蒙学 》 sān zì jīng jiǎng jì   》 dì sān jiǎng      liú hóng yì Liu Hongyi 　　zài zhè yī jiǎng zhōng， wǒ men kāi shǐ jiè shào《 sān zì jīng》 de dì wǔ bù fēn。 zhè yī bù fènnèi róng shí jì shàng shì gāo dù nóng suō de “ zhōng guó tōng shǐ gāng yào ”， néng yòng 234 gè zì gòu lè chū yī bù zhōng guó gǔ dài shǐ de jī běn lún kuò， shí zài shì nán néng kě guì， hái tóng shí qī rú guǒ néng gòu bèi sòng xià lái， huì shòu yòng zhōng shēng。 　　 zhōng guó gǔ dài shǐ de huàfēn， sòng yuán míng qīng shí dài shǔ yú jìn gǔ shí qī， wèi jìn nán běi cháo suí táng shí dài shì zhōng gǔ shí qī， xià shāng zhōu qín hàn shí dài shì shàng gǔ shí qī， sān huáng wǔ dì shí dài shì tài gǔ shí qī， fú xī shì yǐ qián jiù shǔ yú yuǎn gǔ liǎo。 zhōng guó yuǎn gǔ shǐ de diàn jī jiù shì pán gǔ kāi tiān dì， shǔ yú shén huà chuán shuō jiē duàn， méi yòu wén zì kě yǐ kǎo zhèng。 xiàn dài kē xué rèn wéi， dì qiú shì zài 50 yì nián yǐ qián xíng chéng de， shēng wù shì zài 40 yì nián yǐ qián chū xiàn de， rén lèi shì 500 wàn nián yǐ qián chū xiàn de， suǒ yǐ wǒ men de lǎo zǔ xiān pán gǔ shì jù jīn zhì shǎo yòu 500 wàn nián de lì shǐ liǎo。 　　 rén wèishénme yào xué xí lì shǐ， bù xué kě yǐ bù kě yǐ？ zhè shì wǒ men zhè yī jiǎng， shǒu xiān yào jiě jué de rèn shí lùn shàng de wèn tí。 wǒ men zhī dào， rèn hé shì wù dōubù kě néng lí kāi yīn guǒ 'ér zì cún， yīn cǐ xué xí lì shǐ de gēn běn mùdì， zài yú yóu yīn tuī guǒ， yǐ zhāo shì wèi lái。 sī mǎ qiān zài《 shǐ jì》 zhōng shuō：“ shù wǎng shì， sī lái zhě”； táng tài zōng lǐ shì mín yě shuō guò“ yǐ tóng wéi jiàn， kě zhèng yī guān； yǐ gǔ wéi jiàn， kě zhī xīng tì； yǐ rén wéi jiàn， kě zhī dé shī。” lì shǐ shì yī miàn jìng zǐ， cóng zhōng kě yǐ zhǎo dào lì dài xīng shuāi、 gēngtì de dào lǐ； míng bái shì fēi shàn 'è yīn guǒ de dào lǐ。 jīn tiān shì zuó tiān de yán xù， jīn tiān yòu wéi míng tiān diàn jī。 bù liǎo jiě zuó tiān， jiù bù zhī dào jīn tiān shì rú hé yǎn jìn guò lái de， míng tiān fā zhǎn de fāng xiàng yě jiù wú cóng bǎ wò。 jǐn píng jiē duàn xìng de guān chá， bù jìn xíng lì shǐ de tōng guān fēn xī， jiù hěn nán rèn shí shì wù de zhēn xiāng， jiù yòu kě néng rén yún yì yún， shàngdàng shòu piàn。 　　 xiàn dài de zhōng guó rén， duì zì jǐ guó jiā de lì shǐ， zhēn zhèng rèn kě de méi yòu jǐ gè。 kàn kàn zhōng xiǎo xué de lì shǐ jiào kē shū jiù míng bái liǎo， bàn gè shì jì yǐ lái de lì shǐ kè běn， dào jīn tiān hái shì“ shì yòng jiào cái”。 lì shǐ wú fēi jiù shì guò qù fā shēng guò de shì qíng， zěn me kě yǐ suí xīn suǒ yù de cuàn gǎi ní？ ér qiě zhōng guó lì shǐ yóu yī wàn 'èr qiān nián biàn chéng wǔ qiān nián、 sān qiān nián、 liǎng qiān wǔ bǎi nián、 èr qiān nián， yuè lái yuè duǎn， hái yǐ wéi měi guó cái liǎng bǎi nián de lì shǐ， wǒ men shuō liǎng qiān nián yǐ jīng bù shǎo liǎo， kě jiàn wǒ men zì jǐ duì zì jǐ de wén huà gēn běn jiù méi yòu xìn xīn。 　　 qí cì， zài zhōng guó wén huà lǐ miàn， lì lái shì wén shǐ bù fēn jiā， bù dǒng shǐ jiù wú fǎ zhǔn què dì lǐ jiě wén， jiù yòu kě néng wāi qū wén yì， zhāng guān lǐ dài。 lí kāi liǎo tè dìng de shí jiān yǔ kōng jiān， jiù wú fǎ píng jià hé rèn shí wǒ men zì jǐ de wén huà。 zhōng guó de lì shǐ cóng fú xī shì suàn qǐ， zhì jīn yòu yī wàn liǎng qiān nián， cóng huáng dì kāi shǐ suàn qǐ shì wǔ qiān nián。 huáng dì shí dài， wén zì、 lì fǎ、 yī guān、 yīnyuè、 yī xué dū chū xiàn liǎo， suǒ yǐ huáng dì shì rén wén chū zǔ， wǒ men shuō de zhōng guó yòu wǔ qiān nián de wén míng shǐ， jiù shì cóng huáng dì kāi shǐ suàn qǐ de。 wǒ guó yòu wén zì jìzǎi de lì shǐ shì cóng xià cháo kāi shǐ de， yóu hé nán jí xiàn zhàn guó wèi mù fā xiàn de《 zhú shū jì nián》 tuī suàn， xià zhì jīn yǐ yòu 4100 duō nián liǎo。 　　 cóng zhōu gōng zhěng lǐ xī zhōu yǐ qián de zhōng guó wén huà kāi shǐ， zhì jīn shì sān qiān nián yòu wén xiàn kě yǐ kǎo zhèng de lì shǐ， kǒng zǐ dì 'èr cì zhěng lǐ zhōu yǐ qián de wén huà， jí zhōng guó wén huà de dà chéng， shān shī shū、 dìng lǐyuè、 zuò《 chūn qiū》。 kǒng zǐ gēn jù dāng shí néng kàn dào de、 què qiē kě xìn de shǐ liào， zhù liǎo zhōng guó dì yī bù biān nián shǐ， jiù shì《 chūn qiū》。 kǒng zǐ zhù《 chūn qiū》 zhì jīn shì 2500 nián， huáng dì zhì jīn shì wǔ qiān nián， shén nóng shì zhì jīn yòu jiǔ qiān nián， fú xī shì zhì jīn yòu yī wàn liǎng qiān nián。 zài wǎng qián tuī shì zuānmù qǔ huǒ de suì rén shì， mǔ xì shì zú de nǚ wā shì， shù shàng dā wō de yòu cháo shì， zài dào yuǎn gǔ shí qī de sān huáng shì， zài wǎng qián jiù shì kāi tiān pìdì de pán gǔ shì liǎo。 　　 lì shǐ běn lái jiù shì zuò rén hé zuò shì de jīng yàn jì lù， yīn cǐ wǒ men xué xí lì shǐ， bù shì yào dāng lì shǐ xué jiā， ér shì yào lì zú yú“ shū tōng zhī yuǎn” de yuán zé， yǐ lì shǐ de jīng yàn lái zhǐ dǎo wǒ men gèng hǎo dì zuò rén zuò shì。 　　 xià miàn qǐng kàn yuán wén： 　　 jīng zǐ tōng， dú zhū shǐ， kǎo shì xì， zhī zhōng shǐ。 　　 àn zhào chuán tǒng jiào yù de cì dì， bì xū jīng zǐ dū tōng liǎo， cái kě yǐ dú lì shǐ。 yán wài zhī yì， nǐ méi yòu“ xiào jīng tōng， sì shū shú”， jiù méi yòu zī gé dú lì shǐ， fǒu zé zhī shí tǐ xì de jiàn lì jiù huì yòu wèn tí， hěn yòu kě néng shì kōng zhōng lóu gé， nǐ jīn hòu de chéng jiù yī dìng shì yòu xiàn de。 　　 méi yòu jīng zǐ de jī chǔ shàng lái jiù dú shǐ， duō shù rén dū huì zǒu cuò lù。 lì shǐ jì bù shì wén xué yě bù shì kē xué， ér yòu qí zì jǐ de guī lǜ， yòu qí tè dìng de yuán zé yǔ fāng fǎ。 bù liǎo jiě zhè xiē jī běn guī lǜ 'ér dú shǐ， jiù huì yòu yú jù tǐ de fǎ shù， gǎn xīng qù de yī dìng shì lì shǐ shàng mǒu rén chǔlǐ móu shì de fāng fǎ。 nǐ suǒ xué dào de， shuō de wén yǎ yī diǎn shì cè lüè， nán tīng yī diǎn jiù shì yīn móu guǐ jì。 rú cǐ dú shǐ， nǐ zhè gè rén jiù hěn yòu kě néng huì zǒu piān。 　　 dú lì shǐ de mù de shì“ shū tōng zhī yuǎn”， wèile dǒng dé rén shēng、 dǒng dé yīn guǒ guān xì、 wéi néng zhī dào guò qù 'ér lǐng dǎo wèi lái， yào néng gòu tōng dá tòu chè dì liǎo jiě shì gù rén qíng， yào zhī dào yuǎn dà。 dú lì shǐ de fāng fǎ shì“ zhǔcí bǐ shì”， shì jiè shàng xǔ duō shì qíng de yuán wěi、 yīn guǒ shì méi yòu liǎng yàng de， lì shǐ shì xún huán wǎng fù de jiàn jìn mó shì。 wú lùn gǔ jīn zhōng wài de rén， jì rán shì rén， zuò rén zuò shì de jī běn yuán zé jiù biàn bù dào nǎ lǐ qù， lì shǐ de guī zé jiù shì yòng， lì shǐ zī liào tí gōng de yòu guān wài jiāo、 zhèng zhì、 jūn shì， nǎi zhì rén shēng fāng miàn de jīng yàn jiù kě yǐ zuò wéi cān kǎo。 néng gòu fēng fù lì shǐ zhī shí、 jiè jiàn lì shǐ jīng yàn jiù shì“ zhǔcí”， yǐ zhī fēn xī、 chǔlǐ xiàn zài fā shēng de wèn tí， jiù shì“ bǐ shì”。 　　 zhōng guó de shǐ shū zài tǐ lì shàng， kě yǐ fēn guó shǐ yǔ tōng shǐ liǎng dà lèi， guó shǐ shǔ yú duàn dài shǐ， jì shù yīzhāo zhī shì， rú《 hàn shū》、《 jìn shū》； tōng shǐ jì shù gǔ jīn zhī tōng shì， rú《 shǐ jì》、《 zī zhì tōng jiàn》。《 shǐ jì》 shì zhōng guó dì yī bù jìzhuàn tǐ tōng shǐ，《 hàn shū》 zé wéi zhōng guó dì yī bù duàn dài shǐ， shǐ shū kāi shǐ yòu jìzhuàn tǐ shì sī mǎ qiān de gōng láo， gǎi cháo huàn dài yǐ hòu lì kè jì shù qián cháo de lì shǐ， zé shì bān gù de gòng xiàn。《 hàn shū》 yǐ hòu de zhōng guó zhèng shǐ， zǒu dedōu shì bān gù duàn dài shǐ lù xiàn， suǒ yǐ cái yòu“ qiān gù”、“ shǐ hàn” bìng chēng。 　　 zhōng guó gǔ dài shǐ yòu 'èr shí sì zhèng shǐ， fǔ yǐ《 qīng shǐ gǎo》 jiù shì 'èr shí wǔ shǐ。 dàn qián cháo de lì shǐ shì hòu cháo rén biān de， ér qiě shì guān xiū de， rú《 sòng shǐ》 shì yuán cháo rén biān de，《 míng shǐ》 shì qīng cháo rén biān de， dōushì zhèng fǔ chū zī guān xiū qián shǐ， sī rén xiū shǐ shì fàn fǎ de。 bān gù zhù《 hàn shū》 bèi rén gào fā“ sī gǎi zuò shǐ jì”， bèi xià yù chāo jiā， chā yī diǎn shā liǎo tóu； zhuāng tíng lóng sī xiū míng shǐ， zhù《 míng shū jì lüè》， sǐ hòu hái yào kāi guān chuō shī。 zhè yàng biān zuǎn de lì shǐ， chú liǎo rén míng、 dì míng yǔ shí jiān shì zhēn de， qí tā nèi róng kǒng pà kào bù zhù。 zhōng guó de xiàn dài shǐ gèng shì bù kě xìn， yǎn jiàn zhe zhōng xué de lì shǐ kè běn nián nián gǎi， rì běn rén yě xué huì liǎo zhè yī shǒu， yě bù duàn dì xiū gǎi jiào kē shū。 dú lì shǐ de rén， bì xū 'é tóu shàng zài cháng chū yī zhǐ yǎn jīng lái， fǒu zé jiù xiàng mèng zǐ shuō de“ jìn xìn shū， bù rú bù xìn shū”。 zhè dì sān zhǐ yǎn cóng nǎ lǐ lái ní？ cóng sì shū wǔ jīng lǐ miàn lái， cóng jīng zǐ lǐ miàn lái， suǒ yǐ cǐ chù cái shuō“ jīng zǐ tōng， dú zhū shǐ”， jīng zǐ dū dú tōng liǎo， zài dú shǐ jiù bù huì yǐ piān gài quán， shàngdàng shòu piàn liǎo。 　　“ kǎo shì xì” shì kǎo chá dì wáng jiā zú， shì dài xiāng chéng de guān xì hé xiǎn guì jiā zú de jiā shì，“ zhī zhōng shǐ” shì liǎo jiě lì dài wáng cháo xīng shuāi de shǐ mò yīn yóu。 zhè lǐ de shì zhǐ shí jiān， xì zhǐ zú xì de xuè yuán fēn zhī。 zhōng guó lì shǐ shàng měi gè jiā zú dōuyòu zì jǐ de jiā pǔ hé zú pǔ， jiā zú zhōng měi wǔ shì liè yī gè biǎo， xiáng xì biāo míng jiā zú xuè tǒng de chuán chéng guān xì， yòu zhí jiē xuè yuán guān xì de biāo hóng xiàn， yóu zhí zǐ guò jì chéng tiāo de biāo lán xiàn， yóu wài shēng guò jì lái de jiā shuāng xìng， yán gé dé hěn， jué duì cuò bù dé。 suǒ yǐ xiáng xì kǎo chá lì shǐ rén wù de shì xì， zài cān kǎo“ sān tōng”（ tōng zhì、 tōng xiàn、 tōng kǎo） jiù bù huì bèi bù zhǔn què de lì shǐ zī liào yú nòng liǎo。 　　 zì xī nóng， zhì huáng dì， hào sān huáng， jū shàng shì。 　　 zhōng guó lì shǐ zuì zǎo kě yǐ zhuī sù dào pán gǔ shì kāi tiān dì、 tiān dì rén sān huáng， dàn zhè gè shí qī tài jiǔ yuǎn、 tài gǔ lǎo liǎo， méi yòu wén zì jìzǎi， zhǐ yòu chuán shuō， suǒ yǐ tài gǔ shǐ bù kě kǎo zhèng。 nà shí de rén shì xué jū， zhù dì jiào、 qī shān dòng， jí cháo shī yòu bù 'ān quán， jīng cháng zāo dào yě shòu de xí jī， yú shì zài shù shàng dā wō gài wū， chī shuǐ guǒ、 dài shù yè， jiù jìn rù yòu cháo shì shí dài。 jiē zhe xué huì liǎo zuānmù qǔ huǒ， jìn rù suì rén shì shí dài， yòu liǎo huǒ rén lèi cái gào bié liǎo hēi 'àn， jìn rù liǎo guāng míng de wén míng shí dài。 zài xià lái jiù dào liǎo fú xī shì、 shén nóng shì hé huáng dì zhè“ sān huáng” dài biǎo de shàng gǔ shí qī， suǒ yǐ chēng wéi“ jū shàng shì”。 　　 fú xī yě xiě zuò“ fú xī”， shì zhì fú yě shòu de yì sī， zhè gè shí qī jiù shì lì shǐ xué shàng huàfēn de“ shòu liè jiē duàn”。 fú xī shì xìng fēng， hào tài hào， qí mǔ huá xū shì shòu qīng hóng gǎn yìng 'ér shēng xià fú xī。 zhè gè shí hòu huáng hé lǐ miàn chū lái liǎo yī gè cháng zhe lóng tóu、 mǎ shēn de guài shòu， shēn shàng de máo dài juàn juàn de， yòu bān diǎn hé huā wén， fú xī shì jiàn dào yǐ hòu shòu dào liǎo qǐ fā， huà chū bā guà de fú hào， yòu gēn jù lóng mǎ shēn shàng de huā wén fā míng liǎo yú wǎng， shǐ rén lèi wén míng jìn rù liǎo yú liè shí dài。 chuán shuō zhōng， fú xī shì zào qín sè、 jiào jià qǔ， zuò shū qì dài jié shéng， zài wèi 115 nián。 　　 shén nóng shì xìng jiāng， hào yán dì， tā zì chēng shì tài yáng shén、 huǒ dé wáng， liǎng gè huǒ zì wéi yán， jiàn dū qū fù。 shén nóng shì xīng huò lì、 zhì lěi sì、 cháng bǎi cǎo、 zuò yī yào、 xuǎn wǔ gǔ， jiào mín jià sè， zhì táo dǎ jǐng， zài wèi 140 nián。 tā shì nóng yè de shǐ zǔ、 yòu shì yī yào zhī wáng， yào wáng miào gòngfèng de yào wáng jiù shì shén nóng shì。 yě yòu gōng yào wáng sūn sī miǎo de， dàn sūn sī miǎo shì táng cháo de dà yī yào xué jiā， bǐ shén nóng shì wǎn dé tài duō liǎo。 　　 huáng dì bèi zūn wéi“ rén wén chū zǔ”， cóng huáng dì kāi shǐ， rén lèi de rén wén wén míng de jìn chéng cái zhèng shì kāi shǐ。 huáng dì xìng jī， míng xuān yuán， hào yòu xióng shì， yǐ tǔ dé wáng， jiàn dū zhuō lù， zài wèi 100 nián， xiǎng nián 121 suì。 cóng huáng dì kāi shǐ zhōng guó lì shǐ kāi shǐ jì nián， cóng jiá zǐ nián kāi shǐ jì qǐ， zhì jīn yòu 5000 nián， suǒ yǐ shuō zhōng guó yòu wǔ qiān nián de wén míng shǐ。 huáng dì shǒu xià yòu liù gè dà chén， gè yòu gòng xiàn。 chuàng zào wén zì de shì cāng jié , cāng jié zào zì； zhì zuò yīnyuè de shì líng lùn， líng lún zào lè； lì shǒu zuò suàn shù， dà náo zào jiá zǐ， qí bó zuò yī xué， hú cáo zào yī cháng。 huáng dì shí dài wán chéng liǎo bāo kuò zhǐ nán chē、 lì fǎ、 zhōu chē、 gōng jiàn、 gōng shì děng zài nèi de chuán tǒng kē jì chéng guǒ hé fā míng chuàng zào， dài biǎo liǎo zhōng guó rén duì rén lèi wù zhì wén míng de gòng xiàn。 　　 táng yòu yú， hào 'èr dì， xiāng yī xùn， chēng shèng shì。 　　“ táng yòu yú” shuō de shì yáo shùn 'èr dì， tā men shì sān huáng wǔ dì de zuì hòu liǎng wèi。 yáo dì， xìng yī qí， hào fàng xūn， yīn wéi tā de fēng dì zài táo hé táng（ jīn tiān de shān dōng yī dài）， suǒ yǐ shǐ shū shàng chēng tā wéi táng yáo。 shùn dì， xìng yáo， míng zhòng huá， hào yòu yú shì， gù rén men chēng tā wéi yú shùn。 　　 yáo shì dì kù zhī zǐ， huáng dì de xuán sūn， yóu yú tā dé gāo wàng zhòng， rén mín qīng xīn yú yáo dì。 tā yán sù gōng jǐn， guāng zhào sì fāng， néng tuán jié zú rén， shǐ bù zú zhī jiān hé mù xiāng chù。 yáo wéi rén jiǎn pǔ， zhù de shì máo cǎo wū， mén qián shì tǔ diàn de tái jiē， chī cū mǐ fàn， chuān má bù yī， hē yě cài tānɡ， dé dào rén mín de yōng dài。 yáo zài wèi qī shí 'èr nián， dào nián lǎo shí， yóu sì yuè shí 'èr mù tuī jǔ jì chéng rén， dà jiā yī zhì tuī jiàn liǎo shùn。 yáo dì yú shì jiāng zì jǐ de liǎng gè nǚ 'ér jià gěi liǎo shùn， yòu duì tā jìn xíng liǎo cháng qī de kǎo chá， zuì hòu cái fàng xīn dì bǎ jūn wèi shànràng gěi liǎo shùn， xiǎng nián 118 suì。 　　 shùn shì zhuān Xū yī mài de zǐ sūn， tā kuān hòu dài rén， xiào shùn fù mǔ， cí 'ài xiōng dì， wéi zhèng rén hé。 gǔ dài 24 xiào gù shì lǐ guà tóu pái de jiù shì shùn。 shùn dì zài wèi liù shí yī nián， bǎ jūn wèi shànràng gěi yǔ， zì jǐ zài nán xún de lù shàng sǐ yú cāng wú（ jīn hú nán níng yuǎn xiàn）， zhōng nián 110 suì。 shùn de liǎng wèi fū rén 'é huáng、 nǚ yīng wén xùn， lèi sǎ jūn shān bān zhú， shuāng shuāng tóu jiāng 'ér wáng， huà wéi chuán shuō zhōng de xiāng shuǐ zhī shén。 　　 yáo dì hé shùn dì , tā mendōu néng shǐ jiǔ zú hé mù， mín fēng zhì pǔ。 zài wèi shí kè qín kè jiǎn dì wéi bǎi xìng zuò shì， nián lǎo liǎo， gànbù dòng liǎo , jiù bǎ zì jǐ de wèi zǐ hé guǎn xiá de guó tǔ xùn ràng gěi xián néng de rén。 　　“ yī xùn” shì qiān xùn shànràng de yì sī， yě jiù shì《 qiān zǐ wén》 zhōng shuō de“ tuī wèi ràng guó”， bǎ wèi zhì wěi yǔ xián rén， bǎ tǒng zhì quán ràng yǔ néng zhě。“ tuī wèi ràng guó” shì lián wèi zǐ dài quán lì yī qí jiāo chū lái， tǒng tǒng jiāo chū， háo wú bǎo liú。 hòu shì de dì wáng dàn yòu yī xiàn shēng jī jiù zhǐ ràng wèi zǐ， bù jiāo quán lì， gèng yòu shèn zhě lián wèi zǐ yě bù ràng， sǐ liǎo yǐ hòu zài shuō。 lì shǐ shàng cháng yòu xiān huáng sǐ liǎo， shī shēn tíng zhe méi rén guǎn， huáng zǐ men què zài wéi zhēng huáng wèi dà dǎ chū shǒu de shì， suǒ yǐ lì shǐ shàng zhēn zhèng néng gòu tuī wèi ràng guó de , zhǐ yòu yáo hé shùn。 zhè gè shí qī shì zhōng guó lì shǐ shàng de suǒ wèi“ tài píng shèng shì”， suǒ yǐ zhè lǐ cái“ chēng shèng shì”。 　　 xià yòu yǔ， shāng yòu tānɡ， zhōu wén wǔ， chēng sān wáng。 　　 zhè jǐ jù huà yǐn chū liǎo zhōng guó shàng gǔ de“ sān wáng”， yě jiù shì yǔ wáng、 tānɡ wáng、 wén wáng hé wǔ wáng， tā men sì rén shì xià shāng zhōu sān dài zhī wáng， shì sān gè shí dài de dài biǎo。 　　 yǔ shì yī wèi hěn hǎo de jūn zhù， kǒng zǐ《 lùn yǔ ? tài bó piān》 zhōng shuō：“ yǔ， wú wú xián rán yǐ！ fěi yǐn shí， ér zhì xiào hū guǐ shén； è yī fú， ér zhì měi hū fú miǎn； bēi gōng shì， ér jìn lì hū gōu xù。 yǔ， wú wú xián rán yǐ”！ 　　 kǒng zǐ shuō， wǒ shí zài tiǎo bù chū yǔ de quē diǎn hé guò shī。 tā zì fèng shèn jiǎn， gōng jìng guǐ shén； zì jǐ pò yī làn shān què jiāng guó jiā zhì dù zhì dìng de měi lún měi huàn。 dà yǔ hūn hòu dì sì tiān jiù zhì lǐ hóng shuǐ qù liǎo， yī qù jiù shì shí sān nián， céng sān cì lù guò jiā mén 'ér bù rù。 tè bié shì yòu yī cì gāng hǎo yǔ de 'ér zǐ chū shēng， yǔ yìng shì tīng zhe 'ér zǐ de kū shēng bù jìn jiā mén， ér qiě“ yī kuì shí qǐ shēn， wèi láo rén jiànshì， chū wài jiàn zuì rén， xià chē 'ér wèn qì”。 yǔ zài wèi 27 nián， zhì shuǐ lěi dé tuǐ jìng shàng de hàn máo dū mó méi liǎo， ér qiě pián shǒu zhī zú， hái dé liǎo fēng shī bìng， wān yāo tuó bèi de gēn běn mài bù kāi bù zǐ zǒu lù。 suǒ yǐ kǒng zǐ cái fǎn fù shuō：“ yǔ， wú wú xián rán yǐ。” 　　 zhè lǐ de“ wáng” zì， bù shì zhǐ nǎ yī gè jù tǐ de dì wáng， ér shì tè zhǐ“ wáng dào”。 wáng zì shì“ sān huà 'ér lián qí zhōng”， sān huà biǎo shì tiān dì rén sān cái， zhōng jiān shì dǐng tiān lì dì de yī shù dài biǎo dào， jí kǒng zǐ suǒ wèi“ wú dào yī yǐ guàn zhī”。 xǔ shèn zài《 shuō wén jiě zì》 zhōng shuō：“ wáng， tiān xià suǒ guī yě”。 wáng jì rán shì chuí shì yú tiān dì jiān de dà dào， tā zài rén jiān de shǒu xí dài biǎo tiān zǐ rén wáng， yě yìng gāi dǐng tiān lì dì， chéng wéi rén qún de diǎn fàn hé yàng bǎn。 　　 zhōng guó chuán tǒng de zhèng zhì zhì dù， lì lái jiù yòu“ wáng dào” yǔ“ bà dào” zhī bié。 wáng dào zhǐ de shì xiān wáng zhī dào， jí xià shāng zhōu sān wáng de tǒng zhì fāng fǎ。 sān wáng de tǒng zhì yòng de shì rén yì dào dé， qí jiēguǒ jiù shì wú wéi 'ér zhì， tiān xià tài píng， zhè zhǒng zhèng zhì tǐ zhì shì wáng dào。 lì shǐ shàng miáo huì zhè gè shí qī， shì wǔ rì yī fēng， shí rì yī yǔ， wàn mín lè yè， tiān xià tài píng。 　　 lì shǐ shàng de zhèng tǒng guān niàn， yī zhǒng zhèng zhì zhì dù huò zhě shí xíng wáng dào， yǐ dào dé rén yì lái zhì guó， dāng rán zuì lǐ xiǎng。 děng 'ér xià zhī zhě shí xíng bà dào， kào shí lì xíng chéng wēi shè lì liàng， lìng tā rén bù dé bù fú， yě wú kě hòu fēi。 zuì lìng rén suǒ bù chǐ de shì kào yīn móu guǐ jì， cuàn quán qiè guó。 zhè xiē rén bù dàn rén yì lǐ zhì xìn méi yòu， lián zhēn zhèng de shí lì yě méi yòu， yòu de zhǐ shì yě xīn hé guǐ zhà zhī shù。 zhuāng zǐ duì zhè xiē“ guó jūn” chī zhī yǐ bí， chēng tā men wéi dà dào， suǒ wèi“ qiè gōu zhě dào， qiè guó zhě hóu”。 　　 xià chuán zǐ， jiā tiān xià， sì bǎizǎi， qiān xià shè。 　　 dà yǔ wáng， xìng sì， míng wén mìng， shòu shùn chán， jiàn dū yáng chéng（ jīn hé nán shěng dēng fēng xiàn）， yǐ jīn dé wáng。 dà yǔ shū hé zhì shuǐ， zhù jiǔ dǐng、 fēn jiǔ zhōu， zhì gòng fǎ、 lì xué xiào。 dà yǔ wáng shì zhōng guó lì shǐ shàng“ xiāng yī xùn” shànràng zhì dù de zuì hòu yī wèi shòu yì rén， yǔ yǐ hòu jiāng tiān xià chuán gěi 'ér zǐ qǐ， kāi shǐ liǎo“ jiā tiān xià” de lì shǐ。 dàn shì kè guān dì shuō， zhè bìng bù shì yǔ de cuò， dāng shí shí zài shì chú liǎo yǔ de 'ér zǐ qǐ， zài yě zhǎo bù dào gèng hé shì de jiē bān rén， ér qiě qǐ shì dà jiā tuī jǔ de， bù shì yǔ zì jǐ dìng de。 　　 shǐ shū shàng jìzǎi， yǔ dà yǔ yī qǐ zhì shuǐ de gāo táo zhī zǐ bó yì gōng xūn zhuó zhù， lǐ yìng shì yǔ de jì chéng rén， dàn yǔ sǐ hòu rén men 'ài wū jí wū， yōng dài liǎo yǔ de 'ér zǐ qǐ jì chéng liǎo wáng wèi。 zhè yàng， xià cháo jiù chéng liǎo zhōng guó lì shǐ shàng dì yī gè shì xí wáng cháo， kāi liǎo zhōng guó shì xí wáng cháo“ jiā tiān xià” de lì shǐ。 　　 xià cháo céng shí cì qiān yí guó dū， zài jīn hé nán、 shān xī、 ān huī děng dì dōuyòu xià cháo gù dū de wén huà yí zhǐ。《 shǐ jì》 jìzǎi， dà yǔ zài xún shì jiāng nán de shí hòu， sǐ yú zhè jiāng shào xīng de kuàijī shān， yí zhǔ shì“ yī qiú sān lǐng， tóng guān sān cùn， fén gāo sān chǐ， wù shāng tián mǔ”， xiǎng nián 100 suì。 hòu rén wèile jì niàn tā， zài shān xià xuǎn zé liǎo yī kuài yǐ shān bàng shuǐ de jí dì xiū jiàn liǎo dà yǔ líng。 　　 dà yǔ sǐ hòu， yǔ de 'ér zǐ jì chéng wáng wèi； qǐ sǐ hòu， chuán wéi gěi tài kāng。 tài kāng chén zuì yú dǎ liè， wú xīn yú guó zhèng， bèi dōng yí yòu qióng shì shǒu lǐng hòu yì chèn jī qǔ 'ér dài zhī， shǐ chēng“ tài kāng shī guó”。 yǐ hòu suī yòu“ shǎo kāng fù guó”， dàn xià cháo de guó lì yǐ chéng tuí bài zhī shì。 xià jié（ lǚ guǐ） jì wèi yǐ hòu， gèng shì jiāng hé rì xià， dú mù nán zhī liǎo。 dàn xià jié bù jǐn bù sī jìn qǔ， fǎn 'ér bào nüè wú dào， jiāo shē zì zì。 jù《 zhú shū jì nián》 jìzǎi， tā“ zhù qǐn gōng、 shì yáo tái、 zuò qióng shì、 lì yù mén”。 cáng měi nǚ yú hòu gōng， zào jiǔ chí zāo dī yín lè， jù shuō nà jiǔ chí dà dé kě yǐ háng chuán， gōng nǚ duō yīn zuì 'ér nì sǐ。 gèng wéi huāng táng de shì chǒng jī mèi xǐ 'ài tīng“ liè jǐn” zhī shēng， wéi bó měi rén yī xiào， jiù 'ān pái zhuān rén sī duàn jǐn。 jiā zhī qióng bīng dú wǔ， lián nián zhàn luàn， bǎi xìng qī lí zǐ sàn， kǔ bù kān yán。 　　 xià jié hái zì bǐ wéi tài yáng， dà yán bù cán dì shuō： wǒ yǔ tài yáng gòng cún wáng。《 shàng shū ? tānɡ shì》 zhōng jìzǎi， xià dài chén mín dōuzhǐ zhe tài yáng zǔ zhòu shuō：“ shí rì hé sàng， yú jí rǔ xié wáng”。 nǐ zhè gè tài yáng 'ā， zěn me hái bù miè wáng？ wǒ men nìngyuàn yǔ nǐ tóng guī yú jìn。 tóng shí， sì fāng de zhū hóu yě duō bèi pàn， xià wáng cháo miàn lín nèi wài jiāo kùn de jú miàn。 　　 cǐ shí， shāng zú de shì lì yǐ jīng rì jiàn qiáng shèng， zhèng zài 'àn zhōng zuò miè xià de zhǔn bèi。 shāng tānɡ duì nèi lì jīng tú zhì， qīng fù bó liǎn； duì wài guǎng xíng rén yì， jiāo hǎo sì fāng， shǐ“ zhū hóu jiē guī shāng”。 kàn dào xià jié yǐ zhòng pàn qīn lí， jiù zài yī yǐn de fǔ zuǒ xià， qǐ bīng fá xià。 zài《 tānɡ shì》 zhōng， shāng tānɡ shuō：“ fēi tái xiǎo zǐ， gǎn xíng zuò luàn， yòu xià duō zuì， tiān mìng jí zhī”。 xià jié cuò shǒu bù jí， bèi wéi yú míng tiáo， shāng tānɡ quán jiān liǎo xià jūn， jié zhǐ dài liǎo shù bǎi rén cōng máng táo bēn dào sān hú， yòu táo zhì nán cháo， zuì hòu sǐ yú gāi dì。 　　 shāng tānɡ kǎi xuán bān shī， jiàn lì shāng cháo， xià cháo zhèng shì xuān gào miè wáng。 xià cháo de lì shǐ yóu yǔ suàn qǐ， zhì jié jié shù， gòng chuán shí sì shì， lì shí qī wáng， gòng jì 439 nián， suǒ yǐ shuō“ sì bǎizǎi， qiān xià shè”。 　　 tānɡ fá xià， guó hào shāng， liù bǎizǎi， zhì zhòu wáng。 　　 shāng tānɡ xìng zǐ， míng tānɡ， yòu míng lǚ、 tiān yǐ děng， shǐ chēng“ tānɡ yòu qī míng”。 shāng zú huó dòng de dì yù zhù yào zài hé nán běi bù、 hé běi nán bù、 shān dōng xī nán bù yī dài， zhì tānɡ wéi shí sì shì， céng qiān tú tú bā cì， zuì hòu dìng jū zài nán bó（ jīn hé nán shāng qiū）。 　　 shāng tānɡ miè xià yǐ hòu， jiàn lì liǎo shāng cháo， shì shāng cháo de dì yī dài jūn zhù， yǐ shuǐ dé wáng， gǎi nián hào wéi sì， jiàn dū xī bó（ jīn hé nán luò yáng yǎn shī）， zài wèi 13 nián， hòu yīn bìng 'ér wáng。 shǐ zài， shāng tānɡ zàng hòu“ bù fēng bù shù”， jì bù qǐ fén yě bù zāi shù， gù cǐ zhì jīn shuí yě bù zhī dào qiān gǔ tānɡ líng hé zài， méi liǎo dào mù zéi， shāng tānɡ dǎo yě qīng jìng zì zài。 　　 shí dài yǐ hòu de shāng wáng pán gēng qiān dū， yào gé chú bì duān， zhòng zhèn cháo gāng， jiù jiè kǒu hé huàn qiān dū yīn chéng（ jīn hé nán 'ān yáng）， yīn cǐ shāng cháo de hòu qī yòu chēng wéi yīn shāng。 　　 shāng cháo zuì hòu yī dì zhòu xīn， jiù shì lì shǐ shàng yòu míng de bào jūn zhòu wáng。 shāng zhòu wéi rén cōng yíng， líng mǐn duō cái， lǚ lì guò rén， néng kōng shǒu dǒu yě shòu。 jí wèi zhī chū yě shì gè bù cuò de dì wáng， céng dà jǔ gōng fá dōng yí， qǔ dé shèng lì， duì zhōng yuán wén huà de chuán bō yòu yī dìng de gòng xiàn。 dàn shāng zhòu wéi rén cán bào， huāng yín wú dù， nòng dé mín bù liáo shēng。 　　 tā bǎ yīn dū xiàng nán kuò dà dào zhāogē ( jīn hé nán qí xiàn )， xiàng běi kuò dà dào hán dān、 shā qiū ( jīn hé běi píng xiāng dōng běi )， zài zhè guǎng dà dì qū nèi xiū jiàn lí gōng bié guǎn、 yuàn yòu tái xiè； yòu chǒng 'ài měi nǚ dá jǐ， zhōng rì yín shēng gē wǔ； tā hái zào jiǔ chí ròu lín， dà sì sōu guā， jiāng zhēn bǎo duī mǎn liǎo lù tái。 tā rèn yòng huài rén， pò hài zhèng zhí de chén zǐ， rú zhòng yòng tān cái hǎo lì de fèi zhòng， tí bá tiǎo bō líjiàn de 'è lái。 tā biǎn chì rén men 'ài dài de xiánxiàng shāng róng， yòng“ páoluò zhī xíng” cán hài jìn jiàn de zhōng chén， wā liǎo shū shū bǐ gān de xīn， bī dé gē gē wēi zǐ táo wáng， yòu bī dé lìng yī gē gē jī zǐ zhuāng fēng。 shāng zhòu de dàoxíng nì shī， shǐ dé cháo zhōng dà chén、 guì zú yǐ jí sì fāng de zhū hóu wú bù lí xīn lí dé， lǎo bǎi xìng rěn wú kě rěn， shāng wáng cháo wēi zài dàn xī。 　　 yǔ cǐ tóng shí， wèi shuǐ liú yù de zhōu zú zhèng zài jué qǐ。 xī bó hóu jī chāng， jiù shì rì hòu de zhōu wén wáng， shì gè hěn yòu zuò wéi de chuàng yè zhù， tā qín yú zhèng shì， lǐ xián xià shì， guǎng luó rén cái， bài jiāng shàng jiāng zǐ yá wéi jūn shī， shǐ“ tiān xià sān fēn， qí 'èr guī zhōu”。 wén wáng zài wèi 50 nián， wéi miè shāng zuò hǎo liǎo chōng fēn de zhǔn bèi gōng zuò。 zài gōng zhàn liǎo shāng cháo zài wèi shuǐ zhōng yóu de zhòng yào jù diǎn chóng de dì 'èr nián， biàn jiāng qí dedōu chéng qiān zhì guān zhōng de gāo yú zhī dì fēng yì ( jīn shǎn xī xī 'ān xī nán )， wán chéng liǎo duì shāng dū de bāo wéi zhī shì。 　　 wén wáng sǐ yú qiān fēng de cì nián， qí hòu wǔ wáng jí wèi， zài jiāng shàng de fǔ zuǒ xià“ diào mín fá zuì”， kāi shǐ liǎo wǔ wáng fá zhòu de guì zú gé mìng。 mù yě yī zhàn， zhòu jūn tǔ bēng wǎ jiě， shāng wáng cháo zhòng pàn qīn lí， zhòu wáng táo huí shāng dū， dēng shàng lù tái zì fén 'ér sǐ。 　　 shāng cháo shǐ yú tānɡ， zhōng yú zhòu， lì 30 dì， xiǎng guó 644 nián， gù chēng“ liù bǎizǎi， zhì zhòu wáng”。 　　 zhōu wǔ wáng， shǐ zhū zhòu， bā bǎizǎi， zuì cháng jiǔ。 　　 zhōu wǔ wáng xìng jī， míng fā， tā zhū tǎo bào jūn shāng zhòu， jiàn lì liǎo zhōu cháo， shì zhōu cháo de dì yī wèi jūn zhù。 tā de fù qīn jī chāng ( jí zhōu wén wáng ) shì shāng cháo de xī bó hóu， yīn kàn dào zhòu wáng cán bào， àn zhōng tàn xī jǐ shēng， biàn bèi qiú jìn zài yǒu lǐ jiān yù ( jīn hé nán tānɡ yīn xiàn ) cháng dá qī nián。 dàn shì jī chāng bìng méi yòu sàng shī xìn xīn， xiāng fǎn dì tā zhù yì jīng、 lǎn rén cái， fù guó qiáng bīng， bìng qiě 'àn zhào jiāng shàng zhì dìng de zhàn lüè“ xiū dé yǐ qīng shāng zhèng”。 sì shí duō gè zhū hóu guó xiān hòu guī shùn yú zhōu， zhè jiù wéi wǔ wáng fá zhòu jī zú liǎo běn qián。 　　 wǔ wáng jì wèi hòu， jī jí jìn xíng miè shāng zhǔn bèi。 wǔ wáng yǐ jiāng shàng wéi shī， fù zé quán guó jūn shì； yǐ qí dì zhōu gōng dàn wéi fǔ， chǔlǐ guó jiā zhèng wù； hái rèn mìng zhào gōng、 bì gōng děng rén wéi zhù shǒu， yòu yíng jiàn liǎo xīn dū héng héng gǎo jīng。 　　 wéi yàn zhèng zì jǐ de hào zhào lì yǐ jí gè fāng zhū hóu shì fǒu tóng xīn tóng dé， wǔ wáng shuài shī dōng jìn， guān bīng méng jīn ( jīn hé nán mèng jīn ) de huáng hé dù kǒu， huì méng gè lù zhū hóu。 jiāng tài gōng duì tiān méng shì dào：“ cāng sì cāng sì， zǒng 'ěr zhòng ruǐ， yǔ 'ěr zhōu jí， hòu zhì zhě zhǎn”。 bù qī 'ér huì de zhū hóu dá bā bǎi zhī zhòng， dà jiā gōng tuī wǔ wáng wéi méng zhù， jìn xíng liǎo fá zhòu qián de zǒng dòng yuán。 　　 méng jīn zhī huì hòu 'èr nián， shāng cháo tǒng zhì hé xīn yán zhòng fēn liè， shāng zhòu wáng bèi chè dǐ gū lì， fá zhòu shí jī chéng shú。 chèn shāng jūn zhù lì yuǎn gōng dōng yí， zhāogē chéng kōng xū zhī shí， zhōu wǔ wáng qīn shuài dà jūn， zài méng jīn huì hé gè lù zhū hóu， bìng lián hé xī nán dì qū hé jiāng hàn liú yù de shǎo shù mín zú。 wǔ wáng zuò“ tài shì” lìshǔ shāng zhòu de bào nüè， xuān bù“ wéi gòng xíng tiān fá” de hào lìng。 dà jūn cóng méng jīn dù huáng hé， shā bēn shāng dū zhāogē， yǔ shāng jūn zhàn yú shāng dū jiāo wài qī shí lǐ de mù yě。 　　 shāng jūn de zhù lì zài wài， lín shí pīn còu de bīng shì duō wéi qiú fàn、 nú lì děng zuì rén， zhè xiē rén jì wú dǒu zhì yòu wú xùn liàn， bù shǎo rén hái lín zhèn dǎo gē， zhì shǐ shāng jūn quán xiàn kuì bài。 zhòu wáng jiàn dà shì yǐ qù， huāng máng táo huí yīn dū zhāogē， zì fén yú lù tái。 wǔ wáng yòng tóng yuè kǎn xià shāng zhòu de tóu， xuán guà zài dà qí shàng shì zhòng， zhèng shì xuān gào shāng cháo miè wáng liǎo。 　　 wǔ wáng zhàn lǐng yīn dū hòu， bǎ zhòu wáng cún zài lù tái de qián cái hé cáng zài jù qiáo de liáng shí fā gěi qióng kǔ de bǎi xìng， wéi zhōng chén bǐ gān de mù jiā tǔ zhì jìng， hái shì fàng liǎo bèi zhòu wáng qiú jìn de jī zǐ， cóng 'ér shēn dé mín xīn， wàn xìng yuè fú。 zhōu wáng cháo shì zhōng guó lì shǐ shàng zuì cháng jiǔ de cháo dài， zǐ sūn chéng jì gòng 37 dì， xiǎng guó 867 zài， suǒ yǐ shuō“ bā bǎizǎi， zuì cháng jiǔ”。 　　 zhōu zhé dōng， wáng gāng zhuì， chěng gān gē， shàng yóushuì。 　　 zhōu yōu wáng shì xuān wáng zhī zǐ， zhōu wáng cháo de dì shí 'èr dài jūn zhù， yě shì xī zhōu yòu míng de fǔ xiǔ hūn kuì de mò dài tiān zǐ。 yōu wáng jí wèi hòu， hàn zāi、 dì zhèn jiē lián bù duàn， zhōu cháo de shēng chǎn zāo dào yán zhòng pò huài， shè huì zhì xù xiàn rù dòng dàng zhī zhōng。 zhōu yōu wáng duì cǐ jìng rán bù wén bù wèn， zhōng rì chén zuì zài huā tiān jiǔ dì zhī zhōng。 tā shí fēn chǒng 'ài měi qiè bāo sì， zài qí shēng xià 'ér zǐ bó fú yǐ hòu gèng jiā chǒng 'ài tā， zuì hòu fèi liǎo shēn huáng hòu hé tài zǐ yí jiù， gǎi lì bāo sì wéi hòu， bó fú wéi tài zǐ。 shǐ guān bó yáng duì yōu wáng fèi dí lì shù de xíng jìng píng lùn shuō， zhōu cháo yǐ niàng chéng liǎo wáng guó zhī huò， shuí yě wǎn jiù bù liǎo。 wéi bó dé bāo sì yī xiào， yōu wáng shàng yǎn liǎo“ fēng huǒ xì zhū hóu” de nào jù； wèile qióng shē jí yù， yōu wáng tí bá shàn cháng zuānyíng sī lì de guó shí fù wéi qīng， jiā zhòng fù shuì， jī qǐ liǎo bǎi xìng de pǔ biàn bù mǎn。 　　 shēn hóu duì zì jǐ de nǚ 'ér shēn hòu wú duān bèi fèi běn yǐ shí fēn nǎo nù， yōu wáng yòu yīn tā jù jué jiāo chū fèi tài zǐ yù qǐ bīng fá shēn， yú shì lián hé zèng guó， gòu jié quǎn róng zú， yī tóng shā xiàng zhōu cháo dedōu chéng gǎo jīng。 yōu wáng jí lìng lí shān jǔ qǐ fēng huǒ bào jǐng， dàn gè guó zhū hóu hài pà zài cì bèi xì nòng， wú rén qián lái qín wáng。 quǎn róng shā rù gǎo jīng， yōu wáng dài zhe bāo sì táo wǎng lí shān， bèi quǎn róng shā sǐ， bāo sì bèi lǔ。 cóng wǔ wáng fá zhòu jiàn lì zhōu cháo， dào quǎn róng fén lüè gǎo jīng， 352 nián de xī zhōu wáng cháo jiù zhè yàng miè wáng liǎo。 　　 zhōu yōu wáng sǐ hòu， gè zhū hóu yǔ shēn hóu、 zèng hóu shāng dìng， bǎ fèi tài zǐ yí jiù cóng shēn guó yíng huí， lì wéi zhōu tiān zǐ， jiù shì lì shǐ shàng de zhōu píng wáng。 jiàn yú gǎo jīng yǐ bèi shāo chéng wǎ lì， yòu zài quǎn róng de wēi xié zhī xià， píng wáng yú gōng yuán qián 770 nián， zài gè guó zhū hóu de bāng zhù xià， diū qì zōng zhōu dōng qiān luò yì， shǐ chēng dōng qiān hòu de zhōu wáng cháo wéi dōng zhōu。 　　 dōng qiān zhī hòu de zhōu wáng shì， wēi wàng dī luò， gāng jì hé zhèng zhì dì wèi měi kuàng yù xià， gù chēng“ wáng gāng zhuì”。 zhū hóu men gè zì wéi wáng， wèile kuò zhāng shì lì bǐ cǐ gān gē xiāng xiàng， tiān xià cóng cǐ biàn dé fēn luàn bù kān。 shuìkè、 móu shì zhī lèi de tóu jī fènzǐ xiāng jì dēng chǎng， lái“ shàng yóushuì”， zuì yòu dài biǎo xìng de rén wù jiù shì sū qín hé shì zhāng yí。 　　 shǐ chūn qiū， zhōng zhàn guó， wǔ bà qiáng， qī xióng chū。 　　 píng wáng dōng qiān zhī shǐ wéi chūn qiū， kǒng zǐ jué bǐ zhī hòu wéi zhàn guó， zhěng gè dōng zhōu de lì shǐ wéi 515 nián， qí zhōng chūn qiū 242 nián， zhàn guó 273 nián。 huàfēn de yǐ jù shì yǐ jù liǎng bù shǐ shū 'ér lái， jiù shì kǒng zǐ zuò de《 chūn qiū》 hé wú míng shì zhù de《 zhàn guó cè》。 qián zhě shì lǔ guó de guó shǐ， hòu zhě jì shù liǎo cóng zhōu wēi liè wáng 23 nián dào qín shǐ huáng jiān bìng liù guó， 182 nián jiān gè guó de jūn shì yǔ wài jiāo huó dòng。 　　 dōng zhōu zhī shí， wǔ bà qī xióng gè jù yī fāng。 wǔ bà zhǐ chūn qiū shí qī de wǔ wèi bà zhù， jí qí huán gōng、 jìn wén gōng、 qín mù gōng、 sòng xiāng gōng、 chǔ zhuāng wáng。 qī xióng shì zhàn guó shí qī， qí、 chǔ、 yàn、 hán、 zhào、 wèi、 qín qī gè qiáng guó zhī jūn。 chūn qiū shí qī， lì shǐ zī liào lǐ yòu míng lù de guó jiā yòu 170 gè， dào mèng zǐ shí dài jiù zhǐ shèng xià“ lǔ qí sòng jìn， chǔ zhèng cáo chén， wèi yàn qín cài”， shí 'èr guó liǎo。 　　 chūn qiū shí qī hé zhàn guó shí qī de shè huì xíng tài wán quán bù yī yàng， yǐ zhàn zhēng wéi lì， tái wān xué zhě huáng rén yǔ yǐ wéi， chūn qiū shí dài de jūn duì rén shù shǎo， zhàn dǒu yī bān bù chāo guò yī rì jiù jié shù liǎo。 jiāo zhàn shuāng fāng jūn bǎo chí lèi sì xī fāng de qí shì fēng dù， wú lùn shèng bài dōuyào fú hé guì zú de lǐ yí， lì rú qióng kòu wù zhuī、 lǎo rén yǔ hái zǐ bù zuò fú lǔ děng。 sòng xiāng gōng jiù rèn wéi， dí dù hé wèi jìn 'ér gōng zhī， bù shì jūn zǐ suǒ wéi。 kě děng dí bīng dù guò hé lái， sòng jūn yòu bèi shā dé dà bài。 wǒ men xiàn zài kàn lái zhè gè rén hěn yú fǔ， shí jì shàng zhè jiù shì nà gè shí dài de guì zú zuò fēng。 zhōng shì jì de 'ōu zhōu yě shì rú cǐ， liǎng gè rén de jiū fēn jiě jué bù liǎo， jiù zhǎo lái gōng zhèng rén dāng chǎng jué dǒu， bù chǐ yú gǎo 'àn shā nà yī tào。 dào liǎo zhàn guó shí dài jiù bù tóng liǎo， móu shì、 shuìkè dū chū lái liǎo， gè zhǒng jì móu dōuyòu liǎo。 　　 chūn qiū shí dài de dòng luàn shì yòu xiàn dù de， suǒ yǐ kǒng zǐ jué dé hái yòu xī wàng huī fù guò lái。 dào liǎo zhàn guó shí dài， yī cì zhàn yì dòng zhé yòng bīng bǎi wàn， yě zhàn zhī hòu hái yào wéi kùn chéng shì， yī wéi jiù shì jǐ gè yuè， è sǐ rén wú shù。 zài cǐ zhǒng qíng xíng xià， mèng zǐ rèn wéi zhǐ yòu shuō dòng yī gè dà guó shí shī rén zhèng， xiān zuò chū fàn lì， cái yòu kě néng zhì zhǐ zhè zhǒng hùn luàn gōng fá de jú miàn， suǒ yǐ cái yòu mèng zǐ yóushuì gè dà guó de guó jūn， rú qí xuān wáng、 liáng huì wáng děng， zhè yě shì dú mèng zǐ qī piān de jī běn bèi jǐng。 　　 yíng qín shì， shǐ jiān bìng， chuán 'èr shì， chǔ hàn zhēng。 　　 qín zú běn shì qiāng zú de miáo yì， zài zhàn guó mò yè， zhú jiàn qiáng dà qǐ lái。 qín guó lì shǐ shàng chū guò jǐ wèi hěn liǎo bù qǐ de guó wáng， qín mù gōng jiù zuò guò wǔ bà zhī shǒu， qín huì wáng cǎi yòng zhāng yí zhī jì， bá sān chuān、 bìng bā shǔ、 běi shōu shàng jùn、 nán qǔ hàn zhōng， bāo jiǔ yí、 zhì yān yǐng。 zhì qín zhāo wáng yòu jiāng shì lì kuò zhǎn dào huáng hé fù dì， chén fú hán wèi， dōng bī qí lǔ， běi lín yàn zhào。 　　 qín yíng zhèng jí wèi yǐ hòu， tūn 'èr zhōu、 miè liù guó、 píng dìng zhōng yuán， tǒng yī tiān xià， shǐ zhòng duō de zhǒng zú hé wén huà róng hé wéi yī gè tǒng yī de mín zú， jiù shì qín， wài wén chēng“ Chin”， yǐ hòu cái chēng wéi hàn。 qín shǐ huáng shí sān suì jì chéng wáng wèi， èr shí yī suì qīn zì zhí zhèng。 tā zài gōng yuán qián 230 nián shǒu xiān miè liǎo hán guó， yòu yòng liǎo shí nián shí jiān， miè diào liù guó， tǒng yī liǎo tiān xià， yú gōng yuán qián 221 nián jiàn lì qǐ zhōng guó lì shǐ shàng dì yī gè tǒng yī jí quán de zhuān zhì zhù yì wáng cháo。 　　 qín yíng zhèng yǐ wéi zì jǐ gōng guò sān huáng、 dé pèi wǔ dì， suǒ yǐ zūn hào shǐ huáng dì。 tā gāng yì guǒ duàn、 xióng cái dà lüè， qín zhèng zhì guó， jí dà quán yú yī shēn， guī dìng zì jǐ měi tiān yào pī yuè de zòu zhāng zhú jiǎn bù dé shǎo yú yī shí（ 60 gōng jīn）。 zhè wèi shǐ huáng dì fèi fēn fēng、 lì jùn xiàn， xiū chí dào、 shí xíng liǎo shuì tóng shuài、 bì tóng zhí、 shū tóng wén、 chē tóng guǐ、 dù tóng cháng duǎn， liàng tóng dà xiǎo， héng tóng qīng zhòng， shǐ zhèng lìng tǒng yī。 tā běi zhù cháng chéng， nán dìng bǎi yuè， dōng tián dà hǎi， xī jiàn 'ēpáng。 tóng shí， zhè wèi fēng zhǔn xì mù、 hú xiōng chái shēng de shǐ huáng dì， zhuān héng bào nüè， yán xíng kē fǎ， làn shī shā lù， fén shū kēng rú， dà xiū gōng diàn líng mù， bù guǎn bǎi xìng de sǐ huó。 tā rèn yòng lǐ sī luàn zhèng， chǒng zhào gāo huò guó， bèi gǔ luàn jīn， sì wú jì dá， shì gè míng fù qí shí de bào jūn。 　　 qí shí， qín shǐ huáng de tóng nián fēi cháng bù xìng， tā de fù qīn zǐ chǔ（ yì rén） shì qín guó de gōng zǐ， què bèi sòng dào zhào guó zuò rén zhì。 yíng zhèng jiù chū shēng zài zhào guó， yīn shēng zài zhēngyuè cái qǔ míng wéi zhèng， zài zhào guó gū dú dì shēng huó liǎo jiǔ nián。 zhè zhǒng jīng lì yán zhòng niǔ qū liǎo yíng zhèng de xīn líng， tā zài tǒng yī tiān xià yǐ hòu cǎi qǔ de zhǒng zhǒng bào nüè cuò shī， bù néng bù shuō yǔ tā de biàn tài xīn lǐ yòu mìqiè de guān xì。 　　 gōng yuán qián 210 nián qī yuè shèng shǔ jì jié， qín shǐ huáng yú xún shì tú zhōng sǐ yú shā qiū píng tái（ jīn hé běi guǎng zōng jìng nèi）， nián jǐn 50 suì。 tā zài qín wáng wèi 25 nián， chēng huáng dì 12 nián， gòng jì zhí zhèng 37 nián。 zhào gāo yǔ lǐ sī cuàn gǎi yí zhào， lì hú hài wéi qín 'èr shì； yòu wěi zào shèng zhǐ ràng gōng zǐ fú sū hé jiāng jūn méng tián zì jìn。 qí hòu， zhào gāo zhuān quán shā liǎo lǐ sī， yòu shā liǎo qín 'èr shì， yóu fú sū de 'ér zǐ zǐ yīng jí wèi。 qí shí tiān xià dà luàn， qún xióng bìng qǐ， liú bāng yǔ xiàng yǔ cóng dōng xī liǎng lù rù guān fá qín。 liú bāng qiǎng xiān yī bù， gōng zhì xián yáng。 zǐ yīng shā liǎo zhào gāo， sù chē bái mǎ， bó zǐ shàng guà zhe yù xǐ， qǐng jiàng yú zhǐ dào zhī bàng， tā zài wèi cái 46 tiān。 kě tàn， shǐ huáng dì miè liù guó、 píng tiān xià chuàng jiàn de guó jī， běn yǐ wéi qiān qiū yī tǒng， wàn shì yī xì。 nǎ zhī dào zhǐ chuán liǎo 'èr shì， sān zhù jiā zài yī gòng cái wǔ shí yī nián。 jiē xià lái jiù shì liú bāng yǔ xiàng yǔ de chǔ hàn xiāng zhēng。 　　 gōng yuán qián 207 nián bā yuè， fá qín xī lù jūn tǒng shuài liú bāng， bīng bù xuè rèn dì jìn jūn xián yáng。 qín wáng zǐ yīng jiàn dà shì yǐ qù， tóu jiàng liǎo。 zhòng jiāng quàn liú bāng shā liǎo zǐ yīng， yǐ miǎn qín jūn cán bù sǐ huī fù rán。 liú bāng kàn zhe zhè wèi zǐ yīng shí zài tài kě lián liǎo， zǒng gòng cái dāng liǎo 46 tiān de qín wáng hái bù gǎn chēng dì， bù rěn xīn shā tā。 zhè yī niàn cí bēi de yīn， cái huàn lái rì hòu cáo pī cuàn wèi， bù shā hàn xiàn dì liú xié de guǒ bào。 　　 liú bāng yī jìn xián yáng huáng gōng jiù bù xiǎng zài chū lái liǎo。 fán kuài、 zhāng liáng zài sān kǔ quàn， liú bāng cái suàn zuò bà。《 shǐ jì ? gāo zǔ běn jì》 zài， liú bāng hái jūn bà shàng， zhào fù lǎo háo jié yuē：“ fù lǎo kǔ qín kē fǎ jiǔ yǐ， fěi bàng zhě zú， ǒu yǔ zhě qì shì。 wú yǔ zhū yuē， xiān rù guān zhě wáng zhī， wú dāng wáng guān zhōng。 yǔ fù lǎo yuē fǎ sān zhāng 'ěr： shā rén zhě sǐ， shāng rén jí dào dǐ zuì”。 liú bāng yǔ guān zhōng fù lǎo yuē fǎ sān zhāng， qí yú qín cháo de kē fǎ yī gài fèi chú， shòu dào bǎi xìng de rè liè yōng hù。 　　 dōng lù jūn tǒng shuài xiàng yǔ， yī lù shàng pò chéng duó guān、 dà kāi shā jiè， sù dù jiù màn liǎo。 dài gǎn dào hán gǔ guān， liú bāng yǐ zhàn jù guān zhōng， hái pài bīng bǎ zhù hán gǔ guān kǒu。 xiàng yǔ dà nù， shā jìn guān lái， zhù jūn hóng mén。 dé zhī liú bāng tún bīng bà shàng， shòu jiàng zǐ yīng、 hái shōu liǎo yù xǐ、 yuē fǎ sān zhāng， hèn dé yǎo yá qièchǐ， yú shì yǐ qìng hè qín wáng wéi míng bǎi xià hóng mén yàn yào shā liú bāng。 xiàng yǔ yòu dà jūn 40 wàn， néng zhēng guàn zhàn； liú bāng zhǐ yòu rén mǎ shí wàn， nǎ lǐ shì xiàng yǔ de duì shǒu， bù gǎn bù lái fù yàn。 hóng mén yàn shàng liú bāng yī bābí tì yī bǎ lèi dì kū sù， shuō dé xiàng yǔ 'ěr ruǎn xīn huó。 jūn shī fàn zēng yī kàn bù hǎo， gǎn jǐn zhǎo lái xiàng zhuāng wǔ jiàn， yì zài jiǔ xí yàn shàng shā liǎo liú bāng。 zhāng liáng yě jiào lái fán kuài chuǎng xí， liú bāng cái dé yǐ chéng jī táo zǒu。 　　 xiàng yǔ shā liǎo zǐ yīng， huǒ shāo xián yáng gōng。 biǎo miàn shàng zūn chǔ huái wáng wéi yì dì， ér 'àn zhōngjiàng huái wáng shì yú nán qiān tú zhōng。 xiàng yǔ zì lì wéi xī chǔ bà wáng， jiàn dū péng chéng， jiāng quán guó fēn chéng shí bā gè zhū hóu guó， liú bāng bèi fēng wéi hàn wáng， yóu cǐ lā kāi liǎo chǔ hàn xiāng zhēng de wéi mù。 　　 zhàn zhēng chū qī， liú bāng bīng wēi jiāng guǎ。 zài sì nián duō de shí jiān lǐ， shuāng fāng dà zhàn qī shí cì， xiǎo zhàn sì shí yú cì， liú bāng lǚ zhàn lǚ bài， shēn shòu zhòng shāng shí 'èr cì。 chǔ jiāng jì bù， céng dān rén dú qí shā rù hàn jūn， yī dāo pī xià liú bāng zuò qí de mǎyǐ bā， xiǎn yī xiǎn yào liǎo liú bāng de mìng。 qí hòu yóu yú xiàng yǔ zài zhèng zhì hé zhàn lüè shàng bù duàn fā shēng cuò wù， zhú jiàn sàng shī zhù dòng， shuāng fāng xíng shì nì zhuǎn， cái fā shēng gēn běn xìng de lì liàng zhuǎn biàn。 　　 gōng yuán qián 202 nián shí yuè， xiàng yǔ yǐn jūn dōng chè， liú bāng shuài jūn jǐn zhuī bùshě。 shí 'èr yuè， chǔ jūn bèi bāo wéi zài gāi xià（ jīn 'ān huī líng bì xiàn dōng nán）， xiàn yú yī chóu mò zhǎn de jìng dì。 wèile jìn yī bù dòng yáo hé wǎ jiě chǔ jūn yì zhì， hán xìn yào hàn jūn zài yè mù lǐ chàng qǐ chǔ gē。 chǔ jūn tīng liǎo wú bù lèi xià， xiàng yǔ yě dà chī yī jīng， yǐ wéi hàn jūn yǐ jīng zhàn lǐng liǎo chǔ dì。 tā héng miàn yǐn jiǔ、 yī biān jī 'áng kāng kǎi dì chàng qǐ gē lái， gē yuē： 　　 lì bá shān xī qì gài shì， shí bù lì xī zhuī bù shì！ 　　 zhuī bù shì xī kě nài hé？ yú xī yú xī nài ruò hé！ 　　 yú jī yě qǐ 'ér hé chàng， gē yuē： 　　 hàn bīng yǐ lüè dì， sì fāng chǔ gē shēng。 　　 dà wáng yì qì jìn， jiàn qiè hé liáo shēng！ 　　 gē bà， bá jiàn zì wěn 'ér sǐ。 xiàng yǔ jiàn dà shì yǐ qù， dài liǎo bā bǎi qí bīng lián yè tū wéi nán táo。 dì 'èr tiān lí míng， liú bāng fā jué xiàng yǔ tū wéi 'ér qù， biàn pài bīng zhuī gǎn。 xiàng yǔ dù guò huái hé， gēn suí tā de qí bīng zhǐ shèng xià bǎi yú qí liǎo。 dài dào yīn líng（ jīn 'ān huī dìng yuǎn xiàn xī běi） shí mí liǎo lù， xiàn jìn hú zhǎo dì dài， bèi hàn jūn zhuī zhì。 xiàng yǔ lǐng bīng qiě zhàn qiě tuì， tuì zhì wū jiāng biān， yīn wú yán zài jiàn jiāng dōng fù lǎo， bù yuàn shàng chuán huí jiāng dōng， zì wěn yú wū jiāng。 　　 liú bāng chéng shèng zhuī jī， hěn kuài píng dìng liǎo jiāng nán， jiàn lì liǎo hàn cháo 441 nián de yī tǒng tiān xià。 xiàng yǔ píng shēng jiǔ jīng shā chǎng， gōng wú bù kè、 zhàn wú bù shèng， tā zhǐ zhēn zhèng dì shū guò yī cì， yī cì jiù yào liǎo tā de mìng！ xiāng fǎn， liú bāng zài zhàn chǎng shàng guǎ lǚ zhàn lǚ bài， zhǐ zhēn zhèng dì yíng liǎo yī cì， yī cì jiù zuò shàng liǎo dì wáng de bǎo zuò。 　　 liú bāng yǔ xiàng yǔ， qí shí shì wán quán bù tóng de liǎng lèi rén。 xiàng yǔ shì guì zú hòu yì， liú bāng shì shì jǐng rén wù， xiàng yǔ lì bá shān hé， yīng yǒng wú dí； liú bāng jì bù néng wén， yě bù huì wǔ。 xiàng yǔ jiǎng yì qì、 zhòng gǎn qíng、 ài zēng fēn míng； liú bāng tān lán hàosè、 fǎn fù wú cháng、 jiǎo xiá duō yí。 suǒ yǐ sī mǎ qiān zhù《 shǐ jì》 jiāng xiàng yǔ miáo xiě chéng mò lù yīng xióng， bǎ liú bāng fǎn chèn chéng wěi jūn zǐ。 nà shí shì hàn cháo liú jiā de tiān xià， sī mǎ qiān hái gǎn jiāng“ xiàng yǔ běn jì” fàng zài“ gāo zǔ běn jì” zhī qián， tā de dǎn zǐ yòu duō dà。 　　 dàn yě zhèng shì cóng liú bāng kāi shǐ， cái yòu liǎo píng mín dǎ tiān xià、 zuò huáng dì de xiān lì， ér zài cǐ zhī qián de gǎi cháo huàn dài， wú bù shì guì zú gé mìng，“ tānɡ fá xià”“ wǔ wáng fá zhòu” dōushì rú cǐ。 　　 gāo zǔ xīng， hàn yè jiàn， zhì xiào píng， wáng mǎng cuàn。 　　 gōng yuán qián 202 nián， liú bāng zhèng shì jí liǎo huáng dì wèi， jiù shì lì shǐ shàng de hàn gāo zǔ（ xī hàn jì nián cóng gōng yuán qián 206 nián liú bāng chēng hàn wáng shí suàn qǐ）。 liú bāng jiàn dū luò yáng， hòu lái qiān zhì cháng 'ān， cóng nà shí hòu kāi shǐ de 'èr bǎi yī shí nián， hàn cháo dedōu chéng yī zhí zài cháng 'ān。 lì shǐ shàng bǎ zhè gè shí qī chēng wéi“ xī hàn”， yě jiào“ qián hàn”。 　　 liú bāng jí wèi bù jiǔ， zài yī cì qìng gōng huì shàng duì dà chén men shuō：“ wǒ zhī suǒ yǐ néng gòu dé tiān xià， quán zài yòng rén。 yùn chóu wéi wò， jué shèng qiān lǐ， wǒ bù rú zhāng liáng； zhì lǐ guó jiā， ān fǔ bǎi xìng， gěi qián fāng yùn sòng jūn liáng， wǒ bǐ bù shàng xiāo hé； tǒng lǐng bǎi wàn dà jūn， chōng fēng xiàn zhèn， wǒ gǎn bù shàng hán xìn。 zhè sān gè réndōu shì dāng dài de háo jié， wǒ néng gòu zhòng yòng tā men， zhè jiù shì wǒ dé tiān xià de yuán yīn。” gù cǐ xiāo hé、 zhāng liáng、 hán xìn bèi chēng wéi“ hàn chū sān jié”。 　　 liú bāng zài wèi jǐn liù、 qī nián de shí jiān jiù sǐ liǎo， tài zǐ liú yíng jí wèi， shǐ chēng hàn huì dì。 liú bāng de huáng hòu lǚ zhì jiāng qī fū rén cán hài chéng“ rén zhì”， yòu dú sǐ zhào wáng rú yì， shǐ liú yíng shēn xīn shòu dào jí dà de cì jī， miǎnqiǎng zài wèi qī nián jiù sǐ liǎo， nián jǐn 20 suì。 qí hòu lǚ zhì zhuān quán bā nián， dà liàng qǐ yòng lǚ xìng niàn jiā rén， yù jiāng hàn cháo biàn chéng lǚ xìng de tiān xià。 　　 hàn yè chū jiàn de 'èr shí nián shí jiān lǐ， chú liǎo wáng shì nèi bù de zhēng dǒu yǐ wài， zài jīng jì jiàn shè、 shè huì wén jiào děng fāng miàn， bìng méi yòu shénme jiàn shù， zǒng suàn bù dǎ zhàng liǎo， bǎi xìng kě yǐ chuǎn kǒu qì liǎo。 zhēn zhèng diàn dìng hàn cháo 400 nián jī yè de， yào cóng liú bāng de xiǎo 'ér zǐ hàn wén dì liú héng kāi shǐ。 　　 lǚ zhì sǐ hòu， lǚ shì jí tuán fù miè， liú héng jì wèi。 tā shì lì shǐ shàng gōng rèn de kuān hòu、 rén cí、 jié jiǎn de hǎo huáng dì， yǔ qí zǐ hàn jǐng dì liú qǐ yī qǐ， bèi tuī chóng wéi“ wén jǐng zhī zhì” de rén zhèng bǎng yàng。 　　 hàn wén dì liú héng suǒ yǐ néng gòu kuān hòu、 rén cí、 jié jiǎn， dé lì yú mǔ qīn bó hòu de jiào yù。 bó shì shì nán fāng wú guó rén， shì gè zhī shū míng lǐ de xián qī liáng mǔ， píng shēng zuì xǐ huān dú《 lǎo zǐ》。 tā jū rán néng gòu duǒ guò lǚ hòu de pò hài， kě jiàn tā de“ huáng lǎo zhī xué” gōng fū bù yī bān。 hàn wén dì yī shēng dū shòu mǔ qīn yǐng xiǎng， zhì guó zhī dào yě lì shǒu lǎo zǐ de sān bǎo：“ yī yuē cí、 èr yuē jiǎn、 sān yuē bù gǎn wéi tiān xià xiān”。 liú bāng shǒu tí sān chǐ jiàn， mǎ shàng qǔ tiān xià， liú héng yǐ dào dé wén zhì shǒu tiān xià， cái yòu 200 duō nián de xī hàn wáng cháo。 wén jǐng zhī zhì， shǐ quán guó xiū yǎng shēng xī、 huī fù guó lì、 fā zhǎn jīng jì， ér zhēn zhèng fù xīng chuán tǒng wén huà de zé shì hàn wǔ dì liú chè。 　　 hàn wǔ dì shòu gōng sūn hóng、 dǒng zhòng shū de yǐng xiǎng，“ bà chù bǎi jiā， dú zūn rú shù”。 dào hàn yuán dì shí dài zé wán quán què dìng zǒu rú jiā xué shù sī xiǎng wéi zhù de lù xiàn， cái xíng chéng hàn rú yǐ zhù shū、 xùn gǔ、 kǎo jù de“ hàn xué”。 dàn shì“ dú zūn rú shù” kàn sì tuī chóng， shí zé zàng sòng liǎo chuán tǒng de rú jiā sī xiǎng， shǐ rú jiā xué shù zǒu shàng liǎo jìn qīn fán zhí de tuì huà zhī lù， wéi xī hàn wáng cháo de shuāi wáng zhǒng liǎo 'è yīn。 　　 yóu hàn gāo zǔ liú bāng suàn qǐ， zhì huì dì、 wén dì、 jǐng dì、 wǔ dì、 zhāo dì、 xuān dì、 yuán dì、 chéng dì、 āi dì wéi qián shí dì。 chuán dào dì shí yī dài hàn xiào píng dì， xiào píng dì jì wèi shí zhǐ yòu jiǔ suì， bèi wài qī wáng mǎng yī bēi zhèn jiǔ dú sǐ liǎo。 wáng mǎng cuàn wèi， gǎi guó hào wéi xīn， xī hàn wáng cháo zhì cǐ 'ér wáng。 　　 dú hàn cháo de lì shǐ， hěn jué qí guài。 hàn cháo yòu shí gè huáng dì jì wèi de shí hòu nián líng dōuhěn xiǎo， zuì xiǎo de yī suì， zuì dà de shí qī suì。 shú xī《 sān guó》 de réndōu zhī dào， hàn xiàn dì liú xié jiù shì bā suì jí wèi。 huáng dì nián líng tài xiǎo， méi yòu bàn fǎ lǐ zhèng， zhǐ néng kào bié rén fǔ zhèng， wài rén xìn bù guò， zhǐ yòu jiào tài hòu xié zhù lǐ zhèng。 tài hòu jiǔ jū shēn gōng， duì shè huì shàng de shì qíng yī qiào bù tōng， zhǐ néng zhǎo zì jǐ de niàn jiā rén lái bāng máng， zào chéng wài qī zhuān quán。 shí jiān jiǔ liǎo， wài qī yǔ yì fēng mǎn， zì jǐ yě xiǎng cuàn wèi dāng huáng dì， tiān xià jiù yòu yào luàn liǎo。 　　 xiǎo huáng dì màn màn zhǎngdà liǎo， duì cǐ xiàn zhuàng dāng rán bù mǎn， yòu yào bǎ tài hòu zhè yī xì de wài qī tuī fān， huī fù zì jǐ de huáng quán。 dàn shì xiǎo huáng dì jì wú bīng quán， yòu wú jīng yàn， zěn me bàn ní？ zhǐ néng lì yòng shēn biān de huàn guān， suǒ yǐ yòu yòu huàn guān dāng zhèng。 kàn kàn liǎng hàn sì bǎi duō nián de lì shǐ， bù shì wài qī cuàn wèi jiù shì huàn guān zhuān quán， méi wán méi liǎo。 　　 hàn chéng dì de mǔ qīn、 huáng tài hòu wáng zhèng jūn yòu bā gè xiōng dì， chú liǎo yī gè zǎo sǐ de， qí yú qī gèdōu bèi fēng wéi hóu， wáng mǎng jiù shì wáng tài hòu de zhí zǐ。 wáng jiā zǐ dì duō shù jiāo shē 'ào zòng， wáng mǎng què méi yòu nà zhǒng xí qì， tā xiàng pǔ tōng de dú shū rén yī yàng， zuò shì jǐn shèn xiǎo xīn， shēng huó yě bǐ jiào jié jiǎn。 wáng mǎng zuò liǎo dà sī mǎ yǐ hòu， hěn zhù yì zhāo lǎn rén cái， bù shǎo dú shū réndōu mù míng lái tóu。 　　 dào xiào píng dì jí wèi de shí hòu， nián jì cái jiǔ suì， guó jiā dà shìdōu yóu dà sī mǎ wáng mǎng zuò zhù。 chuī pěng wáng mǎng de réndōu shuō wáng mǎng shì 'ān dìng hàn cháo de dà gōng chén， qǐng tài huáng tài hòu fēng wáng mǎng wéi 'ān hàn gōng。 wáng mǎng shuō shí me yě bù kěn jiē shòu， yú shì wēi wàng jiù gèng gāo liǎo。 bié rén yuè shì chuī pěng wáng mǎng， hàn píng dì yuè jué dé tā kě pà、 kě hèn， yīn wéi wáng mǎng bù zhǔn píng dì de mǔ qīn liú zài shēn biān， hái bǎ tā jiù jiù jiā de rén shā guāng liǎo， suǒ yǐ hàn píng dì cháng zài bèi dì lǐ yuàn hèn wáng mǎng。 　　 yī tiān， dà chén men gěi hàn píng dì zhù shòu， wáng mǎng qīn zì xiàn shàng yī bēi dú jiǔ， hàn píng dì méi yòuhuái yí， jiē guò lái jiù hē liǎo。 dì 'èr tiān， gōng lǐ chuán chū huà lái， shuō hàn píng dì dé liǎo zhòng bìng， méi yòu jǐ tiān jiù sǐ liǎo。 hàn píng dì sǐ de shí hòu cái shí sì suì， dāng rán méi yòu 'ér zǐ。 yú shì wáng mǎng cóng liú jiā de zōng shì lǐ zhǎo liǎo yī gè liǎng suì de hái zǐ wéi tài zǐ， jiào zuò rú zǐ yīng， wáng mǎng zì chēng“ jiǎ huáng dì”（ dài lǐ de yì sī）。 yòu rén quàn wáng mǎng gān cuì jì wèi zuò zhēn huáng dì， wáng mǎng yě jué dé jiǎ de bù rú zhēn de， yú shì xiàng tài huáng tài hòu qù tǎo huáng dì de chuán guó yù xǐ。 wáng zhèng jūn zhè cái dà chī yī jīng， bù kěn jiāo chū yù xǐ yòu bèi bī wú nài， jiù qì fèn dì bǎ yù xǐ rēng zài dì shàng， shuāi diào liǎo yī gè jiǎo。 wáng mǎng xīn téng de bù dé liǎo， gǎn kuài jiào rén yòng huáng jīn xiāng hǎo， zhè jiù shì lì shǐ shàng yòu míng de“ jīn xiāng yù” xǐ。 　　 gōng yuán bā nián， wáng mǎng zhèng shì jì huáng dì wèi， gǎi guó hào wéi xīn， dū chéng réng zài cháng 'ān。 cóng hàn gāo zǔ chēng dì kāi shǐ de xī hàn wáng cháo， tǒng zhì liǎo 210 nián， dào zhè shí hòu jié shù liǎo。 　　 guāng wǔ xīng， wéi dōng hàn， sì bǎi nián， zhōng yú xiàn。 　　 wáng mǎng zuò liǎo huáng dì， dǎzháo fù gǔ gǎi zhì de huǎng zǐ， xià lìng biàn fǎ。 dì yī， bǎ quán guó tǔ dì gǎi wéi“ wáng tián”， bù zhǔn mǎi mài； dì 'èr， bǎ nú bì dìng wéi“ sī shǔ”， bù zhǔn mǎi mài； dì sān， píng dìng wù jià， gǎi gé bì zhì。 tǔ dì gǎi zhì hé nú bì sī shǔ 'èr xiàng， zài guì zú háo qiáng de fǎn duì xià gēn běn jiù méi fǎ shí xíng。 píng dìng wù jià de quán lì zhǎng wò zài guì zú guān liáo shǒu lǐ， zhèng hǎo yòng lái tóu jī dǎo bǎ、 tān wū lè suǒ， suǒ yǐ bì zhì gǎi liǎo hǎo jǐ cì， qián yuè gǎi yuè xiǎo， jià yuè zuò yuè dà， wú xíng zhī zhōng yòu guā liǎo lǎo bǎi xìng yī bǐ xuè hàn qián。 　　 wáng mǎng de xīn zhèng cè wú jí 'ér zhōng， yīn wéi bù dàn lǎo bǎi xìng fǎn duì， guì zú guān liáo yě fǎn duì。 wéi huǎn hé guó nèi máo dùn， wáng mǎng yòu xiǎng fā dòng zhàn zhēng， zhè yī lái yòu yǐn qǐ liǎo xiōng nú、 xī yù、 xī nán gè bù zú de fǎn duì。 jiā shàng zhēng yòng mín fū， jiā shōu shuì fù， chóngshī xíng fá， zhè yàng yī zhé téng， tiān xià yòu yào dà luàn liǎo。 　　 gōng yuán 17 nián， nán fāng de jīng zhōu nào jī huāng， lǎo bǎi xìng bù dé bù dào zhǎo zé dì qū wā yě bí jì chōng jī。 yóu yú rén duō yě bí jì shǎo， yǐn qǐ liǎo zhēng dǒu。 xīn shì（ jīn hú běi jīng shān dōng běi） de liǎng gè yòu míng wàng de rén， wáng kuāng yǔ wáng fèng chū lái tiáojiě， shòu dào jī mín de yōng hù， zuò liǎo shǒu lǐng。 èr rén gān cuì jiù bǎ zhè pī jī mín hé táo wáng de fàn rén zǔ zhì qǐ lái， zhàn jù liǎo lùlín shān（ jīn hú běi dà hóng shān）， hào chēng lùlín jūn。 yǔ cǐ tóng shí， shān dōng de fán chóng jù jí yī wàn duō rén zhàn jù tài shān， tā men bǎ méi máo rǎn hóng zuò wéi biāo jì， shì chēng chì méi jūn。 　　 hú nán nán yáng jùn chōng líng（ jīn hú nán níng yuǎn běi） xiāng de háo qiáng liú yǎn、 liú xiù liǎng xiōng dì， yīn wáng mǎng fèi chú hàn shì fēng hào， bù xǔ liú xìng rén zuò guān， xīn zhōng yuàn hèn， yě chéng jī zài chōng líng xiāng qǐ bīng。 sān lù rén mǎ lián hé qǐ lái， dǎ bài liǎo wáng mǎng de jǐ cì wéi jiǎo， shēng shì yù fā qiáng dà。 　　 gōng yuán 23 nián， lùlín jūn zhèng shì lì liú xuán zuò huáng dì， huī fù hàn cháo zōng shì， nián hào“ gēngshǐ”， wáng kuāng、 wáng fèng wéi shàng gōng， liú yǎn wéi dà sī tú， liú xiù wéi tài cháng piān jiāng jūn， lùlín jūn gǎi chēng hàn jūn。 hàn jūn hěn kuài dǎ xià kūn yáng， jiē zhe yòu ná xià fù jìn de yǎn chéng、 dìng líng。 wáng mǎng jí pài dà jūn sì shí sān wàn， zhí pū kūn yáng jiǎo miè hàn jūn。 　　 kūn yáng jué zhàn， mǎng jūn dà bài， sì shí sān wàn rén mǎ zhǐ táo huí jǐ qiān rén。 hàn jūn chéng shèng gōng jìn cháng 'ān chéng， fàng huǒ shāo diào wèi yāng gōng de dà mén。 wáng mǎng zǒu tóu wú lù， táo jìn liǎo gōng lǐ de yī zuò jiàn tái。 jiàn tái sì miàn huán shuǐ， huǒ shāo bù dào， hàn jūn jiù jiāng jiàn tái céng céng wéi kùn， dài jiàn tái shàng de shǒu bīngjiàng jiàn dū shè wán liǎo， hàn bīng cái chōng shàng tái qù， jiēguǒ liǎo wáng mǎng de xìng mìng。 wáng mǎng de xīn cháo zhǐ wéi chí liǎo shí wǔ nián， jiù tǔ bēng wǎ jiě liǎo。 　　 liú yǎn hé liú xiù de míng shēng yuè lái yuè dà， gēngshǐ dì liú xuán dān xīn zì jǐ de dì wèi， jiù zhǎo gè jiè kǒu bǎ liú yǎn shā liǎo。 liú xiù tīng dào gē gē bèi shā， xīn rú dāo jiǎo， dàn zì jǐ yǔ yì shàng wèi fēng mǎn， zhǐ hǎo gǎn dào wǎn chéng（ jīn hé nán nán yáng） wéi xīn dì xiàng liú xuán péi zuì。 gēngshǐ dì dǎ xiāo liǎo gù lǜ， cái gěi liǎo liú xiù yī xiē bīng mǎ， ràng tā dào hé běi yī dài zhāo fǔ háo qiáng shì lì。 liú xiù lì yòng zhè gè jī huì， xiāo miè liǎo hé běi dì yù de gē jù shì lì， zì jǐ zhuàng dà qǐ lái。 　　 gōng yuán 25 nián， liú xiù rèn wéi shí jī chéng shú， jiù zài hào（ jīn hé běi bǎi xiāng xiàn běi） zì lì wéi huáng dì， jiù shì lì shǐ shàng de hàn guāng wǔ dì。 qí hòu liú xiù yòu xiāo miè liǎo chì méi jūn， tǒng yī liǎo zhōng guó， jiàn dū luò yáng。 wéi yǔ liú bāng jiàn lì de hàn cháo xiāng qū bié， lì shǐ shàng bǎ liú xiù wáng cháo chēng wéi“ dōng hàn”， yòu chēng“ hòu hàn”。 　　 guāng wǔ dì jiàn lì dōng hàn wáng cháo yǐ hòu， cǎi qǔ liǎo xiū yǎng shēng xī de zhèng cè， lì rú qīng shuì fù、 shì nú bì、 jiǎn shǎo chāiyì děng， hái bù zhǐ yī cì dì dà shè tiān xià。 yīn cǐ， dōng hàn chū nián de jīng jì dé yǐ kuài sù dì huī fù hé fā zhǎn。 　　 dōng hàn zì guāng wǔ dì kāi shǐ， chuán zhì míng dì、 zhāng dì、 hé dì、 shāng dì、 ān dì、 yì dì、 shùn dì、 chōng dì、 zhì dì、 huán dì、 líng dì， zuì hòu dào xiàn dì， gòng lì shí sān dì， 231 nián。 　　 hàn míng dì yǒng píng shí nián， fó jiào kāi shǐ chuán rù zhōng guó， shǒu xiān zài luò yáng jiàn lì bái mǎ sì， jì niàn yǐ bái mǎ duǒ jīng， bù yuǎn qiān lǐ 'ér lái de shè mó téng、 zhú fǎ lán， liǎng wèi xī yù gāo sēng。 　　 liǎng hàn de lì shǐ， jiā qǐ lái gòng jì sì bǎi sì shí yī nián， dào hàn xiàn dì shí， hàn cháo jié shù， sān guó shí dài kāi shǐ liǎo。 　　 wèi shǔ wú， zhēng hàn dǐng， hào sān guó， qì liǎng jìn。 　　 wèi zhù cáo pī， cáo cāo zhī zǐ， cuàn hàn xiàn dì wèi， guó hào wèi， jiàn dū luò yáng。 qí qián de shǔ hàn liú bèi、 dōng wú sūn quán、 běi wèi cáo cāo sān jiā， yǐ jīng zài zhēng duó hàn cháo de tiān xià。 sān guó shí qī de lì shǐ bìng bù cháng， zhǐ yòu liù shí nián de shí jiān， qí zhōng shǔ hàn lì liú bèi、 liú chán 'èr zhù， 43 nián； dōng wú lì sūn quán、 sūn liàng、 sūn xiū、 sūn hào sì zhù， 52 nián； běi wèi cáo shì miǎnqiǎng zhī chēng liǎo wǔ dài， 46 nián“ wǔ mǎ tóng cáo” de jú miàn。 zhì sī mǎ shī fèi cáo fāng、 lù cáo shuǎng、 cì cáo máo， dào sī mǎ yán shǒu lǐ， gān cuì bī zhe cáo huàn shànwèi， yòu miè shǔ miè wú， tǒng yī liǎo tiān xià。 　　 sī mǎ yán lì jìn， jiàn dū luò yáng， shǐ chēng jìn wǔ dì， kāi shǐ liǎo xī jìn wáng cháo wǔ shí yī nián de lì shǐ。 　　 jìn wǔ dì tǒng yī quán guó， zhì mǎn yì dé， kāi shǐ“ rì shì yóu yàn”“ dài yú zhèng shì”。 sī mǎ shì jiā zú běn kào yīn móu qǐ jiā， shàn yú wán nòng quán shù， dàn sī mǎ yán què shēng liǎo gè bái chī 'ér zǐ sī mǎ zhōng。 gōng yuán 290 nián， sī mǎ zhōng jí wèi， jiù shì lì shǐ shàng de“ há má huáng dì” jìn huì dì。 　　 jù shuō yòu yī cì， tā tīng dào yù huā yuán chí táng biān yòu wā míng zhī shēng， wèn dào：“ cǐ wā wéi shuí 'ér míng， wéi guān yì huò wéi sī？” tàijiàn miàn miàn xiāng qù， yòu líng lì de huí dá shuō：“ guān dì zhōng míng zhě wéi guān， sī dì zhōng míng zhě wéi sī。” yòu yī nián， quán guó jī huāng， è sǐ wú shù bǎi xìng。 dì fāng guān yuán bǎ zāi qíng bào shàng lái， dāi tóu 'é jìn huì dì wèn dào：“ rén wèishénme huì 'è sǐ ní？” zhòng chén huí zòu shuō：“ yīn wéi méi liáng shí chī。” huì dì hū rán shuō：“ hé bù shí ròu méi？” kě yǐ chī ròu yù má！ qún chén tīng liǎo， wú bù mù dèng kǒu dāi。 　　 xī jìn chū liǎo zhè yàng yī gè chī dāi huáng dì， yě xīn jiā men yú shì chǔn chǔn yù dòng。 zhào wáng sī mǎ lún shǒu xiān bǎ jìn huì dì ruǎn jìn qǐ lái， zì jǐ chēng huáng dì bìng fēng suǒ yòu tóng dǎng wéi guān。 nà shí de guān mào yòng diāo wěi zuò zhuāng shì， sī mǎ lún fēng de guān shí zài tài duō， diāo wěi yī shí bù gòu yòng， cái yǎn liǎo chū“ gǒu wěi xù diāo” de nào jù。 gè dì de zhū hóu wáng wéi zhēng duó dì wèi zhǎn kāi liǎo sī shā， shǐ chēng“ bā wáng zhī luàn”。 　　 wáng cháo nèi bù de“ bā wáng zhī luàn” yán xù liǎo shí liù nián， dào liǎo gōng yuán 306 nián， dōng hǎi wáng sī mǎ yuè dú sǐ liǎo jìn huì dì， lìng lì huì dì de dì dì sī mǎ chì wéi jìn huái dì。 wài bù de“ wǔ hú luàn huá” yě kāi shǐ liǎo， sī mǎ chì de huái dì cái zuò liǎo liù nián， jiù bèi běi hàn wáng liú cōng fú lǔ liǎo。 liú yuān、 liú cōng fù zǐ， běn shì běi fāng de xiōng nú guì zú， zì chēng hàn wáng。 liú yuān sǐ hòu， liú cōng jì wèi kāi shǐ jìn gōng luò yáng， xiān gōng xiàn luò yáng shā liǎo jìn huái dì， yòu gōng xià cháng 'ān shā liǎo jìn mǐn dì。 　　 xī jìn wáng cháo， yóu sī mǎ shì yīn móu cuàn duó cáo wèi zhèng quán kāi shǐ， jīng guò zǔ sūn sì dài， zǒng gòng cái wéi chí liǎo wǔ shí yī nián， qí jié jú bǐ cáo wèi hái yào qī cǎn。 xī jìn miè wáng zhī hòu， běi fāng de xiōng nú、 xiān bēi、 jié、 dī、 qiāng wǔ gè shǎo shù mín zú qǐ bīng zuò luàn， qián hòu yī gòng chū xiàn shí liù gè gē jù zhèng quán， shǐ chēng“ wǔ hú shí liù guó”。 　　 xī jìn de guó dū cháng 'ān suī bèi gōng xiàn， dàn nán fāng hái zài jìn cháo zhǎng wò zhī zhōng， yú shì běi fāng díshì shēn guì zú fēn fēn táo dào jiāng nán bìnàn。 zhèn shǒu jiàn kāng（ jīn jiāng sū nán jīng） de láng yá wáng sī mǎ ruì， tiǎo xuǎn yòu míng wàng díshì shēn yī bǎi líng liù rén fǔ zuǒ， yú gōng yuán 317 nián zài jiàn kāng jí wèi， chóngjiàn jìn cháo， chēng wéi jìn yuán dì。 wéi yǔ sī mǎ yán jiàn lì de xī jìn xiāng qū bié， lì shǐ shàng bǎ zhè gè cháo dài chēng wéi dōng jìn。 　　 liǎng jìn de lì shǐ， xī jìn wǔ shí yī nián， dōng jìn yī bǎi líng sì nián， gòng jì 155 nián。 　　 sòng qí jì， liáng chén chéng， wéi nán cháo， dū jīn líng。 　　 dōng jìn miè wáng hòu de yī bǎi qī shí nián shí jiān lǐ， chū xiàn liǎo nán běi zhèng quán duì zhì de jú miàn。 nán cháo xiān hòu huàn liǎo sòng、 qí、 liáng、 chén sì gè cháo dài， běi cháo de běi wèi， fēn liè wéi dōng wèi yǔ xī wèi。 dōng xī wèi yòu fēn bié bèi běi qí、 běi zhōu suǒ dài tì， lì shǐ shàng bǎ zhè duàn shí qī chēng wéi nán běi cháo。 　　 dōng jìn de jìn 'ān dì zài wèi 22 nián， bèi jiāng jūn liú yù móu shā， jì wèi de jìn gōng dì yòu bèi tā dú shā。 gōng yuán 420 nián， liú yù cuàn wèi zuò liǎo huáng dì， gǎi guó hào wéi sòng， shì wéi sòng wǔ dì。 nán cháo gè dài cuàn wèi chēng dì， dōuduì qián cháo de zǐ sūn jiǎn cǎo chú gēn， shí shì liú yù kāi de xiān lì。 　　 liú yù zhǐ zuò liǎo sān nián huáng dì， jiù bìng sǐ liǎo。 qī dài liù shí nián yǐ hòu， chuán dào sòng xiào wǔ dì shí， yòu bèi jìn jūn tǒng lǐng xiāo dào chéng zhào yàng fān bǎn cuàn wèi， miè sòng chēng qí。 shí sì suì de yòu zhù shùn dì liú zhǔn bèi miè mén zhī qián， liú zhe yǎn lèi shuō liǎo yī jù qiān gǔ míng yán：“ yuàn hòu shēn shì shì， wù fù shēng dì wáng jiā”。 　　 gōng yuán 479 nián， xiāo dào chéng chēng dì， jiàn lì nán qí， shì wéi qí gāo dì。 nán qí wáng cháo yě zhǐ jīng lì liǎo 'èr shí sì nián， jiù yòu bèi tóng zōng de yōng zhōu cì shǐ xiāo yǎn suǒ fèi， gǎi guó hào wéi liáng， jiù shì lì shǐ shàng chī sù xué fó de liáng wǔ dì。 zhè wèi zhé xué jiā huáng dì de zhèng jì shí zài bù gāo míng， dāng shí de běi wèi yīn wéi nèi hòng， méi yòu néng lì jìn gōng nán fāng， liáng cháo cái yòu yī gè jiào cháng de 'ān dìng shí qī。 　　 liáng wǔ dì shì gè shū shēng， tā shì wén xué jiā jiān zhé xué jiā， tā de zhǎngzǐ xiāo tǒng jiù shì zhōng guó wén xué shǐ shàng zhù míng de zhāo míng tài zǐ， biān ji liǎo liú chuán hòu shì de《 zhāo míng wén xuǎn》。 liáng wǔ dì zài wèi sì shí bā nián， chú liǎo xǐ huān xué zuò hé shàng yǐ wài， hái méi yòu tài duō de dà guò， shòu mìng yě huó dào 86 suì。 zhǐ shì wàng jì liǎo“ wù mù xū míng 'ér shòu shí huò” de jǐng gào， bǎ quán móu dāng dào dé， cuò yòng liǎo xī wèi de pàn jiāng hóu jǐng， bèi 'è sǐ zài tái chéng lǐ。 　　 jiē zhe xiāo liáng cuàn wèi chēng dì de， shì chén gāo zǔ chén bà xiān。 gōng yuán 557 nián， chén bà xiān zài jiàn kāng chēng dì， shǐ chēng chén cháo。 dēng jī zhī qián， yě zhào xiān lì shā liǎo xiān zhù xiāo fāng zhì， zì jǐ zhǐ zuò liǎo sān nián de huáng dì jiù sǐ liǎo。 chuán dào dì wǔ dài shì tā de sūn zǐ chén shū bǎo， jiù shì lì shǐ shàng huāng táng dé chū qí de fēng liú huáng dì chén hòu zhù。 dāng suí bīng gōng jìn tái chéng nán jīng shí， tā bào zhe měi rén zhāng lì huá、 kǒng guì rén tiào jǐng， zuì hòu bèi rén fàng xià shéng zǐ， jiāng sān gè rén yī qǐ lā liǎo shàng lái。 nà kǒu shuǐ jǐng， jǐng yáng gōng jǐng， yě biàn chéng rì hòu de nán jīng shèng jǐng zhī yī。 　　 chén shū bǎo yǔ nán táng hòu zhù lǐ yù， dōushì hěn bù cuò de wén xué jiā、 yì shù jiā。 tā zì zuò de míng qū《 yù shù hòu tíng huā》， zài mín jiān guǎng wéi liú chuán。 táng dài shī rén dù mù yòu gǎn yú cǐ， xiě yòu《 qín huái yè bó》 de shī jù， shī yuē： 　　 yānlǒng hán shuǐ yuè lóng shā， yè bó qín huái jìn jiǔ jiā； 　　 shāng nǚ bù zhī wáng guó hèn， gé jiāng yóu chàng hòu tíng huā。 　　 nán cháo de zuì hòu yī gè cháo dài， chén cháo lì wǔ zhù， sān shí sān nián， rú cǐ miè wáng。 zhěng gè nán cháo de lì shǐ jiā qǐ lái， gòng jì yī bǎi liù shí bā nián。 　　 běi yuán wèi， fēn dōng xī， yǔ wén zhōu， yǔ gāo qí。 　　 běi wèi běn shì běi cháo de xiān bēi rén tuò bá guī jiàn lì de guó jiā， gōng yuán 439 nián， běi wèi tài wǔ dì tuò bá dào miè liǎo shí liù guó zhōng zuì hòu yī gè xiǎo guó běi liáng， tǒng yī liǎo běi fāng。 cháng dá yī bǎi duō nián， shí liù guó fēn rǎo de luàn shì cái chè dǐ jié shù。 　　 sān dài yǐ hòu chuán zhì tuò bá hóng， jiù shì lì shǐ shàng zhù míng de wèi xiào wén dì。 xiào wén dì shì gè hěn yòu zuò wéi de rén， tā rèn wéi yào gǒng gù běi wèi de tǒng zhì， yī dìng yào xī shōu xiān jìn de zhōng yuán wén huà， gǎi gé běn mín zú de lòu xí。 tā shǒu xiān bǎ guó dū cóng píng chéng（ jīn shān xī dà tóng dōng běi） qiān dào luò yáng， yòu shí xíng hàn huà zhèng cè， lì rú： gǎi shuō hàn yǔ、 gǎi chuān hàn rén fú zhuāng、 gǎi yòng hàn xìng、 gǔ lì xiān bēi zú yǔ hàn zú tōng hūn děng。 běi wèi huáng shì běn xìng tuò bá， xiào wén dì dài tóu gǎi xìng wéi yuán， gù cǐ zhè lǐ chēng zuò“ běi yuán wèi”。 　　 xiào wén dì yǐ hòu， běi wèi kāi shǐ shuāi luò。 zhì wèi xiào míng dì jì wèi， yīn wéi nián jì tài xiǎo， yóu tā mǔ qīn hú tài hòu lín cháo fǔ zhèng。 hú tài hòu zhuān héng shē chǐ， dàn mí xìn fó jiào， yīn cǐ běi wèi shí qī， dòng yòng liǎo dà liàng rén lì wù lì， kāi záo shí kū， diāo záo fó xiàng。 yún gāng shí kū（ shān xī dà tóng wǔ zhōu shān） jiàn chéng yú běi wèi xiào wén dì qiān dū luò yáng zhī qián， kāi záo liǎo sān shí duō nián， xiàn cún dòng kū wǔ shí sān gè， fó xiàng wǔ wàn yī qiān duō zūn。 lóng mén shí kū（ luò yáng lóng mén shān）， shǐ jiàn yú běi wèi shí qī de xiào wén dì， zhí zhì suí táng shí dài cái gào wán chéng， lì shí sì bǎi duō nián。 xiàn cún dòng kū 1300 yú gè， fó xiàng jiǔ wàn duō zūn， gāo dù biǎo xiàn liǎo gǔ dài de diāo sù yì shù shuǐ píng。 　　 qí hòu běi wèi nèi bù fā shēng dà luàn， dà quán luò dào gāo huān hé yǔ wén tài shǒu lǐ。 gōng yuán 534 nián， wèi xiào wǔ dì táo dào cháng 'ān tóu kào yǔ wén tài bèi shā， yǔ wén tài lìng lì liǎo wèi wén dì； yǔ cǐ tóng shí， gāo huān lì liǎo wèi xiào jìng dì， qiān dū yè chéng（ jīn hé běi lín zhāng xiàn xī）。 cóng cǐ， běi bù zhōng guó fēn liè wéi liǎng wèi： jiàn dū zài cháng 'ān de jiào xī wèi， jiàn dū zài yè chéng de jiào dōng wèi。 suǒ yǐ zhè lǐ cái shuō“ běi yuán wèi， fēn dōng xī”。 　　 gōng yuán 550 nián， dōng wèi gāo huān de 'ér zǐ gāo yáng cuàn wèi， jiàn lì liǎo běi qí， yě jiào gāo qí； gōng yuán 557 nián， xī wèi yǔ wén tài de 'ér zǐ yǔ wén jué cuàn wèi， jiàn lì liǎo běi zhōu， yòu chēng yǔ wén zhōu。 běi qí hé běi zhōu yòu hù xiāng gōng zhàn， wū yān zhàng qì。 běi zhōu wǔ dì yào dà liàng zhāo bīng bèi zhàn， dàn jìng nèi shí fēn zhī yī de rén kǒu shì sēng lǚ， dāng rán bù shǎo rén shì wéi táo bīng yì chū jiā de， yú shì jué dìng“ qiú bīng yú sēng zhòng zhī jiān， qǔ dì yú tǎ miào zhī xià”。 zhōu wǔ dì xià lìng， xiāo huǐ fó jīng fó xiàng， lè lìng sēng lǚ hái sú， sì guān de cái chǎn yī lǜ mòshōu chōng gōng， zhè jiù shì lì shǐ shàng de“ zhōu wǔ huǐ fó” shì jiàn。 　　 běi qí de jǐ wèi huáng dì， dōushì huāng yín cán bào， dào liǎo qí hòu zhù gèng shì bù lǐ zhèng shì。 tā shì gè tánpípá de gāo shǒu， zì dàn zì chàng“ wú chóu qū”， zì hào“ wú yōu tiān zǐ”。 dàn běi zhōu dà jūn gōng lái， piàn kè zhī jiān běi qí jiù tǔ bēng wǎ jiě liǎo。 　　 gōng yuán 557 nián， běi zhōu wǔ dì miè liǎo běi qí， tǒng yī liǎo běi fāng。 zhōu wǔ dì sǐ hòu chuán zhì zhōu xuān dì， zhōu xuān dì sǐ hòu， tā de yuè fù yáng jiān jiù cuàn liǎo jìng dì wèi， yú gōng yuán 581 nián， jiàn lì liǎo suí cháo， shì wéi suí wén dì。 dàn shì yáng jiān bù yìng gāi miè liǎo qián zhù yǔ wén shì de quán zú， zhè gè 'è yīn zhì shǐ suí cháo de tiān xià jǐn wéi chí liǎo 32 nián， yòu bèi yǔ wén huà jí suǒ miè， yìng liǎo“ shàn 'è dào tóu zhōng yòu bào” de yīn guǒ lǜ。 　　 cóng gōng yuán 316 nián xī jìn miè wáng suàn qǐ， jīng guò 'èr bǎi qī shí duō nián de nán běi cháo shí qī， zhōng guó zhì suí cháo cái yòu chóngxīn huò dé tǒng yī。 　　 dài zhì suí， yī tǔ yǔ， bù zài chuán， shī tǒng xù。 　　 zhōng guó lì shǐ shàng， néng gòu yǐ duǎn duǎn jǐ shí nián yǐng xiǎng hòu shì qiān bǎi nián de wáng cháo， zhǐ yòu qín yǔ suí。 suí cháo kāi guó de suí wén dì yáng jiān hé jì wèi de suí yáng dì yáng guǎng， dōushì lì shǐ shàng de míng xīng huáng dì。 yáng jiān chū shēng zài shǎn xī féng xiáng xiàn de bān ruò sì， yóu ní gū zhì xiān fǔ yù zhǎngdà， 13 suì hái jiā， 15 suì xí chē qí dàjiàng jūn， 20 suì jì chéng fù jué， jìn fēng suí guó gōng。 dàn cù shǐ yáng jiān xià jué xīn cuàn wèi chēng dì de， què shì qī zǐ dú gū shì de míng yán“ qí hǔ zhī shì， bì bù dé xià”。 　　 yáng jiān de fù qīn yáng zhōng yǔ yuè fù dú gū xìn běn shì shēng sǐ zhì yǒu， dú gū shì xiǎo yáng jiān 14 suì， suǒ yǐ suí wén dì shì lì shǐ shàng chéng liǎo míng de“ jù nèi” huáng dì。 zuì hòu hái shì tīng xìn dú gū huáng hòu hé cì zǐ yáng guǎng de gǔ huò， fèi diào zhǎngzǐ yáng yǒng de tài zǐ wèi， gǎi lì yáng guǎng wéi tài zǐ。 dú gū huáng hòu sǐ liǎo bù dào sān nián， yáng guǎng jiù shā liǎo bìng zhōng de fù qīn， zì jǐ jì wèi zuò liǎo huáng wèi。 suí wén dì yáng jiān zài lín sǐ zhī qián， cái hòu huǐ guòfèn tīng xìn huáng hòu de huà， shòu liǎo 'ér zǐ de qī piàn， biàn chuí chuáng tàn xī shuō：“ dú gū wù wǒ”！ dàn shì wéi shí yǐ wǎn。 　　 suí yáng dì yáng guǎng chū dēng dà bǎo， chóu chú mǎn zhì， zuò shī shuō： 　　“ wǒ běn wú xīn qiú fù guì， shuí zhī fù guì pò rén lái”。 　　 yáng guǎng shì gè huāng yín chū liǎo qí de rén， tā shā fù shì xiōng、 jiān mǔ yín sǎo， wú 'è bù zuò， hái jīng cháng zì fù dì yǐn jìng zì zhào， mō zhe zì jǐ de bógěng shuō“ hǎo tóu lú， shuí dāng zhuó zhī”？ 　　 bào jūn yáng guǎng yě hái bàn liǎo jǐ jiàn hǎo shì： yī shì zài luò yáng jiàn liǎo yī zuò xīn dū chéng， dōng dū； èr shì kāi yī tiáo guàn tōng nán běi de dà yùn hé， quán cháng sì qiān lǐ， shì lì shǐ shàng zuì wěi dà de gōng chéng zhī yī， duì wǒ guó jīng jì、 wén huà de fā zhǎn hé jiāo liú， qǐ liǎo fēi cháng jī jí de zuò yòng。 dàn wú xiū zhǐ de láo yì hé fù shuì， yā dé bǎi xìng chuǎn bù guò qì lái。 gōng yuán 612 nián， yáng guǎng diào dòng dà bīng 113 wàn、 mín fū 300 wàn， fā dòng duì gāolí de zhàn zhēng dà bài， quán guó zhèn dàng， liú kòu sì qǐ， suí wáng cháo de tǒng zhì zuò bù wěn liǎo。 　　 yáng guǎng bù duàn pài bīng zhēng jiǎo， bìng qīn zì zuò zhèn jiāng dū（ sū zhōu、 yáng zhōu） zhǐ huī。 tā shēn biān de jìn wèi jūn jiàngshì， duō shì shǎn xī guān zhōng dì qū rén， yǎn kàn gēn zhe suí yáng dì méi yòu shēng lù， wú bù xiǎng kāi xiǎo chā huí jiā。 jiāng jūn yǔ wén huà jí lì yòng zhè gè jī huì， fā dòng bīng biàn， bǎ suí yáng dì yáng guǎng zhuā liǎo qǐ lái。 yáng guǎng duì jiān shì tā de rén shuō：“ wǒ hé zuì zhī yòu？” jūn shì men shuō：“ nǐ xiāng xìn jiān xié， jù jué zhōng gào， qióng shē jí chǐ， fā dòng zhàn zhēng， shǐ nán zǐ sǐ zài zhàn chǎng， fù 'ér zǒu shàng jué lù， zhè jiù shì nǐ de zuì。” 　　 suí yáng dì wú huà kě shuō， zì jǐ jiě xià hàn jīn bèi lēisǐ liǎo。 tǒng zhì zhōng guó de suí wáng cháo， zhǐ chuán liǎo liǎng dài sān shí bā nián jiù xuān gào miè wáng liǎo。 hòu shì xué zhě， xí guàn yǐ“ suí táng” bìng chēng， yīn wéi suí cháo de lì shǐ tài duǎn， shí zài shì sān bǎi nián lǐ táng wáng cháo de guò dù qī。 táng cháo bù shì yǐ yīn móu cuàn wèi dé de tiān xià， ér shì xiàng hàn chū yī yàng， shì yǐ wǔ gōng shí lì kāi guó lì yè de。 　　 táng gāo zǔ， qǐ yì shī， chú suí luàn， chuàng guó jī。 　　 lǐ yuān de zǔ fù lǐ hǔ， běn shì běi zhōu de dàjiàng jūn， xí fēng táng guó gōng。 lǐ yuān de mǔ qīn yǔ dú gū huáng hòu yòu shì zǐ mèi， suǒ yǐ lǐ yuān yǔ suí wén dì de guān xì shèn mì。 lǐ yuān liù suì jiù chéng xí táng guó gōng de jué wèi， shí liù suì zuò liǎo yáng jiān de tiē shēn shì wèi， qiān niú bèi shēn。 wén dì yīzhāo， lǐ yuān xiān hòu zuò guò qiáo zhōu、 lǒng zhōu、 qí zhōu cì shǐ。 suí yáng dì shí yòu cóng xíng yáng、 lóu fán liǎng jùn tài shǒu tí shēng wéi diàn nèi shǎo jiān、 wèi wèi shǎo qīng。 　　 gōng yuán 617 nián， yáng guǎng pài lǐ yuān dào tài yuán qù dāng liú shǒu。 tài yuán de dì lǐ wèi zhì fēi cháng zhòng yào， jiā zhī chéng chí jiān gù， sù yòu“ zhōng yuán běi mén” zhī chēng， zì gǔ yǐ lái shì bīng jiā bì zhēng zhī dì， gèng shì yòu suí yī dài běi jù tū jué de píng zhàng。 lǐ yuān yòu sì zǐ， dì 'èr zǐ lǐ shì mín qí shí shí bā suì， yòu dǎn yòu shí， kāng kǎi hàokè， jié jiāo liǎo bù shǎo háo jié yì shì。 　　 jiù zài suí cháo de jiāng shān jí jí kě wēi zhī shí， yòu shù shì bǐng zòu yáng guǎng， lóng mén dì qū fā xiàn shí fēn míng xiǎn de“ tiān zǐ qì”， qí qì hòu zhòng， yī zhí màn yán dào tài yuán。 jiē zhe yòu zòu bào yòu lǐ xìng zhě jiāng chōng fàn dà bǎo。 suí yáng dì gé wài zhòng shì， yú shì zài tài yuán shè lì bì shǔ de fén yáng gōng， yòu dà kāi shā jiè yào jiāng lǐ xìng rén shā guāng。 bù shǎo xìng lǐ de gāo guān zhòng chén dōuméi néng xìng miǎn， rú quán guì lǐ hùn de jiā zú jiù wú gū bèi miè。 lǐ yuān zhàng zhe yǔ yáng jiā zhān qīn， cái duǒ guò zhè yī jié。 　　 lǐ yuān běn lái dǎn xiǎo， duì fǎn suí yī shì yóu yù bù jué。 lǐ shì mín jiù yǔ yáng guǎng de liǎng gè fēi zǐ shè jì xié pò， lǐ yuān zài pò bù dé yǐ de qíng kuàng xià qǐ bīng fǎn suí， dà mà lǐ shì mín shuō：“ pò jiā wáng qū yì yóu rǔ， huà jiā wèiguó yì yóu rǔ yǐ”。 　　 wéi jiě jué hòu gù zhī yōu， shǒu xiān cǎi qǔ lǐ shì mín 'ān fǔ tū jué de jì cè， bìng qǔ dé tū jué kèhán de zhī chí。 běi fāng 'ān dìng liǎo， lǐ yuān zì chēng dàjiàng jūn， yóu lǐ jiàn chéng、 lǐ shì mín rèn zuǒ yòu lǐng jūn dà dū dū， zhí bī suí dū cháng 'ān。 zài guān zhōng zhū lù yì jūn de pèi hé xià， táng jūn dù guò huáng hé， jí zhōng 'èr shí duō wàn dà jūn bǎ cháng 'ān wéi liǎo gè shuǐ xiè bù tōng。 　　 lǐ yuān gōng xià cháng 'ān yǐ hòu， lì yáng dì de sūn zǐ， shí sān suì de yáng yòu zuò gè guà míng de huáng dì， ér yuǎn zài jiāng dū de suí yáng dì zé chéng liǎo yī wén bù zhí de tài shàng huáng。 zhè yī cè lüè gāo míng dé hěn： lì gè kuǐ léi huáng dì， dí duì shì lì jiù méi yòu tǎo pàn de jiè kǒu； zūn suí yáng dì wéi tài shàng huáng， jiù qǔ xiāo liǎo tā de hé fǎ dì wèi。 　　 gōng yuán 618 nián sān yuè， suí yáng dì zài jiāng dū bèi shā。 wǔ yuè 'èr shí rì， lǐ yuān zài qǐ bīng fǎn suí yī zhōu nián zhī jì， fèi chù suí gōng dì yáng yòu， zì jǐ dēng jī chēng dì， jiàn lì táng cháo， nián hào wǔ dé， shì wéi táng gāo zǔ。 　　 èr shí chuán， sān bǎizǎi， liáng miè zhī， guó nǎi gǎi。 　　 qián miàn tí dào， lǐ shì mín shè jì yòng jiǔ guàn zuì liǎo lǐ yuān， shǐ tā zài hūn mèi zhōng jiān wū liǎo suí yáng dì zài jìn yáng xíng gōng de liǎng gè fēi zǐ， pò shǐ lǐ yuān bù dé bù tīng cóng tā de zhù yì。 zhè yī dòng xīn yòng yì， mái xià liǎo lǐ táng wáng cháo hòu shì de lǚ cì“ nǚ huò” zhī biàn， zào chéng wǎn táng shí qī jūn fá zhuān quán de fān zhèn zhī luàn， shǐ zhōng méi néng táo chū lì shǐ de yīn guǒ dìng lǜ。 　　 táng wáng cháo zài xuán zōng shí dài dá dào jí shèng， jiù shì suǒ wèi de“ kāi yuán zhī zhì”。 qí hòu jiù fā shēng liǎo chí xù bā nián de“ ān shǐ zhī luàn”， dà táng de guó shì zì cǐ yóu shèng zhuǎn shuāi。 dào liǎo táng cháo hòu qī， jīng guò fān zhèn gē jù、 huàn guān zhuān quán hé péng dǎng zhī zhēng， cháo zhèng yuè lái yuè hùn luàn。 táng xuān zōng suàn shì yī gè bǐ jiào kāi míng de huáng dì， yě méi néng gǎi biàn zhè gè jú miàn。 táng xuān zōng sǐ hòu， jì wèi de yì zōng lǐ cuǐ、 xī zōng lǐ xuān， gèng shì shē chǐ méi làn， fǔ xiǔ tòu dǐng。 　　 cǐ shí， táng wáng cháo de tǒng zhì quán yǐ jīng míng cún shí wáng， gè fān zhèn zài píng dìng pàn luàn de guò chéng zhōng， bù duàn kuò chōng shì lì， zhēng duó dì pán， xíng chéng dà dà xiǎo xiǎo de gē jù lì liàng。 qí zhōng zuì qiáng dà de shì hé dōng jié dù shǐ lǐ kè yòng hé xuān wǔ（ jīn hé nán kāi fēng） jié dù shǐ zhū wēn。 zhū wēn de yuán míng jiào“ zhū sān”， běn shì wú 'è bù zuò de dì pǐ， yǐ hòu gēn suí huáng cháo qǐ bīng zào fǎn。 huáng cháo bīng bài， tā jiàn fēng zhuǎn duǒ， pàn biàn jiàng táng， yīn zhèn yā yì jūn yòu gōng， bèi táng xī zōng cì míng“ quán zhōng”。 　　 táng xī zōng sǐ hòu， qí dì lǐ yè jì wèi， shì wéi zhāo zōng。 táng zhāo zōng bù mǎn huàn guān luàn zhèng， dòng shǒu chú huàn shī bài， jìng bèi huàn guān ruǎn jìn qǐ lái。 zhū wēn yú shì yǐ qín wáng chú huàn wéi jiè kǒu， chèn jī jiāng zhāo zōng xié chí dào luò yáng。 táng zhāo zōng hái xiǎng mì zhào gè dì de fān zhèn lái jiù tā， dàn jiù bīng hái méi dào， jiù bèi zhū wēn gěi shā liǎo。 shí sān suì de lǐ zhù bèi lì wéi kuǐ léi huáng dì， jiù shì zhāo xuān dì。 　　 gōng yuán 907 nián， zhū wēn fèi liǎo táng zhāo xuān dì， zì lì wéi dì， gǎi guó hào wéi liáng， jiàn dū biàn（ jīn hé nán kāi fēng）。 táng cháo lì shǐ jiù cǐ chè dǐ jié shù， cóng lǐ yuān chuàng guó jī kāi shǐ suàn qǐ， lǐ táng wáng cháo chuán liǎo 'èr shí dài， gòng jì 'èr bǎi jiǔ shí bā nián。 　　 liáng táng jìn， jí hàn zhōu， chēng wǔ dài， jiē yòu yóu。 　　 cóng zhū wēn jiàn lì liáng cháo kāi shǐ， zhōng guó běi fāng qián hòu huàn liǎo wǔ gè wáng cháo héng héng liáng táng jìn hàn zhōu， wéi yǔ qián cháo yòu bié， shǐ chēng hòu liáng、 hòu táng、 hòu jìn、 hòu hàn、 hòu zhōu。 nán fāng hé bā shǔ dì qū yě yòu jiǔ gè chēng dì、 chēng wáng de gē jù zhèng quán（ qián shǔ、 wú、 mǐn、 wú yuè、 chǔ、 nán hàn、 nán píng、 hòu shǔ、 nán táng）， jiā shàng běi hàn yī gòng shì shí guó， suǒ yǐ zhè yī shí qī yòu chēng wéi“ wǔ dài shí guó”。 　　 wǔ dài shí guó de shòu mìng dōuhěn duǎn zàn， wǔ dài yán xù liǎo wǔ shí sān nián， shí guó qī shí qī nián， jiā lái zhǐ yòu yī bǎi sān shí nián de lì shǐ， qí cún wáng xīng shuāi gè yòu qí yīn yóu， suǒ yǐ“ chēng wǔ dài， jiē yòu yóu”。 　　 zhū wēn jiàn lì hòu liáng cháo， zài wèi jǐn liù nián jiù bèi zì jǐ de 'ér zǐ suǒ shì。 lìng yī gè 'ér zǐ yǒu zhēn jì wèi shí nián， shǐ chēng hòu liáng mò dì。 jiē zhe， biàn shì hòu táng zhù lǐ cún xù， shā tuó jùn（ jīn xīn jiāng jìng nèi） rén， shǐ chēng wéi hú rén。 shí jì shàng tā de zǔ xiān zǎo yǐ shì hàn huà de xī běi mín zú。 tā yīn xí qí fù lǐ kè yòng de jìn wáng jué hào， dǎ chū wéi lǐ táng fù chóu de dà qí， pò qì dān、 miè zhū liáng， tǒng yī liǎo běi fāng。 lǐ cún xù zì chēng huáng dì， gǎi guó hào wéi táng， jiàn dū luò yáng， wéi“ hòu táng zhuāng zōng”。 kě xī， zhè wèi 'ài chàng xì de piào yǒu， zhuāng zōng hǎo jǐng bù cháng， dāng liǎo sān nián de huáng dì què sǐ zài líng rén（ xì zǐ） shǒu lǐ。 　　 jì tā 'ér qǐ de， shì hòu táng míng zōng lǐ sì yuán， zūn tā wéi míng zōng shì yīn wéi tā què shí gāo míng。 shǐ zài， míng zōng“ měi xī yú gōng zhōng fén xiāng zhù tiān yuē： mǒu（ wǒ） hú rén， yīn luàn wéi zhòng suǒ tuī。 yuàn tiān zǎo shēng shèng rén， wéi shēng mín zhù”。 lǐ sì yuán néng yòu zhè zhǒng cún xīn， bù yào shuō wǔ dài shí qī de dì wáng zhōng wú rén kě bǐ， lì shǐ shàng yě zhǎo bù chū néng shuō chū cǐ huà de dì 'èr rén。 dàn dào liǎo míng zōng zhī zǐ， táng mò dì lǐ cóng kē shǒu lǐ hái bù dào sān nián jiù wáng guó liǎo。 hòu táng de lì shǐ， cóng lǐ cún xù chēng dì kāi shǐ suàn qǐ， zhǐ yòu shí sān nián。 　　 gēn zhe chēng dì de， shì lì shǐ shàng yòu míng de“ ér huáng dì” shí jìng táng。 tā běn shì lǐ sì yuán de nǚ xù， yīn yǔ táng mò dì bù hé tóu kào liǎo qì dān， jiè qì dān bīng miè liǎo hòu táng， jiàn lì hòu jìn。 shí jìng táng gān xīn bài qì dān guó zhù wéi“ fù huáng dì”， bìng jiāng yàn mén guān yǐ běi de yàn yún shí liù zhōu gē ràng gěi qì dān， zào chéng sòng cháo kāi guó yǐ hòu， huáng hé yǐ běi chéng liǎo liáo jīn yuán sān cháo de gēn jù dì， xíng chéng zhōng guó lì shǐ shàng dì 'èr cì nán běi duì zhì de jú miàn， ér yòu sòng yīzhāo mèng xiǎng liǎo sān bǎi nián， shǐ zhōng dōuméi néng shōu fù。 dàn shì shí jìng táng de hòu jìn yě zhǐ yòu shí 'èr nián de shí jiān， jiù zhuǎn rù tā de bù jiāng liú zhī yuǎn shǒu zhōng。 　　 liú zhī yuǎn zài tài yuán chēng dì， gǎn zǒu qì dān rén， dìng dū biàn jīng， gǎi guó hào wéi hòu hàn。 liú zhī yuǎn zhǐ zuò liǎo shí gè yuè huáng dì jiù sǐ liǎo， tā de 'ér zǐ hòu hàn yǐn dì liú chéng yòu jí wèi yǐ hòu， fā shēng liǎo dòng luàn。 hàn yǐn dì pài rén cì shā dàjiàng guō wēi， jī qǐ guō wēi bīng biàn， jiēguǒ shì guō wēi cuàn wèi chēng dì， gǎi guó hào wéi zhōu。 hòu táng lǐ cún xù、 hòu jìn shí jìng táng、 hòu hàn liú zhī yuǎn sān dì， dōushì shā tuó rén， zhǐ shì shì zú bù tóng 'ér yǐ， gù cǐ zài lì shǐ shàng chēng tā men wéi“ shā tuó” hú rén。 　　 zhōu tài zǔ guō wēi chēng dì sān nián jiù sǐ liǎo， yóu yú méi yòu 'ér zǐ， yú shì yóu tā de yǎng zǐ chái róng， yě jiù shì huáng hòu chái shì de nèi zhí jì wèi， chēng wéi shì zōng。 chái róng jīng míng gànliàn， zài wèi qī jiān shí xíng liǎo yī xì liè gǎi gé cuò shī， shǐ hòu zhōu de guó lì bù duàn zēng qiáng。 gōng yuán 959 nián， zhōu shì zōng zài wèi liù nián， sǐ yú zhēng liáo tú zhōng， yóu zhǐ yòu qī suì de 'ér zǐ chái zōng xùn jì wèi， shì wéi zhōu gōng dì。 　　 yán sòng xīng， shòu zhōu chán。 shí bā chuán， nán běi hùn。 　　 zhōu gōng dì jí wèi， tí shēng zhào kuāng yìn wéi diàn qián dū diǎn jiǎn（ jìn jūn bù duì de tǒng shuài）， yào tā chū bīng dǐ yù běi hàn guó yǔ liáo cháo de qīn rǎo。 dà jūn lí jīng chéng jǐn jǐn 'èr shí lǐ， jiù zài chén qiáo yì fā shēng bīng biàn， jù shuō jiàngshì men bǎ zǎo yǐ zhǔn bèi hǎo de huáng lóng páo jiā zài zhào kuāng yìn shēn shàng， qiǎngpò tā zuò liǎo sòng cháo de kāi guó huáng dì。 zhōu jiā chái shì de gū 'ér guǎ mǔ méi yòu bàn fǎ， zhǐ hǎo gǒng shǒu ràng wèi。 　　 zhào kuāng yìn gǎi guó hào wéi sòng， dìng dū dōng jīng（ jīn hé nán kāi fēng）， shì wéi sòng tài zǔ， lì shǐ shàng chēng wéi běi sòng。 zhào kuāng yìn yòu yòng liǎo shí sān nián shí jiān， miè liǎo nán fāng wǔ guó， dàn duì běi fāng de yàn yún shí liù zhōu hé yún nán dà lǐ， shǐ zhōng wú lì tǒng yī。 qí hòu yóu zhào kuāng yìn de dì dì zhào kuāng yì jì wèi， shì wéi sòng tài zōng。 zhào kuāng yì suī rán yě shì zài jūn lǚ zhōng zhǎngdà， dàn bǐ tā gē gē hái kù 'ài dú shū， shǐ shū shàng jìzǎi： tā zài“ bīng jiān 'èr shí nián， shǒu bù shì juàn”。 zhēng zhàn zhōng zǒng yòu shí jǐ pǐ mǎ， wèitā duǒ shū。 zhōng guó wén huà zhōng yòu liǎng jù zuì yòu míng de chéng yǔ“ kāi juàn yòu yì” hé“ zǎixiàng xū yòng dú shū rén” jiù shì tā shuō chū lái de。 　　 zhào kuāng yìn kāi guó chēng sòng， zhǐ zuò liǎo shí liù nián huáng dì jiù sǐ liǎo， tā de sǐ yī zhí shì lì shǐ shàng de yí 'àn zhī yī。 suǒ wèi de“ zhú yǐng fǔ shēng”， biàn shuō míng tā zài lín sǐ qián yǔ dì dì zhào kuāng yì yòu zhēng zhí， yòu rén huái yí tā shì bèi zhào kuāng yì bī sǐ shèn zhì qì sǐ de。 shǐ shū shàng jìzǎi， zhào kuāng yìn de mǔ qīn dù tài hòu lín wēi de shí hòu， dāng zhe fǔxiàng zhào pǔ duì zhào kuāng yìn shuō：“ nǐ néng gòu qīng yì dì qǔ dé tiān xià， shì yīn wéi chái jiā（ zhōu shì zōng） shǐ yòu 'ér zhù tiān xià。 cháng ruò hòu zhōu yòu lǎo chéng de hòu dài zuò huáng dì， nǐ nǎ lǐ yòu zhè gè jī huì？ suǒ yǐ nǐ sǐ hòu yīnggāi chuán wèi yú dì dì zhào kuāng yì， kuāng yì zài chuán gěi nǐ de sān dì kuāng měi， qí hòu zài chuán gěi nǐ de 'ér zǐ zhào dé zhāo。 zhǐ yòu lǎo chéng de rén jì wèi zuò huáng dì， cái shì shè jì zhī fú”。 zhào pǔ jì lù liǎo zhè duàn huà， bìng zài mò xíng qiān liǎo zì“ chén pǔ jì。 cáng zhī zhì jīn kuì， mìng jǐn mì gōng rén zhǎng zhī”。 　　 dàn zhào kuāng yì bìng méi yòu zūn zhào mǔ hòu de yí zhǔ， jiāng dì wèi chuán gěi xiōng dì、 zhí zǐ， ér shì chuán wèi gěi zì jǐ de sān 'ér zǐ zhào héng（ sòng zhēn zōng）。 sòng zhēn zōng cǎi qǔ jīn qián wài jiāo de ruò guó zhèng cè， duì liáo jīn yuán dī shǒu zì bēi， cái yòu hòu lái de jìng kāng zhī chǐ， huī zōng、 qīn zōng shuāng shuāng bèi lǔ， qiú sǐ zài jīn rén de“ wǔ guó chéng”。 jiē zhe jiù shì kāng wáng zhào gòu nán dù， zhōng yú yòu zài jiāng nán háng zhōu chóngjiàn cháo tíng， shǐ chēng nán sòng， shì wéi nán sòng gāo zōng。 　　 zòng guān zhōng guó lì shǐ， sān dài yǐ shàng shì yǐ dé huà mín， yòng wén zhì píng tiān xià； sān dài yǐ xià， shì yǐ“ zhǐ gē wéi wǔ” de wǔ gōng píng tiān xià， rán hòu zài shì zhì guó。“ gōng dé bìng yòng”“ ēn wēi bìng jì” shǐ zhōng shì chuán tǒng rú dào wén huà de dì wáng zhī dào， ér zhào sòng tiān xià zài jiàn guó zhī chū， jiù yòng“ huáng páo jiā shēn”“ chén qiáo bīng biàn” de shǒu duàn qiǎo qǔ háo duó， fēi yǐ zhèng yì zhī shī tǒng yī zhōng guó。 lì guó zhī hòu yòu bù chè dǐ dì huī fù běi fāng shī dì， cóng cǐ biàn yǎn wǔ xiū wén， wàng tú yǐ jīn qián yì hé， mèi dí zì bǎo。 zhì shǐ cháo fēn liǎng sòng， zhào jiā de dì wáng chéng wéi“ shǒu wén ruò zhù”， shí shì zǔ xiān huì yín huì dào， jiù yóu zì qǔ zhǒng xià de 'è yīn。 　　 liǎng sòng yī gòng chuán liǎo shí bā dài， lì shí jiǔ dì， gòng jì 319 nián lì shǐ。 qí zhōng， běi sòng yī bǎi liù shí qī nián， nán sòng shì yī bǎi wǔ shí 'èr nián。 　　 liáo yǔ jīn， jiē chēng dì。 yuán miè jīn， jué sòng shì。 　　 zài nán běi sòng shí dài， zhōng guó běi fāng yǐ jīng xiān hòu xīng qǐ liǎo liáo、 jīn liǎng gè wáng guó。 liáo guó shì qì dān zú， jīn guó shì nǚ zhēn zú， tā men bìng bù shì rù qīn zhōng guó de wài zú， ér shì zǎo yǐ guī huà jū zhù zài běi fāng de shǎo shù mín zú。 zài wén huà jiào yù shàng， réng rán shì yǐ zhōng guó wén huà de rú jiā sī xiǎng wéi zhù， fó dào liǎng jiā wéi fǔ de huá xià wén míng。 　　 jiàn lì liáo guó de shì yé lǜ 'ā bǎo jīn， tā zài běi jīng（ gǔ chēng dōng dān） jiàn lì liǎo liáo guó。 jīn zú xìng wán yán， wán yán 'ā gǔ dǎ zài shèng jīng（ jīn shěn yáng） jiàn lì jīn guó。 liáo guó de lì shǐ yòu 'èr bǎi yī shí nián， jīn guó zhī chí liǎo yī bǎi yī shí qī nián， yǐ hòu jīn miè liǎo liáo， yuán yòu miè liǎo jīn。 dào yuán shì zǔ hū bì liè， yuán bīng nán qīn， xiān yǔ nán sòng jūn duì pèi hé， miè liǎo jīn guó。 　　 gōng yuán 1271 nián， hū bì liè chēng dì， gǎi guó hào jiào yuán， shì wéi yuán shì zǔ。 yuán shì zǔ jiè kǒu nán sòng bù zhí xíng hé yuē， pài yuán bīng jìn gōng xiāng yáng， sòng jūn lián zhàn lián bài。 zǎixiàng jiǎ sì dào xiàng yuán qiú hé， fǎn 'ér cù shǐ nán sòng zǎo wáng。 xiāng yáng chéng zài bèi wéi wǔ nián hòu， zhōng yú bèi yuán bīng gōng pò， yuán bīng chéng shèng nán xià， jìn bī lín 'ān。 　　 gōng yuán 1276 nián sān yuè， yuán jūn bī jìn lín 'ān dōng jiāo， wén tiān xiáng zhù zhāng yǔ yuán bīng jué yī sǐ zhàn。 dàn nán sòng wáng cháo yǐ jué xīn tóu jiàng， zǎixiàng chén yí zhōng yòu chèn jī táo páo， bù dé yǐ ràng wén tiān xiáng yǐ yòu chéngxiàng de míng yì yǔ yuán rén tán pàn。 wén tiān xiáng dào yuán yíng hòu， shǐ zhōng bù qū fú， yǐ hòu bèi yājiè dào yuán dà dū， qiú jìn sì nián hòu sǐ zài nà lǐ， liú xià《 zhèng qì gē》 hàn qīng qiān gǔ。 　　 sì suì de xiǎo huáng dì gōng dì zhào xiǎn yǔ huáng tài hòu qǐng jiàng， yě bèi lǔ wǎng yuán dà dū。 zhào xiǎn běi qù， nán sòng wáng guó。 yǐ xī zhōng yǔ zhào kuāng yìn bī pò hòu zhōu chái shì gū 'ér guǎ mǔ tuì wèi méi yòu liǎng yàng。 hòu rén yòu shī yuē： 　　 yì xī chén qiáo bīng biàn shí， qī tā guǎ fù yǔ gū 'ér； 　　 shuí zhī 'èr bǎi yú nián hòu， guǎ fù gū 'ér yòu bèi qī。 　　 gōng dì de liǎng gè gē gē， jiǔ suì de zhào shì hé liù suì de zhào bǐng táo dào fú zhōu。 zhào shì jí wèi， wéi duān zōng， dàn bù jiǔ jiù sǐ yú táonàn de hǎi chuán zhī shàng。 zhāng shì jié hé lù xiù fū děng cháo chén yòu yōng lì wèi wáng zhào bǐng jì wèi， zhuǎn yí dào yá shān（ jīn guǎng dōng xīn huì nán） jì xù kàng yuán。 　　 yuán jūn fēn wéi sì lù， wéi gōng sòng jūn shuǐ shī。 cháo luò de shí hòu， yuán jūn cóng běi miàn chōng jī： cháo zhǎng de shí hòu， yuán jūn yòu shùn shì cóng nán miàn jìn gōng。 sòng jūn liǎng miàn shòu dí， kān kān zhāo jià bù zhù。 zuǒ chéngxiàng lù xiù fū jiàn dà shì yǐ qù， duì zhào bǐng shuō：“ guó shì zhì cǐ， bì xià dāng wéi guó sǐ”。 suí jí bēizhe zhào bǐng tiào hǎi 'ér wáng， yáng tài fēi yě fù hǎi 'ér sǐ。 　　 gōng yuán 1279 nián 'èr yuè， yuán cháo tǒng yī liǎo zhōng guó， sòng shì chè dǐ xuān gào miè wáng。 　　 lì zhōng guó， jiān róng dí。 jiǔ shí nián， guó zuò fèi。 　　 gōng yuán 1206 nián， měnggǔ gè bù luò shǒu lǐng zài wò nán hé（ jīn 'è nèn hé） biān jí huì， gōng tuī tiě mù zhēn wéi měnggǔ dàhán， jí chéng jí sī hàn。 hàn hàn tóng yīn， yòu yǎng mù hàn wáng cháo de yì sī。 　　 chéng jí sī hàn dǎ bài liǎo jīn cháo， bīng lì gèng qiáng dà liǎo。 gōng yuán 1219 nián， yòu yī zhī měnggǔ shāng duì shòu chéng jí sī hàn pài qiǎn dào xī fāng qù， jīng guò huí huí guó（ huā lá zǐ mó， jí jīn lǐ hǎi、 xián hǎi yī dài） yù hài。 chéng jí sī hàn wén xùn dà nù， qīn shuài 'èr shí wàn měnggǔ dà jūn miè liǎo huí huí guó， yòu jì xù xiàng xī bī jìn yìn dù， zhàn lǐng liǎo xiàn zài de zhōng yà xì yà gè guó。 qián fēng bù duì yī zhí dǎ dào 'ōu zhōu dōng bù， dà pò 'ōu zhōu lián jūn； yòu dǎ dào yī lǎng běi bù， miè dà shí guó， cái bān shī huí guó。 yuán cháo de zhōng guó bǎn tú， shì yòu shǐ yǐ lái zuì guǎng dà de， nán zhì tái wān， dōng dào dōng hǎi（ jǐ cì dù hǎi zhēng rì běn dū wèi chéng gōng）， xī zhì duō nǎo hé， běi dào shā mò， jiān bìng liǎo zhū duō de zhǒng zú， suǒ yǐ chēng“ lì zhōng guó， jiān róng dí。 　　 měnggǔ rén zhēng xī zuò zhàn， lì gōng xíng shǎng dōuyào shù rén 'ěr duǒ， suǒ yǐ shì bīng de mǎ bèi shàng dū duǒ zhe chéng má dài de rén 'ěr duǒ。 ōu zhōu rén xiǎng qǐ zhè duàn lì shǐ， jiù yǎo yá qièchǐ de chēng dōng fāng rén wéi“ huáng huò”， bìng yǔ zhōng guó lóng de tú téng lián xì zài yī qǐ miù lùn lián mián， xíng chéng duì dōng fāng rén hé zhōng guó wén huà de piān jiàn。 　　 měnggǔ rén suǒ yǐ néng xī zhēng dōng tǎo， wú wǎng bù shèng， shì yīn wéi měnggǔ jūn duì yōng yòu dāng shí shì jiè shàng zuì qiáng dà de bīng zhǒng， tiě qí。 zhè zhǒng jīng guò yán gé xùn liàn de qí bīng jūn tuán， kě yǐ yā dǎo xìng de yōu shì jiān miè dì miàn shàng de lù jūn bù duì。 qióng bīng dú wǔ de yuán cháo zhǐ chuán liǎo shí dài， jiǔ shí bā nián de lì shǐ， zuì hòu wáng zài yuán shùn dì shǒu lǐ， yìng liǎo lǎo zǐ“ bīng qiáng zhě sǐ” de míng yán。 　　 yuán cháo de lì shǐ suī rán bù cháng， dàn duì zhōng guó wén huà de pò huài què shì huǐ miè xìng de。 měnggǔ rén yǔ liáo jīn liǎng gè mín zú bù tóng， běn lái jiù méi yòu wén huà jī chǔ， yòu méi shòu dào huá xià wén míng de xūn táo， suǒ yǐ hū bì liè yī dào xīzàng， jiù bèi cáng chuán fó jiào de wén míng jīng dāi liǎo， zūn shí wǔ suì de cáng sēng bā sī bā wèiguó shī， bìng qǐng tā zhì zuò měnggǔ wén zì。 tǒng yī zhōng guó yǐ hòu， gèng shì yǔ xīzàng lá má yī qǐ gòng zhì zhōng guó， hái jiāng dà xiǎo lá má fēn pài dào zhōng guó gè dì jìn xíng jiào huà， gǎo dé mín yuàn fèi téng， zhì shǐ yòu míng yī dài chè dǐ chǎn chú cáng chuán fó jiào， zhōng yuán mì zōng dōng liú rì běn， shǐ chēng“ dōng mì”。 hǎo zài hū bì liè shí dài yòu yī gè jīn guó de yí xián yé lǜ chǔ cái， yǔ yī gè hé shàng chū shēn de hàn rén liú bǐng zhōng， èr réndōu jù yòu shēn hòu de zhōng guó wén huà sù yǎng， cái shǐ dé měnggǔ rén jiàn jiàn shòu dào rú jiā wén huà de xūn xí。 　　 hū bì liè sǐ hòu， yóu tā de sān 'ér zǐ tiě mù 'ěr“ yuán chéng zōng” jì wèi， fēng kǒng zǐ wéi“ dà chéng zhì shèng wén xuān wáng”。 nà piān fēng hào de wén zhāng“ zhì gào”， gèng shì shèng guò lì dài chì fēng kǒng zǐ de“ zhào shū”， gào yún： 　　“ zhì yuē： xiān kǒng zǐ 'ér shèng zhě， fēi kǒng zǐ wú yǐ míng。 hòu kǒng zǐ 'ér shèng zhě， fēi kǒng zǐ wú yǐ fǎ。 suǒ wèi zǔ shù yáo shùn， xiàn zhāng wén wǔ， yí fàn bǎi wáng， shī biǎo wàn shì zhě yě。 kě jiā dà chéng zhì shèng wén xuān wáng。 yí shǐ jué lǐ， sì yǐ tài láo。 yú xì！ fù zǐ zhī qīn， jūn chén zhī yì， yǒng wéi shèng jiào zhī zūn。 tiān dì zhī dà， rì yuè zhī míng， xī qìng míng yán zhī miào。 shàng zī shén huà， zuò wǒ huáng yuán”。 　　 dàn shì yuán cháo gōng tíng duō shù de cháo chén hé zú rén， réng shì xìn fèng lá má jiào， yīn cǐ yuán shùn dì shí cái yòu hán shān tóng de bái lián huì， xuān chuán tiān xià dà luàn， mí lè fó xià fán jiù shì。 gēn zhe biàn yòu fāng guó zhēn、 zhāng shì chéng、 chén yǒu liàng、 zhū yuán zhāng děng chèn shí 'ér qǐ， jiā sù liǎo yuán cháo de miè wáng。 　　 tài zǔ xīng， guó dà míng。 hào hóng wǔ， dū jīn líng。 　　 míng tài zǔ zhū yuán zhāng shì jì liú bāng zhī hòu， lì shǐ shàng dì 'èr wèi píng mín huáng dì， suǒ bù tóng de， liú bāng shì bù yī dēng dì wèi， zhū yuán zhāng zé shì hé shàng zuò huáng dì。 dàn tā méi yòu liú bāng de huò dá dà dù， yě méi yòu lǐ shì mín de xióng cái dà lüè， yīn cǐ yòu míng yī dài suī yě shì shān hé yī tǒng， dàn yuǎn yuǎn méi yòu hàn táng kāi guó de guī mó hé qì shì。 　　 zhū yuán zhāng chū shēng zài yuán mò luàn shì de pín mín jiā tíng， zǔ shàng shì dài wù nóng， tóng nián gū kǔ wú yǐ yǐ tǎo fàn wéi shēng， bèi shòu shì rén de bái yǎn hé qī líng， xíng chéng qí hòu chóu hèn duō yí、 kè bó guǎ 'ēn de zuò fēng。 zhū yuán zhāng shí qī suì shàng chū jiā huáng jué sì， cái liǎng gè yuè jiù yóu yú“ sì sēng yǐ suì jī bà sēng fàn shí” yòu chū qù tǎo fàn huà yuán， zhí dào sān nián hòu cái yòu huí dào huáng jué sì。 zhuī yì zhè duàn jīng lì shí， zhū yuán zhāng shuō：“ zhòng gè wéi jì， yún shuǐ piāo yáng。 wǒ hé zuò wéi， bǎi wú suǒ cháng， yǐ qīn zì rǔ， yǎng tiān máng máng”。 25 suì shí zhū yuán zhāng tóu jūn， yǔ xú dá、 tānɡ hé、 zhōu dé xīng děng fàng niú shí de huǒ bàn yī qǐ， jīn gē tiě mǎ， běi zhàn nán zhēng。 yuán dà dōubèi gōng pò， yuán shùn dì xié qī jiāng zǐ， táo xiàng mò běi， yuán cháo zhì cǐ miè wáng。 　　 gōng yuán 1368 nián， zhū yuán zhāng jiàn lì dà míng wáng cháo， dìng dū jīn líng（ nán jīng）， nián hào hóng wǔ， shǐ chēng míng tài zǔ。 cóng zhū yuán zhāng dìng dū dào míng chéng zǔ zhū dì qiān dū běi jīng， jīn líng shì míng cháo 53 nián de guó dū， zhū yuán zhāng céng yòng 21 nián de shí jiān xiū jiàn nán jīng chéng qiáng。 jīn líng zài lì shǐ shàng chēng wéi liù cháo gǔ dū， sān guó shí qī sūn quán jù cháng jiāng zhī xiǎn zài wǔ chāng dēng jī hòu， qiān dū jīn líng， chéng wéi shǒu wèi zài jīn líng jiàn dū de rén。 cǐ hòu sī mǎ ruì zài cǐ jiàn lì dōng jìn zhèng quán， chēng zuò jiàn kāng。 nán cháo de sòng qí liáng chén dōuzài jiàn kāng dìng dū。 nán táng jiāng jīn líng gǎi chēng jiāng níng fǔ， míng cháo jiàn dū hòu jiāng qí gǎi chēng wéi nán jīng。 　　 zhū yuán zhāng de zuì dà quē xiàn jiù shì“ bù xué wú shù”， suī rán tā qín fèn dì dú shū yī zhèn， dàn gēn běn xué shí shǐ zhōng méi yòu tuō lí zài huáng jué sì wéi sēng shí de zhī shí fàn wéi。 yīn cǐ tā dì zào de míng cháo de zhèng zhì tǐ xì zhōng， guān zhí de shè zhì réng rán yán yòng cóng lín sì yuàn de sēng zhí， rú dū chá yuàn、 dū jiǎn、 tǒng lǐng děng。 zài xīn lǐ shàng， yóu yú chū shēn de guān xì， zhū yuán zhāng shǐ zhōng yòu yī zhǒng yǐn yǐn de zì bēi gǎn， zhì shǐ zhū yuán zhāng dēng jī yǐ hòu， zǒng xiǎng zhǎo chū yī gè shēng míng xiǎn hè de zǔ zōng zuò zì jǐ de bèi jǐng， yú shì xiǎng dào liǎo zhū xī。 zhèng zài yóu yù bù jué de shí hòu， zhū yuán zhāng wèn lǐfà de zhū sī wù shì fǒu wéi zhū xī de hòu rén。 shuí zhī nà gè lǐfà jiàng què shuō： wǒ yòu zì jǐ de zǔ xiān， wǒ suī xìng zhū， dàn yǔ zhū xī què méi yòu guān xì。 wèishénme yào rèn tā zuò zǔ xiān ní？ zhū yuán zhāng tīng liǎo hěn cán kuì， jiù dǎ xiāo liǎo rèn zhū xī zuò zǔ xiān de niàn tóu， dàn kāi kē qǔ shì de biāo zhǔn dìng wéi zhū xī de《 sì shū zhāng jù》 què shǐ zhōng méi yòu dòng yáo guò。 　　 dài chéng zǔ， qiān yàn jīng。 shí qī shì， zhì chóng zhēn。 　　 gōng yuán 1398 nián， zhū yuán zhāng sǐ liǎo， tài sūn zhū yǔn mén jì huáng dì wèi， gǎi yuán jiàn wén， shì wéi míng huì dì。 zhū yuán zhāng kāi guó hòu， yī zhí duì yì xìng gōng chén shēn huái yí jì， suǒ yǐ jūn shì dà quán dōuzài zhū shì zhū wáng shǒu zhōng， yóu yǐ yàn wáng zhū dì wéi zuì。 zhū yǔn mén wèile jiě chú zhū wáng“ wěi dà bù diào” dài lái de wēi xié， yī dēng jī jiù kāi shǐ xuē fān。 xiān cóng zhū dì de bāo dì zhū sù xià shǒu， dài bǔ liǎo jǐ gè zhū xìng wáng bìng jiāng qí fèi wéi shù rén。 yòu xià lìng zhū wáng bù dé jié zhì wén wǔ guān lì， jìn yī bù xiàn zhì liǎo zhū wáng de quán lì。 jiù zài yào xiāochú yàn wáng zhū dì de quán lì shí， zhū dì chèn jī qǐ shì， niàng chéng wéi qī sì nián de“ jìng nán zhī biàn”。 　　 gōng yuán 1403 nián， zhū dì dēng shàng huáng dì de bǎo zuò， gǎi yuán yǒng lè， dìng dū běi jīng， shì wéi míng chéng zǔ。 zhì yú zhū dì wèishénme yào qiān dū yàn jīng， yòu jǐ gè lì shǐ yuán yīn。 qí yī， yàn jīng shì zhū dì de lóng xīng zhī dì， shì tā zuò yàn wáng shí de fēng dì hé fǔ dǐ。 qí 'èr，“ jìng nán zhī biàn” zhōng， zhū dì céng zài nán jīng dà sì tú lù， shā rén shù wàn zhī zhòng， shǐ chēng“ guāwàn chāo”， yīn cǐ bù yuàn yì zhù cǐ xuè xīng zhī dì。 qí sān， měnggǔ rén suī běi dùn dà mò， dàn hái zài chǔn chǔn yù dòng， běi fāng shàng yòu zhàn shì。 ér lì shǐ shàng jiàn dū nán jīng de wáng cháo wú bù dài yòu piān 'ān xìng zhì， bù shì yòu zuò wéi de dì wáng suǒ jū zhī dì。 1406 nián， zhū dì míng lìng qiān dū， cì nián kāi shǐ xiū jiàn běi jīng chéng， lì shí shí sān nián cái gào jùn gōng。 　　 míng cháo sān bǎi nián shì zhū xìng yǔ huàn guān gòng yòu de tiān xià， míng tài zǔ、 chéng zǔ zhī hòu de shí wǔ gè zǐ sūn huáng dì wú yī bù shì bèi tàijiàn suǒ kòng zhì， jīhū zhǎo bù chū yī gè duì shè huì wén huà yòu gòng xiàn de jūn zhù。 dǎo shì chū liǎo jǐ gè piān cái： yīng zōng zhū qí zhèn rú guǒ bù zuò huáng dì， zhuān xué tiān wén， kě yǐ chéng wéi míng jiā； shén zōng zhū yì jūn， shì cái rú mìng， rú guǒ zhuān xué jīng yíng， dìng kě yǐ fā jiā zhì fù； xī zōng zhū yóu xiào 'ài zuò mù jiàng， rú guǒ zhuān xí tǔ mù gōng chéng， yīnggāi dà yòu kě wéi。 dàn tā men bù xìng dāng liǎo zhí yè huáng dì， fǎn 'ér zài lì shǐ shàng liè jì bān bān。 ér míng dài de wén yùn， cóng zhū yuán zhāng kāi shǐ jiù jì bù zūn zhòng xiāng quán， yòu bù zhòng shì wén chén xué zhě， zhì shǐ wàn lì hòu qī de tàijiàn tóu zǐ wèi zhōng xián dà xīng dǎng yù， suí biàn dìng zuì shā lù rú chén xué zhě。 zhí zhì lǐ zì chéng de mín bīng rù jīng， chóng zhēn zì shā， qīng bīng rù guān， jié shù liǎo zhū míng yǔ tàijiàn gòng tiān xià de lì shǐ。 　　 dà míng wáng cháo cóng zhū yuán zhāng kāi guó， chuán liǎo shí liù shì， lì shí qī dì， dào chóng zhēn huáng dì zhū yóu jiǎn jié shù， gòng jì liǎng bǎi qī shí qī nián。 qí hòu suī yòu wǔ wáng fù jiàn nán míng， bì jìng dà shì yǐ qù， suǒ yǐ jǐn gǒu yán cán chuǎn liǎo shí liù nián。 　　 quán yān sì， kòu rú lín。 zhì lǐ chuǎng， shén qì fén。 　　 míng cháo yóu xīng 'ér shuāi、 yóu shèng 'ér wáng， yě shì chóngdǎo yuán cháo de fù zhé， cài dōng fān zǒng jié wéi“ gǔ ròu xiāng cán、 quán yān dié qǐ、 jiān zéi héng xíng、 gōng wéi shì chǒng， yǐ jí liú kòu yāng mín” wǔ tiáo， yóu yǐ“ quán yān sì， kòu rú lín” wéi zuì shèn。 　　 huàn guān zhuān quán shì míng cháo de tè diǎn zhī yī， ér qiě yù yǎn yù liè， lì rú yīng zōng shí de wáng zhèn， xiàn zōng shí de wāng zhí， wǔ zōng shí de liú jǐn， xī zōng shí de wèi zhōng xián。 qí zhōng， liú jǐn wéi shǒu de bā gè tàijiàn， rén chēng“ bā hǔ”， yǐ shèn wéi 'áo zhāng， wèi zhōng xián gèng shì chéng lì liǎo wàn rén zǔ zhì de huàn guān wǔ zhuāng， jiāng chǎng wèi（ tè wù zǔ zhì） de zuì 'è dēng fēng zào jí， shǐ míng wáng cháo de zhèng zhì fǔ bài dào jí diǎn， qí jiēguǒ bì rán shì mín bù liáo shēng， liú kòu sì qǐ。 zài liú kòu zhōng zuì chéng qì hòu de jiù shì lǐ chuǎng（ lǐ zì chéng）。 lǐ zì chéng shì shǎn xī mǐ zhī rén， yīn jiā pín tóu wéi yì zú， yì zhàn jiě sàn yǐ hòu， wú chù cún shēn， cān jiā liǎo mín jūn。 hòu yǔ liú zōng mǐn、 lǐ xìn、 niú jīn xīng děng rén lián hé qǐ lái， yòu yòu zhāng xiàn zhōng de hū yìng， gōng chéng lüè dì， shì bù kě dǎng。 　　 gōng yuán 1644 nián（ chóng zhēn shí qī nián）， lǐ zì chéng gōng jìn běi jīng。 huái zōng zhū yóu jiǎn zhì cǐ hái yòu tàijiàn cáo huà chún shǒu chéng， bù xiǎng cáo huà chún xiàn chéng tóu jiàng liǎo。 jīng chéng yī pò， cháo chén sàn jìn， huái zōng huáng dì shēn biān zhǐ shèng xià yī gè tàijiàn wáng chéng 'ēn。 chóng zhēn jiàn dà shì yǐ qù， mìng hòu fēi děng zì yì xùn guó， yòu jiàn shāng cháng gōng zhù， zì jǐ páo dào méi shān（ jīn jǐng shān）， yǎo pò shǒu zhǐ， liú xià xuè shū yí zhào： 　　“ zhèn liáng dé mào gōng， shàng gān tiān jiù， zhì nì zéi zhí bī jīng shī， cǐ jiē zhū chén wù zhèn， zhèn sǐ wú miàn mù jiàn zǔ zōng yú dì xià。 zì qù guān miǎn， yǐ fā fù miàn， rèn zéi fēn liè zhèn shī， wú shāng bǎi xìng yī rén”。 　　 chóng zhēn shí qī nián jiá shēn sān yuè shí jiǔ rì， chóng zhēn huáng dì yú méi shān shòu huáng tíng tóu huán zì jìn， shí nián sān shí wǔ suì， tàijiàn wáng chéng 'ēn yǔ dì duì yì。 　　 lǐ zì chéng zhàn jù jīng chéng， zài wǔ yīng diàn chēng dì， guó hào dà shùn。 jiē zhe biàn yán xíng kǎo dǎ qián cháo jiàng chén， zhuī xié jīn yín bǎo wù， shǐ dé yǐ jiàng zhī rén fù shēng fǎn yì， cái yòu shān hǎi guān zǒng bīng wú sān guì gòu jié qīng bīng， yī piàn shí dà pò lǐ zì chéng。 lǐ zì chéng bīng bài， jīng shǎn xī tuì zhì hú běi， sǐ yú hú běi tóng shān xiàn jiǔ gōng shān。 　　 qí shí qīng bīng zhǐ zhàn jù zhōng guó de běi fāng， jiāng nán de qián míng cán bù， jì xù yōng dài fú wáng zhū yóu sōng zài nán jīng jì wèi， gǎi yuán hóng guāng。 dū shī shǐ kě fǎ lǐng bīng kàng qīng， wú nài rén xīn yǐ sàn， huí tiān wú lì。 shǐ kě fǎ zhàn sǐ zài yáng zhōu， fú wáng zhū yóu sōng bèi fú， tǒng zhì zhōng guó 276 nián de míng wáng cháo chè dǐ miè wáng。 　　 qīng tài zǔ， yīng jǐng mìng。 jìng sì fāng， kè dà dìng。 　　 qīng tài zǔ fú lín jiù shì rù guān chēng dì de shùn zhì huáng dì， tā de zǔ fù nǔ 'ěr hā chì xìng 'ài xīn jué luó， wéi nǚ zhēn zú rén， jiàn lì liǎo hòu jīn。 shùn zhì de fù qīn shì huáng tài jí， tā zài shèng jīng（ jīn shěn yáng） chēng dì hòu， gǎi guó hào wéi qīng， gǎi zú míng wéi mǎn。 shùn zhì huáng dì fú lín shì huáng tài jí de jiǔ 'ér zǐ， jí wèi shí nián jǐn liù suì， bù dé bù yóu duō 'ěr ɡǔn shè zhèng。 zhèng dāng qīng tíng gū 'ér guǎ mǔ dāng zhèng de wēi jī zhī zhōng， shì féng wú sān guì qǐ shī， qīng tíng chèn shì chéng shí 'ér qǐ， yóu wú sān guì wéi xiān qū， míng zhèng yán shùn dì rù guān chēng dì。 　　 mǎn zú rén zì rèn wéi yǔ dà míng bìng wú duó shè jì zhī chóu， mǎn rén rù guān shì yīn wéi lǐ chuǎng miè míng， hàn rén wú fǎ shōu shí cán jú cái qǐng qīng bīng rù guān de。 suǒ yǐ mǎn qīng rù zhù zhōng yuán， dǎzháo“ yǎng chéng tiān mìng， diào mín fá zuì” de qí hào， yòu xiū fù bèi lǐ chuǎng shāo huǐ de míng líng， wéi chóng zhēn huáng dì fā sàng。 zhè jiù shì cǐ chù shuō de“ yīng jǐng mìng”， yě jiù shì shùn yìng tiān mìng de yì sī。 　　 fú lín zài běi jīng dēng jī chēng dì zhī shí， chú liǎo jīng běi yǐ wài， zhōng guó de dà bù fēn dì qū shàng wèi bèi qīng tíng tǒng yī。 chú lǐ zì chéng、 zhāng xiàn zhōng de cán yú shì lì wài， nán fāng hái yòu nán míng de lín shí zhèng quán cún zài， gè dì fǎn qīng fù míng de zhēng zhàn jiē wèi píng xī。 suǒ yǐ shùn zhì zài wèi de shí bā nián shí jiān lǐ， quán guó dū hái bīng huāng mǎ luàn， gān gē wèi xī， qīng shì huáng quán hái chù zài 'ān wēi wèi dìng de jú miàn zhī zhōng。 rù guān qián hòu de bā qí zǐ dì， quán shù bù guò sì wàn rén， jiā shàng kē 'ěr qìn měnggǔ de méng qí zài nèi， zǒng bīng lì bù zú shí wàn。“ jìng sì fāng， kè dà dìng” de gōng jì， shì yǐ hàn rén hàn jūn zuò wéi dài lǐ zhàn zhēng de xiān qū， lì yòng hóng chéng chóu、 wú sān guì、 shàng kě xǐ、 kǒng yòu dé、 gěng zhòng míng děng fān wáng cái píng dìng liǎo nán fāng， tǒng yī liǎo zhōng guó。 　　 suǒ yǐ dāng zhèng chéng gōng zài tái wān shuài shuǐ shī shí qī wàn běi shàng， kè zhèn jiāng、 wéi nán jīng shēng shì hào dà， qīng tíng yǐ zuò hǎo bù dé yǐ chū guān tuì shǒu de zhǔn bèi。 zhèng jūn yīn tiān qì biàn huà， tiān shí bù lì， jiā shàng cèhuà zhǐ huī bù lì， zài zhī yǔ zhèng chéng gōng duì lěi de yòu shì hàn jūn， zào chéng zhèng jūn bài zǒu， fǎn chéng bài jú。 　　 dào liǎo kāng xī yīzhāo， chú 'áo bài、 píng sān fān、 dìng běi jiāng， zhōng guó cái zhēn zhèng 'ān dìng xià lái。 zài kāng yōng qián sān cháo yī bǎi duō nián shí jiān lǐ， guó jiā fù qiáng， rén mín shēng huó 'ān dìng， shì qīng cháo zuì dǐng shèng de shí qī。 dào guāng yǐ hòu， zé yī dài bǐ yī dài ruò。 zì shùn zhì rù guān zhì xuān tǒng tuì wèi， mǎn qīng gòng chuán liǎo jiǔ dài shí dì， gòng jì liǎng bǎi liù shí qī nián de lì shǐ。 　　 niàn sì shǐ， quán zài cí。 zài zhì luàn， zhī xīng shuāi。 　　 yōu jiǔ de zhōng guó lì shǐ quándōu zài cǐ nóng suō jiè shào liǎo， tā xiáng xì jìzǎi liǎo yī gè cháo dài shì rú hé cóng zhì dào luàn， rú hé cóng xīng wàng zǒu xiàng shuāi wáng de。 lì shǐ jué bù shì yī xiē xiāo shì liǎo de dōng xī， zhì jīn réng bàn suí zhe rén lèi de yǐng zǐ， hòu rén yǐ lì shǐ wéi zhèng， yǐ dào dé yǔ liáng xīn lái shěn shì zuó rì yǔ jīn rì de rén hé shì。 　　 xī fāng de sī xiǎng jiā kě néng kàn bù qǐ zhōng guó de wén huà chuán tǒng， dàn duì zhōng guó gǔ dài de shǐ xué， wú bù sù rán qǐ jìng， hēi gé 'ěr jiù shì yī lì。 yīn wéi zhōng guó gǔ dài de lì shǐ xué shì shì jiè shàng qí tā wén míng guó jiā wú fǎ bǐ nǐ de， wǒ men yòu 'èr shí sì zhèng shǐ， yòu《 tōng jiàn》、《 xù tōng jiàn》， yòu shí tōng、 yòu shí lù、 qǐ jū zhù děng xiáng jìn 'ér fēng fù de shǐ liào。 　　 zhōng guó yòu yī jù lǎo huà， jiào“ yī bù 'èr shí sì shǐ， bù zhī cóng hé shuō qǐ”。 èr shí sì shǐ shì yī tào zuì xì tǒng、 zuì wán zhěng de shǐ shū， shàng zì fú xī shì， xià zhì míng cháo de zuì hòu yī wèi huáng dì jié shù， rú guǒ zài fǔ yǐ qīng dài de《 qīng shǐ gǎo》 jiù shì 'èr shí wǔ shǐ， shì yī tào wán zhěng de zhōng guó gǔ dài shǐ。 bù guò《 qīng shǐ gǎo》 shì dài dìng de shǐ gǎo， hái méi yòu zuì hòu dìng gǎo wéi《 qīng shǐ》， suǒ yǐ zhōng guó de zhèng shǐ zhǐ yòu 'èr shí sì shǐ。 　　 lì shǐ xiàng yī miàn jìng zǐ， qīng qīng chǔ chǔ dì yìng zhào chū guò qù hé xiàn zài de měi chǒu yán chī、 shì fēi shàn 'è， jiē shì chū yīn guǒ xún huán de dà dào lǐ。 zhǐ yòu míng bái liǎo“ shàn 'è dào tóu zhōng yòu bào” zhè gè yuán zé， cái néng gòu zuò dào yǐ shǐ wéi jiàn。 wǒ men jīn tiān duì cǐ bìng bù wán quán xiāng xìn， yīn wéi wǒ men gēn běn méi yòu dú dǒng lì shǐ。 qīng cháo de lì shǐ jù lí wǒ men zuì jìn， xuān tǒng tuì wèi zhì jīn bù guò bā shí jǐ nián。 1644 nián míng cháo miè wáng， míng jiāng wú sān guì yǐn qīng bīng rù guān。 qí shí huáng tài jí yǐ sǐ， qīng shì zǔ shùn zhì huáng dì zhǐ yòu liù suì， tā de mǔ qīn jiù shì xiào zhuāng huáng tài hòu。 gū 'ér guǎ mǔ dài zhe sì shí wàn qīng bīng， rù zhù zhōng yuán， dìng dū běi jīng， zhú bù tǒng yī quán guó， shǐ qīng cháo zài shí bā shì jì hòu qī， chéng wéi dāng shí yà zhōu dōng bù zuì qiáng dà de dì guó。 dào liǎo yī jiǔ yī yī nián， lóng yù huáng tài hòu dài zhe liù suì de xuān tǒng huáng dì xuān bù tuì wèi， xuān tǒng sān suì dēng jī， zài huáng dì wèi jǐn sān nián qīng cháo jiù miè wáng liǎo。 　　 dà qīng guó rù zhù zhōng yuán， shì guǎ fù tài hòu dài zhe liù suì de xiǎo huáng dì kāi shǐ de， qīng cháo jié shù de shí hòu yě shì guǎ fù tài hòu dài zhe yī gè liù suì de xiǎo huáng dì， yóu cǐ kě jiàn， lì shǐ zěn me kāi shǐ de hái zěn me jié shù， yī sī yī háo dōubù chā。 zhǐ shì wǒ men de shòu mìng tài duǎn， kàn bù dào 267 nián zhè gè yīn guǒ xún huán de quán guò chéng， dàn shì qīng cháo de lì shǐ cún zài， wǒ men kě yǐ tōng guò zhè duàn lì shǐ lái rèn shí zhè gè yīn guǒ xún huán de dào lǐ。 　　 zài wǎng qián tuī dào sòng cháo， sòng cháo kāi guó de huáng dì shì sòng tài zǔ zhào kuāng yìn ， tā běn shì hòu zhōu shì zōng chái róng shǒu xià de gāo jí jūn shì jiànglǐng， shǒu wò bīng quán。 959 nián chái róng sǐ liǎo， qī suì de yòu zǐ chái zōng xùn jì wèi， hái yòu yī gè guǎ fù fú tài hòu。 suí jí zài 960 nián zhēngyuè jiù fā shēng liǎo chén qiáo bīng biàn， zhào kuāng yìn huáng páo jiā shēn， yōng bīng hái cháo， bī zhe xiǎo huáng dì ràng wèi gěi tā， jiàn lì liǎo sòng cháo。 dào liǎo nán sòng mò qī， yuán jiāng bó yàn yǐn bīng dù jiāng， shì rú pò zhú， xiǎo huáng dì dì bǐng zhǐ yòu bā suì， bèi yuán bīng zhuī zhú dào liǎo guǎng zhōu wài hǎi de yá shān， zuì hòu yóu zuǒ chéngxiàng lù xiù fū bēizhe tiào hǎi 'ér wáng， hái shèng yī gè lǎo tài fēi zài chuán shàng， yǎn kàn méi yòu xī wàng， yě fù hǎi sǐ liǎo。 zhèng yìng liǎo yuán cháo tǒng shuài bó yàn jù jué sòng shǐ de yī jù huà，“ rǔ guó dé zhū xiǎo 'ér， jīn yì shī zhū xiǎo 'ér”。 guǒ bào zhāo zhāng， yīn guǒ bù shuǎng， lì shǐ de fā zhǎn shì luó xuán shì chóngyǎn de， zhǒng shénme yīn yī dìng dé shénme guǒ， yīn guǒ xún huán de guī lǜ shì yǒng yuǎn bù huì gǎi biàn de。 　　 dú shǐ zhě， kǎo shí lù。 tōng gǔ jīn， ruò qīn mù。 　　 qián miàn yǐ jīng jiǎng dào， dú lì shǐ yào zhù yì shǐ liào de kě kào xìng， qián cháo de lì shǐ dōushì hòu cháo rén biān dìng de， shì fǒu kào dé zhù dà chéng wèn tí。 xiàn dài shǐ gèng chéng wèn tí， dǒng xī wén de yī zhāng“ kāi guó dà diǎn” yóu huà， běn lái zài xiàn de shì shí yuè yī rì xīn zhōng guó chéng lì de lì shǐ shùn jiān， dàn shì 57 nián huà miàn shàngjiàng gāo gǎng kōu xià qù， 67 nián yòu jiāng liú shǎo qí kōu xià qù， 80 nián dài yòu quán bù zài fù yuán huí lái， zhè nǎ lǐ hái shì lì shǐ。 suǒ yǐ mèng zǐ cái shuō：“ jìn xìn shū（ shàng shū）， bù rú wú shū”。 　　 jǐn dú shǐ shū shì bù gòu de， hái yào tóng shí cān kǎo shí lù、 shí tōng、 dì wáng qǐ jū zhù、 lì dài zòu yì děng jù tǐ de shǐ liào， jiù kě yǐ tōng xiǎo gǔ jīn， hǎo xiàng qīn yǎn kàn jiàn yī yàng， yě jiù bù huì yǐ piān gài quán liǎo。 zhè lǐ suī rán zhǐ tí dào liǎo shí lù， wǒ men yào yóu cǐ lián xiǎng dào qí tā de xiāng guān shǐ liào。 　　 shí lù xiāng dāng yú wǒ men jīn tiān de dà shì jì， lì cháo lì dài dōuyòu zì jǐ de shí lù， àn shí jiān shùn xù gài kuò dì jì shù liǎo běn cháo fā shēng de dà shì jiàn， yǐ jí dì wáng cān jiā huó dòng de qíng kuàng。 zuì zǎo de shí lù jiù shì xiě《 qiān zì wén》 de zhōu xīng sì jì shù de liáng wǔ dì de《 liáng huáng shí lù》。 xiàn zài bǎo liú zuì wán zhěng de shì《 míng shí lù》 hé《 qīng shí lù》。 　　 cǐ wài shàng yòu sān tōng， shì gǔ rén xué xí lì shǐ de bì dú shū， jiù shì táng dù yòu de《 tōng diǎn》、 sòng zhèng qiáo de《 tōng zhì》、 yuán mǎ duān lín de《 wén xiàn tōng kǎo》。 sān tōng jì shù shǐ shí de tǐ lì gè bù xiāng tóng， shǐ wǒ men dé yǐ cóng bù tóng de jiǎo dù， duō fāng wèi de liǎo jiě lì shǐ。 yǐ hòu yòu yòu liǎo《 xù tōng diǎn》《 xù tōng zhì》《 xù tōng kǎo》， dàn zhǐ xù dào míng cháo。 qīng dài rén yòu biān liǎo《 qīng tōng diǎn》《 qīng tōng zhì》《 qīng tōng kǎo》， hé chēng jiǔ tōng， zài jiā shàng《 xù qīng tōng kǎo》 jiù shì shí tōng shū， zài shǐ xué shàng shì jí wéi zhòng yào de。 　　 lì cháo de zòu yì， xiāng dāng yú xiàn dài bào zhǐ de shè lùn， zài dāng shí shì yóu dà chén men tí chū de jiàn yì hé bào gào。 wèishénme yào tí chū jiàn yì ní？ yīn wéi yào zòu yì de shì qíng yī dìng yòu wèn tí， fǒu zé jiù bù huì zài tí chū jiàn yì liǎo。 dì wáng qǐ jū zhù， zhuān mén jì lù liǎo dì wáng měi tiān de yī shí qǐ jū， cān jiā de gè zhǒng huó dòng hé huì jiàn de kè rén， yǐ jí xiāng guān de zhù tí yǔ jié lùn， yī tiáo yī kuǎn， bù yàn qí xiáng。 jīn tiān qīng gōng huáng shǐ chéng lǐ shōu cáng yòu qīng dài shí wèi huáng dì wán zhěng de qǐ jū zhù， cóng měi rì de shí pǔ dào xì dān， wèiwǒ men liǎo jiě jù tǐ de lì shǐ shì jiàn tí gōng liǎo kě kào kě kǎo de shǐ liào。 yóu cǐ kě jiàn， jué duì bù néng zhǐ dú lì shǐ， yī dìng hái yào cān kǎo qiú qí tā de zī liào， cái kě yǐ liǎo jiě lì shǐ de quán mào， bì miǎn yǐ piān gài quán。 　　 zhè yàng yī lái， lì shǐ jiù biàn dé hěn fán zá liǎo， nǎ lǐ hái dú dé guò lái ní？ yīn cǐ wǒ men dú lì shǐ yī dìng yào yòu cì xù， zhī dào yǐ hé zhǒng shǐ xué zhù zuò wéi zhù， zhī dào xiān dú shénme hòu dú shénme。 zhōng guó de shǐ shū zhù yào fēn wéi tōng shǐ hé guó shǐ， tōng shǐ shì cóng tóu jiǎng dào wěi， guó shǐ zhǐ jiǎng yī gè cháo dài。 tōng shǐ dāng rán shù sī mǎ guāng de《 zī zhì tōng jiàn》 zuì hǎo， tā shàng jiē《 zuǒzhuàn》 xià zhì wǔ dài， jì shù liǎo sòng yǐ qián 1360 duō nián de lì shǐ。 dàn yīn qí fènliàng tài dà， zhū xī yòu zhù liǎo《 tōng jiàn gāng mù》， qīng mò liú xíng de《 yù pī tōng jiàn ji lǎn》 hé《 gāng jiàn yì zhī lù》 dōushì hěn hǎo de jiǎn huà tōng shǐ kè běn， xiàn dài rén zhù de shǐ shū néng fǒu jīng dé qǐ shí dài de kǎo yàn jiù hěn nán shuō liǎo。 　　 cóng zhù shū shùn xù shàng kàn，《 shǐ jì》 shì jì chuán tǐ de tōng shǐ，《 hàn shū》《 hòu hàn shū》《 sān guó zhì》 shì guó shǐ， zhè sì bù shū xiěde zuì hǎo， bù dàn wén lǐ wén cǎi hǎo、 jì shù de shì shí qīng chǔ， nèi róng yě zuì wéi jīng yào qiàdàng， néng bǎ zhè sì bù shǐ shū dú dǒng liǎo， jì shù lì shǐ shì jiàn hé píng jià lì shǐ rén wù de mài luò yǔ fāng fǎ jiù zhǎng wò liǎo， èr shí sì shǐ yě jiù yī mài xiāng chéng de zì rán shùn xià lái liǎo。 　　 nán huái lǎo rèn wéi， wǒ men dú lì shǐ yào zhù yì lì shǐ wén huà fā zhǎn guò chéng zhōng， shǐ zhōng wú fǎ jiě jué de liǎng gè de wèn tí： yī shì tǒng zhì jiē jí de zhì quán， yī shì xué shù sī xiǎng de quán wēi。 qián zhě shì gǔ jīn zhōng wài dì wáng de dà yè， mèng zǐ chēng wéi“ rén jué”； hòu zhě shì gǔ jīn shèng xián de qiān qiū dà yè， mèng zǐ chēng wéi“ tiān jué”。 tā suī rán bù néng xiàng dì wáng de zhì quán nà yàng xuān hè yī shí， què yōng yòu sī xiǎng de wēi quán hé yǒng jiǔ de jià zhí， kě yǐ zài wú xíng zhōng zuǒ yòu lì shǐ fā zhǎn de qū shì， kǒng zǐ yě yīn cǐ bèi zūn wéi“ sù wáng”。 rú guǒ yǐ mèng zǐ“ wǔ bǎi nián bì yòu wáng zhě xīng， qí jiān bì yòu míng shì zhě” de guān diǎn fēn pàn zhōng guó wén huà sī xiǎng de fā zhǎn， díquè shì wǔ bǎi nián yī gè zhōu qī。 　　 dì yī gè wǔ bǎi nián shì zhōu dài wén huà jiē duàn， dà yuē zài gōng yuán qián 1115 nián zhì 1079 nián， cóng zhōu gōng de xué shù sī xiǎng kāi shǐ。 yīn wéi zhōu gōng zhěng lǐ liǎo xī zhōu yǐ qián de zhōng guó wén huà， jí shàng gǔ wén huà zhī dà chéng。 ér kǒng zǐ de xué shù sī xiǎng， shì“ zǔ shù yáo shùn， xiàn zhāng wén wǔ”， tuī chóng“ yù yù hū wén zāi” de zhōu dài wén huà， yīn cǐ tàn xún rú jiā xué shù sī xiǎng de yuān yuán， bì rán zhuī sù dào zhōu gōng。 　　 dì 'èr gè wǔ bǎi nián shì kǒng mèng sī xiǎng jiē duàn， dà yuē shǐ yú gōng yuán qián 571 nián zhì 545 nián， zhè shì kǒng mèng sī xiǎng de xīng qǐ jiē duàn。 kǒng zǐ shēng yú zhōu líng wáng 'èr shí yī nián（ gōng yuán qián 551 nián）， mèng zǐ shēng yú zhōu liè wáng sì nián（ gōng yuán qián 372 nián）。 yóu cǐ jīng liè guó， zhì qín hàn， zhí zhì hàn wǔ dì shí dài“ bà chù bǎi jiā， dú zūn rú shù”， rú jiā xué shù sī xiǎng cái zhèng shì zhàn zhù dǎo dì wèi， zhèng rú sī mǎ qiān suǒ shuō：“ zì zhōu gōng zú wǔ bǎi suì 'ér yòu kǒng zǐ， kǒng zǐ zú hòu zhì yú jīn wǔ bǎi suì”。 　　 dì sān gè wǔ bǎi nián shì zì dōng hàn mò nián sān guó zhī jì， fó jiào chuán rù yǐ hòu， rú shì dào sān jiā wén huà sī xiǎng de dà pèng zhuàng、 dà jiāo biàn jiē duàn。 dì sì gè wǔ bǎi nián shì suí táng wén huà jiē duàn， rú shì dào wén huà yóu dà jiāo biàn dào dà róng hé， tè bié shì wén zhōng zǐ róng huì rú shì dào sān jiā xué shù sī xiǎng， yǐng xiǎng chū táng de wén huà sī xiǎng pō shēn， wéi shèng táng de wén huà dǐng shèng diàn dìng liǎo jī chǔ。 dì wǔ gè wǔ bǎi nián shì sòng rú de lǐ xué jiē duàn， chū xiàn liǎo lǐ xué wǔ dà rú， tā men de xué shù sī xiǎng tì dài liǎo suí táng shí qī chán zōng wǔ jiā zōng pài de shèng shì。 dì liù gè wǔ bǎi nián shì wáng yáng míng lǐ xué de quán wēi shí qī， dì qī gè wǔ bǎi nián shì qīng dài de jīng xué yǔ lǐ xué jiē duàn， tí chàng pǔ xué wù shí， jīng shì jì yòng de shì gōng xué wèn， gǔ chuī mín zú zhèng qì yǔ liáng zhī， zhí jiē yǐng xiǎng dào xīn hài gé mìng hé hòu shì de jiàn guó fāng lüè。 　　 shí zhì jīn rì， wǒ men de lì shǐ wén huà yǔ xué shù sī xiǎng yòu zāo yù dào qián suǒ wèi yòu de jù biàn， zhōng xī wén huà sī xiǎng de dà pèng zhuàng， shǐ wǒ men chī jìn liǎo kǔ tóu， suǒ yǐ chuán tǒng wén huà yǔ xué shù sī xiǎng yòu zài fù huó， bì jiāng chóngxiàn yú shì xíng chéng xīn shí dài de wén huà jīng shén。 mèng zǐ shuō：“ wǔ bǎi nián bì yòu wáng zhě xīng， qí jiān bì yòu míng shì zhě。 yóu zhōu yǐ lái， wǔ bǎi yòu yú suì yǐ。 yǐ qí shù zé guò yǐ， yǐ qí shí kǎo zhī zé kě yǐ”。 wǒ men měi yī gè rén， dū yìng gāi jì zhù sòng rú zhāng zài de míng xùn：“ wéi tiān dì lì xīn， wéi shēng mín lì mìng， wéi wǎng shèng jì jué xué， wéi wàn shì kāi tài píng”。 请欣赏:  请给我换一个看看！  拜托，快把噪音停掉！我读累了，想听点音乐或者请来支歌曲！      << qiányīzhānghuí   hòuyīzhānghuí >>

dì yī jiǎng dì 'èr jiǎng dì sān jiǎng dì sì jiǎng

pínglún (0)