chēng zàn qín de bīng shì“ gōng shǎng xiāng cháng yě， wǔ jiā shǒu 'ér lì wǔ jiā， shì zuì wéi zhòng qiáng cháng jiǔ。”（《 xún zǐ · yì bīng piān》） tǒng yī yǐ hòu， qín shǐ huáng sì bù zài yòng nóng mín bīng， ér shì yòng xíng tú qī kē zhé bīng。 tā jǐ cì dōng xún de kè shí， zǒng shì xǐ huān shuō：“ qián shǒu 'ān níng， bù yòng bīng gé”、“ zī hài jué xī， yǒng yǎn róng bīng”、“ lí shù wú yáo， tiān xià xián fǔ”（《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》）。 tā bù zhēng nóng mín fú bīng yì， tā duì xiōng nú duì lǐng nán yòng bīng， dōushì yǐ xíng tú wéi bīng。 　　 chén shèng、 wú guǎng qǐ shì， qín shǒu xiān shǐ yòng de bīng shì lì shān tú hé nú chǎn zǐ。《 shǐ jì · chén shè shì jiā》：“ zòu lìng shàofǔ zhāng hán miǎn lì shān tú、 rén nú chǎn zǐ， xī fā yǐ jī chǔ jūn。” suí hòu cái fā de guān zhōng nóng jiā zǐ dì bīng。 　　 chǔ hàn xiāng zhēng shí， liú bāng de jūn duì lǐ yě yòu xíng tú bīng。 guǎng wǔ xiāng jù shí， xiàng yǔ xiàng liú bāng tiǎo zhàn， liú bāng duì xiàng yǔ shuō：“ wú yǐ yì bīng cóng zhū hóu zhū cán zéi， shǐ xíng yú zuì rén jī gōng。 hé kǔ nǎi yǔ gōng tiǎo zhàn”（《 hàn shū · gāo zǔ jì shàng》）。 　　 yǐ xíng tú nú lì wéi bīng， ér hàn yī zhí bù duàn。 　　 liú bāng shí yī nián， huái nán wáng yīng bù fǎn。“ shàng shè tiān xià sǐ zuì yǐ xià jiē lìng cóng jūn。 zhēng zhū hóu bīng。 shàng zì jiāng yǐ jī bù”（《 hàn shū · gāo zǔ jì xià》）。 　　 wǔ dì yuán dǐng wǔ nián xià sì yuè， nán yuè wáng xiāng lǚ jiā fǎn， shā hàn shǐ zhě jí qí wáng、 wáng tài hòu。…… qiǎn fú bō jiāng jūn lù bó dé chū guì yáng xià huáng shuǐ。 lóu chuán jiāng jūn yáng pú chū yù zhāng xià zhēn shuǐ、 guī yì yuè hóu yán wéi gē chuán jiāng jūn chū líng líng xià lí shuǐ、 jiá wéi xià lái jiāng jūn xià cāng wú， jiē jiāng zuì rén jiāng huái yǐ nán lóu chuán shí wàn rén； yuè chí yì hóu yí， bié jiāng bā shǔ zuì rén fā yè láng bīng xià zāng kē jiāng， xián huì fān yú。”（《 hàn shū · wǔ dì jì》）。 　　 zhè shì hàn wǔ dì zhēng nán yuè de yīcháng dà zhàn， suǒ qiǎn bīng chú yè láng bīng wài dōushì zuì rén。 　　 yuán fēng 'èr nián，“ cháo xiān wáng gōng shā liáo dōng dū wèi。 nǎi mù tiān xià sǐ zuì jī cháo xiān。…… qiǎn lóu chuán jiāng jūn yáng pú、 zuǒ jiāng jūn xún zhì jiāng yìng mù zuì rén jī cháo xiān。”（ tóng shàng）。 　　 yuán fēng liù nián，“ yì zhōu kūn míng fǎn， shè jīng shī wáng mìng， lìng cóng jūn， qiǎn bō hú jiāng jūn guō chāng jiāng yǐ jī zhī。”（ tóng shàng）。 　　 tài chū yuán nián，“ qiǎn 'èr shī jiāng jūn lǐ guǎng lì fā tiān xià zhé mín xī zhēng dàyuān”（ tóng shàng）。 　　 tiān hàn sì nián，“ fā tiān xià qī kē zhé jí yǒng gǎn shì， qiǎn 'èr shī jiāng jūn lǐ guǎng lì jiāng liù wàn qí、 bù bīng qī wàn chū shuò fāng， yīn yú jiāng jūn gōng sūn 'áo wàn qí、 bù bīng sān wàn chū yàn mén， yóu jī jiāng jūn hán yuè bù bīng sān wàn rén chū wǔ yuán， qiáng nǔ dū wèi lù bó dé bù bīng wàn yú rén， yǔ 'èr shī huì”（ tóng shàng）。 　　 fā tiān xià qī kē zhé zhēng xiōng nú， bù néng wú jiāng， èr shī jiāng jūn děng sì lù jiāng jūn suǒ shuài lǐng de bīng dà yuē dōushì zhè“ tiān xià qī kē zhé jí yǒng gǎn shì”， zhì shǎo yī bù fēn shì。 　　 zhāo dì yuán fèng yuán nián，“ wǔ dū dī rén fǎn。 qiǎn zhí jīn wú mǎ shì jiàn、 lóng 'é hóu hán zēng、 dà hóng lú guǎng míng jiāng sān fǔ tài cháng tú jiē miǎn xíng jī zhī。”（《 hàn shū · zhāo dì jì》）。 　　 xuān dì shén jué yuán nián，“ xī qiāng fǎn。 fā sān fǔ zhōng dū guān tú chí xíng jí yìng mù cì fēi shè shì， yǔ lín gū 'ér、 hú yuè qí、 sān hé yǐng chuān、 pèi jùn、 huái yáng、 rǔ nán cái guān、 jīn chéng、 lǒng xī、 tiān shuǐ、 ān dìng、 běi dì、 shàng jùn qí shì、 qiāng qí、 yì jīn chéng。…… qiǎn hòu jiāng jūn zhào chōng guó、 qiáng nǔ jiāng jūn xǔ yán shòu jī xī qiāng。”（《 hàn shū · xuān dì jì》）。 　　 wáng mǎng shǐ jiàn guó 'èr nián shí 'èr yuè， zhēng xiōng nú， shí dào bìng chū，“ mù tiān xià qiú tú dīng nán jiá zú sān shí wàn rén zhuǎn zhòng jùn wěi shū。”（《 hàn shū · wáng mǎng chuán》）。 　　 wáng mǎng tiān fèng liù nián，“ nǎi dà mù tiān xià dīng nán jí sǐ zuì qiú、 lì mín quán míng yuē“ zhū tū xī yǒng， yǐ wéi ruì zú”（ tóng shàng）。 　　 sī jiā nú lì， yě suí zhù rén cóng jūn zuò zhàn。《 hàn shū · guàn fū chuán》：“ fū bèi jiá chí jǐ， mù jūn zhōng zhuàng shì suǒ shàn yuàn cóng zhě shù shí rén。 jí chū bì mén， mò gǎn qián， dú liǎng rén jí cóng nú shí yú qí chí rù wú jūn。 zhì xì xià， suǒ shā shāng shù shí rén。” 　　 zhèng fǔ yě cháng fā sī jiā nú lì shù biān。 rú qián suǒ zhēng yǐn， cháo cuò wéi wén dì huá shǒu biān zhī cè shuō：“ yuǎn fāng zhī zú shǒu sài， yī suì 'ér gèng， bù zhī hú rén zhī néng。 bù rú xuǎn cháng jū zhě， jiā shì zuò tián， qiě yǐ bèi zhī。…… xiān wéi shì wū， jù tián qì， nǎi mù zuì rén jí miǎn tú fù zuò lìng jū zhī； bù zú， mù yǐ dīng nú bì shú zuì jí shū nú bì yù yǐ bài jué zhě； bù zú， nǎi mù mín zhī yù wǎng zhě。 jiē cì gāo jué， fù qí jiā， yú dōng xià yī， lǐn shí， néng zìjǐ 'ér zhǐ。” wén dì“ cóng qí yán， mù mín xǐ sài xià。”（《 hàn shū · cháo cuò chuán》）。 　　 cháo cuò de jiàn yì， fēn mù sān lèi rén shǒu biān。 yī lèi shì zuì rén jí miǎn tú fù zuò， zhè shì xíng tú nú bì。 èr lèi shì yǐ dīng nú lì shú zuì jí shū nú lì yǐ qiú bài jué， zhè shì nú lì。 sān lèi shì mín zhī yù wǎng zhě， zhè shì zì yóu píng mín。 sān lèi zhōng， liǎng lèi shì xíng tú hé guān sī nú lì， yī lèi shì zì yóu píng mín。 wén dì cóng qí yán， mù“ mín” xǐ sài xià。 bù zhī zhè gè“ mín” zì nèi róng rú hé。 cháo cuò de jiàn yì， zuì hǎo shì guān xíng tú gòu liǎo， bù zú， cái mù sī jiā nú lì， zài bù zú， cái mù píng mín zhī yù wǎng zhě。 kàn lái wén dì mù mín xǐ sài xià de“ mín” zì， yīnggāi shì bāo kuò guān xíng tú hé sī nú lì de， ér qiě xíng tú、 nú lì zhàn duō shù。 　　 shòu mù shù biān de xíng tú nú lì， shēnfèn、 dì wèi kě néng dé dào gǎi shàn huò nú lì shēnfèn yòu suǒ jiě tuō。“ jiē cì gāo jué， fù qí jiā， yú dōng xià yī， lǐn shí， néng zìjǐ 'ér zhǐ”， yīngshì bāo kuò xíng tú nú lì de。 qín zhāo xiāng wáng qiān zuì rén yú xīn dì， dōushì shè qí zuì。 zhāng hán qǐng fā lì shān tú rén nú chǎn zǐ cóng jūn shí jiù shuō：“ dào yǐ zhì， zhòng qiáng， jīn fā jìn xiàn bù jí yǐ。 lì shān tú duō， qǐng shè zhī， shòu bīng yǐ jī zhī。”（《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》）。 zhāo dì yuán fèng yuán nián， wǔ dū dī rén fǎn。 hàn cháo zhèng fǔ qiǎn jiāng jūn jiāng sān fǔ tài cháng tú jiē miǎn xíng wǎng zhēng。 rú guǒ xiàng cháo cuò jiàn yì de nà yàng， yìng mù qù shù shǒu biān dì dedōu kě yǐ dé gāo jué， fù qí jiā， nà me， zhè xiē xíng tú nú lì bèi shè miǎn， shēnfèn dì wèi dé dào tí gāo jiù shì hěn zì rán de liǎo。 　　 yǐ shàng suǒ shuō， zhù yào shì guān nú lì， ér qiě zhù yào shì guān fǔ xíng tú。 xíng tú、 nú lì， zì rán hái yòu qū bié， dàn zài gǔ dài qū bié bù dà， yuè gǔ tā men yuè hé yī。 zhàn guó qín hàn shí dài， xíng tú hé nú lì de qū bié hái zhǐ zài dìng qī nú hé zhōng shēn nú de jiē duàn。 bǎ xíng tú fàng zài nú lì de fàn chóu nèi， hái shì kě yǐ de。 guān fǔ shǐ yòng xíng tú nú lì wú qū bié， xíng tú、 nú lì de dài yù yě wú dà qū bié， dōushì kūn qián、 zhě yī。 　　 qín hàn guān shǒu gōng yè， duō shì shǐ yòng xíng tú hé nú lì láo dòng。 qín shǐ huáng 'èr shí qī nián gē míng wén：“ èr shí qī nián， shàng [ jùn ] shǒu chāo zào， qī gōng shī [ chuò zhě ]， chéng huī， gōng lì chén jī。”（ gù gōng bó wù yuàn cáng）。 gōng lì chén jī， jiù shì guān nú lì。《 hàn shū · huái nán wáng 'ān chuán》：“ nǎi lìng guān nú rù gōng zhōng zuò huáng dì xǐ， chéngxiàng、 yù shǐ dà fū、 dàjiàng jūn、 lì 'èr qiān shí， dū guān lìng chéng yìn jí bàng jìn jùn tài shǒu dū wèi yìn hàn shǐ jié fǎ guān。”《 hàn shū · shí huò zhì shàng》：“ dà sī nóng zhì gōng qiǎo nú yǔ cóng shì， wéi zuò tián qì。” yuán dì shí， gòng yǔ shàng shū yán：“ jīn hàn jiā zhù qián jí zhū tiě guān jiē zhì lì zú tú， gōng shān qǔ tóng tiě， yī fā gōng shí wàn rén yǐ shàng。”（《 hàn shū · gòng yǔ chuán》）。 dōushuō míng guān gōng yè shǐ yòng nú lì láo dòng。 tiě guān tú gōng zuò láolèi shēng huó kùn kǔ， chéng dì shí bù duàn bào fā tiě guān tú bào dòng。 rú yáng shuò sān nián，“ yǐng chuān tiě guān tú shēn tú shèng děng bǎi bā shí rén， shā zhǎnglì， dào kù bīng， zì chēng jiāng jūn。 jīng lì jiǔ jùn”（《 hàn shū · chéng dì jì》）。 yǒng shǐ sān nián shí 'èr yuè，“ shān yáng tiě guān tú sū lìng děng 'èr bǎi 'èr shí bā rén， gōng shā zhǎnglì、 dào kù bīng， zì chēng jiāng jūn， jīng jùn guó shí jiǔ， shā dōng jùn tài shǒu、 rǔ nán dū wèi。 qiǎn chéngxiàng zhǎngshǐ， yù shǐ zhōng chéng chí jié dū qù zhú bǔ”（ tóng shàng）。 liǎng cì bào dòng， zuì chū de rén shù dōubù guò 'èr sān bǎi rén， nǎi néng jīng lì jùn guó， gōng shā jùn shǒu、 dū wèi， shuō míng tā men shì yòu shè huì jī chǔ de。 zài zhè qián hòu， chéng dì yòu jǐ cì zhào lìng“ shè tiān xià tú”（ cān kàn shàng jié）。 zhè hé dāng shí tú nú de bù wěn xiǎng shì yòu guān xì de， shān yǔ yù lái fēng mǎn lóu de xíng shì pò dé huáng dì xià zhào shū shè miǎn xíng tú hé tiě guān tú。 　　 shàofǔ shǔ xià yòu dōng xī zhì shì， shì shǐ yòng xíng tú nú lì láo dòng de。 wén dì de shēng mǔ、 liú bāng de bó jī， zǎo nián zài wèi wáng bào hòu gōng， bào pàn hàn guī chǔ bèi jī miè hòu，“ bó jī shū zhì shì”（《 hàn shū · wài qī chuán shàng · gāo zǔ bó jī chuán》）。 　　 guān jiā de mù chǎng， shì shǐ yòng nú lì de。 xī hàn zhèng fǔ zài xī běi biān dì yòu sān shí liù chù mù cháng shǐ yòng nú lì lái mù yǎng mǎ pǐ。《 hàn yí zhù》 zài：“ tài pú mù shī zhū yuàn sān shí liù suǒ， fēn bù běi biān xī biān， yǐ láng wéi yuàn jiān， guān nú bì sān wàn rén， yǎng mǎ sān shí wàn tóu。”（《 hàn shū · jǐng dì jì》 zhù yǐn rú chún yuē）。 　　 guān nú lì yě shǐ yòng yú nóng yè， yòng lái gēngzhòng guān tián。《 qín lǜ cāng lǜ》：“ lì chén tián zhě， yǐ 'èr yuè yuè lǐn 'èr shí bàn shí， dào jiǔ yuè jìn 'ér zhǐ qí bàn shí。” lì chén shì guān nú lì， yǐ cǐ lǜ， guān nú lì shì zuò nóng yè láo dòng de。 wǔ dì shí yáng kě gào mín jiēguǒ，“ dé mín cái wù yǐ yì jì， nú bì yǐ qiān wàn shù， tián： dà xiàn shù bǎi qǐng， xiǎo xiàn bǎi yú qǐng。” yú shì“ shuǐ héng、 shàofǔ、 tài pú、 sī nóng gè zhì nóng guān， wǎng wǎng jí jùn xiàn bǐ mòrù tián tián zhī。 qí mòrù nú bì， fēn zhū yuàn yǎng gǒu mǎ qín shòu jí yǔ zhū guān， guān yì zá zhì duō。”（《 hàn shū · shí huò zhì xià》）。 rú chún yuē：“ shuǐ héng、 shàofǔ、 tài pú、 sī nóng jiē yòu nóng guān， shì wéi duō yě。” shī gǔ bù tóng yì rú chún de jiě shì， shuō：“ cǐ shuō fēi yě， wèi zá zhì guān yuán fēn zhǎng zhòng shì 'ěr， fēi nóng guān yě。” wǒ rèn wéi， rú chún shuō hé shī gǔ shuō bǐ jiào， sì hū rú chún shuō bǐ shī gǔ shuō hǎo。 jì yán shuǐ héng、 shàofǔ、 tài pú、 dà nóng gè zhì nóng guān， qí mòrù nú bì jì yǐ fēn zhū yuàn yǎng gǒu mǎ qín shòu， zé“ jí yǔ zhū guān” de zhū guān， zì rán shì yǐ jiě wéi nóng guān wéi hǎo。 zhè wèn tí qiě gē zhì bù jiū。 zhū guān zǒng yìng bāo kuò nóng guān。 guān nú lì yòng yú guān tián gēngzhòng， yīngshì wú wèn tí de。 　　 sī nú lì de shǐ yòng， gèng shì duō fāng miàn de。 nú lì zhù duì yú nú lì shì rèn yì shǐ yòng de， zhǐ yào nú lì zhù rèn wéi zhè yàng shǐ yòng shì yòu lì de， wú hài de。 wáng bāo《 tóng yuē》 shì xiě dào zhǐ shàng de， shì yóu xì zhī bǐ。 nú lì suǒ chéng dān de gōng zuò， bǐ tā xiě chū lái de yào duō de duō。 ér qiě nú lì méi yòu rén gé， gēn běn méi yòu shénme“ yuē”。 yuē shì duì gù gōng yòng de， cóng wáng bāo《 tóng yuē》 yě kě yǐ kàn dào yī gè sī jiā nú lì suǒ yào gōng zuò de fāng miàn。《 tóng yuē》： 　　“ shǔ jùn wáng zǐ yuān， yǐ shì dào jiān， zhǐ guǎ fù yáng huì shè。 huì yòu fū shí nú， míng biàn liǎo。 zǐ yuān shǐ nú xíng gū jiǔ。 biàn liǎo zhuài dà zhàng， shàng fū zhǒng lǐng yuē： dà fū mǎi biàn liǎo shí， dàn yào shǒu jiā， bù yào wèitā rén nán zǐ gū jiǔ， zǐ yuān dà nù yuē： nú níng yù mài yé？ huì yuē： nú dà wǔ rén， rén wú yù zhě。 zǐ yuān jí jué mǎi quàn yún yún。 nú fù yuē： yù shǐ， jiē shàng quàn。 bù shàng quàn， biàn liǎo bù néng wéi yě。 zǐ yuān yuē： nuò。 quàn wén yuē： shén jué sān nián zhēngyuè shí wǔ rì， zī zhōng nán zǐ wáng zǐ yuān cóng chéng dū 'ān zhì lǐ nǚ zǐ yáng huì mǎi wáng fū shí hù xià rán nú biàn liǎo， jué mǎi wàn wǔ qiān。 nú dāng cóng bǎi yì shǐ， bù dé yòu 'èr yán。 chén qǐ zǎo sǎo， shí liǎo xǐ dí。 dāng jū， chuān jiù fù zhǒu， jié gān záo dǒu， jùn qú fù luò， chú yuán zhuó mò， dù pí dì， kè dà jiā。 qū zhú zuò bà， xuē zhì lù lú。 chū rù bù dé qí mǎ zài chē， jí zuò dà náo， xià chuáng zhèn tóu。 chuí gōu yì chú， jié wěi liè lú， jí shuǐ luò， rèn [ yǒu qiě ][ yǒu mò ]。 zhì lǚ zuò cū， nián què zhāng niǎo。 jié wǎng bǔ yú， jiǎo yàn dàn fú。 dēng shān shè lù， rù shuǐ bǔ yú。 hòu yuán zòng yǎng， yàn wù bǎi yú。 qū zhú chī niǎo， shāo shōu zhū。 zhǒng jiāng yǎng yù， zhǎngyù tún jū。 fèn chú táng wǔ， wèi shí mǎ niú。 gǔ sì qǐ zuò， yè bàn yì chú。 èr yuè chūn fēn， bèi dī dù jiāng， luò sāng pí zōng。 zhòngguā zuò hù， bié luò pī cōng。 fén chá fā yù， lǒng jí pò fēng。 rì zhōng zǎo [ lín líng ]， jī míng qǐ chōng。 tiáozhì mǎ hù， jiān luò sān zhòng。 shè zhōng yòu kè， tí hú xíng gū， jí shuǐ zuò bū。 dí bēi zhěng 'ān， yuán zhōng bá suàn。 duàn sū qiē fǔ， zhù ròu huò yù。 kuài sè páo biē， pēng chá jìn jù。 yǐ 'ér gài cáng， guān mén sài dòu， wèi zhū zòng quǎn。 wù yǔ lín lǐ zhēng dǒu。 nú dàn dāng fàn dòu yǐn shuǐ， bù dé shì jiǔ。 yù yǐn měi jiǔ， wéi dé rǎn chún zì kǒu， bù dé qīng yú fù dǒu。 bù dé chén yè chū rù， jiāo guān móu 'ǒu。 shè hòu yòu shù， dāng cái zuò chuán。 shàng zhì jiāng zhōu， xià dào jiān zhù。 wéi fǔ chuán qiú yòng qián， tuī fǎng 'ě fàn zōng sù。 mián tíng mǎi xí， wǎng láidōu luò。 dāng wéi fù rén lái zhī zé。 fàn yú xiǎo shì， guī dū dān xǐ。 zhuǎn chū bàng cuō， qiān quǎn fàn 'é。 wǔ dū mǎi chá， yáng shì dān hé。 wǎng jù shì， shèn hù jiān tōu。 rù shì bù dé yí dūn bàng wò， è yán chǒu mà， duō zuò dāo máo， chí rù yì zhōu， huò yì yáng niú。 nú zì jiào jīng huì， bù dé chī yú。 chí fǔ rù shān， duàn róu zuò yuán。 ruò yòu yú cán， dāng zuò zǔ jǐ mù jī jí quǎn zhì pán。 fén xīn zuò tàn， lěi shí bó 'àn。 zhì shè gài wū， xuē shū dài dú。 rì mù yù guī， dāng sòng qián chái liǎng sān shù。 sì yuè dāng pī， jiǔ yuè dāng huò， shí yuè shōu dòu， ◆ mài jiào yù， nán 'ān shí lì cǎi jú， chí chē zài zòu。 duō qǔ pú zhù， yì zuò shéng suǒ。 yǔ duò wú suǒ wéi， dāng biān jiǎng zhì bǎo zhòngzhí táo lǐ， lí shì tuò sāng。 sān zhàng yī shù， bā chǐ wéi xíng。 guǒ lèi xiāng cóng， zòng héng xiāng dāng。 guǒ shú shōu liǎn， bù dé shǔn cháng。 quǎn fèi dāng qǐ， wù gào lín lǐ。 chéng mén dù hù， shàng lóu jī gǔ。 hé dùn zhuài máo， hái luò sān zhōu。 qín xīn jí zuò， bù dé 'áo yóu。 nú lǎo lì suǒ， zhǒng guǎn zhì xí。 shì qì xiū xī， dāng chōng yī shí。 yè bàn wú shì， huàn yī dāng bái。 ruò yòu sī qián， zhù gěi bīn kè。 nú bù dé yòu jiān sī， shì shì dāng guān bái。 nú bù tīng jiào， dāng chī yī bǎi。 dú quàn wén shì qì， cí qióng zǎ suǒ。 gē gē kòu tóu， liǎng shǒu zì bó。 mù lèi xià luò， bí tì cháng yī chǐ。 shěn rú wáng dà fū yán， bù rú zǎo guī huáng tǔ qiū。 qiū yǐn zuàn 'é。 zǎo zhī dāng 'ěr， wéi wáng dà fū gū jiǔ， zhēn bù gǎn zuò 'è（《 quán hàn wén》 juàn 42）。 　　 gōng zuò kāi de xiàng shì hěn quán， biàn liǎo bèi xià de kū qǐ lái。 qí shí， gōng zuò yī tiáo liè chū lái， shǐ yòng biàn shòu liǎo xiàn zhì。 rú guǒ chú cǐ zhī wài shénme yě bù zuò， nú lì zhù fǎn 'ér bù biàn liǎo。 　　 kàn lái， zhè shì gè jiā nèi shǐ yòng nú lì。 suī rán kě yǐ wài chū gòu mǎi， réng shì jiā nèi xìng zhì。 tā bù lí kāi jiā dào zuōfáng qù， yě bù dào nóng shè qù。 　　 hàn dài de nú lì， hěn duō shì jiā nèi nú lì。 tè bié shì dá guān guì zú， nú lì zhòng duō， jiā nèi nú lì gèng duō。 chéng dì yǒng shǐ sì nián yī gè zhào shū shuō：“ fāng jīn shì sú shē jiàn wǎng jí， mǐyòu yàn zú。…… huò nǎi shē chǐ yì yù， wù guǎng dì zhái， zhì yuán chí， duō chù nú bì， bèi fú qǐ gǔ， shè zhōng gǔ， bèi nǚ lè， chē fú jià qǔ， zàng mái guò zhì， lì mín mù xiào， jìn yǐ chéng sú。”（《 hàn shū · chéng dì jì》）。 zhè lǐ suǒ shuō de“ duō chù nú bì”， dà yuē dōushì jiā nèi nú lì， yīn wéi tā mendōu shì“ bèi fú qǐ gǔ” de， zuōfáng、 kuàng cháng tián yuán láo dòng de nú lì， bù huì yòu cǐ dài yù。 　　 dōng hàn 'ān dì yuán chū wǔ nián zhào：“ zhì yòu zǒu zú nú bì， bèi qǐ gǔ， zhù zhū jī。 jīng shī shàng ruò sī， hé yǐ shì sì yuǎn？”（《 hòu hàn shū · ān dì jì》）。 zhè lǐ bèi qǐ gǔ zhù zhū jī zhě， yě duō shì jiā nèi nú lì。 　　 jiā nèi nú lì， yóu yú duō zài zhù rén zuǒ yòu， jiē jìn zhù rén， shēng huó dài yù dà yuē shì bǐ jiào hǎo de， xìng yùn de， rú tǎo dé zhù rén de xǐ 'ài yě yì yú dé dào jiě fàng。 wèi zǐ fū、 wèi qīng yī jiā kě yǐ shuō shì zuì xìng yùn de liǎo。 wèi zǐ fū、 wèi qīng de mǔ qīn wèi 'ǎo shì píng yáng hóu jiā nú。 qiě kàn zhè jiā nú lì de shēng huó hé jì yù。《 hàn shū · wèi qīng chuán》：“ wèi qīng zì zhòng qīng， qí fù zhèng jì， hé dōng píng yáng rén yě， yǐ xiàn lì gěi shì hóu jiā。 píng yáng hóu cáo shòu shàng wǔ dì zǐ yáng xìn cháng gōng zhù。 jì yǔ zhù jiā tóng wèi 'ǎo tōng， shēng yù。 qīng yòu tóng mǔ xiōng wèi zhǎngjūn jí zǐ zǐ fū。 zǐ fū zì píng yáng gōng yuán jiā dé xìng wǔ dì， gù qīng mào xìng wéi wèi shì。 wèi 'ǎo cháng nǚ jūn rú， cì nǚ shǎo 'ér， cì nǚ zé zǐ fū， zǐ fū nán dì bù、 guǎng， jiē mào wèi shì。 qīng wéi hóu jiā rén， shàoshí guī qí fù， fù shǐ mù yáng， mín mǔ zhī zǐ jiē nú chù zhī， bù yǐ wéi xiōng dì shù。 qīng cháng cóng rén zhì gān quán jū shì， yòu yī qián tú xiāng qīng yuē： guì rén yě， guān zhì fēng hóu。 qīng xiào yuē： rén nú zhī shēng， dé wú chī mà jí zú yǐ！ ān dé fēng hóu shì hū？ qīng zhuàng， wéi hóu jiā qí， cóng píng yáng zhù。 jiàn yuán 'èr nián， qīng zǐ zǐ fū dé rù gōng xìng shàng。 huáng hòu， dà cháng gōng zhù nǚ yě。 wú zǐ， dù。 dà cháng gōng zhù wén wèi zǐ fū xìng， yòu shēn， dù zhī， nǎi shǐ rén bǔ qīng。 qīng shí gěi shì jiàn zhāng， wèi zhī míng。 dà cháng gōng zhù zhí qiú qīng， yù shā zhī。 qí yǒu qí láng gōng sūn 'áo yǔ zhuàng shì wǎng cuàn zhī， gù dé bù sǐ。 shàng wén， nǎi zhào qīng wéi jiàn zhāng jiān、 dài zhōng， jí mǔ kūn dì guì， shǎng cì shù yuè jiān lěi qiān jīn。 jūn rú wéi tài pú， gōng sūn hè qī shǎo 'ér， gù yǔ chén zhǎng tōng， shàng zhào guì zhǎng， gōng sūn 'áo yóu cǐ yì xiǎn。 zǐ fū wéi fū rén， qīng wéi dà zhōng dà fū。” 　　 zhè jiā rén jiā， hěn yòu yì sī。 wèi 'ǎo shì jiā tóng jí nú lì， tā de 'ér nǚ dōushì nú lì。 tā shēng liǎo jǐ gè 'ér nǚ， dà yuē dōushì tóng mǔ bù yī dìng tóng fù。 wèi qīng zì chēng“ rén nú”， tā dào tā fù qīn jiā qù， zhū xiōng dì“ jiē nú chù zhī， bù yǐ wéi xiōng dì shù。” tā de zǐ zǐ fū zuò liǎo huáng dì fū rén， tā gěi shì jiàn zhāng， dà yuē yǐ cóng nú lì qún zhōng jiě fàng chū lái liǎo。 tā de cháng zǐ wéi tài pú qī， cì zǐ shǎo 'ér yǔ chén zhǎng tōng， wǔ dì jí“ zhào guì zhǎng”。 zhè bù shì pǔ tōng nú lì suǒ néng yù dào de xìng yùn， yě bù shì yī bān nú lì de shēng huó、 jīng lì de cháng guī。 dàn tā què yě fǎn yìng hàn dài jiā nèi nú lì de shēng huó de yī miàn。 yòu xiē nú lì， tè bié shì jiā nèi nú lì， yīn hé zhù rén jiē jìn， huì dé dào jiě fàng， hái kě yǐ zuò guān fēng hóu wéi guì zú。 　　 jiā nèi láo dòng zhī wài， nú lì yě shǐ yòng yú jīng jì bù mén。 sī mǎ qiān《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》 zhōng liè jǔ tōng dū dà yì zhōng gōng shāng yè zhě de fù cái zhōng yòu yī tiáo shì“ tóng shǒu zhǐ qiān”。《 hàn shū yán yì》 shuō：“ tóng， nú bì yě。 gǔ zhě wú kōng shǒu yóu rì， jiē yòu zuò wù， zuò wù xū shǒu zhǐ， gù yuē shǒu zhǐ。” suǒ wèi“ zuò wù”， jiù shì cān jiā shēng chǎn zuò yè。 　　 shāng yè huó dòng zhōng shì shǐ yòng nú lì de。 zhàn guó qián qī hé wèi guó lǐ kuī tóng shí dài de bái guī， hěn huì zuò shēng yì。 tā de shēng yì jīng hěn yòu biàn zhèng fǎ sī xiǎng。 tā zuò shēng yì de bàn fǎ shì：“ rén qì wǒ qǔ， rén qǔ wǒ yǔ。 suì shú qǔ gǔ， yú zhī sī qī； cán chū qǔ bó xù， yǔ zhī shí”（《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》）。 tā de shāng yè huó dòng， zhù yào shì kào nú lì lái wán chéng de。 bái guī běn rén néng“ yǔ yòng shì tóng pú tóng kǔ lè”（ tóng shàng）。 bái guī fā jiā zhì fù， chéng wéi lì shǐ shàng chū míng de dà shāng rén。 　　 yú yán yè shǐ yòng nú lì。 hàn chū qí dì de dà shāng rén diāo jiān， yòng nú lì jīng yíng yú yán zhī lì。“ qí sú jiàn nú lǔ， ér diāo jiān dú 'ài guì zhī。 jié xiá nú， rén zhī suǒ huàn yě， wéi diāo jiān shōu qǔ， shǐ zhī zhú yú yán shāng jiǎ zhī lì， huò lián chē qí、 jiāo shǒu xiāng。 rán yù yì rèn zhī， zhōng dé qí lì， qǐ fù shù qiān wàn”（ tóng shàng）。 　　 gōng kuàng yè yě shǐ yòng nú lì。 qín mò zhào dì de dà tiě yě shāng rén zhuó shì bèi qiān dào shǔ lín qióng，“ jí tiě shān gǔ zhù， yùn chóu cè， qīng diān shǔ zhī mín， fù zhì tóng qiān rén”（《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》）。 hé zhuó shì tóng zhù zài lín qióng de chéng zhèng， yě yǐ yě zhù qǐ jiā“ fù liè zhuó shì”（ tóng shàng）。 zhè lǐ suī rán méi yòu shuō shǔ zhuó shì hé chéng zhèng shǐ yòng nú lì jí tiě shān gǔ zhù， àn lǐ tuī xiǎng， tā bù huì yòng bié de láo dòng zhě qù kāi shān gǔ zhù， ér què yǎng qǐ zhè yī qiān nú lì yóu shǒu qīng xián。 yòu《 hàn shū · wài qī chuán · xiào wén dòu hòuzhuàn》：“ dòu hòu，…… dì guǎng guó zì shàojūn， nián sì wǔ suì shí， jiā pín， wéi rén suǒ lüè mài， qí jiā bù zhī chù。 chuán shí yú jiā zhì yí yáng， wéi qí zhù rén rù shān zuò tàn。 mù wò 'àn xià， bǎi yú rén。 àn bēng， jìn yā shā wò zhě， shàojūn dú tuō bù sǐ。” xiàn zài bù zhī dào zhè yī bǎi duō rén shì fǒu dōushì nú lì， jí shǐ bù dōushì nú lì， kǒng pà yě bù huì zhǐ shàojūn yī rén shì nú lì， qí tā réndōu shì zì yóu rén。 　　 jí shǐ kàn lái shì jiā nèi nú lì， tā men yě duō yòu zuò yè， cān jiā shēng chǎn láo dòng。 xuān dì shí， dà guān liáo zhāng 'ān shì“ zūn wéi gōng hóu， shí yì wàn hù， rán shēn yī yì tí， fū rén zì fǎng zhì， jiā tóng qī bǎi rén。 jiē yòu shǒu jì zuò yè， nèi zhì chǎn yè， lěi jī xiān wēi， shì yǐ néng zhí qí huò。 fù yú dàjiàng jūn guāng”（《 hàn shū · zhāng tānɡ chuán》 fù zǐ《 ān shì chuán》）。 dōng hàn chū de guō kuàng， nǎi guāng wǔ guō huáng hòu zhī dì。“ jiā tóng sì bǎi rén， huáng jīn wéi qì， gōng yě zhī shēng， zhèn yú dū bǐ。 shí rén wèi guō shì zhī shì， bù yǔ 'ér léi。 yán zhù duàn zhī shēng yě”（《 tài píng yù lǎn》 juàn 833 yǐn《 shí yí jì》）。 　　 nóng yè fāng miàn shì fǒu shǐ yòng nú lì láo dòng？ zhè shì yī gè yòu zhēng yì de wèn tí。 dàn shì， cái liào xiǎn shì， nú lì bèi shǐ yòng zài nóng yè láo dòng shì méi yòu wèn tí de。 yún mèng chū tǔ qín jiǎn cái liào shì jí kě guì de， tā bǔ zú wén xiàn cái liào de bù zú， ér yòu shì què jué kě xìn。 qián miàn yǐn yòng de yī tiáo“ lì chén tián zhě”， què jué de shuō míng qín cháo guān nú lì shì shǐ yòng yú nóng yè láo dòng de。 zhì yù 'àn lì zhōng《 gào chén》 yuán shū zhōng yòu yī tiáo：“ mǒu lǐ shì wǔ（ wǔ） jiá fù yì nán zǐ bǐng， gào yuē： bǐng， jiá chén， qiáo（ jiāo） hàn， bù tián zuò， bù tīng jiá lìng。” àn zhào qín fǎ， nú lì zhù yào gào nú lì de zuì， xū yào gào guān（《 shǐ jì · tián dàn lièzhuàn》）。 zhè lǐ cóng qín zhì yù 'àn lì zhōng yòu dé dào yòu lì de zhèng shí。 nú lì bǐng de guò cuò zài yú“ bù tián zuò” bù hǎohǎo zhòngtián， bù tīng nú lì zhù de mìng lìng。 qín hàn shí qī， nú lì yòng yú nóng yè láo dòng， hái bù shì xiǎo guī mó de gè bié dì qū de xiàn xiàng， ér shì bǐ jiào pǔ biàn de。 cái liào dōushì dà jiā shú zhī de， wèn tí zài wǒ men rú hé qù lǐ jiě zhè xiē cái liào。 　　《 shǐ jì · jì bù lièzhuàn》：“ nǎi kūn qián jì bù， yī hè yī， zhì guǎng liǔ chē zhōng， bìng yǔ qí jiā tóng shù shí rén zhī lǔ zhū jiā suǒ mài zhī。 zhū jiā xīn zhī shì jì bù， nǎi mǎi 'ér zhì zhī tián， jiè qí zǐ yuē： tián shì tīng cǐ nú， bì yǔ tóng shí。” 　　《 fēng sú tōng》：“ hé nán píng yīn páng jiǎn， běn wèi jùn yè rén。 zāo cāng zú zhī shì，…… liú chuán kè jū。 lú lǐ zhōng záo jǐng， dé qián qiān yú wàn， suì fù。 jiǎn zuò fǔ lì， gōng qīn jiā shì， xíng qiú lǎo cāng tóu jǐn xìn lǎo zhǔrèn zhě nián liù shí yú， zhí 'èr wàn qián， shǐ zhù niú mǎ gēngzhòng”（《 tài píng yù lǎn》 juàn 472 yǐn）。 　　《 hú běi jiāng líng fèng huáng shān yī liù bā hào hàn mù fā jué jiǎn bào》：“ mù zhōng de《 yí cè》 hái jì yòu： ‘ tián zhě nán nǚ gè sì rén， dà nú dà bì gè sì rén。 ’ tā shì yǔ qí tā nú bì fēn bié jìzǎi de。 tā shuō míng zài xī hàn chū（ mù zhù rén shì wén dì shí qī de wǔ dà fū） bù jǐn yòu jiā nèi nú lì de cún zài， ér qiě hái yòu cóng shì nóng yè shēng chǎn de nú lì cún zài。”（《 wén wù》 1975 nián dì jiǔ qī）。 　　《 hòu hàn shū · fán hóng chuán》：“（ fán zhòng） shì shàn nóng jià， hǎo huò zhí，…… qí yíng lǐ chǎn yè， wù wú suǒ qì， kè yì tóng lì， gè dé qí yí。 gù néng shàng xià lù lì， cái lì suì bèi， zhì nǎi kāi guǎng tián tǔ sān bǎi yú qǐng。” 　　《 xiāng yáng jì》：“ yáng yóng…… chéngxiàng zhū gé liàng zhù bù。 liàng cháng zì xiào bù shū， yóng zhí rù jiàn yuē： wéi zhì yòu tǐ， bù kě shàng xià xiāng qīn， qǐng wéi míng gōng yǐ zuò jiā pì zhī。 jīn yòu rén shǐ nú zhí gēng jià， bì diǎn chuī cuàn， jī zhù sī chén， quǎn zhù fèi dào， niú fù zhòng zài， mǎ shè yuǎn lù， sī yè wú kuàng， suǒ qiú jiē zú， yōng róng gāo zhěn， yǐn shí 'ér yǐ。 hū yī rì jìn yù yǐ shēn qīn qí yì， bù fù fù rèn。 láo qí tǐ lì， wèicǐ suì wù， xíng pí shén kùn， zhōng wú yī chéng。 qǐ qí zhì zhī bù rú nú bì jī gǒu zāi？ shī wèijiā zhù zhī fǎ yě”（《 sān guó zhì · shǔ zhì · yáng xì chuán》 zhù yǐn）。 　　 zhū jiā mǎi xià jì bù 'ér zhì zhī tián， zhū jiā de 'ér zǐ shì tián shè de zhí jiē guǎn lǐ rén。 zhū jiā zhǔ fù 'ér zǐ tián lǐ láo dòng bù yào guò yú pò zhè gè nú lì； láo dòng yǔ fǒu， tīng tā。 jì bù cān jiā de shì nóng yè láo dòng。 cóng“ zhì zhī tián”、“ tián shì tīng cǐ nú” kàn， zài zhū jiā tián zhuāng láo dòng de nú lì bù zhǐ jì bù yī rén。 　　 páng jiǎn mǎi nú， shǐ zhī“ zhù niú mǎ gēngzhòng” zhè dāng rán shì nú lì yòng zài nóng yè láo dòng de。 zhè duàn jìzǎi de hòu miàn， shuō dào páng jiǎn jiā yòu xǐ qìng dà yàn， mǎi lái de lǎo nú céng zài chú xià bāng chú， hòu lái rèn chū shì shī sàn de fù qīn。 dàn zhè wú 'ài yú shuō míng hàn dài shǐ yòng nú lì yú nóng yè láo dòng。 lǎo nú zài chú xià bāng máng， kě néng shì lín shí diào yòng， bù néng jiù cǐ shuō tā shì jiā nèi nú lì。 　　 jiāng líng fèng huáng shān mù zhōng《 yí cè》 de fā xiàn， gèng shì hàn dài nóng yè shàng shǐ yòng nú lì láo dòng de tiě zhèng。 zài nóng tián láo dòng de nán nǚ hé dà nú dà bì shì fēn zhe xiě de。 mù zhù tián dì lǐ láo dòng zhe de gòng shì shí liù rén。 bā gè nán nǚ zì yóu mín， bā gè dà nán nǚ nú lì。 jiā nèi nú lì shì lìng wài xiě zhe de。 mù zhù shì gè wǔ dà fū， èr shí děng jué zhōng de dì jiǔ jí。 liú bāng jí dì wèi hòu， jí xià zhào：“ qī dà fū（ qī jí）、 gōng chéng（ bā jí） yǐ shàng， jiē gāo jué yě”（《 hàn shū · gāo zǔ jì xià》）。 wǔ dà fū shì jiǔ jí， dāng rán shì gāo jué。 zài zhěng gè hàn dài shè huì zhōng， suàn dé shàng shì zhōng děng jiā tíng。 zhè yàng yī gè jiā tíng， kě néng yòu bā gè nú lì shǐ yòng yú nóng yè láo dòng。 　　 fán zhòng shì“ shì shàn nóng jià” yòu“ hǎo huò zhí”， shì yī jiā yǐ nóng wéi zhù jiān yíng gōng shāng yè de jiā zú。 tā“ kè yì tóng lì， gè dé qí yí”。 cóng zhè duàn cái liào bù néng shuō míng tā yī dìng shǐ yòng nú lì yú nóng yè láo dòng， dàn yě hěn nán shuō tā bù shǐ yòng yú nóng yè láo dòng。 xì xiǎng zhè yàng yī gè jiā zú， dǎo shì shǐ yòng nú lì yú nóng yè láo dòng de kě néng xìng dà xiē。 jì shuō kè yì tóng lì，“ gè dé qí yí”， yí yú shǐ yòng yú nóng yè de nú lì zì rán yào bèi shǐ yòng yú nóng yè láo dòng liǎo。 　　 yáng yóng duì zhū gé liàng de huà， gèng shì zhàn guó qín hàn shù bǎi nián lái nú lì shǐ yòng yú nóng yè láo dòng de shì shí suǒ dé chū zǒng jié xìng yǔ yán。 yòng nú lì zuò nóng yè láo dòng， shì tiān jīng dì yì de， jiù xiàng jī sī chén、 quǎn fèi dào、 niú fù zhòng、 mǎ zhì yuǎn yī yàng， shì rén rén tiān tiān kàn jiàn de tōng cháng xiàn xiàng。 méi yòu nú lì gēng tián zhòngdì de xiàn shí， jiù bù huì chǎn shēng nú lì gēng tián jiù hé jī sī chén、 quǎn fèi dào děng yī yàng zhè zhǒng yǔ yán。 　　 zǒng zhī， zhàn guó qín hàn shí dài， nú lì shì shǐ yòng yú nóng yè láo dòng de。 zhè shí dài de nú lì， bù zhǐ shì jiā nèi nú lì， yě shì shēng chǎn láo dòng zhě， shǐ yòng yú gōng shāng yè， yě shǐ yòng yú nóng yè。 méi yòu lǐ yóu huái yí zhè shí qī de nú lì shǐ yòng yú gōng shāng yè， yě méi yòu lǐ yóu huái yí nú lì shǐ yòng yú nóng yè láo dòng。 请欣赏:  请给我换一个看看！  拜托，快把噪音停掉！我读累了，想听点音乐或者请来支歌曲！      << qiányīzhānghuí   hòuyīzhānghuí >>

xù yán yī yóu bù luò dào guó jiā yī、 zǎo qī guó jiā de chū xiàn（ yī） yīn shāng shè huì hé jīng jì （ èr） zhōu rén de zǎo qī shēng huó （ sān） miè shāng hòu shāng zhōu liǎng zú de guān xì èr、 jiē jí fēn huà hé yǎn biàn（ yī） guì zú （ èr） guó rén （ sān） zhòng、 shù、 mín （ sì） sī tú shǔ （ wǔ） lì chén qiè （ liù）《 shī jīng》 zhōng suǒ jiàn gè jiē jí de shēng huó sān、 jǐng tián hé tǔ dì zhì dù（ yī） tǔ dì gōng yòu zhì de shǐ yǐng （ èr） zhōu wáng、 zhū hóu、 guì zú tǔ dì suǒ yòu zhì （ sān） gōng tián hé sī tián （ sì） guó yǔ yě de bù tóng tián zhì （ wǔ） nóng yè shēng chǎn gōng jù hé jì shù sì、 zǎo qī guó jiā xíng shì（ yī） wáng tíng hé qún liáo （ èr） chéng bāng guó jiā （ sān） guó（ dì yuán） yǔ jiā（ xuè yuán） liǎng xì de hé yī （ sì） lǐ、 xíng、 bīng、 shuì、 yì èr gǔ dài shè huì yī、 chūn qiū zhàn guó zhī jì de jīng jì shè huì biàn huà yǐn yán （ yī） nóng yè shēng chǎn lì de fēi yuè fā zhǎn （ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 1 ． jiāo huàn hé shāng rén de huó yuè （ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 2． huò bì hé chéng shì xīng qǐ （ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 3． jiāo huàn zài jīng jì shēng huó zhōng de dì wèi

dì   [I]   II   [III]   [IV]   yè

pínglún (0)