通史 》 zhōng guó gǔ dài shè huì   》 （ yī） nóng yè shēng chǎn lì de fēi yuè fā zhǎn      hé cí quán He Ciquan

　　zhōng guó lì shǐ shàng niú gēng shǐ yú hé shí， zhè wèn tí hái méi yòu jiě jué。 jiá gǔ wén yòu【 117】 “ ● ” zì， zì huò zuò“ ◎”。 guō mò ruò rèn wéi zhè shì lí zì。 ★ jí xiàng lí tóu， yī xiē xiǎo diǎn xiàng lí tóu qǐ tǔ， pèi zài niú shàng， zì rán jiù shì hòu lái de lí zì。 cóng lí zì de kǎo zhèng， guō shì rèn wéi“ yīn rén yǐ jīng fā míng liǎo niú gēng”，“ yīn dài shì yòng niú gēng liǎo”（ guō mò ruò：《 nú lì zhì shí dài》 rén mín chū bǎn shè 1973 nián bǎn dì 21 yè）。 dàn qí tā yán jiū jiá gǔ wén de xué zhě， rú wáng guó wéi děng， duō bǎ zhè gè zì jiě shì zuò“ wù”， yì wéi“ zá sè niú”， yǐn shēn 'ér“ yǐ míng wàn yòu bù qí zhī shù wù”（《 guān táng jí lín》《 shì wù》， zhōng huá shū jú 1959 nián bǎn dì yī cè dì 287 yè）。
　　 cóng zì xíng lái kàn，● zì shì zuò wù bù rú shì zuò lí。 guō shì de jiě shì， shì yòu shuō fú lì de。 dàn xī zhōu wén xiàn zhōng què cóng bù jiàn niú gēng de jìzǎi， jīn wén zhōng yì bù jiàn niú gēng。 zhǐ shì dào liǎo chūn qiū hòu qī， cái jiàn yǔ niú gēng yòu guān de jìzǎi。 rú guǒ shuō yīn dài yǐ yòu liǎo niú gēng， yǐ jīng yòu liǎo lí， wèishénme chūn qiū yǐ qián wén xiàn zhōng què zhǐ yòu lěi sì 'ér jué bù jiàn niú gēng？ néng bù néng shuō niú gēng zài xī zhōu shí qī zhōng duàn liǎo？ zhōng duàn shì bù kě néng de。 niú gēng de chū xiàn， shì nóng yè shēng chǎn lì de fēi yuè fā zhǎn， rú guǒ yīn shāng yǐ yòu niú gēng， jìn guǎn yòu shāng zhōu zhèng quán gēngtì， yě shì jué bù kě néng shǐ niú gēng zhōng duàn de。 dāng rán， wén xiàn zhōng méi yòu jìzǎi de， bù děng yú shí jì shàng bù cún zài。 shè huì shàng cún zài guò de shì wù tài duō liǎo， jìzǎi xià lái de tài shǎo liǎo。 yīn cǐ， xī zhōu wén xiàn zhōng suī wú niú gēng jìzǎi， bù néng pái chú shì shí shàng yòu niú gēng。 dàn shì niú pīn shì rén lèi lì shǐ shàng de dà shì， wén xiàn jìzǎi zhōng jì rán yòu lěi sì， ér dú bù jí niú gēng， què shí nán jiě。 zài zhè zhǒng qíng kuàng xià， jìn guǎn xiàng guō shì duì jiá gǔ wén● zì de jiě shì shì yòu shuō fú lì de， wǒ men duì yīn dài yǐ yòu niú gēng zhī shuō， réng bù néng bù zàn qiě cún yí。
　　 chūn qiū hòu qī， hé niú gēng yòu guān de jìzǎi chū xiàn liǎo。 kǒng zǐ de dì zǐ rǎn gēng zì bó niú， sī mǎ gēng zì zǐ niú（ jiàn《 shǐ jì · zhòng ní dì zǐ lièzhuàn》）， sī mǎ lí zì niú（ jiàn《 lùn yǔ · yán yuān piān》 zhù）。 àn zhōng guó gǔ lǎo xí guàn， shè huì shàng yòu shēnfèn dì wèi de rén， duō yòu míng hái yòu zì。《 shuō wén》：“ zì， rǔ yě。” xù yún：“ zì zhě， yán zī rǔ 'ér jìn duō yě。” zì shì cóng míng de hán yì zhōng zī shēng chū lái de。 zì hé míng de yì yì shì xiāng guān lián de。 chūn qiū shí， rén de míng zì bǎ niú、 lí、 gēng lián xì zài yī qǐ， shuō míng niú gēng shì dāng shí shè huì shàng yǐn rén zhù yì de shì xiàng。 jìn guó guì zú zhōng xíng fàn shì， zài guó nèi zhàn zhēng zhōng shī bài， zǐ sūn táo dào qí guó qù zuò liǎo shù mín。 jìn guó dà fū dòu chōu gǎn kǎi de【 118】 duì zhào tǒng zǐ shuō：“ jīn qí zǐ sūn jiāng gēng yú qí。 zōng miào zhī xī， wéi quǎn mǔ zhī qín。”（《 guó yǔ · jìn yǔ》）。 zōng miào jì sì yào yòng chún sè niú， xiàn zài yòng yú zōng miào jì sì de chún sè niú yào yòng lái gēng tián zhòngdì liǎo。 zhè gè gù shì， shuō míng niú yǐ yòng yú gēng tián。 kǒng zǐ céng chēng zàn tā de xué shēng zhòng gōng shuō：“ lí niú zhī zǐ， xīng qiě jiǎo。 suī yù wù yòng， shān chuān qí shè zhū １（《 lùn yǔ · yōng yě piān》）。 xiàng lái jiě shì“ lí” wéi“ zá wén”， jí zá sè。 lí niú， zá sè niú。 qí shí lí niú jiù shì gēng niú， yòng yú lā lí gēng dì zhī niú。
　　 zhè xiē cái liào shuō míng， chūn qiū wǎn qī niú yòng yú gēng tián zhòngdì， yǐ shì shè huì shàng xiāng dāng pǔ jiàn de shì xiàng。 cóng kǒng zǐ dì zǐ de míng zì kàn， lǔ guó yī dài dì qū yǐ yòu niú gēng。 cóng dòu chōu de huà lái kàn， qí、 jìn liǎng dà guó jìng nèi niú gēng yǐ bù xīn qí。 cóng qí、 lǔ、 jìn dì qū dōuyòu niú gēng kàn， chūn qiū wǎn qī jué bù shì niú gēng kāi shǐ shí qī。 zhè shì kě yǐ kěn dìng de。
　　 zài nóng yè shēng chǎn lì de fā zhǎn shàng， bǐ niú gēng gèng jù huàshídài yì yì de shì tiě nóng jù de shǐ yòng。 yòu liǎo tiě nóng jù， cái néng jìn xíng shēn gēng， shǐ guò qù bù néng kāi kěn de tǔ dì kěn zhí qǐ lái。 ēn gé sī shuō：“ tiě shǐ gèng dà miàn jī de nóng tián gēng zuò， kāi kěn guǎng kuò de sēn lín dì qū， chéng wéi kě néng。”（《 jiā tíng · sī yòu zhì hé guó jiā de qǐ yuán》， jiàn《 mǎ kè sī 'ēn gé sī quán jí》 zhōng yì běn 1965 nián 9 yuè rén mín chū bǎn shè dì 'èr shí yī juàn dì 186 yè）。 tiě nóng jù de shǐ yòng hé gēng niú de shǐ yòng， yòu shì yòu guān lián de。 bì xū shǐ yòng chù lì， tè bié shì gēng niú， cái néng gèng hǎo de fā huī tiě nóng jù shēn gēng de xiào lì。
　　 zhōng guó lì shǐ shàng hé shí kāi shǐ shǐ yòng tiě nóng jù yě hé hé shí kāi shǐ shǐ yòng niú gēng yī yàng hái shì yòu zhēng lùn de。 kě yǐ kěn dìng de shì， zhàn guó zhōng qī mèng zǐ shí dài tiě nóng jù de shǐ yòng yǐ xiāng dāng pǔ biàn liǎo。 mèng zǐ hé xìn fèng shén nóng zhī yán de xǔ xíng yī pài biàn lùn shí， céng wèn tā men“ xǔ zǐ yǐ fǔ zèng cuàn， yǐ tiě gēng hū？”（《 mèng zǐ · téng wén gōng shàng》）。 yǐ tiě gēng jiù xiàng yǐ fǔ zèng cuàn yī yàng， yǐ shì shè huì shàng de tōng cháng qíng kuàng。 jì rán tiě gēng zài zhàn guó zhōng qī mèng zǐ shí dài yǐ xiāng dāng pǔ biàn， tā de chū xiàn zì rán yīnggāi gèng zǎo。 tiě nóng jù hé niú gēng kě néng shì tóng shí chū xiàn de。
　　 chū tǔ de tiě qì， dào mù qián wéi zhǐ zuì zǎo de yě zhǐ yòu zhàn guó shí dài de。 zhàn guó yǐ qián de tiě qì hái méi yòu fā xiàn guò。 dàn zhè dāng rán bù néng shuō zhàn guó yǐ qián méi yòu tiě qì。【 119】
　　 tiě zì sì shǐ jiàn yú xī zhōu mò nián de wén xiàn。《 shī · qín fēng · sì tiě》 yòu：“ sì tiě kǒng fù， liù pèi zài hū。” tiě， yòu de běn zǐ zuò tiě。 zhè piān shī shì xī zhōu mò nián qín xiāng gōng shí dài de shī。 zhè kě néng shì tiě zì de shǐ jiàn， yě jiù shì tiě de shǐ jiàn shí dài。
　　《 guó yǔ · qí yǔ liù》 zài， guǎn zhòng céng jīng xiàng qí huán gōng jiàn yì：“ měi jīn yǐ zhù jiàn jǐ， shì zhū gǒu mǎ； è jīn yǐ zhù chú yí jīn zhú， shì zhū rǎng tǔ。” yī bān rèn wéi měi jīn shì tóng， è jīn shì tiě。 è jīn yǐ zhù chú yí jīn zhú， jiù shì yòng tiě zhì zào nóng jù。 guǎn zhòng hái duì huán gōng shuō：“ jí gēng， shēn gēng 'ér jí yōu zhī， yǐ dài shí yǔ。 shí yǔ jì zhì， xié qí qiāng yì nòu bó yǐ dàn mò cóng shì yú tián yě”（ tóng shàng）。 zhǐ yòu shǐ yòng tiě nóng jù， shēn gēng cái yòu kě néng。《 guǎn zǐ》 shū zhōng， yě yòu tiě gōng jù de jìzǎi。 guǎn zhòng duì qí huán gōng shuō：“ jīn tiě guān zhī shù rì， yī nǚ bì yòu yī zhēn yī dāo， ruò qí shì lì； gēng zhě bì yòu yī lěi yī sì yī diào， ruò qí shì lì； xíng fú lián yáo hūn zhě， bì yòu yī jīn yī jù yī zhuī yī záo， ruò qí shì lì。 bù 'ěr 'ér chéng shì zhě， tiān xià wú yòu。”（《 guǎn zǐ · hǎi wáng piān》）。 nǚ gōng， nóng fū， gōng jiàng suǒ yòng de gōng jù， dōushì tiě zhì de。 zhè xiē tiě zhì gōng jù， zài dāng shí yǐ shì wán quán bì xū de liǎo。 méi yòu zhè xiē gōng jù， jiù gēn běn bù néng wán chéng rèn hé shì wù。 chūn qiū shí qī， qí guó shì gè xiān jìn guó jiā， yú yè、 yán yè、 fǎng zhì yè de fā dá， wéi dāng shí gè guó zhī guān， dāng shí qí guó yòu xiān jìn de tiě nóng jù hé tiě zhì shǒu gōng yè gōng jù shì wán quán kě néng de。 wǒ men kě yǐ fǎn guò lái shuō， xiān jìn de tiě nóng jù hé tiě zhì shǒu gōng yè gōng jù shì qí guó jīng jì fā zhǎn de jī chǔ， zhī chí qí guó jīng jì xiān jìn de zhī zhù。
　　 jù《 zuǒzhuàn》 jìzǎi， chūn qiū wǎn qī yǐ yòu liǎo zhù tiě。《 zuǒzhuàn》 zhāo gōng 'èr shí jiǔ nián（ gōng yuán qián 513 nián），“ jìn zhào yù、 gǒu yín shuài shī chéng rǔ bīn， suì fù jìn guó yī gǔ tiě， yǐ zhù xíng dǐng， zhù fàn xuān zǐ suǒ wéi xíng shū yān。” néng zhù xíng dǐng 'ér zhù xíng shū， zhè shì bù xiǎo de gōng chéng， zhè shuō míng yě tiě jì shù yǐ xiāng dāng jìn bù。 rén lèi shǐ yòng tiě， zuì chū jiē duàn shì kuài tiě， qí hòu cái yòu zhù tiě。 zhù tiě xū yào xiāng dāng gāo de rè dù， bì xū xiān jiě jué liǎo jiā gāo wēn de jì shù。 cái néng chū xiàn zhù tiě。 yǐ tiě wéi fù xiàng mín jiān zhēng shōu， yě shuō míng mín jiān yǐ yòu xiāng dāng shù liàng de tiě， tiě qì shǐ yòng zài mín jiān yǐ xiāng dāng pǔ biàn。
　　 zhàn guó shí qī， bèi fā xiàn huò kāi cǎi de tiě kuàng yǐ jīng bù shǎo，《 guǎn zǐ · dì shù【 120】 piān》 hé《 shān hǎi jīng · zhōng shān jīng》 dū jìzǎi tiān xià“ chū tiě zhī shān sān qiān liù bǎi jiǔ shí”（ shí，《 guǎn zǐ》 zuò shān）。《 shān hǎi jīng》 jiǎng shān shí， zhǐ chū“ qí yīn duō tiě”、“ qí yīn yòu tiě”、“ qí yáng duō tiě”、“ duō tiě” děng de jiù yòu sān shí wǔ chù。 duì yú tiě kuàng kuàng shān yǐ jīng jī lěi liǎo yī xiē zhī shí，《 guǎn zǐ · dì shù piān》 jiù shuō：“ shān shàng yòu zhě zhě， qí xià yòu tiě。” jù zhāng hóng zhāo jiě shì， zhè shì yòu kē xué dào lǐ de。 zhāng shì shuō：“ chì tiě yǔ tiě měi shēng yī chù， rú mù zhī tóng gēn shuǐ zhī tóng yuán yě。 ér chì tiě yì yì huà wéi zhě， rú zǐ yù yú mǔ， qīng chū yú lán yě。 …… guǎn zǐ yuē： ‘ shān shàng yòu zhě， qí xià yòu tiě ’， qí lǐ zì hé。”（ zhāng hóng zhāo《 shí yǎ》）。
　　 tiě kuàng fā xiàn de duō， kāi cǎi de duō， tiě de shēng chǎn liàng zì rán zēng duō， xiàng《 mèng zǐ》 shū lǐ suǒ fǎn yìng de， zhàn guó zhōng qī tiě zhì nóng jù yǐ xiāng dāng pǔ biàn liǎo， yǐ tiě gēng jiù xiàng yǐ fǔ zèng cuàn yī yàng， jiā jiā dū yǐ fǔ zèng cuàn， jiā jiādōu yǐ tiě gēng liǎo。
　　 xī zhōu shí qī de zhù yào nóng jù shì lěi sì， zú tà lěi sì yī cì cì de fān tǔ。 liǎng rén xié lì gēng zuò， wèi zhī 'ǒu gēng。 lěi sì shì mù zhì de， hòu lái cái yòu yī gè jīn shǔ de sì。 shòu gōng jù hé lì liàng de xiàn zhì， shēng chǎn lì shì dī de。 niú gēng hé tiě nóng jù de shǐ yòng， shì nóng yè shēng chǎn lì de yī gè fēi yuè fā zhǎn。 zhè gè fēi yuè fā zhǎn de shí qī， jiù shì chūn qiū zhàn guó zhī jì。 tiě qì de shǐ yòng， shǐ guǎng dà huāng yě、 sēn lín dì qū de kāi kěn chéng wéi kě néng。 chūn qiū zhàn guó zhī jì， hěn duō sēn lín、 chí zhǎo dì dài bèi kāi fā chū lái biàn chéng liáng tián， gè guó rén kǒu dà liàng xùn sù zēng jiā， suǒ yòu zhè xiē dū hé nóng yè shēng chǎn lì de fā zhǎn héng héng tiě nóng jù de shǐ yòng， gēng niú de shǐ yòng， yòu zhe mìqiè de guān xì。
　　 shuǐ lì guàn gài hé nóng yè shēng chǎn shì yòu mìqiè guān xì de， nóng yè shēng chǎn de jì shù shuǐ píng yuè shì luò hòu， shuǐ lì guàn gài de zuò yòng jiù yuè zhòng yào。 shì jiè shàng hǎo duō nóng yè mín zú， zài tā men de gǔ lǎo shí dài， jiù zhī dào lì yòng hé liú huò xiū jiàn chí táng lái jìn xíng guàn gài liǎo。 zài zhè fāng miàn， gǔ 'āi jí hé liǎng hé liú yù shì zuì yòu míng de liǎo。
　　 zhōu dài shī xíng jǐng tián de tóng shí， hái yòu yī tào hěn hǎo de pái guàn cuò shī。 qián miàn yǐ yǐn zhèng guò de《 zhōu lǐ · dì guān sī tú》《 suì rén》 tiáo hé《 kǎo gōng jì》 dū jìzǎi liǎo dāng shí de gōu xù zhì dù。 zài tiáo tiáo kuài kuài shì de jǐng tián zhī jiān yòu shēn qiǎn guǎng xiá bù děng de gōu xù， cóng xiǎo dào dà chēng zuò suì、 gōu、 xù、 huì、 chuān。 zhè zhǒng gōu xù zhì dù， yī fāng miàn shì guàn gài xì tǒng， yī fāng miàn yě shì pái shuǐ xì tǒng。《 zhōu lǐ · dì guān sī tú》 dào rén tiáo【 121】 jiù shuō：“ dào rén zhǎng jià xià dì， yǐ zhū chù shuǐ， yǐ fáng zhǐ shuǐ， yǐ gōu dàng shuǐ， yǐ suì jūn shuǐ， yǐ liè shè shuǐ， yǐ huì xiè shuǐ， yǐ shè yáng qí shān， zuò tián。” duì guàn gài、 pái shuǐ yòu yī tào zhì dù。
　　 chūn qiū shí qī gōu xù de cún zài， zhèng guó shì yī lì zhèng。 zhèng jiǎn gōng shí， zǐ sì zhí zhèng， céng zuò tián xù， shǐ sī shì、 dǔ shì、 hóu shì、 zǐ shī shì sì jiā guì zú sàng shī tǔ dì， sì jiā guì zú jié dǎng wéi luàn shā sǐ zǐ sì（《 zuǒzhuàn》 xiāng gōng shí nián）。 hòu lái zǐ chǎn zhí zhèng， yòu shǐ“ tián yòu fēng xù”， dé dào xiǎo guì zú hé yòu tǔ dì de nóng mín de zhī chí。 zhèng guó de yú rén gē sòng zǐ chǎn shuō：“ wǒ yòu zǐ dì， zǐ chǎn huì zhī； wǒ yòu tián chóu， zǐ chǎn zhí zhī。 zǐ chǎn 'ér sǐ， shuí qí sì zhī？”（《 zuǒzhuàn》 xiāng gōng sān shí nián）。
　　 chūn qiū shí qī， dà guó tūn bìng xiǎo guó， dà guó jiāng yù kuò dà， lì yòng shuǐ dào biàn lì guó nèi jiāo tōng chéng wéi xū yào， yīn 'ér kāi záo yùn hé shèng xíng qǐ lái。 zhè xiē yùn hé biàn lì liǎo jiāo tōng， tóng shí yě duì guàn gài yòu lì。《 shǐ jì · hé qú shū》：
　　“ zì shì（ zhǐ sān dài） yǐ hòu， xíng yáng yǐ xià yǐn hé， dōng nán wéi hóng gōu， yǐ tōng sòng、 zhèng、 chén、 cài、 cáo、 wèi， yǔ jì、 rǔ、 huái、 sì huì。 yú chǔ， xī fāng zé tōng qú hàn shuǐ， yún mèng zhī yě； dōng fāng zé tōng hóng gōu、 jiāng、 huái zhī jiān。 yú wú， zé tōng qú sān jiāng wǔ hú。 yú qí， zé tōng zī、 jì zhī jiān。 yú shǔ， shǔ shǒu bīng záo lí duì， bì mò shuǐ zhī hài， chuān 'èr jiāng chéng dū zhī zhōng。 cǐ qú jiē kě xíng zhōu， yòu yú zé yòng guàn jìn， bǎi xìng xiǎng qí lì。 zhì yú suǒ guò， wǎng wǎng yǐn qí shuǐ yì yòng jī tián chóu zhī qú， yǐ wàn yì jì， rán mò zú shù yě。”
　　“ yǐ wàn yì jì， rán mò zú shù yě”， kě yǐ xiǎng jiàn dāng shí shuǐ lì guàn gài zhī shèng， xiǎng jiàn dāng nián shuǐ lì guàn gài zhī pǔ biàn。
　　 guàn gài yòng shuǐ de lái yuán， duō bàn shì yǐn zì hé liú， yòu de yǐn zì húpō， rén gōng kāi záo chí táng xù shuǐ guàn gài de yě yòu。《 zhōu lǐ · dì guān sī tú · dào rén》 tiáo：“ yǐ zhū chù shuǐ” de zhū， jiù shì zhǐ de húpō chí táng。 xiāng chuán chūn qiū shí qī chǔ guó de sūn shū 'áo， jiù céng zài jīn 'ān huī xī bù xiū zào guò yī gè dà shuǐ bēi xù shuǐ guàn tián。 jù shuō zhè gè dà shuǐ bēi jiù shì hòu lái de sháo bēi。
　　 wèi guó yǐn zhāng shuǐ gài yè， lǐ bīng kāi lí duì gài chéng dū píng yuán， hé qín guó kāi záo zhèng guó qú yǐ gài guān zhōng， shì yòu míng de zhàn guó shí qī sān dà shuǐ lì gōng chéng。【 122】
　　《 shǐ jì · hé qú shū》 shuō yǐn zhāng shuǐ guàn yè de shì xī mén bào， zài wèi wén hóu shí。《 hàn shū · gōu xù zhì》 shuō shì shǐ qǐ， zài wèi xiāng wáng shí。《 shuǐ jīng · zhuó zhāng shuǐ zhù》 shuō， wèi wén hóu shí xī mén bào wéi yè lìng， yǐn zhāng shuǐ yǐ gài yè， zhì wèi xiāng wáng shí shǐ qǐ wéi yè lìng， yòu yàn zhāng shuǐ yǐ gài yè。 dà gài yǐn zhāng shuǐ guàn yè de， qián yòu xī mén bào， hòu yòu shǐ qǐ， shí jiān zài wèi wén hóu dào wèi xiāng wáng shí（ gōng yuán qián 446 yī qián 296）。 yè chéng zài jīn hé běi lín zhāng xiàn jìng， zhāng shuǐ nán 'àn。 xī mén bào、 shǐ qǐ yǐn shuǐ guàn gài zhī qián， zhè yī dài de tǔ rǎng bìng bù féi wò。 wèi guó shòu tián， bié chù shì yī fū bǎi mǔ， dú yè dì 'èr bǎi mǔ。 xī mén bào、 shǐ qǐ yǐn shuǐ guàn gài zhī hòu， zhè yī dài“ xián chéng wò rǎng”（《 shuǐ jīng · zhuó zhāng shuǐ zhù》）。《 hàn shū · gōu xù zhì》 shuō：“ shǐ qǐ wéi yè lìng， suì yǐn zhāng shuǐ gài yè yǐ fù wèi zhī hé nèi。 mín gē zhī yuē： yè yòu xián lìng xī wéi shǐ gōng， jué zhāng shuǐ xī guàn yè bàng， zhōng gǔ xì lǔ xī shēng dào liáng。” yè zài zhàn guó shí qī kāi shǐ lòutóu jiǎo， zhàn guó shí qǐ yī zhí shì gè zhòng yào chéng zhèn。 zhí dào sān guó shí qī， yè dū shì zhòng yào dì fāng。 yuán shào zhàn jù hé běi sì zhōu， jiù shì yǐ yè zuò wéi tā de zhì suǒ。 cáo cāo dǎ bài yuán shào， yě bǎ yè zuò wéi tā de wáng guó dū yì。 wǔ hú shí liù guó zhōng de qián yàn、 nán běi cháo shí qī de dōng wèi、 běi qí， dū céng jīng yǐ yè zuò wéi dū chéng。 yè chéng zhī suǒ yǐ zhòng yào， hé shuǐ lì guàn gài shì fēn bù kāi de。
　　 qín guó shǔ jùn tài shǒu lǐ bīng， yòu de shū shuō tā shì qín zhāo wáng shí rén（ jiàn《 shǐ jì zhèng yì》 yǐn《 fēng sú tōng》）， yòu de shū shuō tā shì xiào wén wáng shí rén（ jiàn《 huá yáng guó zhì · shǔ zhì》）。 zài tā zuò shǔ jùn tài shǒu shí， kāi záo liǎo lí duì。 lí duì zài jīn sì chuān guàn xiàn。 tā yǐn pí jiāng、 liú jiāng 'èr shuǐ guàn chéng dū píng yuán。 sì chuān zì gǔ hào chēng tiān fǔ zhī guó， zhè yě shì hé chéng dū píng yuán de shuǐ lì guàn gài fēn bù kāi de。 chéng dū píng yuán de shuǐ lì guàn gài gōng chéng， shì yóu lǐ bīng záo shāng duì yǐn 'èr shuǐ guàn gài kāi shǐ de。
　　 zhèng guó qú zài guān zhōng。 zhàn guó mò qín wáng zhèng shí， hán guó shòu bù liǎo qín guó de qīn shí， pài shuǐ gōng zhèng guó dào qín guó， quàn qín guó kāi záo shuǐ qú， yòng zhè lái xiāo hào qín guó de guó lì， xuē ruò tā de duì wài qīn lüè。 gōng chéng zuò dào yī bàn， yīn móu bèi qín rén fā jué。 qín wáng yào shā zhèng guó。 zhèng guó shuō， kāi qú shì gè yīn móu， dàn zhè gè yīn móu suī gěi hán guó gǒu yán jǐ nián huó mìng， què gěi qín guó kāi wàn shì jī yè。 qín wáng rèn wèitā de huà yòu dào lǐ， yào tā jì xù kāi záo xià qù。 zhèng guó qú xī qǐ jiǔ zōng shān dōng zhōng shān de gǔ kǒu， yǐn jīng shuǐ， bàng yǐ běi shān， dōng【 123】 xíng， zhù rù luò。 qú cháng sān bǎi yú lǐ。 shuǐ qú xiū chéng hòu， bèi mìng míng wéi zhèng guó qú。 zhè tiáo shuǐ qú duì guān zhōng dì qū nóng yè de fā zhǎn hé qín guó de fù qiáng dōuhěn yòu guān xì。《 shǐ jì · hé qú shū》 shuō：
　　“ qú jiù， yòng zhù tián 'ě zhī shuǐ， gài zé lǔ zhī dì sì wàn yú qǐng， jiē mǔ shōu yī zhōng。 yú shì guān zhōng wéi wò yě， wú xiōng nián， qín yǐ fù qiáng， zú bìng zhū hóu。”
　　 yī zhōng wéi liù hú sì dǒu。 zhàn guó shí de mǔ chǎn liàng， píng jūn dà yuē wéiyīdàn bàn zuǒ yòu。 lǐ kuī xié zhù wèi wén hóu jìn dì lì zhī jiào，“ yī fū xié wǔ kǒu， zhì tián bǎi mǔ， suì shōu mǔ yī shí bàn”（《 hàn shū · shí huò zhì shàng》）。 guān zhōng jīng zhèng guó qú guàn gài zhī tián， yī mǔ kě shōu dào liù shí sì dǒu， zhè zài dāng shí què shì jí dà de zēng chǎn hé gāo chǎn liǎo。 zhèng guó qú suǒ jīng guò de dì fāng， yuán láidōu shì xiē yán jiǎn dì， yòu liǎo guàn gài dū biàn chéng wò yě。
　　 chūn qiū zhàn guó nóng yè shēng chǎn lì fā zhǎn de lìng yī yīn sù shì shī féi fāng miàn yòu tuī guǎng。
　　 yīng guó yī wèi kǎo gǔ xué jiā guō dēng chá dé（ V ． GordonCkilde） rèn wéi zài xīn shí qì de wǎn qī， rén men yǐ jīng zhī dào yòng rén hé shēng chù de fèn biàn lái féi tián。（ jiàn V． GordonChilde： WLatHappendedinHistory， PelicanBooks bǎn P． 57）。 zhōng guó yuǎn gǔ shī féi qíng kuàng， kǎo gǔ fā jué sì hū hái méi yòu tí gōng shénme cái liào。 hòu dài rén de jìzǎi， yě yòu bǎ shī féi tuī dào hěn gǔ de。《 huái nán zǐ · tài zú xùn》 jiù shuō， zhōu rén de zǔ xiān hòu jì“ kěn cǎo、 fā zī、 fèn tǔ、 shù gǔ， shǐ wǔ zhǒng gè dé qí yí。” zhè shì kě néng de， dàn zhè yǐ hěn nán zhèng shí。 chuán shuō zhōng de hòu jì shì zhōu zú kāi chuàng nóng yè de shǐ zǔ， dà yuē《 huái nán zǐ》 yīn cǐ jiù bǎ shī yòng fèn féi jiā zài tā shēn shàng。
　　《 shī jīng》 lǐ yòu xiē nóng shì shī， zài zhè xiē nóng shì shī lǐ tí dào guò shuǐ， tí dào guò nóng jù， yě tí dào guò láo dòng xíng shì， dàn sì hū méi yòu tí dào guò féi liào。
　　 jù《 zhōu lǐ》 jìzǎi， zhōu rén duì tǔ dì shǐ yòng， yǐ zhī dào xiū gēng de bàn fǎ。 tǔ dì fēn pèijǐ nóng mín gēngzhòng de shí hòu， bǎ tǔ dì fēn wéi shàng dì、 zhōng dì、 xià dì sān děng。 shàng dì yī fū gěi tián bǎi mǔ， lāi wǔ shí mǔ； zhōng dì yī fū tián bǎi mǔ， lāi bǎi mǔ； xià dì yī fū tián bǎi mǔ， lāi 'èr bǎi mǔ。 hé xiū《 gōngyángzhuàn》 xuān gōng shí wǔ nián zhù yě shuō：“ sī kōng jǐn bié tián zhī gāo xià、 shàn 'è， fēn wéi sān pǐn。 shàng tián， yī suì yī kěn； zhōng tián， èr suì【 124】 yī kěn； xià tián， sān suì yī kěn。” hé xiū suǒ shuō de shàng tián、 zhōng tián、 xià tián， jiù shì《 zhōu lǐ》 suǒ shuō de shàng dì、 zhōng dì、 xià dì。 tián shì gēngzhòng zhe de tǔ dì， lāi shì xiū gēng de tǔ dì。《 zhōu lǐ》 hé hé xiū zhù dōushì shuō de tǔ dì bù néng nián nián gēngzhòng， bì xū gēngzhòng yī nián zhī hòu jiù xiū zhì yī nián huò 'èr nián xiū yǎng dì lì。 zhè zhǒng xiū gēng zhì dù de chū xiàn， yī shì yóu yú dāng shí rénshào dì duō yòu tiáo jiàn zhè yàng zuò， dàn gèng zhòng yào de yuán yīn kǒng pà hái shì yīn wéi nà shí hái bù zhī dào shī yòng féi liào， zhì shǎo shì hái bù huì hěn hǎo de shǐ yòng féi liào。
　　 rén men zuì chū zhī dào shī féi， chú yǔ shǐ yòng rén fèn chù fèn yòu guān wài， shǐ yòng cǎo féi huò cǎo huī féi yě shì bǐ jiào zǎo de。 xiū gēng zhì shī xíng de jiǔ liǎo， rén men jiàn jiàn cóng xiū gēng zhōng jī lěi jīng yàn， zhī dào cǎo dì jīng guò fān gēng、 shuǐ yān、 fǔ huà， kě yǐ qǐ féi tián de zuò yòng。《 zhōu lǐ · qiū guān sī kòu · tì shì》 tiáo：“ zhǎng shā cǎo， chūn shǐ shēng 'ér méng zhī， xià rì zhì 'ér yí zhī， qiū shéng（ yīn yùn， hán shí yuē shéng） ér shān zhī， dōng rì zhì 'ér sì zhī。 ruò yù qí huà yě， zé yǐ shuǐ huǒ biàn zhī。” suǒ wèi“ yù qí huà yě， zé yǐ shuǐ huǒ biàn zhī”， jiù shì yǐ shuǐ yān cǎo huò yǐ huǒ shāo cǎo， shǐ tā fǔ bài biàn zuò féi liào。《 lǚ shì chūn qiū · jì xià jì》 zài：“ shì yuè yě， tǔ rùn rù shǔ， dà yǔ shí xíng， shāo tì xíng shuǐ， lì yǐ shā cǎo， rú yǐ rè tānɡ， kě yǐ fèn tián chóu， kě yǐ měi tǔ jiāng。”
　　《 zhōu lǐ》 shì zhàn tú shí dài biān zuǎn chéng shū de， dàn tā bǎo liú liǎo yī xiē chūn qiū hé xī zhōu de cái liào。《 lǚ shì chūn qiū》 shì zhàn guó mò nián lǚ bù wéi zhāo yǎng bīn kè biān xiě de。 liǎng shū suǒ jì shuǐ huà hé huǒ huà yě cǎo féi tián de qíng kuàng， zì rán shì zhàn guó shí de qíng kuàng。 dàn nóng yè zhī shí de jī lěi shì hěn huǎn màn de。 yuè gǔ yuè shì rú cǐ， kàn qǐ lái shì diǎn xiǎo zhī shí， jī lěi qǐ lái chéng wéi zhī shí， yě xǔ yào qiān bǎi nián。 zhàn guó shí dài rén men zhè xiē cǎo féi zhī shí， shì rén men cóng chūn qiū yǐ qián cháng shí qī jī lěi xià lái de。
　　 chūn qiū zhàn guó de wén xiàn lǐ， cháng yòu“ fèn” hé“ fèn tǔ” jìzǎi。 kǒng zǐ de xué shēng zǎi yú bái tiān shuì jué， kǒng zǐ mà tā“ xiǔ mù bù kě diāo yě， fèn tǔ zhī qiáng bù kě wū yě。”（《 lùn yǔ · gōng yě cháng piān》）。《 zuǒzhuàn》 xī gōng 'èr shí bā nián， chéng pú zhī zhàn qián chǔ zǐ yù mèng jiàn hé shén yào tā de qióng qì yù yīng， shuō kě yǐ zhù tā dé dào mèng zhū zhī dì。 zǐ yù bù kěn。 róng jì quàn tā shuō：“ sǐ 'ér lì guó， yóu huò wéi zhī， kuàng qióng yù hū？ shì fèn tǔ yě， ér kě yǐ jì shī， jiāng hé 'ài yān 2” mèng zǐ yě shuō guò“ bǎi mǔ zhī fèn”， tā yǐn【 125】 lóng zǐ de huà yòu“ fèn qí tián”（ fēn jiàn《 mèng zǐ · wàn zhāng shàng》 hé《 téng wén gōng xià》）。 lǎo zǐ yòu“ xì zǒu mǎ yǐ fèn tián”。《 shuō wén》：“ fèn， qì chú yě。” fèn， gài zhǐ wū huì de dōng xī， bù yī dìng shì rén chù fèn biàn ， dàn yě bāo kuò rén chù fèn biàn ， lǎo zǐ“ xì zǒu mǎ yǐ fèn tián” kě zhèng。
　　 zǒng zhī， shī féi kě néng yòu cháng jiǔ de lì shǐ， dàn dào chūn qiū zhàn guó zhī jì què bǐ jiào xiǎn zhù qǐ lái。 zhè duì chūn qiū zhàn guó zhī jì nóng yè shēng chǎn lì de fā zhǎn， dāng rán yě qǐ zuò yòng。
　　 chūn qiū zhàn guó shí rén duì fēn biàn tǔ rǎng xìng zhì hé mǒu zhǒng tǔ rǎng yí yú zhòngzhí mǒu zhǒng zuò wù， yě jī lěi liǎo yī xiē zhī shí。《 yǔ gòng》 duì yú dāng shí quán guó gè dì de tǔ rǎng， jiù yī zhōu yī zhōu de zuò liǎo qū fēn。 tā zhǐ chū： jì zhōu de tǔ shì bái rǎng， tián shì zhōng shàng； yǎn zhōu tǔ shì hēi fén， tián shì zhōng xià； qīng zhōu tǔ shì bái fén， tián shì shàng xià； xú zhōu tǔ shì chì zhí、 fén， tián shì shàng zhōng； yáng zhōu tǔ shì tú ní， tián shì xià xià； jīng zhōu tǔ shì tú ní， tián shì xià zhōng； yù zhōu tǔ yòu rǎng、 fén、 lú sān zhǒng， tián shì zhōng shàng； liáng zhōu tǔ shì qīng lí， tián shì xià shàng； yōng zhōu tǔ shì huáng rǎng， tián shì shàng shàng。 suǒ wèi rǎng、 fén、 zhí、 tú、 ní、 lú、 lí， zhǐ de tǔ xìng。 rǎng shì wú kuài de róu tǔ， fén shì gāo féi de tǔ， zhí shì nián tǔ， tú、 ní shì dì xià duō shuǐ shī rùn de tǔ， lú shì hēi gāng tǔ， yī shuō shì hēi 'ér shū de tǔ， lí shì qīng hēi sè de wò rǎng。 tǔ hé tián bù tóng， tǔ zhǐ tǔ dì běn zhì， tián shì yǐ kěn zhí de tián dì。 jīng、 yáng 'èr zhōu tǔ shì tú、 ní， duō shuǐ， dì shī rùn， tǔ zhì bù huài， dàn zhàn guó yǐ qián jīng、 yáng jīng jì kāi fā bǐ zhōng yuán luò hòu， tián què shì xià xià huò xià zhōng。 yōng zhōu shì yǐ guān zhōng wéi zhōng xīn de xī fāng dì qū， zhè lǐ shì zhōu rén de jiù jū， kāi fā zǎo， tǔ shì huáng rǎng， tián shì shàng shàng。
　　 bù tóng de tǔ rǎng， yòu gè zì yí yú zhòngzhí de zuò wù。《 zhōu lǐ · xià guān sī mǎ · zhí fāng shì》 tiáo shuō： yáng zhōu、 jīng zhōu“ qí gǔ yí dào”。 yù zhōu“ qí gǔ yí wǔ zhǒng”， zhèng xuán shuō wǔ zhǒng shì shǔ、 jì、 shū、 mài、 dào。 qīng zhōu“ qí gǔ yí dào、 mài”。 yǎn zhōu“ qí gǔ yí sì zhǒng”， zhèng xuán shuō shǔ、 jì、 dào、 mài。 yōng zhōu“ qí gǔ yí shǔ jì”。 yōu zhōu“ qí gǔ yí sān zhǒng”。 zhèng xuán shuō shì shǔ、 jì、 dào。 jì zhōu“ qí gǔ yí shǔ、 jì”。 bìng zhōu“ qí gǔ yí wǔ gǔ”。 zhèng xuán shuō shì shǔ、 jì、 shū、 mài、 dào。《 zhōu lǐ · zhí fāng》 hé《 yǔ gòng》 jiǔ zhōu de fēn fǎ bù tóng。《 zhí fāng》 bǐ《 yǔ gòng》 shǎo liǎo xú zhōu、 liáng zhōu， duō chū yōu zhōu hé bìng zhōu。【 126】
　　 chūn qiū zhàn guó shí dài rén men duì yú shénme tǔ rǎng yí yú yòng shénme féi liào， yě jī lěi liǎo yī xiē zhī shí。《 zhōu lǐ · dì guān sī tú · cǎo rén》 tiáo shuō：“ zhǎng tǔ huà zhī fǎ， yǐ wù dì xiāng qí yí 'ér wéi zhī zhǒng。 fán fèn zhǒng， bì gāng yòng niú， chì tí yòng yáng， fén rǎng yòng mí， xì zé yòng lù， xián xì yòng huán， bó rǎng yòng hú， zhí、 lú yòng shǐ， qiáng● yòng fén， qīng cuàn yòng quǎn。” zhèng xuán bǎ fèn zhǒng de“ zhǒng” dú shàng shēng， jiě zuò zhǒng zǐ； bǎ fèn zhǒng jiě zuò yòng gǔ zhī jìn zhǒng， tā shuō：“ fán suǒ yǐ fèn zhǒng zhě， jiē wèi zhǔ qǔ zhī yě。…… zhèng sī nóng yún： yòng niú， yǐ niú gǔ zhī zì qí zhǒng yě， wèi zhī fèn zhǒng。” yòu rén bù tóng yì zhèng xuán de jiě shì， rèn wéi zhǒng， yīnggāi dú zuò zhòngzhí de zhǒng， qù shēng。 fèn zhǒng， yīngshì fèn tǔ rǎng， zài dì lǐ shī féi。 cài shěn jiù shì zhè yàng jiě shì de。 tā shuō：“ gài cǎo rén fèn rǎng zhī fǎ。 xīng gāng yòng niú， chì tí yòng yáng， fén rǎng yòng mí， xì zé yòng lù。 fèn zhì tián shí， gè yīn sè xìng 'ér biàn qí suǒ dāng yòng yě。”（《 shū jīng jí chuán · yǔ gòng》 zhù）。 jiāng yǒng《 zhōu lǐ yí yì jǔ yào》 yě shì zhè yàng lái jiě shì de， tā shuō：“ fán fèn dāng shī zhī tǔ。 rú yòng shòu zé yǐ hái sǎ zhū tián， yòng má zǐ zé yòng chí guò má yóu zhī zhā bù zhū tián。” xīng gāng、 chì tí、 xì zé、 xián xì、 qiáng●、 qīng cuàn děng shì zhǐ bù tóng sè xìng de tǔ。 bù tóng sè xìng de tǔ， jiù yào yòng bù tóng de féi liào。 tǔ rǎng、 féi liào qū fēn de zhè yàng xì， bù zhī kē xué xìng jiū jìng rú hé。
　　《 lǚ shì chūn qiū》 yòu shàng nóng、 rèn dì、 biàn tǔ、 shěn shí sì piān shū， zhuān jiǎng nóng yè。 zhè shì xiān qín tè bié shì chūn qiū zhàn guó shí qī nóng yè shēng chǎn jì shù de zǒng jié。 duì yú rú hé shǐ yòng tǔ dì， fā huī dì lì， rú hé zhòngzhí zuò wù， shì hé shí lìng， dū jiǎng chū liǎo hěn duō dào lǐ。 zhè dāng rán dōushì xiān qín rén mín cháng qī jīng yàn de jī lěi。
　　 zǒng zhī， cóng niú gēng、 tiě nóng jù shǐ yòng、 shuǐ lì guàn gài、 shī féi děng děng gè fāng miàn de qíng kuàng kàn， chūn qiū zhàn guó zhī jì dōushì nóng yè shēng chǎn lì fēi sù fā zhǎn de shí qī。 nóng yè shēng chǎn lì de fā zhǎn， shì chūn qiū zhàn guó zhī jì shè huì jīng jì fā zhǎn biàn huà de jī chù



   我读累了，想听点音乐或者请来支歌曲！
    
<< qiányīzhānghuí   hòuyīzhānghuí >>   
xù yányī yóu bù luò dào guó jiā yī、 zǎo qī guó jiā de chū xiàn（ yī） yīn shāng shè huì hé jīng jì
（ èr） zhōu rén de zǎo qī shēng huó（ sān） miè shāng hòu shāng zhōu liǎng zú de guān xì
èr、 jiē jí fēn huà hé yǎn biàn（ yī） guì zú（ èr） guó rén
（ sān） zhòng、 shù、 mín（ sì） sī tú shǔ
（ wǔ） lì chén qiè（ liù）《 shī jīng》 zhōng suǒ jiàn gè jiē jí de shēng huó
sān、 jǐng tián hé tǔ dì zhì dù（ yī） tǔ dì gōng yòu zhì de shǐ yǐng（ èr） zhōu wáng、 zhū hóu、 guì zú tǔ dì suǒ yòu zhì
（ sān） gōng tián hé sī tián（ sì） guó yǔ yě de bù tóng tián zhì
（ wǔ） nóng yè shēng chǎn gōng jù hé jì shùsì、 zǎo qī guó jiā xíng shì（ yī） wáng tíng hé qún liáo
（ èr） chéng bāng guó jiā（ sān） guó（ dì yuán） yǔ jiā（ xuè yuán） liǎng xì de hé yī
（ sì） lǐ、 xíng、 bīng、 shuì、 yìèr gǔ dài shè huì yī、 chūn qiū zhàn guó zhī jì de jīng jì shè huì biàn huà yǐn yán
（ yī） nóng yè shēng chǎn lì de fēi yuè fā zhǎn（ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 1． jiāo huàn hé shāng rén de huó yuè
（ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 2． huò bì hé chéng shì xīng qǐ（ èr） chéng shì jiāo huàn jīng jì de xīng qǐ 3． jiāo huàn zài jīng jì shēng huó zhōng de dì wèi
dì   I   [II]   [III]   [IV]   yè

pínglún (0)