通史 》 zhōng guó dà lì shǐ   》 dì shí zhāng dì 'èr dì guó： yǐ yòu tū pò， dàn wèi jìng shì gōng      huáng rén yǔ Ray Huang

　　táng chū yǐ jūn tián、 zū yōng diào děng zhì， diàn xià lì guó gēn jī， yòu yǐ wú bǐ de zì xìn bāo róng yì zú wén huà， róng zhù chū duō cǎi duō zī de dà táng fēng cǎi。 rán 'ér suí zhe rén kǒu zēng jiā jí liú dòng pín réng， shàng shù zhì dù jiàn jiàn wú fǎ yìng fù rì qū fán fù de dì fāng shì wù， jiēguǒ cù shǐ dì fāng zì xíng mō suǒ zhì lǐ zhī dào， ér zhōng yāng duì dì fāng de kòng zhì zé rì jiàn xuē ruò。 zài zhōng yāng yǔ dì fāng quán lì xiāozhǎng de qíng shì xià， bèng fā liǎo zhōng táng 'ān lù shān de fǎn pàn， cǐ yī pàn jǔ yòu jiā sù cǐ yī qíng shì de 'è huà， zuì hòu huáng cháo dé yǐ jù zhòng liú cuàn yú dì guó nèi bù shí yú nián， zhōng zhì tāo kōng táng cháo de wēi quán tǐ zhì。
　　7 shì jì de chū táng， shì zhōng guó zhuān zhì shí dài lì shǐ shàng zuì wéi càn làn guāng huī de yī yè。 dāng dì guó duì wài wēi xìn zhēng zhēng rì shàng zhī jì， qí nèi bù zǔ zhì， àn zhào dāng shí de biāo zhǔn kàn lái， yě jìn yú zhì shàn， shì yǐ qí zì xìn xīn yě rì jī yuè shēn。
　　 zhè yě shì yī duàn chuàng zào xì tǒng de shí qī。 tuò bá wèi suǒ kāi shǐ de jūn tián zhì chóngxīn bān bù， yuán zé shàng gēng dì jì xù guī yú guó yòu。 àn zhào táng lǜ lìng， fán chéng nián nán zǐ gěi tián 100 mǔ， qí zhōng 80 mǔ wéi kǒu fēn tián， nián lǎo shí tuì hái zhèng fǔ； 20 mǔ wéi shì yè， kě yóu jiā rén chéng jì， měi 3 nián biān zào yī cì hù jí。 suí zhe jūn tián zhì yě yòu zhěng qí huàyī de shuì shōu zhì dù， nà shuì yì wù bāo hán zū、 yōng、 tiáosān xiàng， zū wéi měi dīng sù 2 shí， diào wéi líng juàn 2 zhàng， yōng zé suì yì 2 xún。 yǐ 100 mǔ de tián tǔ wéi jī shù， yǐ shàng fù yì de bǐ chóngsuàn shì hěn qīng de， suǒ yǐ zài zuì chū 100 nián nèi， rén hù de dēng jì bù duàn zēngzhǎng， guó jiā cāng lǐn kùzàng yě yù wéi chōng shí， shàng xià zhī jiān chéng xiàn yī piàn hé xié róng qià de jǐng xiàng。
　　 chū táng de fán róng zhuàng shèng
　　 fǔ bīng zhì jí jǐn jiē zhe hù kǒu dēng jì 'ér shè， qí yuán zé shì xuǎn nóng wéi bīng， fú yì de shí jiān nèi dì yǔ biān fáng bù tóng， gēn jù yī zhǒng fù zá què yòu yòu guī lǜ de bàn fǎ tiáozhěng。 jì rán měi yī zhōng děng zhī zhé chōng fǔ néng chū bīng 1000 rén， nà me 634 fǔ zài duǎn shí jiān nèi zhēng jí bīng yuán 50 wàn yìng dāng bù chéng wèn tí liǎo。
　　 xiōng nú yǔ róu rán（ rú rú） kòu biān de qíng xíng yǐ chéng wǎng shì， kè xià qiáng yòu lì de yóu mù mín zú wéi tū jué， qí míng hào jù shuō zài běi wèi shí qī yǐ chū xiàn， zhì suí 'ér jiàn yú shǐ chuán， yǐ hòu hái yào yǔ xī wén zhī Turks děng liàng qí guān， chéng wéi zhěng gè yǔ xì nèi zhū mín zú de tōng chēng。 dàn zài gōng yuán 630 nián， táng jiāng lǐ jìng dà bài tū jué yǐ hòu， tū jué jiù tuī dài táng cháo huáng dì（ běn shēn yě yòu tū jué xuè tǒng） wéi “ tiān kě hàn”。 huí gē wéi lìng yī zhǒng tū jué yǔ xì de mín zú， zé bù zhàn 'ér jiàng。 tǔbō wéi zàngmín zú， qí wáng yīn wén chéng gōng zhù xià jià 'ér hé qīn。 zhǐ yòu gāolí bù fú táng dì guó de jié zhì 'ér cháng qī kàng mìng， zhì gōng yuán 668 nián， píng rǎng shǐ wéi táng jūn zhàn lǐng。
　　 táng zhōng yāng zhèng fǔ shè lì、 hù、 lǐ、 bīng、 xíng、 gōng liù bù。 cǐ shí shàng tán bù shàng nèi gé zhì， zhǐ shì qí shè guān fēn zhí yǐ yòu xiāng dāng de zǔ zhì yǔ zhì xù。 suí táng yǐ lái héng héng běn shū yǐ zhī yǔ sòng lián xì chēng zhī wéi dì 'èr dì guó héng héng yǔ hàn dài guān zhì yòu yī jī běn bù tóng zhī chù， jí shì zhōng yāng zhèng fǔ pài qiǎn dì fāng guān， chú shǎo shù dì yù lì wài， xià dá zhōu xiàn。 hàn cháo de zhēng bì， zhì cǐ bù yòng。 suí cháo yǐ kāi shǐ gōng kāi de wén guān kǎo shì zhì dù， táng jiē zhe yú yǐ zhēn zhuó dì cǎi xíng， zhǐ shì sān nián yī dù de huì shì zhì sòng shǐ chéng wéi dìng guī。 zhè zhǒng gōng kāi de kǎo shì zú yǐ dǎ pò guò qù de shì zú lǒng duàn。 yīn zhe zhǔn bèi kǎo shì de dú wù biāo zhǔn huà， diāo bǎn yìn shuà chū xiàn yú gōng yuán 600 nián qián hòu， jí kě néng shòu cǐ yǐng xiǎng。 zhǐ shì rú cǐ yī lái， zhōng guó rén mín jīn hòu shòu guān liáo guǎn zhì de chéng dù yě yù shēn。 táng cháo de wén guān jí tuán yòu 18， 805 gè jiàn zhì de zhí wèi， jiā shàng qí tā fǔ zhù rén yuán， àn dú zhī shì yǔ jūn guān yī bìng jì suàn fán shòu xīn zhě gòng 368， 668 rén， zhè zài zhōng shì jì shì yī gè jí kě guān de shù mù。 dāng rì zhōng guó quán rén kǒu kě néng wéi 5000 wàn。
　　 chū táng de kuò zhǎn yě jí yú zhōng guó de nèi bù（ zhào xiàn yòu jiāng yù chēng）。 kāi fā nán fāng yǐ yīn wèi jìn nán běi cháo 'ér tuī jìn， yǐ hòu zhè shì yè gèng yào xī shōu dì 'èr dì guó zhī yī bù huó lì。 suí cháo zài lì shǐ shàng yǐ bù gù mín mìng kāi chuàng dà yùn hé zhù chēng。 měi dāng yī zhǒng gōng chéng kāi shǐ zhī jì， qí dòng yuán jí yú fù nǚ yǔ yòu tóng。 yòu shí shù bǎi yīng lǐ cháng zhī yùn hé yǐ shù bǎi wàn de yuán gōng tóu rù， bù chū yī nián jí wán chéng。 yuán yòu de chéng shì kě néng bèi fàng qì。 ér lìng zhù chéng yú xīn yùn hé zhī bīn， gōu tōng cháng jiāng yǔ huáng hé de yùn hé zhōng yán shēn 'ér jí yú huá běi píng yuán。 zhè zhǒng bù tǐ xù mín jiān tòng kǔ de gōng chéng， jiā zhū zhēng fá gāolí de shī bài， shǐ suí cháo de fù wáng yòu rú qí bó xīng de jù sù。 suí cháo de dì 'èr gè huáng dì yáng guǎng cái néng gài shì， zuò shì què bù jiā sī suǒ。 tā suǒ jīng yíng de shuǐ dào jiāo tōng wǎng bài yì yú qí hòu zhī cháo dài， jì shēn qiě yuǎn。 suī shuō chū táng shí yóu nán fāng gōng yìng zhī shōu rù shàng bù jí quán guó dà bù， dàn yīn yí mín yě jiǎn shǎo liǎo dāng rì rén kǒu guò shèng dì qū de yā lì。 kāi fā nán fāng gèng hán zhe yī zhǒng jìn bù yǔ yòu zhǐ wàng de yì sī， yīn 'ér jīn rì de guǎng zhōu yǔ quán zhōu， zài táng cháo jiù yǐ chéng wéi guó jì tōng shāng de gǎng kǒu。 zhōng guó rén zhī kāi tuò tái wān zé shǐ yú 7 shì jì。
　　 zhōng guó zuì jù shì jiè zhù yì sè cǎi de cháo dài
　　 suí táng zhī zhòng jiàn xī 'ān yǐ yī zhǒng hóng dà de yǎn guāng， gòu chéng yī zuò jìhuà chéng shì。 dōng xī 6 yīng lǐ 'ér nán běi wǔ yīng lǐ， zhè zuò 1000 nián yǐ qián jiàn zào de cháng 'ān chéng， qí miàn jī wéi jīn rì xī 'ān shì de 8 bèi， qí nán běi chí dào kuān 500 chǐ。 dāng rì běn yú 8 shì jì jīng yíng nài liáng jí jīng dū shí， tā men bù jǐn fǎng xiào yú cháng 'ān shè jì 'ér yǐ jiào xiǎo de guī mó gòu chéng； tā men yě rèn wéi zhū què mén jí zhū què dà dào de míng chēng（ yuán xì jīn líng jiē míng） yōu yǎ kě sòng， yě zhào yàng de cǎi yòng。
　　 táng cháo dài zhe shì jiè zhù yì de sè cǎi。 huáng shì lǐ jiā zì chēng wéi zhōng guó guì zú huá yì， kě shì zài wèi jìn nán běi cháo shí dài， tā men de xiān zǔ lì shì yì zú， yě jīng cháng yǔ shǎo shù mín zú de jiā tíng tōng hūn， ér qiě zhè zhǒng tòu guò mín zú jiè xiàn tōng hūn de xí guàn zhí dào hòu shì dēng jiǔ wǔ zhī zūn yóu wèi zhōng zhǐ。 yě kě néng yīn cǐ hùn xuè de yīn sù， shǐ huáng dì kě míng zhèng yán shùn dì chēng wéi tiān kèhán。 dāng zhōng guó huáng dì wēi wàng zuì gāo de shí hòu， héng hé biān shàng de yìn dù wáng zǐ jiē shòu liǎo tā de zōng zhù quán： yī gè 'ā sà mì（ Assarm） de cuàn wèi zhě bèi yā fù xī 'ān shòu shěn； shǐ jié lái zì gāolí hé rì běn； zhōng guó dedōu chéng yòu xù lì yà rén、 ā lā bó rén、 bō sī rén、 tǔbō rén yǔ 'ān nán rén lái dìng jū。 guó zǐ jiān yì jí guó lì dà xué zhōng， yòu zhè xiē guó jiā de liú xué shēng， qí zhōng zuì jù rè chén de shì rì běn rén， qí zhōng yòu xiē xiàng jīn rì dà shǐ guǎn de wén huà cān zàn， zài zhōng guó jí céng jū liú dá jǐ shí nián。 tā men huí guó zhī hòu， duì rì běn de wén huà yòu liǎo jù tǐ de gòng xiàn， hěn duō fāng miàn jí fǎng zhào táng zhì héng yī zì tóng bì de shè jì dào fù nǚ de fàjì， zì shì nèi de bù zhì dào wéi qí héng héng cóng jīn zhī hòu， rì běn wén wù shēn jù dà lù sè cǎi。 gāolí yǔ yuè nán yě yòu tóng yàng de qū xiàng， dàn bù xiàng rì běn zhè me rèqiè。
　　 táng cháo jù yòu zì xìn jí 'ān quán gǎn de shí hòu， duì xìn jiào zì yóu jí duān dì bǎo zhàng。 gōng yuán 645 nián， gāo sēng xuán zàng lí zhōng tǔ 16 nián zhī hòu yóu yìn dù huí guó， dì 'èr gè táng cháo huáng dì lǐ shì mín qīn yú jiē jiàn。 dāng rì lóng yán dà yuè， yù qián chuán zhǐ， shǐ xuán zàng yòu liǎo gè yàng de zhù shǒu hé gè zhǒng fāng biàn， jiāng fàn wén jīng diǎn 657 jiàn yì wéi huá wén。 chuàng yè zhī zhù lǐ yuān zé yú 624 nián xīng jiàn yī zuò dào jiào de yǔ guān。 lìng wài yī zhǒng fǎ lìng yú 638 nián zhǔn xǔ jǐng jiào（ NestorianChristianity） de chuán bō。 zhì yú bài huǒ jiào de jiè rù jiào shǎo wéi rén tí jí， kě shì tā men zài xī 'ān sì miào lǐ de sēng lǚ yě shòu dào tóng wén guān wǔ pǐn hé qī pǐn de dài yù。
　　 zhè yī duàn chōng mǎn zhe guāng huī hé mǎn zú de shí qī rú hé xià chǎng？ zuì jiǎn jié dì shuō， zhè lǐ xiǎng de guó jiā yīn wéi lǐng dǎo jí tuán de zhú jiàn jiāo duò 'ér bù fù zé， wú cóng jì xù。 gōng tíng lǐ de cìhou rén zhòng zēng jiā dào bù néng guǎn yù de chéng dù。 jí zhì 8 shì jì zhōng yè， jí yǐ gōng nèi cānyù yīn lè hé yú lè de rén zhòng 'ér yán， biàn duō zhì yī wàn yú， gōng nǚ kě néng jiā bèi。 wén guān jí tuán bù jǐn rén shù zēng jiā 'ér qiě xīn fèng péng zhàng， huáng dì yǔ qún chén de pǐn zhì zé jiàng dī。 yǐ shàng shù de gè gè qíng kuàng 'ér yán， zhì cǐ yǐ cháo xiāng fǎn de fāng xiàng jìn xíng。 gōng yuán 751 nián， zhōng guó de jūn duì zài zhōng yà bèi 'ā lā bó lián jūn jī bài， jí shǐ xī nán de shǎo shù mín zú bù duì yě bī zhe táng jūn cāng huáng hòu chè， tǔbō yě pàn biàn。 9 shì jì gèng yòu biān fáng jiànglǐng zuò dà 'ér chéng wéi jūn fá de qū shì； nèi dì zé yòu nóng mín bào dòng。 táng dài huàn guān cǐ shí hái wú shēng wú wén， jīn hòu zé zài gōng tíng zhī nèi zhuān quán， shèn zhì fèi lì jūn zhù。 tóng shí fó jiào sì yuàn de jí zhōng cái fù， yě shǐ guó jiā nán 'ān。 gōng yuán 840 nián dài lián xù fā shēng liǎo yī lián chuàn de pái fó xíng dòng， 845 nián de zhào shū， xià lìng dǎo huǐ liǎo 4600 suǒ sì yuàn， qiǎngpò 26.05 wàn sēng ní hái sú。
　　 zhè zhǒng kāi dàochē de qíng xíng， fàn wéi guǎng 'ér chéng dù shēn。 yòu xiē lì shǐ jiā rèn wéi táng dài kě yǐ fēn zuò qián hòu liǎng duàn guān chá。 kàn lái gōng yuán 755 nián 'ān lù shān de pàn biàn， jìn yú quán cháo dài shí jiān shàng de zhōng diǎn， kě yǐ shì zuò yóu shèng 'ér shuāi de fēn shuǐ lǐng。 zhè yàng yī lái， qián miàn yī duàn yòu liǎo 137 nián de wěi dà yǔ fán róng， ér jiē zhe zé yòu 151 nián de pò huài hé hùn luàn。
　　 dāng rán， yī gè yòu zuò wéi de dà dì guó bù kě néng yī zhòu yè zhī jiān yóu shèng 'ér shuāi； yě bù zhì yú yīn yī duàn tū rán de shì biàn jí wú fǎ lì zú。 8 shì jì de zhōng qī， yī lián chuàn de shì jì hǎo xiàng cuī zhé liǎo cháo dài de lián xù xìng， kě jiàn dé mù hòu hái yòu ruò gān yīn sù shàng wèi tí jí。 zài cǐ， cóng hóng guān de yǎn guāng， wǒ men quán qiě bǎ 755 nián 'ān lù shān de pàn biàn gē zhì bù tí， huí tóu zài cóng gōng yuán 618 nián de táng cháo chuàng lì shuō qǐ， yǐ bǎo chí lì shǐ yǎn guāng de zòng shēn。
　　 lǐ shì mín chuàng jiàn de diǎn zhāng zhì dù
　　 zài zhōng guó dì wáng zhī zhōng， lǐ shì mín kě suàn shì zuì jù yòu rén shēn shàng de xī yǐn lì。 suí cháo mò nián qún dào fēng qǐ， shì mín sǒng yǒng fù qīn lǐ yuān（ shí wéi táng guó gōng） chéng jī chēng dì， dāng shí tā cái 16 suì。 qì zhì 24 suì shí， tā zài gǒng gù cháo tíng xuē píng qún xióng de guān tóu zuì zhù zhàn gōng。 tā yòu cè yǐn zhī xīn 'ér yòu hàoqí xīn zhòng， bù jù wēinàn yě bù cí láo cuì。 tā cháng zhí jiē zhǐ huī zhàn dǒu， yòu shí yǐ shù qí zài qián fēng zhī wài yǔ dí fāng jiànglǐng tán pàn。 zài zuò wéi yī gè zhèng zhì rén wù de lì chǎng shàng jiǎng， tā yǐ yī qún zhì náng rén wù（ duō shù wéi jù yòu yǎn guāng de dú shū rén） zhuī suí qí zuǒ yòu。 suī shuō táng cháo zhì dù dà zhì xún fú suí cháo de qián lì， nèi zhōng shí shī de xì zé nǎi yóu yú lǐ shì mín de jīng lǐ 'ér chǎn shēng。 tā zài wèi gòng 23 nián， běn zhāng yī kāi shǐ jiù tí dào， táng cháo zhì dù cóng dāng shí de yǎn guāng kàn lái jìn yú zhì shàn， qí zhōng dà bù zhī gōng jì yìng shǔ yú cǐ wèi qīng nián jūn zhù。 chú liǎo míng yì zhī wài， lǐ shì mín shí wéi cháo dài de chuàng shǐ rén。
　　 táng cháo zhōng yāng zhèng fǔ de yī dà tè sè wéi“ sān shěng fēn gōng”。 shàng shū shěng zǒng lǎn liù bù， zhí xíng jīng cháng yè wù； zhōng shū shěng kě shì wéi shè jì tīng， zhù chí zhòng yào de chì zhào qǐ cǎo， jí yòu guān yú zhì dù de gēnggé； mén xià shěng zé kě yǐ shì zuò yī zhǒng fù hé jī guān， qí guān yuán shěn chá gè zhǒng gōng wén， gēngzhèng cuò wù， yòu shí tí yì zhèng wù shàng de diào chá。 táng cháo dì guó zhèng fǔ suǒ gōng bù de gè zhǒng guī dìng， yǐ lǜ、 lìng、 gé、 shì sì dà xiàng mù qū fēn， dà gài lǜ zhǐ xíng fǎ， lìng wéi xíng zhèng shàng de zhǐ shì， gé wéi yá mén nèi de guī zhāng， shì wéi zhí xíng shí de xì zé（ yīn wéi dāng shí de sī xiǎng jí xí guàn bù tóng， yǐ shàng zhǐ lüè shì jīn rì kàn lái de dà yào）。 zhè zhǒng fǎng zhì shàng de qū bié， shì hé yú zhòng zào dì guó shí de zhì xù 'ān pái。 dāng rì běn rén jiāng cǐ tǐ xì shī xíng yú tā men guó nèi shí， jí chēng zhī wéi“ lǜ lìng zhèng zhì”。
　　 zhǐ shì jī jǐng de dú zhě bù nán yī yǎn kàn chū， zhè tǐ xì yǔ shí xià xī yáng suǒ wèi“ hù xiāng zhì héng”（ checksandbalallces） jié rán bù tóng。 lǐ táng zhèng fǔ tǐ zhì zhī nèi， méi yòu rèn hé gòu chéng de yīn sù dài biǎo xuǎn qū（ constituency） de lì yì； yīn cǐ yī zhǒng dú lì de sī fǎ jī guān bù kě néng zài zhè yàng de gēn jī shàng chū xiàn。 bù lùn táng tài zōng lǐ shì mín rú hé de kāi míng， tā de zhèng fǔ wú kě bì miǎn wéi yī zhǒng zhuān zhì tǐ zhì。 zhǐ bù guò yīn wéi rú jiào de jì lǜ， cù shǐ dāng jīn tiān zǐ zài nèi bù zhì zào liǎo xiē xǔ jiān dū fāng shì lái jǐng tì tā běn shēn。 shǐ jí lǐ céng jìzǎi lǐ shì mín yòu yī cì yǔ chén xià shāng yì zhī hòu nù qì chōng chōng de zì yíng zì yǔ：“ yòu cháo yī rì wǒ yào shā diào zhè lǎo nóng fū １ tā de huáng hòu wèn tā hé suǒ zhǐ， yuán lái xīn zhí kǒu kuài de wèi zhēng， yīn wéi huáng shàng de kuān róng， jīng cháng zài dà tíng guǎng zhòng zhī xià jiē jǔ yù qián de cuò wù。 zhè cì huáng hòu jī líng yìng biàn， chèn huàn zhe cháo fú shí， qìng hè zhì děng yòu cǐ bù pà sǐ de zhōng chén， shí wéi shè jì zhī fú。 kě shì zhè gù shì yě bào lù lǐ táng zhèng tǐ de hé lǐ huà， qí lì chǎng zhì wéi zhǎi xiá。 tā dài biǎo zhe huáng dì zhī yì zhì lì， nǎi shì yī zhǒng rén shēn shàng de pǐn dé， ér fēi zǔ zhì jié gòu shàng zhī lì liàng。
　　 rán zé， wǒ men yě bù néng shuō zhōng guó rén tiān xìng bù róng yú dài yì zhèng zhì。 qián yī zhāng wǒ men céng tán dào， hàn cháo yǐ yī zhǒng tuī jiàn zhì dù shǐ bǎi guān lái zì gè dì qū， kě shì dài yì zhèng zhì wú cóng xià shǒu， yīn wéi xià duān de xiǎo zì gēng nóng měi rén zhǐ yòu xiǎo kuài gēng dì， ér quán guó rú shì zhī nóng hù yǐ bǎi wàn qiān wàn jì， rú guǒ yǐ zī chǎn zuò xuǎn jǔ de biāo zhǔn， zé děng yú chéng rèn jiān bìng， yì jí cù chéng xiǎo zì gēng nóng wéi diàn nóng。 guò qù de jīng yàn， ràng zhè zhǒng qū shì fā zhǎn xià qù de huà， gè shì zú bì jué qǔ dà dì guó de shuì shōu lái yuán， shǐ guān liáo zǔ zhì jiāng huà， yīn zhī 'ér shǐ quán guó wǎ jiě。 táng cháo yǐ tuī xíng kē jǔ qǔ shì， yě kòng zhì zhe zhèng fǔ jī céng de rén shì quán， zhǐ shì ràng rén gèng jué dé rú jiā de dào dé guān niàn wéi tā shī zhèng zhī bù kě huò quē。
　　 kě shì yǐ dào dé shī zhèng zǒng lí bù kāi dú duàn zhuān zhì。 rú guǒ huáng dì yǐ dào dé wú kuī zuò mén miàn， qí dēng lín bǎo zuò bì zhì wéi bù yì。 fǎn guò lái shuō， rú guǒ yào yǔ tā zuò duì， zé gèng shì jí duān de wēi xiǎn。 cǐ zhōng zhǒng zhǒng qiáng diào dào dé shì yī zhǒng jué duì de pǐn zhì， jì bù néng fēn gē， yě wú fǎ tǎo jià hái jià， jiāng tā yǐ rén shì jiān zuì gāo de guān zhí bān tuō chū lái， zé tiān wú 'èr rì yì bù néng róng xǔ qí tā rén xiào yóu。 zhè yìng xìng de cái dìng hái yào zài táng cháo jiē 'èr lián sān dì jiē shòu kǎo yàn。
　　 hěn duō xiàn dài de dú zhě jì pèi fú táng tài zōng lǐ shì mín de rén běn zhù yì， dàn zài dú dào tā móu shā tóng bāo xiōng dì yǐ dēng jí de gù shì， zé yòu bù miǎn gǎn dào máo gǔ sǒng rán。 suī rán lǐ shì mín fèn shēn dǎ xià jiāng shān， dàn tā shì táng tài zǔ lǐ yuān zhī cì zǐ， yī dào táng cháo de dì wèi 'ān dìng gǒng gù zhī hòu， tā hé cháng xiōng tài zǐ lǐ jiàn chéng zhī jiān chǎn shēng liǎo jí dù jǐn zhāng de jú miàn。 liǎng rén jiān de qīngyà chuán zhì bǎi guān， ér gèng shǐ xiōng dì jiān bīn kè de guān xì 'è huà。 shì mín de suí cóng jiān chí dì shuō， tā rú bù cǎi qǔ xíng dòng bì bèi móu hài。 shì shí shàng， zài gōng yuán 626 nián， lǐ shì mín shè jì mái fú yǎn shā jiàn chéng， zì jǐ zhāng gōng jiāng bāo xiōng yī jiàn shè sǐ。 bāo dì lǐ yuán jí yī xiàng tǎn hù cháng xiōng， yě sǐ yú lǐ shì mín suí cóng shǒu xià。 zhè chǎng biàn luàn zhī hòu， lǐ shì mín yòu bǎ jiàn chéng hé yuán jí liǎng rén de 10 gè 'ér zǐ quán bù chǔsǐ， rán hòu cái bī zhe fù qīn tuì wèi， zì yǐ dēng jí。
　　 zhè wèi yīng míng de jūn zhù yī zài yǐ gè zhǒng míng yì jiāng zì jǐ cán rěn de xíng dòng jiě shì dé hé lǐ huà， dàn shì tā shǐ zhōng bù jiāng zhī yǎn shì。 zhè chǎng gǔ ròu xiāng cán jīng guò， jiàn yú táng cháo de lì shǐ， yǔ lǐ shì mín hěn duō chéng gōng de shì jì bìng liè， lì shǐ jiā duì qí gōng yè bù néng huái yí。 wǒ men rú guǒ jiāng zhè gù shì hū lüè bù xiě， huò jǐn shì bù zhe hén jì dì qīng miáo dàn xiě， dōukě néng shǐ zhōng guó jūn zhù zhì dù de zhēn xiāng hán hú， ér bù néng liǎo jiě qí běn shēn de máo dùn， yīn zhī mǒ shā liǎo lì shǐ de lián xù xìng。 ér xià miàn wǔ hòu de yī duàn gù shì yě bù néng yǐ kè guān de tài dù jiǎng chū。 běn shū bù shǎo dú zhě xiǎng bì zhì shǎo tīng dào guò wǔ zé tiān de míng zì， tā zài 'é luó sī kǎi sè lín 'èr shì de 1100 nián qián， yǐ nǚ zhù de zī tài jūn lín zhōng guó。
　　 yī dài nǚ huáng wǔ zé tiān
　　 wǔ zé tiān chū shēn míng mén， tā de fù qīn zǎo nián cān jiā táng tài zōng lǐ shì mín de jūn shì xíng dòng， hòu lái guān zhì gōng bù shàng shū、 jīng zhōu dū dū。 tā nián qīng shí bèi xuǎn wéi“ cái rén”， qí shí děng yú gōng nǚ， yě shì méi yòu míng fēn de jī qiè。 lì shǐ jiā chēng tā róng yán chū zhòng， zhè bù néng zài xiàn yòu tú bǎn shàng kàn chū。 kě shì háo wú yí wèn de， tā de tiān zī jí gāo， dú shū jí duō， ér yóu yǐ yì zhì lì jí qiáng chēng。
　　 gōng yuán 649 nián lǐ shì mín qù shì zhī hòu， wǔ zé tiān rù sì wéi ní； lǐ shì mín de 'ér zǐ lǐ zhì（ hòu chēng gāo zōng zhě） xún jīng gāi dì， zhī hòu tā bèi nà wéi zhāo yí， jí xià jí zhī fēi pín， yī nián zhī hòu huáng hòu bèi fèi， wǔ zé tiān lì wéi huáng hòu， kàn lái cǐ shí tā zài 30 suì zuǒ yòu。 suǒ yǐ táng cháo kāi guó de sān gè huáng dì zhī zhōng， yòu liǎng gè jí shì tā de zhàng fū， yǐ xià de 17 gè huáng dì wú yī lì wài， quán shì tā de 'ér sūn。
　　 wǔ hòu néng huò qǔ shí quán nǎi yīn gāo zōng lǐ zhì yù yǔ 34 nián， shǐ jí zhōng chēng tā“ kǔ fēng jí”， kàn lái shì gāo xuè yā fáng 'ài liǎo tā de shì lì。 wǔ hòu bù jǐn duì guó shì yòu xīng qù， ér qiě yīn tā dú shū duō， yòu gān zhèng de néng lì。 gōng yuán 674 nián tā yǔ lǐ zhì chēng wéi“ tiān huáng tiān hòu”， yòu chēng“ èr shèng”， yǐ yòu liǎo“ tóng děng de guó jiā zhù quán zuì gāo rén”（ co － sovereign） de míng wèi。 10 nián zhī hòu lǐ zhì qù shì， tā shí jì jūn lín tiān xià。 tā dì yī gè 'ér zǐ zǎo sǐ； dì 'èr gè 'ér zǐ xiǎn rán bù yǔ tā hé zuò， bèi tā mìng lìng zì shā； dì sān gè 'ér zǐ lǐ xiǎn bèi lì wéi huáng dì， zhǐ yī gè yuè jí bèi fèi， cóng cǐ bèi yōu jìn liǎo 14 nián； dì sì gè 'ér zǐ lǐ dàn bǎi duān yōu jù zhī yú， zài sān cí huáng dì wèi。 wǔ zé tiān yě xià lìng shā tā nǚ 'ér tài píng gōng zhù de fù mǎ， kě shì tā yòu rèn wéi nǚ 'ér xiàng zì jǐ 'ér tè jiā 'ēn 'ài。
　　 tóu 6 nián wǔ zé tiān yǐ táng cháo tài hòu de míng wèi zhì guó。 gōng yuán 690 nián tā chēng“ gé táng mìng” ér kāi chuàng yī gè“ zhōu cháo”（ tā chēng wǔ jiā yuán chū yú zhōu wén wáng）， tā zì jǐ yǐ bù shì huáng tài hòu 'ér shì“ huáng dì”。 qì zhì gōng yuán 705 nián tā yǐ 81 suì gāo líng qù shì zhī qián（ yòu rén shuō tā nián 83）， céng wéi huáng dì 15 nián。 cǐ shí bù shǎo táng huáng zǐ qǐ tú jǔ bīng zào fǎn。 dāng tā bào fù de shí hòu， yě jiāng lǐ táng hòu yì jǐ shí rén hé tā men cóng zhě jǐ bǎi rén chǔsǐ xíng。 tā de tè wù rén yuán yōng yòu guǎng dà de quán lì kě chǔzhì zhèng zhì fàn， zào fǎn de míng mù yě suí zhe zhǎn kāi yǐ kuò dà luó wǎng， zhí dào tā nián lǎo shēng bìng lín wēi zhī jì， huī fù táng cháo de jì móu cái dé yǐ chéng gōng。 huáng wèi yóu tā de dì sān zǐ lǐ xiǎn suǒ jì chéng， yǐ hòu wéi sì zǐ lǐ dàn suǒ jiē tì。 tā zài táng cháo lì shǐ zhōng de“ běn jì” dì wèi wú fǎ shān chú， quán bù zhōng guó lì shǐ zhī zhōng yě zài wú qí tā lì zǐ jìn yú wǔ zé tiān de jīng lì hé zuò wéi。
　　 zì 8 shì jì dào jīn rì， shàng wú yī bù wǔ hòu de zhēn chuán chū xiàn。 hěn míng xiǎn dì， yào jiāng tā de gù shì jiǎng dé lìng rén xiāng xìn， jiǎng de rén yě yào duō fāng chuài cè。 yī gè nǚ zǐ zài nán xìng shè huì lǐ de bào fù xíng dòng， bù kě hū lüè bù shuō。 kě shì wǔ hòu yě chóng bài nán zǐ de jué duàn zuò fēng。 tā céng duì yī gè cháo chén jí suǒ shuō qǐ， zhì mǎ yòu sān wù， yī tiě biān， yī tiě wō， yī bǐ shǒu。 biān zhī bù fú zé wō qí shǒu， wō zhī bù fú zé duàn qí hóu。 jiē zhe tā yòu shuō， tā zhì rén rú zhì mǎ。 zhí dào lǎo nián， tā jiǎng dào táng tài zōng lǐ shì mín， hái dài zhe jìng 'ài de yǔ qì。 dí rén jié rèn cì shǐ， hòu rèn píng zhāng shì， yǐ shì cháo zhōng zhòng chén， yě lǚ yīn shì guān yuán zé， mào sǐ zhí yán， yíng dé wǔ hòu jǐ fēn de zūn jìng。 wǔ zé tiān cháng ràng měi shàonián“ fù fěn shī zhū， yī jǐn xiù fú” hé tā yàn jū zuò lè。 dàn shì tā de yán guān dǎn gǎn tánhé tā men， zhǐ chū“ bì xià yǐ zān lǚ 'ēn jiǔ， bù rěn jiā xíng”， suǒ wèi“ zān lǚ sī” jí bìnfà yǔ zhǐ zé jiān de 'ēn 'ài。 lìng wài yòu yī gè bì xìng xuē huái yì， wǔ hòu shǐ zhī tì dù wéi sēng chū rù jìn zhōng。 cǐ rén céng bèi wén chāng zuǒ xiāng sū liáng sì lìng zuǒ yòu pī qí jiá。 yǐ hòu huái yì sù yú wǔ hòu， hòu jiè qí chū rù běi mén， wú zǒu nán mén chù zǎixiàng。
　　 wǔ zé tiān de“ gé mìng”
　　 zhè xiē gù shì běn lái yě kě yǐ ràng xiǎo shuō jiā hé làng màn pài zuò jiā lái chǔlǐ， kě shì ruò jiāng zhè xiē yì shì yí lòu， zé 7 shì jì dào 8 shì jì chū nián zhōng guó shǐ de wán zhěng xìng yě bì shòu yǐng xiǎng。 huàn yán zhī， lǐ shì mín hé wǔ zé tiān dāng shí bù shǎo huān lè yǔ kǒng bù de qíng shìdōu yǔ táng cháo de zhì dù yòu guān， cóng yū huí de lù xiàn zhuī sù huí qù， zé kě jiàn zhè xiē zhāng jié réng yǔ gōng yuán 755 nián 'ān lù shān de pàn biàn， yī mài xiāng chéng。
　　 cóng wǔ hòu de jì lù lǐ， wǒ men kě yǐ kàn chū tǔbō、 tū jué hé qì dān de chǔn dòng， dàn zhè zhǒng zhǒng biān jìng shàng de wài huàn zhōng bèi píng dìng。 yán zhòng de hàn zāi céng fā shēng shù qǐ。 wǔ hòu de yī xiàng chuàng jǔ zé wéi diàn shì， yìng kǎo de rén bèi lǐng dài dào yù zuò zhī qián， yóu tā qīn zì cè wèn。 tè wù zhèng zhì shì tā yù yǔ qī jiān de tè zhēng， bù guò shòu qí wēi xié de nǎi shì dá guān guì rén 'ér bù shì yī bān rén mín。 tā yě yǐ tóng guǐ bǎi zài gōng zhòng chǎng suǒ lìng rén gào mì。 gōng yuán 697 nián， tā de tè wù tóu mù lái jùn chén zì shēn bèi chǔsǐ xíng， kǒng bù zhèng cè shāo wéi shū zòng。 kě shì chú liǎo yǐ shàng jǐ xiàng， wǒ men hěn nán jǔ chū zài tā zhuān zhèng qī jiān， zhèng cè shàng hé zǔ zhì shàng de shè shī yòu nǎ xiē suàn shì jù yòu chuàng zào xìng de dì fāng。 wǔ zé tiān suǒ wèi gé mìng dài lái yī zhǒng nǚ xìng zhī xuǎn zé， tā xǐ huān jīn sè、 bì sè hé bái sè， yú shì tā cháo zhōng de qí zhì yǎn sè dài zhe yī zhǒng xīn xiān de qíng diào。 tā yě gēn jù《 zhōu lǐ》 jiāng bù shǎo guān yá chóngxīn mìng míng， lì rú lì、 hù、 lǐ、 bīng、 xíng、 gōng liù bù tā chēng zhī wéi tiān、 dì、 chūn、 xià、 qiū、 dōng gè guān； yě yòng luán tái fèng gé de hào mù zuò wéi zhōng shū jī gòu de míng chēng。
　　 kě shì jǐn zhǐ yǐ shàng de gè xiàng jǔ zhǐ， zú yǐ shǐ yī gè zhù yào de cháo dài jīzhì qīng fù má？ shèn zhì shǐ tài hòu zì jǐ de jiā tíng fēn liè？ lì shǐ yòu hé píng jiè huì ràng rú cǐ yī gè shēn fèn kě yí de lǎo fù rén， zài míng yì shàng yǔ shí zhì shàng， chéng wéi dāng rì shì jiè shàng zuì yòu míng wàng 'ér yōng yòu zuì duō rén kǒu de guó jiā de tǒng zhì zhě dá 21 nián zhī jiǔ？ jiǎ shǐ wǔ zé tiān zhēn yòu chuán tǒng de biāo zhǔn suǒ zhǐ zé de lángjí shēng míng， tā rú hé huì wéi bèi jǐng bù tóng de rén suǒ gòng tóng chēng zàn， yòu rú 8 shì jì mò táng cháo zhèng guī jǐn shèn de shǒuxiàng lù zhì， míng cháo lí jīng pàn dào de sī xiǎng jiā lǐ zhì hé qīng cháo yǐ zhá jì fāng shì lùn shǐ de zhào yì， dū yì kǒu tóng shēng dì gōng wéi tā？
　　 zài dá fù zhè xiē wèn tí zhī qián， wǒ men wù bì kàn qīng rú jiā chuán tǒng zhī zhèng fǔ， bù jǐn wéi yī zhǒng zǔ zhì， shì shí shàng yě shì yī zhǒng jì lǜ， suǒ yǐ tā bù yǐ mián mì jǐn còu de fāng shì gòu chéng。 zài táng cháo jiǎng， jūn tián zhì zhī néng tuī xíng， yī bù fēn guī gōng yú tā yòu huà jǐ gè shì jì de zhèn dàng 'ér wéi níng jìng zhī gōng xiào。 zhè jìhuà fù zhī shí shī， gù rán bù néng jiāng dīng tián de fēn pèi jìn rú lǐ xiǎng shàng de shù mù zì， dàn què zài xiāng cūn zhōng chǎn shēng liǎo hǎo jǐ bǎi wàn hù xiǎo zì gēng nóng。 zhǐ shì rú cǐ zhè bān de 'ān pái yī jīng níng jù 'ér gù dìng huà， zé wú fǎ dà guī mó tiáozhěng。 bù jǐn tí chàng mǒu yī jiē céng huò mǒu yī dì yù de jīng jì lì yì wú cóng xià shǒu， zhèng fǔ yě quē fá dū dǎo sī rén cóng shì zhè zhǒng gōng zuò de zǔ zhì néng lì。 gèng wéi nán de shì， zhèng fǔ miàn duì de wèn tí， hěn shǎo néng yòu míng què de fāng 'àn。 yóu mù mín zú zhè yī wèn tí， wú cóng yī dāo jié duàn。 shuǐ hàn zhū zāi yě zhǐ néng děng shì dào lín tóu cái néng chóuhuà duì cè。 chú kāi shuǐ lì jí kāi huāng zhī wài， zài yě méi yòu qí tā de jīng yíng zú yǐ shǐ zhì lǐ zhě hé bèi zhì zhě zài xíng dòng zhī zhōng hù yòu bì yì。 ér qiě chéng píng jì jiǔ， zhèng fǔ gèng wú shí zhì。
　　 táng cháo zài qǔ dé dì fāng guān de rèn mìng quán hòu， gōng wén de shù liàng zēng duō。 yī bān shuō lái qí nèi róng yù lái yù xíng shì huà。 jí zài suí shí yǐ yòu suǒ wèi“ lǎo lì bào dú sǐ” de shuō fǎ。 hé xī fāng xiàn dài de zhèng fǔ bǐ jiào， zé hòu zhě yòu jù yòu zǔ zhì de sī rén lì yì， yǔ zhèng fǔ píng xíng； zhè xiē lì yì zú yǐ xiàng zhèng fǔ tiǎo zhàn， yào qiú zhèng fǔ gōngjǐ fú wù， tā men yě chéng dān yī bù fēn xíng zhèng fèi yòng（ kě shì jí zài xī fāng zhè xiē qíng shì zhì shǎo yě xū dài dào 1000 nián hòu chū xiàn）。 táng cháo de guān liáo jī gòu quē fá yǔ zhī píng xíng de sī rén zǔ zhì， tā de zhí xíng quán kào guān liáo zhī yǐ míng yù zì zhòng。 jīng cháng xià duān de wèn tí pō wéi zhòng yào， kě shì zǒng shì sǎnluàn， qí shàng duān de xíng zhèng gōng jù zé yòu jīng cháng xíng shì huà 'ér fū yǎn sèzé。 yào shǐ zhè tǐ xì shēng xiào， zhǐ néng cóng shàng xiàng xià jiā yā lì。
　　 táng cháo guān yuán běn shēn tí chū： cháo tíng zhì lǐ quán guó de gōng jù， wú fēi xíng fǎ hé rén shì quán。 dào wǔ hòu shí， cóng yǐ jiē lù de 'àn jiàn kàn lái， wǔ bì yǔ qī zhà de qíng shì bì yǐ xiāng dāng pǔ biàn。 lì rú hé běi de guān jūn bù néng dǐ yù qì dān de rù qīn。 shì hòu gè guān yuán yòu yǐ tōng dí zuì chéng fá mín zhòng， dòng zhé chù yǐ sǐ xíng， zhè zhǒng zhǒng qíng xíng xū yào zhōng shū jù yòu jī jǐng xìng， qiě néng zuò yòu lì de gān yù， shǐ néng fáng fàn。
　　 zǒng 'ér yán zhī， zhuān zhì zhèng fǔ bù chū yú zhuān zhì zhě de xuǎn zé。 zhōng guó de bēi jù nǎi shì qí zài dì fāng zǔ zhì jí jì shù shàng de shè bèi shàng wèi jù yòu guī mó zhī jì， xiān yǐ yòu dà dì guó zhī tǒng yī， yīn zhī shàng xià zhī jiān dāng zhōng quē fá yī duàn yòu xiào de zhōng jiān jiē céng， quán kào zhuān zhì jūn zhù yǐ tā men rén shēn shàng de jī duàn mí bǔ。
　　 wǔ zé tiān zhī qǔ dé dú cái zhě de dì wèi， yòu hěn duō yuán yīn zhī huì hé。 xiàn zài kàn lái， dāng tā tì gāo zōng lǐ zhì xià jué cè de shí hòu， tā jiù yǐ jīng zǒu dào yī gè bù néng nì zhuǎn de dì wèi。 zài gōng yuán 675 nián， yǐ tā zuò shè zhèng zhī tí yì yīn qún chén de fǎn duì 'ér zuò bà。 yǐ hòu tā suǒ biǎo xiàn chū lái de cán rěn zhèng cè， zhǐ fǎn yìng zhe tā zì jǐ yī dù miàn lín de xiǎn jìng。 rú jiā jī běn de jiào tiáo wéi běn shēn de kè zhì， duì rén de yī ràng， kě shì zuì hòu de cái pàn quán chū zì lóng yǐ， zé yòu yǐ kào dāng jīn tiān zǐ zì chí de chéng dù 'ér dìng。 dāng zhōng hù xiāng máo dùn zhī chù zú shǐ chāo jí zhèng zhì jiā dé yòu wú xiàn de jī yuán， zài jìn tuì zhī jiān， zuò gōng fáng de jué cè。 zhè yě shì zhōng guó zhèng zhì shǐ de zhōng xīn zhù tí。 zài zhè guān tóu lǐ shì mín hé wǔ zé tiān jù yòu xiāng tóng zhī chù： tā mendōu zhī dào rú hé cǎi qǔ zhù dòng， xiān xià shǒu wéi qiáng。 lì shǐ jiā rú guǒ rèn wéi tā men xī shēng jiā rén qù wán chéng yī zhǒng chāo jí de wěi yè huò zhě shì yán guò qí shí， kě shì zuì dī xiàn dù kàn lái， táng cháo zhēn zhèng chuàng yè rén héng héng lǐ shì mín hé yǐ mǔ hòu chēng dì de wǔ zé tiān dōuzhī dào jí quán zhī zhēn suǐ， jì xì zuì gāo zhī míng wèi， zé bù néng yòu yòu rèn hé tiáo jiàn de xiàn zhì yǔ yuē shù。
　　 wǔ hòu de gé mìng bù néng yǔ wǒ men jīn rì suǒ wèi de gé mìng xiāng bǐ nǐ。 yīn wéi jì shù néng lì de xiàn zhì， wǔ zé tiān bìng wèi fàng qì zhōng guó chuán tǒng guó jiā de zuò wéi。 kě shì tā yī shǒu jīng yíng réng shì yī zhǒng shí zhì gǎi gé， qí chéng guǒ jiàn yú yǐ hòu zhī shù dài。 tā qīng suàn táng cháo huáng zǐ wáng sūn yǐ jí zhòng yào cháo chén， shǐ guì zú zhī yǐng xiǎng jué jì， yào bù rán tā men jiāng yǐ bǎ chí cháo tíng。 tā zòng wèi gǎi zào xíng zhèng jī gòu， zhè jī gòu zhī xīn shēng lì liàng yīn tā 'ér yǒng chū。 tā yǐ xīn dài jiù， ràng yī qún nián qīng 'ér yòu néng lì de guān liáo rù shì， bù shǎo jīng tā tí bá de xīn rén， rì hòu chéng shú shēng qiān， hái yào zài xià miàn jǐ wèi jūn zhù de zài wèi qī jiān xiǎn lù fēng máng。 qì zhì wǔ zé tiān yù jià guī xī zhī rì， tā de dì guó méi yòu miàn lín dào rèn hé zhēn shí de wēi jī， zhè yàng kàn lái， tā de fǎn pàn kě suàn zuò yī fān chéng gōng。
　　 shuāi wáng de kāi duān
　　 dāng 'ān lù shān shuài bù zì jīn rì zhī běi jīng fù jìn gōng xiàng xī 'ān， táng cháo yǐ jìn yú tā zhù dìng de mìng tú zhī zhōng diǎn， wǔ hòu yě yǐ cí shì 50 nián。 wài biǎo kàn lái táng cháo dēng jì hù kǒu shù yǐ jīng zì 7 shì jì zhōng qī de yuē 300 yú wàn hù zēng jiā zhì 8 shì jì zhōng qī de 9， 619， 254 hù。 suī shuō wǒ men bù néng què dìng zhè xiē shù zì de shí zài yì yì， zhì shǎo yǐ néng duàn yán， dāng rì táng cháo cái zhèng de guǎn lǐ hé tǒng jì de biān suàn dōuyǐ miàn lín dào jiāng hé rì xià de jìng jiè。 tān wū fǔ huà bìng bù shì yī qièwèn tí de zhòng xīn。 sī rén zhuāng yuán de kuò dà hé sì yuàn tián chǎn de péng zhàng yě bù shì gǎi gé jǐn yòu de zhàng 'ài。 zuì jī běn de yuán yīn， nǎi shì jūn tián de shòu tián fǎ bù néng yǔ rén kǒu xiāng tí bìng lùn。 dà fán jīng jì de fā yù chéngzhǎng， chōng mǎn zhe dòng lì 'ér yòu dài dì yù xìng， chāo guò dāng rì guó jiā kě néng tǒng jì guò wèn de néng lì。 zài duō zhǒng qíng xíng zhī xià， lǐ táng zhèng fǔ shàng wèi cháng guò wèn， zhí dào shí qíng yuǎn yú yú dāng chū de jiān jià xìng shè jì shí， zhèng fǔ cái pài yuán dào gè chù sōu chá wèi dēng jì de hù kǒu， tōng cháng lìng zhè xiē hù kǒu zì shǒu， zuì chū zhǔn yú miǎn shuì yī duàn shí qī， yǐ hòu yě zhǐ fù yìng fù 'é zhī yī bù fēn。 xīn shuì yě zài yuán yòu zū yōng diào de zǔ hé zhī wài bān bù。 bù tóng de guān lì zé dào gè chù jiāng yī zhǒng bù néng jì xù de zhì dù yī zài xiū shàn zhěng bǔ， yīn zhī yě yù wú xì tǒng。 yī yán yǐ bì zhī， zhōng guó lì shǐ nèi yī zhǒng jīng cháng jì xù chū xiàn de qí shì zài táng cháo zhōng qī chū xiàn。
　　 zhè cháo tíng yǐ jiāng yī gè bèi zhàn zhēng pò huài de dì guó fú zhí fù sū 'ér yòu xīn xīn xiàng róng， kě shì zhè cháo tíng fǎn bù néng yǔ tā běn shēn yī shǒu péi zhí de fán róng zhuàng tài xiāng shǐ zhōng。 cǐ zhōng gān gà qíng xíng zài táng cháo gèng wéi zhāng zhù。 dāng chū chuàng shí， tā de xiāng cūn rén kǒu yǐ jí jiǎn dān de gōng shì zǔ zhì 'ér chéng， yīn qí dān jiǎn， guān liáo jī gòu dé yòu chōng fēn zhī zì yóu chǔlǐ。 děng dào rì hòu fán fù de qíng xíng chū xiàn， gēngzhèng yě yù kùn nán， yīn cǐ shí guān liáo jī gòu zhī jīng lǐ zǎo yǐ chéng liǎo dìng xíng。
　　 chuán tǒng lì shǐ jiā zénàn gōng tíng zhī shēng huó chǐ méi。 dāng 'ān lù shān nán qū 'ér jìn zhī rì， xī 'ān yǔ luò yáng jiān gè cāng kù wù zī chōng shí。 huáng gōng zhī fú huá gèng wéi rén zhǐ zé。 wǒ men pī yuè dāng rì zī liào， kàn dào xī 'ān měi féng jié rì， gōng nǚ bá hé duō zhì shù qiān rén。 suī zài gōng yuán 8 shì jì， shēng huó yōu yuè de nǚ xìng， yǎn kuàng shàng zhe sè yòu rú jīn rì suǒ wèi yǎn yǐng。 gè zhǒng huà fú jí mó xíng zhèng shí tā men chuānzhuó yìn huā de sī zhì pǐn， zuò mǎ qiú xì， yǎn zòu shì nèi yīnyuè。 wú kě huái yí de， tā men shì dū shì shēng huó de yī bù fēn。 lǐ xiǎng zhù yì zhě bù nán zhǐ chū， rú cǐ zhī huā fèi zǎo yìng yòng yú guó fáng。 kě shì zài wǒ men tīng lái zhè yàng de jiàn yì děng yú lìng niǔ yuē jiāo xiǎng yuètuán hé dà dū huì gē jù fēng bì， yǐ biàn shǐ yuè nán zhàn shì huò shèng。 zòng shǐ zhè yàng de jiàn yì dé yǐ tōng guò， yì wú shìdàng zhī jiāo nà xì tǒng， zú yǐ suì xíng qí rén lì wù zī zhī zài fēn pèi。
　　 gōng yuán 755 nián， zài wèi zhī guó jūn wéi lǐ lóng jī， wǔ hòu zhī sūn。 dāng shí tā yǐ jìn 72 suì， zài wèi 43 nián。 tā suǒ chǒng 'ài de yáng guì fēi nián 38， yǐ zài huáng dì gēn qián shí yú nián， liǎng réndōu hǎo yīn lè yě bǐ cǐ róng yì gǎn qíng jī dòng。 tā men de gù shì yòu yī duàn chuán qí 'ér jiān cháng wéi jī dòng suǒ chōng pò。 tā men měi nián yī dù wǎng huá qīng dì guò dōng， zì cǐ zhī hòu gěi liǎo dāng chù lǚ yóu zhī dì zēng jiā liǎo yī zhǒng mèi lì de sè cǎi。 shǐ cǐ zhōng qíng jié gèng wéi fù zá zhě， nǎi shì xuán zōng lǐ lóng jī yòu yòng guì fēi zhī cóng xiōng yáng guó zhōng wéixiàng， tā shǐ zhōng shuō 'ān lù shān yòu fǎn pàn de qū xiàng， chuán tǒng shǐ jiā chēng 'ān lù shān zhī fǎn pàn zhèng shì bèi tā jī nù de。
　　 ān lù shān zhī pàn
　　 ān lù shān xì biān fáng yī wèi hùn xuè de jiànglǐng。 tā shēngzhǎng yú jīn rì zhī rè hé， zài táng shí shǔ yú guó fáng biān jìng。 tā chū zài fān rén hù shì de chǎng hé zhī zhōng rèn fān yì， hòu lái jiā rù biān fáng jūn de zá pái bù duì 'ér yǐ cái néng huò dé xùn sù de shēng qiān。 yī wèi xún shì de qīnchāi jiāng tā de jīng lì bào gào huáng dì， gōng yuán 743 nián tā lái dào xī 'ān， wéi huáng dì suǒ zhào jiàn。 zì cǐ zhī hòu tā yòu liǎo jiànglǐng de shēn fèn， yī shēn 'ér jiān sān gè dì fāng jié dù shǐ， zǒng lǎn jìng nèi wén wǔ zhū shì。 guò qù de shǐ shū gōng jī dāng rì zhèng cè zhī cuò wù， jūn jié jìn néng shì dì zhǐ chū rú cǐ lìng dà quán dàozhì zhī huàn mèi。 kě shì cóng lì shǐ shàng de zhèng jù zǎi xì jiǎn tǎo， wǒ men yǐ kě kàn chū， dāng tóng biān qū zhī jīng yíng xū yào zài dāng dì gè chù bù duàn de tiáozhěng， yǐ bù néng yóu zhōng shū yī zhǒng guān liáo zǔ zhì jiān dū。
　　 gōng yuán 8 shì jì cǎo yuán dì dài chū xiàn wú shù hàozhàn de bù luò， jiǎn gài shuō lái， fú hé lā tiě mó 'ěr suǒ wèi cǎo yuán dì dài de xún huán xìng nǎi shì zhōng guó nèi dì xún huán xìng de fù chǎn wù。 yì jí táng cháo yóu shèng 'ér shuāi， zhōng guó zì tǒng yī qū xiàng fēn liè， cǎo yuán dì dài zhū bù luò zé fǎn qí dào 'ér xíng。 kě shì cóng wǒ men suǒ kǎo lǜ de shǐ jì kàn lái， zé biǎo xiàn zhe dāng táng cháo yī xīn kāi zhǎn shuǐ shàng jiāo tōng hé dào mǐ zhī wén huà de shí hòu， běi fāng biān jìng de qíng xíng gèng duì wǔ zhuāng de yóu mù zhě yòu lì。 zì wǔ zé tiān tài hòu zhì xuán zōng lǐ lóng jī， táng dì guó duì biān jìng de zhèng cè dà zhì shàng chū yú bèi dòng。 ǒu 'ěr zhōng guó zhī wǔ lì yòu tū rán de biǎo xiàn， zhàn shèng qǔ gōng， huī fù liǎo yè yǐ shī xiàn de shàng dì， bǎo zhàng liǎo shāng yè lù xiàn zhī 'ān quán。 tǔbō、 tū jué hé qì dān zhī chāng jué， kě yǐ zàn shí píng yā xià lái。 rán zé zhè duàn qī jiān zhōng guó fāng miàn yě yòu yán zhòng de shī bài。 kuàng qiě měi cì jiāo fēng zhī hòu， réng yòng hé qīn nà gòng de fāng shì jié shù。 zhè jǐ shí nián nèi wèi céng yòu guò yī cì jiān miè zhàn de chū jī， yòu méi yòu dà guī mó quán miàn gōng shì， yě quē fá yǒng jiǔ xìng de guī huá。 zhǐ shì wǒ men yě yào chéng rèn， zài zhè shí dài cǎi qǔ yǐ shàng zhū bù zhòu bìng bù shì hé yú dà jú。
　　 lǐ lóng jī cháng qī yù yǔ de shí jiān nèi， biān fáng yòu liǎo gǎi zǔ。 biǎo miàn shàng kàn lái， quán guó fáng xiàn yòu bīng yuán jìn 50 wàn rén， mǎ 8 wàn pǐ。 xiàng qián fāng gōng yìng de gǔ mǐ hé bù pǐ yě yòu liǎo zēng jìn。 dàn shì cóng wén jiàn shàng hù xiāng máo dùn de qíng xíng kàn lái， qián fāng shí qíng yǔ sòng dá guó dū xī 'ān de bào gào yǐ chǎn shēng liǎo hěn dà de chū rù， yīn cǐ yǐ shàng shù zì shì fǒu què shí zhì wéi kě yí。 dāng zhōng gèng lìng rén huái yí de zé shì： zòng shǐ shàng shù rén lì wù lì quán zhào suǒ shù fēn pài， qí fáng yù xiàn shàng gè diǎn fēn gē 'ér gù jié， zài hěn duō dì fāng， réng nán yú duì fù yóu mù mín zú jī dòng de qí bīng。
　　 dāng 'ān lù shān chéng wéi wèn tí de shí hòu， guó fáng xiàn zhī dōng běi jiǎo chéng wéi gāolí rén、 qì dān rén hé lìng yī zhǒng tū jué yǔ xì de xī rén（ Tatabi） jìn chū de chǎng suǒ， dāng dì rén kǒu wǔ huā bā mén， qíng kuàng zé dài liú dòng xìng。 jīng jì fā zhǎn de qíng xíng shàng quē fá guān fāng de diào chá， huáng lùn yóu zhèng fǔ guǎn zhì。 gè dì fāng de jiànglǐng zhǐ néng xiàngjī dì shǐ qí huī xià dé dào bì yào de gōng yìng， tōng cháng yǔ fù jìn de bù luò mín zú dǎ jiāo dào yǐ dá dào mùdì。 xiàng 'ān lù shān zhè yàng de rén wù， jì tōng shù zhǒng yǔ yán 'ér yòu jī jǐng， shí wéi gōng lǐ jí dài jiè zhòng guǎn lǐ biān qū de rén cái。 shì shí shàng 'ān yě bù shì wéi yī de fān jiāng。 bìng qiě zài 'ān lù shān pàn biàn mǐ píng zhī hòu， táng cháo réng jì xù shǐ yòng zhè yàng shǎo shù mín zú de jiànglǐng。 yòu liǎo zhè xiē shì shí zuò bèi jǐng， wǒ men bù nán duàn yán 'ān lù shān bái shǒu qǐ jiā ． yǐ duì cháo tíng zhī zhōng shùn zuò dài jià yù dé jié dù shǐ de guān zhí。 tā duì xī 'ān de xiào shùn bāo kuò duì huáng dì běn shēn de fèng xiàn， kě yǐ zhèng míng cǐ yǔ fēi xū。
　　 dāng rán zhè hé cháo dài chū nián xiāng bǐ， bù shì yī zhǒng lìng rén zhèn fèn de qì xiàng。 shì xiǎng dāng chū jūn tián zhì yǐ shí shī yòu shí， fǔ bīng yě néng dá chéng rèn wù， quán guó biǎo xiàn yī zhǒng cū xiàn tiáo， què yòu shí zài de pài tóu。 dāng dà táng dì guó de wēi xìn wéi yuǎn jìn shè fú zhī jì， zhǐ yào ràng suǒ zhēng zhī bīng kāi fù qián fāng biān zhèn， yǐ zú shǐ hàozhàn de bù luò bù gǎn bù sān sī 'ér hòu xíng。
　　 yú jīn zé chú liǎo páng dà de jūn shì yù suàn zhī wài， biān fáng jiànglǐng yòu cóng yōng bīng chū shēn， tā men de rèn wù zhí yè huà， rú cǐ yī lái， quán bù fā zhǎn hé wén guān zǔ zhì dà xiāng jìng tíng。 ér hòu zhě réng shì jiān jué de zhàn zài píng héng yǔ duìchèn de lì chǎng， suī shuō yīn zhe jú shì zhī biàn huà， wén guān zǔ zhì nèi de chéng yuán yě zǎo yǐ jīng yòu liǎo gè sè gè yàng de chōng tū yǔ qīngyà。
　　 cháo dài de ruò diǎn quán bù bào lù
　　 ān lù shān de xīng qǐ zhǐ néng xiān dòng liǎng fāng de máo dùn。 yīn wéi tā bèi shì wéi yòu cáigàn， gèng bèi fù yú dú duàn de quán lì， zhì cǐ tā yě jiù gèng wú kě qǔ dài， yú shì yī qiē fā zhǎn chéng luó xuán xíng。 dāng tā de xiá qū yǔ quán lì xiāng jì kuò chōng shí． huáng dì yě gěi 'ān gè zhǒng 'ēn yù， yòu ràng tā zài xī 'ān jiàn lì yī zuò táng huáng de dǐ yù。 shǐ jiā chēng xuán zōng lǐ lóng jī shèn zhì yào 'ān chēng zì jǐ wéi fù， yáng guì fēi wéi mǔ。 kě shì hòu zhě zhī cóng xiōng yáng guó zhōng yī kǒu yǎo dìng 'ān lù shān chí zǎo bì fǎn。 luó ji shàng zhè bù néng shuō shì gū jì dé bù zhèng què； rán zé jì wú shìdàng de duì cè， zhǐ shì zhè yàng shuō lái shuō qù， yě jiāng bī dé 'ān lù shān bù dé bù fǎn。 zuì hòu tā cǎi qǔ zhè bù zhòu shí， jí yǐ“ qīng jūn cè” wéi míng。 jiēguǒ zé shì cháo dài suǒ yǐn xù de gè zhǒng ruò diǎn yīzhāo bào lù。 suǒ wèi nèi lù de shāng yè fán huá， shí jì shàng， nán fāng xiàng xī 'ān suǒ shū chū wú fēi xiāo hào pǐn， zhǐ yīn cǐ 'ér shǐ gāi dì qū zuàn huí fēn nà yú guó dū fù shuì de yī bù fēn。 huò wù zhī liú tōng cóng wèi liǎng fāng lái wǎng， yīn cǐ jūn shì xíng dòng zhī dǎ rǎo shāng yè， jiù wú cóng yǐn qǐ qún zhòng zhī fǎn dòng（ yào shì shāng yè zhī jìn chū yǐng xiǎng dào dà pī rén mín zhī shēng jì， zé jī dòng zhī yú， tā men yě bù huì duì zhè yàng de jūn shì xíng dòng děng xián shì zhī liǎo。 suǒ wèi jīng jūn bù guò gōng tíng lǐ de yí zhàng bù duì。 lín shí gù bīng， zhǐ zhāo mù dé yī xiē shì jǐng wú yè yóu mín， wú yì yú zhàn dǒu。 duì fù fǎn pàn de jūn duì， zhèng fǔ fāng miàn gèng yīn zhe zhèng zhì zhī xū， xī shēng zhàn lüè shàng de kǎo lǜ。 dì 'èr gè xià tiān， xī 'ān bèi wēi xié， yú shì huáng dì、 tā suǒ chǒng 'ài de fēi zǐ， jí tā rèn zǎi xiāng de cóng xiōng hé yī dà qún huáng zǐ wáng sūn suǒ wèi liù gōng zhě， pú pú dào tú xiàng sì chuān fāng xiàng bìnàn。 chū bù mén bù jí bǎi yīng lǐ， hù jià de jūn shì pàn biàn， tā men xiān shā sǐ yáng guó zhōng， cì yào jiāng yáng guì fēi cì sǐ， xuán zōng lǐ lóng jī bié wú tā fǎ． zhǐ hǎo ràng tā bèi yì sǐ。 zhè wèi yōu lǜ mǎn huái de jūn wáng dào sì chuān de shāng xīn lǚ chéng， biǎo xiàn zhe guó dū yǔ nóng cūn liǎng duān zhī jiān quē fá shí zhì de lián xì。 xuán zōng hé hù jià jūn shì de duì huà， zhèng shí liǎo wǒ men de guān diǎn： táng cháo de dì zhì， kě suàn shì yī zhǒng jí quán de chǎn wù， zhǐ shì tā de jī chǔ wú fēi rú jiào zhī jì lǜ。 dāng zhè jì lǜ bài huài shí， cǐ jí quán yě wú fǎ wéi chí。
　　 ān lù shān de pàn biàn bèi mǐ píng， tā de 'ér zǐ 'ān qìng xù hé qí tā fān jiāng de biàn luàn yě zhōng bèi jiě jué。 kě shì táng dài cháo tíng cóng cǐ wèi zài chóngxīn zhǎng wò dào guò qù suǒ bǎ chí de zhōng yāng wēi shì。 zài jiǎo dàng yǐ shàng pàn biàn de shí hòu， zhèng fǔ bù néng bù yǐ zhòng biān qū de zá pái duì wǔ， yòu de suàn shì zhōng guó rén， yòu de zé shǔ yú shǎo shù mín zú。 shí jì zhè yě shì zài xiǎo chù yī zài yǐn rěn tuǒ xié， ér jiāng wèn tí yán gē。 zhǐ shì 'ān lù shān hé tā de xiào yóu zhě yě wú néng lì， shèn zhì quē fá zǔ zhì shàng de luó ji qù tuī fān lǐ táng zhèng quán， huò zhě tǒng yī běi fāng。 táng dài de hòu qī kě shuō shēng cún zài yī zhǒng bù wěn de píng héng zhī zhōng。
　　 táng cháo zǔ zhì de jī běn fǎ bāo kuò jūn tián zhì， gēn suí zhe 'ér lái de zū yōng diào shuì zhì hé fǔ bīng bìng wèi míng lìng fèi zhǐ， zhǐ shì rèn zhī yòng jìn 'ér fèi tuì。 gōng yuán 780 nián zǒng suàn chǎn shēng liǎo yī xiàng xīn fǎ guī。 suǒ wèi“ liǎng shuì” cóng xiàn yòu de tǔ dì chí yòu rén shǒu shàng zhēng shōu， ér fàng qì liǎo yòu míng wú shí de jūn tián rén hù。 zhè bàn fǎ méi yòu quán guó biāo zhǔn， zhōng yāng zhèng fǔ bù guò jiāng shù 'é fēn pèi yú gè dào（ jiào yǐ hòu zhī shěng wéi xiǎo， jiào zhōu wéi dà）， zé chéng dì fāng guān zuò nèi bù fēn pèi。 shí jì shàng quán guó sān fēn zhī yī de dào， dà duō shù zài běi fāng， cóng wèi jiǎo shuì yú zhōng yāng。 jí shì nán fāng， jiǎo nà de pǐn wù yě cǎi qǔ yī zhǒng jìn gòng de xíng shì， zhù yào zài shǐ dì fāng shǒu cháng dé dào zhōng shū de jiè zhòng， ér suàn bù shàng zhí xíng guó jiā quán zé。
　　 bù wěn dìng de píng héng
　　 dì fāng shàng gè zì wéi zhèng de qíng xíng yǔ yǐ hòu 150 nián gòng shǐ zhōng。 kě shì zhè yǔ dì 'èr dì guó chéng lì zhī qián de fēn liè jú miàn bù tóng。 huá zú dà xìng yǔ shàng shù de fā zhǎn quán bù xiāng guān， wǔ tái shàng zhù yào de rén wù wéi jūn rén， kě shì yě méi yòu jì xù bù duàn de zhàn shì。 xù shù zhè duàn lì shǐ shí， wǒ men kě yǐ cān kǎo lài xiào hé（ EdwinReischauer） jiào shòu suǒ shuō：“ cǐ zhōng de qíng jié bì yòu xiāng duì xìng。” táng chū de zhuàng lì fán huá jīng guò kuā zhāng de pū chén； shuō dào hòu qī de diāo líng hé bài huài yě kě néng shuō dé guò dù。 shì shí shàng dì fāng fēn quán yě kě yǐ cóng bù tóng de jiǎo dù lái kàn。 pì rú shuō chéng dé zhèn xià xiá 4 zhōu， zài jīn rì hé běi zhī dōng nán， jí shǐ zhōng yóu tóng yī gè wáng jiā zhǎng wò chāo guò 100 nián， zhè jiù bù shì bù wěn dìng de zhēng xiàng liǎo。 wèi bó zhèn de hé jìn tāo yú gōng yuán 829 nián yóu jūn rén tuī dài cái yóu zhōng yāng chéng rèn rèn jié dù shǐ， xià xiá 7 zhōu kuà yú jīn rì hé běi hé nán zhī jiān。 chuán tǒng lì shǐ yě shuō tā shēn dé mín xīn， shì yǐ néng jiāng zhí wèi chuán zhì zǐ sūn。 zhè zhǒng fā zhǎn zhèng shí liǎo yī gè gèn gǔ bù biàn de yī bān yuán zé： shuí yòu néng lì zhēng shuì， shuí jiù néng zhǎng wò shuì shōu suǒ jí de dì qū。 zhè shí hòu guǎn lǐ zhù zhòng dì fāng shàng de tè shū qíng xíng， yǐ dài tì yóu yī zhǒng chōu xiàng guān niàn zǔ chéng de dà dì guó， qí guǎn zhì de fàn wéi suō xiǎo， xíng zhèng de xiàolǜ bì jiào qián tí gāo。
　　 kě shì yī gè càn ruò de zhōng yāng， yě yòu tā de quē diǎn。 gōng yuán 763 nián tǔbō rù kòu， zài xī 'ān shì lüè duó； 765 nián tā men yòu hé huí gē zài jiāo wài jí jié， zhǔn bèi zài lái yī cì xǐ jié。 táng jiāng guō zǐ yí shí nián 70， bù gù běn shēn wēi xiǎn， dān qí wú wǔ zhuāng dì lái dào huí gē zhèn yíng zhī qián。 guò qù tā céng shuài lǐng táng dì guó de shǎo shù mín zú bù duì， zhè cì tā yě huò dé chéng gōng， tā yǐ kǒu yǔ chóngshēn zhōng guó tiān zǐ“ tiān kě hàn” de dì wèi， shǐ huí gē shǒu lǐng zài dù luó bài chēng chén。 huí gē jì yǐ guī fú， tǔbō bèi gū lì， zhǐ hǎo bá yíng lí qù。 zài zhè qíng xíng zhī xià， guō zǐ yí gè rén de yīng yǒng shòu dào chóng bài， kě shì tā de zhuàng jǔ yǔ shèng táng de qíng xíng bǐ jiào yǐ shì jīn bù rú xī。 shì xiǎng chū táng dì guó jiè zhe yī gè yì mín zú de lì liàng yā dǎo lìng yī gè， bǎ zì jǐ de quán wēi kuò chōng dào yī qiān yīng lǐ yǐ shàng de guó jiè biān jìng wài qù， zhè yǐ shì wú kě bǐ nǐ liǎo。 shì shí shàng zì 'ān lù shān pàn biàn zhī hòu， huáng hé shàng yóu yǐ xī de dì qū yǐ yǒng yuǎn bèi tǔbō zhàn jù， biān jìng chōng tū yě jīng cháng fā shēng。 787 nián de tán pàn shī bài zhī hòu， tǔbō bù duì fú huò liǎo yī wàn duō zhōng guó rén jiāo fù yǔ qí bù luò wéi nú。 dāng tōng guò yī duàn xiá gǔ zhī qián， zhè xiē tǔbō rén ràng fú lǔ dōng xiàng fù mǔ zhī xiāng cí bié， shǐ jí shàng tí jí yòu hǎo jǐ bǎi rén kū hūn guò qù， yě yòu bù shǎo rén tiào yá。 táng cháo yòu yǐ hé qīn zhèng cè ràng jiā gōng zhù jià yǔ huí gē qiú lǐng（ rú sù zōng lǐ hēng zhī nǚ níng guó gōng zhù， xiàn zōng lǐ chún zhī nǚ tài hé gōng zhù）。 zhè jǐ wèi nián qīng nǚ rén zài hú rén cuì màn zhī xià bié táng shǐ“ bēi tí juàn mù” de shì jì， zhì jīn dú lái lìng rén xīn zhé。
　　 huáng cháo yǔ mín biàn
　　9 shì jì nèi dà guī mó de mín biàn chū xiàn， dāng zhōng zuì zhù míng de nǎi shì huáng cháo。 suī shuō tā de gù shì jīng guò zài sān de tǎo lùn， wǒ men duì tā de shēn shì réng wú dìng lùn。《 jiù táng shū》 hé《 xīn táng shū》 lǐ miàn de liǎng piān“ huáng cháo chuán”， jiù yòu hěn dà de chū rù。 liǎng chuán tóng xù tā yǐ fàn yán wéi yè， yī chuán bǎ tā shuō dé shēng wàng dī wēi， hǎo xiàng zǒu sī fù fàn de múyàng； lìng yī chuán zé shuō tā jiā lǐ shì dài jīng yíng， pō xióng yú zī。 zhè zhōng jiān de chā yì， xiǎn shì qí zhōng xiáng qíng kě néng yǒng wéi dú zhě zhī mí。 gōng yuán 875 nián， huáng cháo xiǎng yìng lìng yī gè liú kòu yùn dòng， cóng cǐ bèi rén zhù yì。 dāng rì zhōng yāng de lì liàng shuāi ruò， dì fāng zhèng quán yòu quē fá gè dān wèi jiān xié dìng cái shǐ tā zuò dà。 suī rán yī zài shòuchuāng， tā yě réng rán néng gòu juǎntǔ chónglái。 tā cóng huá zhōng xiàng dōng nán yí dòng shí， jiē zhū dǎ pò guān liáo de tān wū wú néng wéi biāo bǎng， yī miàn shōu róng fěi dào； yī miàn gǎn huà guān bīng。 gōng yuán 879 nián tā rù guǎng zhōu， zhì cǐ yǐ jí jié 50 wàn rén。 kě shì tā yě zài cǐ jiān yù cuò。 tā yuán xī wàng cháo tíng zhāo 'ān， ràng tā wéi guǎng zhōu jié dù shǐ， cǐ jì wèi chéng， jiā yǐ jūn zhōng yì jí liú xíng。 yī zhǒng 'ā lā bó wén de zī liào shuō tā zài guǎng zhōu tú shā 12 wàn huí jiào tú、 yóu tài rén、 jī dū tú hé bèi sī rén， kě shì zhōng guó fāng miàn de zī liào wú cǐ jìzǎi。
　　 huáng jí bèi pò běi chè zhī hòu， tā yú gōng yuán 880 nián rù xī 'ān， jù shuō tā yōng yòu bīng zhòng 60 wàn rén， xī 'ān yě bèi tā zhàn lǐng liǎo liǎng nián duō。 qǐ xiān tā hái qǐ tú zhēng qǔ yī bān shì mín， kě shì yī rù guó dū， huáng cháo bèi zì jǐ suǒ shè de xiàn jiǎng kùn zhù， cóng cǐ shī qù liú dòng xìng， yú shì bèi zhōng yú táng shì de jǐ gè bù duì jí zhōng gōng jī， duì fāng yě yòu tū jué yǔ xì de bù duì。 huáng de jǐyǎng jì chéng wèn tí， tā jiù gèng dà kāi shā jiè， yīn zhī tā hé jū mín de guān xì rì yì 'è huà。 883 nián de nián chū， huáng cháo lí xī 'ān dōng qù。 884 nián xià tiān， zhè liú kòu de lǐng xiù hé tā jǐ gè suí cóng zài jīn rì shān dōng jìng nèi shòu shǒu， yú shì zhè chǎng zài zhōng guó lì shǐ shàng yǐng xiǎng cháng yuǎn de mín biàn zhì cǐ cái dé jié shù。
　　 huáng cháo de gù shì bào lù liǎo zhōng guó cháng qī zuǒ yòu wéi nán de dì fāng。 yī gè yòu xiào de zhōng yāng zhèng fǔ cái zhèng kāi zhī jí gāo； kě shì ruò méi yòu fù zé de zhōng shū， qí jiēguǒ yě bù kān shè xiǎng。 rú guǒ bǎi zài měi guó de dì tú shàng， huáng cháo liú cuàn de lù xiàn yòu rú cóng měi guó de zhōng xī bù jìn jūn zuǒ zhì yà， yòu xī nán xíng 'ér rù xīn 'ào 'ěr liáng， běi qù rù tián nà xī， yòu zài dù zì xī xiàng dōng， jīng guò wéi jí ní yà、 mǎ lǐ lán hé kěn dé jī zhī gè bù， zuì hòu hái yǐ qū zhé zhī xíng dào tōng guò yī lì nuò 'ér rù 'ài hé huá de dé méng yīn。 huàn yán zhī， chāo guò nán běi zhàn zhēng shí xiè 'ěr màn tū rù nán fāng de hǎo jǐ bèi。 huáng cháo dù guò cháng jiāng 4 cì、 huáng hé liǎng cì。 zhè wèi lì shǐ shàng kōng qián jué hòu de liú kòu fā xiàn táng dì guó zhōng yòu wú shù de xià xì kě gōng tā zì yóu lái qù。 gè chù dì fāng guān yuán zhǐ gù dé běn qū de 'ān quán， cóng wèi gòu chéng yī zhǒng yòu xiào de zhàn lüè jiāng tā wǎng luó。 kě shì huáng cháo zài gè chù lái wǎng， bù yìng dāng rèn zuò tǔ fěi xíng jìng de zuì gāo jì lù。 tā zhī néng tǒng shuài dà jūn zòng héng nán běi， biǎo xiàn chū gòu chéng yī gè dà dì guó de jì lǜ yǐ rán cún zài， suǒ xū yào de shì gòu chéng dà dì guó de xīn luó ji jiāng gè zhǒng yīn sù zǔ hé qǐ lái。 dāng huáng cháo jiē gān 'ér qǐ de shí hòu， jù 'ān lù shān zhī fǎn pàn yòu yǐ 130 nián。 táng dì guó de dī céng jī gòu yǐ jīng fā yù chéngzhǎng， chāo guò dāng chū de shè jì hěn duō， yǐ bù shì xiàn yòu de gāo jí quán wēi suǒ néng guǎn zhì。
　　 suī shuō huáng cháo méi yòu zhǐ shǒu cuī huǐ táng cháo， zhè cháo dài yě zài tā zào fǎn zhī hòu bēng kuì。 cí hòu gè zhōu xiàng gōng tíng suǒ jiǎo nà de shuì shōu yù lái yù shǎo， zhè cháo dài zhǐ zhēngzhá zhe yuē 20 nián。 gōng yuán 904 nián zhū quán zhōng héng héng guò qù shì huáng cháo shǒu xià de jiànglǐng hòu lái jiàng táng， zhì cǐ mìng lìng táng cháo huáng dì hé tā tóng qù luò yáng， cǐ nǎi zhū zì yǐ yǐ jūn fá de zī tài kě néng què shí kòng zhì de dì pán。 yú shì jù tā cuàn táng 'ér dài zhī de xíng dòng zhǐ chā yī bù。 liǎng nián zhī hòu， tā zhōng cǎi qǔ liǎo zhè bù zhòu， zhèng shì jié shù liǎo 288 nián qián lǐ yuān hé lǐ shì mín suǒ jiàn lì de wáng cháo。
　　 lì shǐ zhòng xīn xiàng dōng yí
　　 gōng yuán 906 nián zhī hòu， xī 'ān zài wèi céng chéng wéi zhōng guó de guó dū。 dāng zhōng guó jí jiāng jìn rù běn qiān nián zhī jì， qíng kuàng yù wéi míng xiǎn， guó dū bì xū jiē jìn jīng jì tiáo jiàn fāng biàn zhī chù。 zhōng guó de zhòng xīn yǐ yí zhì dōng biān。 dōng nán qū yù yóu yǐ tǔ dì féi wò shuǐ dào jiāo tōng biàn lì 'ér yòu xī yǐn lì。 jí shǐ huà wài de yóu mù mín zú， yě yǐ dāng zhōng huò yòu nóng yè jīng yàn zhě zhàn yōu shì。 zì rán zhī xuǎn zé yǐ shǐ dōng běi wèitā men lǐ xiǎng de jī dì， yuǎn chāo guò gān hàn de xī běi， nà shì tǔbō、 tū jué fán shèng zhī qū。 suǒ yǐ zhōng guó duō shù mín zú yǔ shǎo shù mín zú zài jīn hòu 400 nián de zhēng dǒu zhōng， cǎi qǔ yī zhǒng nán běi wéi zhóu xīn de zhàn xiàn， yǔ xī 'ān jiàn jiàn yuǎn gé。 zhè zuò gǔ lǎo de guó dū， yě yǐ zài lì shǐ zhōng chōng fēn de biǎo xiàn guò tā shàng xià fú chén de jīng lì liǎo。



   我读累了，想听点音乐或者请来支歌曲！
    
<< qiányīzhānghuí   hòuyīzhānghuí >>   
wèishénme chēng wéi“ zhōng guó dà lì shǐ”？dì yī zhāng xī 'ān yǔ huáng tǔ dì dài
dì 'èr zhāng yà shèng yǔ shǐ huángdì sān zhāng tǔ rǎng、 fēng xiàng hé yǔ liàng
dì sì zhāng bīng mǎ yǒng de mù hòudì wǔ zhāng dì yī dì guó： shù lì jiē mó
dì liù zhāng míng shì chéng wéi jūn fádì qī zhāng cháng qī fēn liè de jú miàn
dì bā zhāng lì shǐ xiàng cè miàn jìn chūdì jiǔ zhāng tǒng yī de tú jìng
dì shí zhāng dì 'èr dì guó： yǐ yòu tū pò， dàn wèi jìng shì gōngdì shí yī zhāng běi sòng： dà dǎn de shì yàn
dì shí 'èr zhāng xī hú yǔ nán sòngdì shí sān zhāng měnggǔ rén de chāqǔ
dì shí sì zhāng míng cháo： yī gè nèi xiàng hé fēi jìng zhēng xìng de guó jiādì shí wǔ zhāng wǎn míng： yī gè tíng zhì dàn zhù zhòng nèixǐng de shí dài
dì shí liù zhāng mǎn zhōu rén de zuò wéidì shí qī zhāng 1800 nián： yī gè zhān qián gù hòu de jī diǎn
dì shí bā zhāng cóng yā piàn zhàn zhēng dào zì qiáng yùn dòngdì shí jiǔ zhāng bǎi rì wéi xīn、 mín guó chéng lì hé wǔ sì yùn dòng
dì 'èr shí zhāng xiàn dài zhōng guó jí qí zài shì jiè shàng de dì wèi

pínglún (0)