|
wǔ zé tiān Wu Zetian dà zhōu(624~705) bìng zhōu wén shuǐ |
| fǎ jiā lèi Legalism class： | 《chén guǐ》
| | shīcí： | 《yè dǐng gē Drag Ding Song》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì yī Tang enjoy Hao tian (surname) chiefly》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì 'èr Tang enjoy Hao tian (surname) secondly》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì sān Tang enjoy Hao tian (surname) third》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì sì》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì wǔ》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì liù Tang enjoy Hao tian (surname) sixthly》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì qī》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì bā Tang enjoy Hao tian (surname) eighth》 《táng xiǎng hào tiān lè · dì jiǔ Tang enjoy Hao tian (surname) ninth》 gèngduōshīgē... |
 武则天 武则天
wǔ zé tiān （ 624 héng 705 nián）， jí guàn bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī wén shuǐ dōng）， shēng yú lì zhōu（ jīn sì chuān shěng guǎng yuán shì）。 táng gāo zōng lǐ zhì de huáng hòu， táng zhōng zōng lǐ xiǎn、 táng ruì zōng lǐ dàn zhī mǔ， gāo zōng qù shì hòu， wǔ zé tiān xiāng jì fèi diào liǎng gè 'ér zǐ zhōng zōng hé ruì zōng， zì jǐ zuò liǎo huáng dì， chuàng zào liǎo “ zhào ”（ dú yīn“ zhào”）， zhè gè zì yì wéi“ rì yuè dāng kōng”， bìng gǎi guó hào wéi“ zhōu”， shǐ chēng“ wǔ zhōu”。 wǔ zé tiān tǒng zhì de qián qī， zhòng yòng kù lì， yán lì dǎ jī fǎn duì tā de yuán lǎo zhòng chén， xūn guì jiù zú， jiù cǐ dǎ pò dà zú kòng zhì zhèng jú， lǒng duàn gāo guān de jú miàn。 dìng dū luò yáng。 690 héng 705 nián zài wèi。 shì rén jù qí zūn hào“ zé tiān dà shèng huáng dì” chēng zhī wéi wǔ zé tiān （ zé， fǎ zé yě， yǐ wéi fǎ zé yě。 zé tiān， jí yǐ tiān wéi fǎ zé， xiàng shàng tiān xué xí， zūn xún shàng tiān de guī lǜ hé yào qiú de yì sī）。 xìng qiǎo huì， duō quán shù。 táng cháo kāi guó gōng xūn wǔ shì huò de cì nǚ， shēng mǔ yáng shì shì wǔ shì huò de xù qī， lǒng yòu dà shì zú、 suí cháo zǎixiàng、 suì níng gōng yáng dá zhī nǚ。
wǔ zé tiān shì táng tài zōng lǐ shì mín de cái rén， táng gāo zōng lǐ zhì de huáng hòu。 tài zōng chēng qí wéi“ mèi niàn”。 tā zài xié zhù gāo zōng chǔlǐ jūn guó dà shì， zuǒ chí cháo zhèng sān shí nián hòu， qīn dēng dì wèi， zì chēng shèng shén huáng dì， fèi táng zuò yú yī dàn， gǎi guó hào wéi zhōu， chéng wéi zhōng guó lì shǐ shàng kōng qián jué hòu de wéi yī nǚ huáng。 cóng tā cānyù cháo zhèng， zì chēng huáng dì， dào bìng yí shàng yáng gōng， qián hòu zhí zhèng jìn bàn gè shì jì， shàng chéng“ zhēn guān zhī zhì”， xià qǐ“ kāi yuán shèng shì”， shǐ chēng“ zhēnguàn yí fēng” lì shǐ gōng jì， zhāo zhāo yú shì。 chéng rú sòng qìng líng duì tā de zhòngkěn píng jià： wǔ zé tiān shì“ fēng jiàn shí dài jié chū de nǚ zhèng zhì jiā”。
wǔ zé tiān chū shēng zài táng chū xīn guì xiǎn huàn zhī jiā， xiǎn hè de quán shì， háo shē de shēng huó， zī yǎng liǎo tā wú xiàn liàng de quán lì yù。 rán 'ér， chū táng jí zhòng shì zú de mén fá zhī fēng shèng xíng， ér wǔ shì shù zú de mén dì， dī wēi de chū shēn， yòu shǐ tā bǎo shòu liú sú de qīng shì， ér bù gān máimò。 zhè yī tè shū de jìng yù yǔ zāo jì， qiáng liè dì cì jī zhe qīng nián shí dài de wǔ zé tiān ， táo yě liǎo tā kuáng wàng dì qù zhuī zhú hé jué qǔ zuì gāo quán lì， yǐ dá wéi wǒ shì cóng de yù wàng， hé yǐ lěng kù 'ér bù zé shǒu duàn dì qù bào fù yī qiē de xīn lǐ。 zhè yī diǎn zài tā yǐ hòu cóng zhèng nǎi zhì yú“ nán miàn chēng gū” de yī xì liè zhèng zhì dǒu zhēng zhōng， biǎo xiàn de yóu wéi tū chū， chéng wéi tā yī shēng gōng guò cēncī de xiū yǎng。 pǐn dé、 xìng gé hé xīn lǐ gēn yuán。
zé tiān zì yòu cōng huì mǐn lì， jí shàn biǎo dá， dǎn shí chāo rén。 fù qīn shēn gǎn tā shì kě zào rén cái， suì jiào tā dú shū shí zì， shǐ tā tōng xiǎo shì lǐ。 shǐ zài， zé tiān shí sān、 sì suì shí， yǐ shì bó lǎn qún shū， bó wén qiǎngjì， shī cí gē fù yědōu diàn dìng liǎo yī dìng jī chǔ， ér qiě cháng yú shū fǎ， zì tài zhuó luò bù qún。
zhēnguàn shí yī nián（ 637 nián）， 14 suì de wǔ shì yǐ cháng xiāng jùn měi， rù xuǎn gōng zhōng， shòu fēng“ cái rén”。 rù gōng zhī hòu， tài zōng suì cì hào“ mèi niàn”。 hòu jié shí lǐ zhì。
zhēnguàn 'èr shí sān nián（ 649 nián）， tài zōng sǐ qù， zé tiān yǔ suǒ yòu pín fēi， fā sòng cháng 'ān gǎn yè sì xuē fā wéi ní。 tài zōng jiǔ zǐ lǐ zhì jí wèi hòu， yīn zǎo xiān yǔ zé tiān 'àn tōng kuǎn qū， duì tā jí yòu xīng qù， suì jiè jì sì zhī míng lái dào gǎn yè sì， liǎng rén yī jiàn miàn tì sì héng liú。 gōng zhōng huáng hòu wáng shì duān zhuāng jīn chí， bù tè yì tǎo hǎo lǐ zhì， yǐ bèi lěng luò duō nián， shòu chǒng de shì xiāo shū fēi， wéi lǐ zhì shēng yòu yī 'ér liǎng nǚ， yīn cǐ， xiāo shū fēi chēng bà hòu gōng。 yǔ wáng huáng hòu bù hé， qiě xiāo shū fēi de 'ér zǐ bèi fēng wéi yōng wáng， àn táng guàn lì， huáng hòu de zhǎngzǐ wéi tài zǐ， shèng xià de ruò gān gè 'ér zǐ cái yòu yī gè yòu kě néng fēng wéi yōng wáng。 xiāo shū fēi de 'ér zǐ shòu fēng， shì bù shì yì wèi zhe xiāo shū fēi jiāng yóu 'èr pǐn fēi zǐ shēng wéi yī pǐn， chéng wéi huáng hòu？ wáng huáng hòu wéi bǎo zhù zì jǐ de wèi zǐ， tè yì shòu ràng huáng shàng jiē wǔ shì jìn gōng， yǐ miǎn 'èr rén bǎo cháng xiāng sī zhī kǔ。 huáng hòu zhè yī guān tōng guò liǎo。 wǔ shì biàn shùn lì jìn rù gōng nèi。 wáng huáng hòu yuán běn rèn wéi wǔ shì yuán shì xiān dì de qiè， ér qiě shēn fèn dī wēi， huáng dì bù huì gěi tā rèn hé míngfèn， jiē jìn gōng nèi shì ràng tā dǎ jī xiāo shū fēi， liǎng bài jù shāng， zì jǐ zuò shōu yú wēng zhī lì。 kě zhèng shì zhè yàng， tā què gěi zì jǐ zhù zào liǎo yī gè tài dà de fén mù， chéng wéi wǔ zé tiān shàng shēng zhī lù de dì yī pī xī shēng pǐn。 liǎng sān nián hòu wǔ shì rù guān， jìn fēng wéi“ zhāo yí”。 yǒng huī liù nián（ 655 nián）， jí shòu gāo zōng chǒng xìng de wǔ zé tiān ， zài nèi gōng de dǒu zhēng zhōng wěn cāo shèng quàn， bìng rì cù gāo zōng lì jǐ wéi hòu。 rán 'ér， zài fēng jiàn shè huì zhōng， huáng hòu de fèi lì nǎi guó zhī dà shì， xū yǔ zhòng chén men shāng dìng。 dāng gāo zōng bǎ fèi huáng hòu wáng shì， lì zé tiān wéi huáng hòu de dǎ suàn xiàng chǔ suì liáng、 zhǎngsūn wú jì děng zhōng zhēn zhòng chén shuō míng hòu， lì jí zāo dào qiáng liè de fǎn duì。 tā men rèn wéi wǔ shì chū shēn bēi wēi， bù yí wéi hòu， qiě tài zōng bēng shí， céng yán“ jiā 'ér jiā fù”， bù yìng fèi wáng huáng hòu。 dàn shì， gāo zōng de zhù zhāng yě dé dào wǔ zé tiān de tóng móu xǔ jìng zhōng yǐ jí lǐ yì fǔ、 děng yī xiē cháo zhōng tǐng wǔ pài de zhī chí。 hòu wǔ zé tiān qīn de nǚ 'ér tū rán yāo zhé， biàn chēng wéi wáng huáng hòu suǒ shā， pò shǐ gāo zōng zhōng yú zài zhè nián de shí yuè duàn rán bān zhào， fèi huáng hòu wáng shì， zhèng shì cè lì zé tiān wéi huáng hòu， cè lì huáng hòu hòu， wǔ zé tiān jiāng wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi shǒu jiǎo kǎn duàn， jiāng qí fàng rù jiǔ gāng zhōng， chēng qí wéi zuì gǔ。 hěn hěn mà dào：“ kàn nǐ liǎ hái néng bù néng fān shēn！” zhè yàng xiāo shū fēi hé wáng huáng hòu zhè liǎng gè nián qīng de shēng mìng jiù zhè yàng xuè xīng de jié shù liǎo。 bī gāo zōng bī sǐ zì jǐ de qīn jiù jiù zhǎngsūn wú jì .
zé tiān dēng shàng huáng hòu bǎo zuò hòu， jī zhì jīng míng，“ tōng wén shǐ， duō quán móu” de cháng chù， dé dào cháng zú de fā huī hé fā zhǎn， shǐ gāo zōng duì tā chǒng 'ài zhī yú， bié yǎn xiāng kàn。 tā yì lì yòng huáng hòu de shēn fèn， huáng shàng duì jǐ de chǒng 'ài， jī jí cānyù cháo zhèng，“ bǎi sī zòu shì， shí shí lìng hòu jué zhī”。 cóng yǒng huī liù nián（ 655 nián） dào xiǎn qìng sì nián（ 659 nián） de wǔ nián shí jiān lǐ， tā guǎng nòng yuān 'àn， tiān xià sēn sēn， dà liàng qīng chú zhèng dí， biǎn shàng shū yòu pú shè zhū suì liáng， shǐ qí yù mèn 'ér sǐ； chù tóng zhōng shū mén xià zhǎngsūn wú jì， bī qí zì yì； bà miǎn cháo zhōng zhū suì liáng、 zhǎngsūn wú jì de zhī chí zhě， gǒng gù hé kuò dà liǎo zì jǐ de yǐng xiǎng hé quán lì， sǎo chú liǎo tā cān zhèng dào lù shàng de zhàng 'ài， zhēnguàn yí fēng zhī chēng de yǒng huī zhī zhì jié shù。
xiǎn qìng wǔ nián（ 660 nián）， gāo zōng lǐ zhì yīn huàn fēng huàn， mù bù néng shì， suì xià zhào wěi tuō wǔ hòu xié lǐ zhèng shì。 zì cǐ， zé tiān cóng cān zhèng bù rén zhí zhèng，“ chù zhì shēng shā， jué yú qí kǒu， tiān zǐ gǒng shǒu 'ér yǐ”， rén suī zài mù hòu， què yáo kòng liǎo cháo tíng shí quán。 hòu lái， gāo zōng hòu huǐ， tú móu shōu huí dà quán， bìng mì lìng zhōng shū shì láng shàng guān yí cǎo zhào fèi hòu。 qǐ zhī jī shì bù mì，“ móu xiè bù guǒ”， wǔ hòu shǒu là xīn hěn， xiān xià shǒu wéi qiáng， lì jiāng shàng guān yí chǔsǐ。 gāo zōng zhī jǔ， gōng kuī yī kuì， fǎn shǐ wǔ hòu gèng wéi jǐng jué。
wǔ zé tiān ， zhǎngzǐ lǐ hóng yīn bìng qù shì， cì zǐ lǐ xián bèi liú fàng（ hòu shā hài）， sān zǐ bèi fèi， sì zǐ dài wǔ zé tiān dēng jī hòu， gǎi míng wǔ lún。
gāo zōng suī yàn qí dú xíng dú duàn， xǔ duō guó jiā dà shì yòu bù néng bù yǐ zhòng tā。 zhè yàng， jiù shǐ wǔ hòu zhú jiàn cóng mù hòu zǒu xiàng qián tái， jìng yǔ gāo zōng tóng lín zǐ chén diàn， yī qǐ jiē shòu qún chén cháo bài。 shàng yuán yuán nián（ 674 nián）， gāo zōng háotiān huáng， huáng hòu háotiān hòu， tiān xià rén wèi zhī“ èr shèng”。 zì cǐ， gāo zōng xíng tóng xū shè， táng cháo quán bǐng， jìn zài wǔ hòu zé tiān zhǎng wò zhī zhōng。
cóng shàng yuán yuán nián（ 674 nián）， zé tiān yǐ“ tiān hòu” zhī zūn kāi shǐ zhí zhèng， zhì tiān shòu yuán nián（ 690 nián） zhèng shì chēng dì de 16 nián zhōng， wǔ shì wéi dāng huáng dì zuò liǎo dà liàng de cháng shí jiān de zhǔn bèi， cǎi qǔ liǎo duō zhǒng yòu lì yòu xiào de cuò shī。 shǒu xiān， zài wáng wèi de jì chéng shàng， gāo zōng xiǎng shànwèi yú zhǎngzǐ lǐ hóng。 wǔ hòu zé bù niàn mǔ zǐ zhī qíng， jiāng lǐ hóng dú sǐ， lì cì zǐ lǐ xián wéi tài zǐ。 lǐ xián bèi gāo zōng wěi yǐ lín guó zhī rèn， chǔlǐ zhèng wù pō wéi jīng gān， wǔ hòu zé fèi lǐ xián wéi shù rén， lì sān zǐ lǐ xiǎn wéi tài zǐ。 hóng dào yuán nián（ 683 nián）， gāo zōng zú， zhōng zōng lǐ xiǎn gāng gāng jì wèi， wǔ hòu zé yǐ huáng tài hòu míng yì lín cháo chēng zhì。 yī nián hòu biàn fèi diào zhōng zōng， gǎi fēng lú líng wáng， lì sì zǐ lǐ dàn wéi dì， shì ruì zōng。 lǐ xiǎn、 lǐ dàn dōushì hūn yōng wú néng zhī bèi， zài huáng dì wèi shàng yě shì kuǐ léi， chù chù shòu zhì yú wǔ hòu。
qí cì， shì xiū gǎi《 shì zú zhì》 wéi《 xìng shì lù》， yuán lái lián《 shì zú zhì》 dōubù néng liè rù de wǔ shì， zài《 xìng shì lù》 zhōng， què dìng wéi xìng shì de dì yī děng， zhè bìng méi yòu gǎi biàn mén fá guān niàn， zhǐ shì wǔ zé tiān wèile tí gāo wǔ de dì wèi de yī gè biǎo xiàn。
zài cì， shì biàngēng guān míng， gǎi dōng dū luò yáng wéi shén dū， wéi zì jǐ dēng wèi chēng dì， jiàn lì xīn zhì xù， mài chū zhòng yào de yī bù。 xiàng jǔ guó biǎo shì zì jǐ dà wèi yī tǒng zhì gāo wú shàng de quán lì。 wǔ hòu de zhè xiē xīn zhèng cuò shī， hěn kuài zāo dào huáng zú lǐ shì hé xǔ duō shì zú guān liáo de fǎn duì。 liǔ zhōu cì shǐ， táng chū yuán xūn xú shì jì zhī hòu xú jìng yè， zhào shí shù wàn bīng mǎ shuài xiān yú yáng zhōu fānàn， luò bīn wáng xiě xià míng zhù yī shí de《 tǎo wǔ zhào xí》， biàn sǎ yù zhōng。 zōng shì láng yá wáng lǐ chōng zài bó zhōu， yuè wáng lǐ zhēn zài yù zhōu yě xiāng jì fǎn wǔ， jǔ bīng tǎo fá。 zé tiān wǔ hòu duì cǐ háo bù shǒu ruǎn， jiān jué zhèn yā， zài tā de zhí jiē zhǐ huī xià， zhè xiē pàn luàn hěn kuài píng xī， xú jìng yè、 lǐ chōng、 lǐ zhēn děng zhù yào fānàn zhě， huò sǐ yú zhàn chǎng， huò bèi bǔ shā， wú yī xìng miǎn。
kǒng bù de zhǎn shā， guǎng fàn de zhū lián， chōng fēn dì bào lù chū wǔ hòu de lěng kù guǒ duàn。
gōng yuán 690 nián， wǔ zé tiān rèn wéi qīn lín dì wèi de tiáo jiàn chéng shú， xiān jiè fó sēng fǎ míng zhī kǒu， guǎng zào yú lùn：“ wǔ hòu wéi mí lè fó zhuǎn shēng， dāng dài táng wéi tiān zǐ。” jiē zhe yòu yī shǒu dǎo yǎn liǎo， yǐ táng ruì zōng wéi shǒu de liù wàn chén mín shàng biǎo quàn jìn， qǐng gǎi guó hào de zhuàng jǔ。 zhì cǐ， shuǐ dào qú chéng， zé tiān wǔ hòu zài“ shàng zūn tiān shì”、“ shùn cóng zhòng yì” de“ wàn suì” shēng zhōng， dēng lín dà bǎo， shí xiàn liǎo mèng mèi yǐ qiú de sù yuàn， gǎi táng wéi“ zhōu”， zì hào“ shèng shén huáng dì”。 zhè nián， tā yǐ shì 67 suì de gāo líng。
rú guǒ shuō， wǔ zé tiān zài chēng dì qián sān shí yú nián cān zhèng zhí zhèng de zhèng zhì shēng yá zhōng， yǐ xiǎn shì chū jīng rén de zhèng zhì móu lüè hé shǒu duàn。 nà me， zài chēng dì zhī hòu de shí yú nián zhōng， zé gèng chōng fēn dì xiǎn shì liǎo tā zài yòng rén、 chù shì、 zhì guó děng gè gè fāng miàn jié chū de zhèng zhì cái néng hé zhèng zhì jiā de qì bó。
zé tiān chēng dì hòu， gèng zhòng shì rén cái de xuǎn bá hé shǐ yòng。 tā rèn wéi“ jiǔ yù zhī guǎng， qǐ yī rén zhī qiáng huà， bì zhù cái néng， gòng chéng yǔ yì”。 fán néng“ ān bāng guó”、“ dìng biān jiāng” de rén cái， tā bù jì mén dì， bù jū zī gé， yī lǜ liàng cái shǐ yòng。 wèile guǎng lǎn rén cái， tā fā zhǎn hé wán shàn liǎo suí yǐ lái de kē jǔ zhì dù， fàng shǒu zhāo xián， yǔn xǔ zì jǔ wéi guān、 shì guān， bìng shè lì yuán wài guān。 cǐ wài， tā hái shǒu chuàng liǎo diàn shì hé wǔ jǔ zhì dù， wéi gèng duō gèng guǎng dì fā xiàn rén cái， sōu luó rén cái chuàng zào liǎo yòu lì de tiáo jiàn。 bǐ rú， zhōng táng míng jiāng guō zǐ yí， jiù shì“ zì wǔ jǔ yì děng chū”。 zhè yàng， zài tā shī zhèng de nián dài lǐ， shǐ zhōng yòu yī pī“ wén sì rén jié”，“ wǔ lèi xiū wǔ” de néng chén gān jiāng wéi qí xiào mìng， yòu lì dì wéi hù zhe wǔ zhōu de zhèng quán。
duì yú nóng yè shēng chǎn， zé tiān yě fēi cháng zhòng shì。 tā shuō：“ jiàn guó zhī běn， bì zài wù nóng”，“ wù nóng zé tián kěn， tián kěn zé sù duō， sù duō zé rén fù”。 tā guī dìng， néng shǐ“ tián chóu kěn bì， jiā yòu yú liáng” de dì fāng guān shēng rèn；“ wéi zhèng kē làn， hù kǒu liú yí” de“ qīng zhě biǎn guān， shèn zhì fēi shí jiě tì”。 zhè yàng， zài tā zhí zhèng de nián dài lǐ， nóng yè hé shǒu gōng yè dū dé dào jiào dà de fā zhǎn。 rén kǒu bù duàn zēng jiā。 jù dāng shí tǒng jì， yǒng huī shí quán guó hù shù wéi 380 wàn hù， dào zé tiān lín zhōng de shén lóng yuán nián， jiàn zēng wéi 615 wàn hù， jīhū zēngzhǎng yī bèi。 jǐn cǐ yī diǎn jí kě kàn chū zhè yī shí qī de nóng yè jīng jì fā zhǎn qíng kuàng。
zài kàng jī wài lái rù qīn， bǎo hù biān jìng 'ān níng， gǎi shàn xiāng lín gè guó de guān xì fāng miàn， zé tiān shī zhèng shí qī yě zuò liǎo hěn duō nǔ lì。 duì tǔbō guì zú de rù qīn hé sāo rǎo， zé tiān jǐyǔ jiān jué de dǐ yù hé fǎn jī。 cháng shòu 'èr nián（ 692 nián） tā pài dàjiàng wáng xiào jié jī bài tǔbō， shōu fù 'ān xī sì zhèn， fù zhì 'ān xī dū hù fǔ yú qiūcí。 zhī hòu， yòu zài tíng zhōu shè zhì běi tíng dū hù fǔ， gǒng gù xī běi biān fáng， dǎ tōng liǎo yī dù zhōng duàn de tōng xiàng zhōng yà dì qū de“ sī chóu zhī lù”。 zài tā shī zhèng de nián dài lǐ， jiān chí biān jūn tún tián de zhèng cè。 tiān shòu nián jiān， lóu shī dé jiǎn xiào fēng zhōu dū dū“ tún tián jī gǔ shù bǎi wàn， bīng yǐ ráo gěi”。 dà zú yuán nián（ 701 nián）， guō yuán zhèn rèn liáng zhōu dū dū， jiān chí tún tián wǔ nián，“ jūn liáng kě zhī shù shí nián”。 wǔ shì de zhè zhǒng dà fàn wéi de cháng qī tún tián。 duì biān qū kāi fā、 jiǎn qīng rén mín zhuǎn shū zhī láo， yǐ jí gǒng gù biān fáng dōuyòu zhe jī jí de zuò yòng。
dāng rán， zài wǔ zhào zhǎng quán jìn bàn gè shì jì de jiào cháng shí qī nèi， yě yòu hěn duō guò shī。 tā zhòng yòng kù lì， jiǎng lì gào mì。 shǐ bù shǎo wū lì héng xíng yī shí。 tā men xíng xùn bī gōng， làn shā wú gū， wū xiàn yú rén， shǐ bù shǎo wén chén wǔ jiāng méng shòu bù bái zhī yuān。 suī rán duì wǔ zhōu zhèng quán de gǒng gù qǐ guò yī xiē zuò yòng， dàn shì， gǎo de tǒng zhì jí tuán nèi bù máo dùn jī huà， rén rén zì wēi， bì rán yǐng xiǎng guó jiā de zhì lǐ hé shēng chǎn de fā zhǎn。 tā fàng shǒu xuǎn guān， shǐ guān liáo jí tuán jí jù。 zēng dà， guān liáo jī gòu péng zhàng， bì rán yào jiā zhòng rén mín de fù dān。 tā wǎn nián hàodàxǐgōng， shēng huó shē mí， hào fèi dà liàng cái zī hé láo lì。 zhè dū bù tóng chéng dù yǐng xiǎng hé yán huǎn liǎo shēng chǎn lì de fā zhǎn。 bù guò， zhè xiē cuò wù hé guò shī， bì jìng shì wǔ zé tiān zhèng zhì shēng yá zhōng de zhī liú。 tā zuò wéi zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì， néng gòu pái chú wàn nán， zài tǒng zhì cháng dá bàn gè shì jì de nián dài， xíng chéng qiáng yòu lì de zhōng yāng jí quán， shè huì 'ān dìng， jīng jì fā zhǎn， shàng chéng“ zhēn guān zhī zhì”， xià qǐ“ kāi yuán shèng shì”， gé chú shí bì， fā zhǎn shēng chǎn， wán shàn kē jǔ， pò chú mén fá guān niàn， bù jū yī gé rèn yòng xián cái， shùn yìng lì shǐ cháo liú， dà dāo kuò fǔ gǎi gé。 wǔ zé tiān de měi yī xiàng gōng jì dū bàn suí zhe máo dùn， zhèng rú lín dá xiān shēng suǒ shuō de“ měi sǎ xià yī lǚ yáng guāng， jiù tóu xià yī piàn yīn yǐng”。 zài wǔ zé tiān qù shì zhī hòu de yī qiān duō nián lǐ， rén men duì tā de píng jià shì fǎn fǎn fù fù zài biàn， rú táng qián qī duì tā de píng jià xiāng duì bǐ jiào jī jí， bǐ jiào zhèng miàn； yīn wéi cóng táng zhōng qī kāi shǐ rú xué fù xīng， dào nán sòng chéng zhū lǐ xué zài zhōng guó zhàn jù liǎo sī xiǎng shàng de zhù dǎo dì wèi， suǒ yǐ cóng nán sòng kāi shǐ duì wǔ zé tiān de píng jià chí xù zǒu dī， míng mò qīng chū zhù míng sī xiǎng jiā wáng fū zhī duì yú wǔ zé tiān de píng jià shì：“ guǐ shén zhī suǒ bù róng， chén mín zhī suǒ gòng yuàn”； dào liǎo jìn dài yóu yú nǚ quán yùn dòng de xīng qǐ， rén men yòu fù yú wǔ zé tiān fù nǚ jiě fàng de sè cǎi liǎo。
705 nián， zǎixiàng zhāng jiǎn zhī chéng wǔ zé tiān nián lǎo bìng wēi， yōng lì zhōng zōng fù wèi， zūn wǔ shì wéi“ zé tiān dà shèng huáng dì”。 tóng nián dōng， wǔ shì sǐ， xiǎng nián ８ ２ suì， yí zhào“ qù dì hào， chēng zé tiān dà shèng huáng hòu。” lǐ bái bǎ wǔ zé tiān liè wéi táng cháo“ qī shèng” zhī yī。
jù lín yǔ táng xiān shēng《 wǔ zé tiān zhèng chuán》， wǔ zé tiān yī shēng gòng móu shā liǎo jiǔ shí sān rén（ bù bāo kuò qí shòu dào zhū lián de qīn shǔ）。 qí zhōng tā zì jǐ de qīn rén 'èr shí sān rén， táng zōng shì sān shí sì rén， cháo tíng dà chén sān shí liù rén（ bù bāo kuò qí zǒu gǒu）。 zhè lǐ miàn yòu duō shǎo shì gāi sǐ de， yòu duō shǎo shì yuān 'àn； yòu duō shǎo què wéi wǔ zé tiān suǒ hài， yòu duō shǎo shì bié rén duì wǔ zé tiān de wū xiàn， zhè bǐ zhàng， zhǐ hǎo liú gěi lì shǐ xué jiā màn màn qù suàn liǎo。 CCTV《 bǎi jiā jiǎng tán》 héng héng méng màn shuō táng zhī wǔ zé tiān ， yě yòu yī xiē jìzǎi。
rén wù yì shì
wǔ zé tiān yě shì yī wèi nǚ shī rén，《 quán táng shī》 děng lù yòu qí shī 58 shǒu， duō wéi miào táng jì diàn zhī zuò， rán yě jiān yòu jì yóu shū qíng shī piān， qí《 rú yì niàn》 shī yún：
kàn zhū chéng bì sī fēn fēn， qiáo cuì zhī lí wéi yì jūn。
bù xìn bǐ lái cháng xià lèi， kāi xiāng yàn qǔ shí liú qún。
zuò wéi nǚ huáng de wǔ zé tiān ， shì yī gè tiě wàn rén wù， gěi rén liú xià nǚ zhōng xū méi de yìn xiàng， rán zuò wéi nǚ rén， yě yòu qíng yì chán mián， róu qíng ruò shuǐ de yī miàn， yú cǐ shī kě jiàn。
wǔ zé tiān hái yòu《 là rì xuān zhào xìng shàng yuàn》 shī yún：
míng cháo yóu shàng yuàn， huǒ jí bào chūn zhī。
huā xū lián yè fā， mò dài xiǎo fēng chuī。
zhè shǒu shī hòu lái liú chuán wéi yī gè gù shì， shuō wǔ zé tiān yú mǒu nián dōng yóu shàng yuàn， lìng huā shén cuī kāi bǎi huā， huā shén fèng zhǐ， bǎi huā qí fàng， wéi mǔ dān 'ào gǔ， dú bù fèng zhào。 wǔ hòu dà nù， biǎn zhī luò yáng，“ gù jīn yán mǔ dān zhě， yǐ xī luò wéi guànshǒu。”（ gāo chéng《 shì wù jì yuán》 juàn shí《 mǔ dān》）。 àn cǐ shī xiě yú ６ ９ １ nián， shì wǔ zé tiān jiàn lì“ wǔ zhōu” de dì 'èr nián，《 quán táng shī》 yú cǐ shī tí jiě yún：“ tiān shòu 'èr nián， là， qīng xiāng yù zhà chēng huā fā， qǐng xìng shàng yuàn， yòu suǒ móu yě， xǔ zhī。 xún yí yòu yì tú， nǎi qiǎn shǐ xuān zhào yún yún。 yú shì， líng chén míng huā bù yuàn。 qún chén xián fú qí yì。 hòu tuō shù yǐ yí táng zuò。 cǐ jiē yāo wàng， bù zú xìn yě。” cǐ shuō jiào wéi kě xìn， suǒ wèi jīn huā shén cuī kāi bǎi huā， nǎi chū yú zhèng zhì xuān chuán de xū yào， shí xiān yòu suǒ bù zhì。
jù《 xīn táng shū · yì wén zhì》 lù yòu wǔ zé tiān 《 chuí gǒng jí》 yī bǎi juàn，《 jīn lún jí》 shí wù yǐ yì。 lìng rén ji yòu《 wǔ zé tiān jí》 xíng yú shì。
rén wù nián pǔ
１ suì， táng gāo zǔ wǔ dé qī nián（６２ ４ nián） zhēngyuè 'èr shí sān ( gōng lì 2 yuè 17 rì )， shēng yú lì zhōu（ jīn sì chuān shěng guǎng yuán shì）。 fù， wǔ shì huò， nián４８ suì， rèn gōng bù shàng shū， pàn liù cáo shàng shū shì。 mǔ， yáng shì， nián４６ suì。 yì mǔ xiōng wǔ yuán qìng、 wǔ yuán shuǎng shāo cháng， jiě yī rén shàng yòu。
3 suì， wǔ dé bā nián（６２ 6 nián） liù yuè chū sì， lǐ shì mín fā dòng“ xuán wǔ mén zhī biàn”， shā qí xiōng lǐ jiàn chéng、 dì lǐ yuán jí。 chū qī， lǐ shì mín bèi lì wéi tài zǐ。 bā yuè chū bā， táng gāo zǔ lǐ yuān chuán wèi yú tài zǐ lǐ shì mín。 jiǔ rì， tài zǐ lǐ shì mín jí wèi， wéi tài zōng。 fēng wǔ shì huò wéi yù zhōu dū dū。
５ suì， zhēnguàn 'èr nián（６２８ nián） liù yuè shí wǔ rì， lǐ zhì（ táng gāo zōng） dàn shēng。 běn nián， yuán tiān gāng wéi wǔ xiàngmiàn， zài dāng dì liú xià liǎo cháo tiān guān、 wàng yún bù děng chuán shuō。
１２ suì， zhēnguàn jiǔ nián（６ ３５ nián） wǔ yuè chū liù rì， gāo zǔ sǐ yú cháng 'ān dà 'ān gōng chuí gǒng diàn。 wǔ shì huò zài tòng dào gāo zǔ zhōng huàn bìng shēn wáng， xiǎng nián５９ suì。 shí yuè 'èr shí qī rì， zàng gāo zǔ yú shǎn xī sān yuán xiàn líng， miào hào gāo zǔ， yǔ tài mù huáng hòu hé zàng。 zhī hòu， yǔ mǔ qīn yáng shì huí wén shuǐ（ shǔ shān xī lǚ liáng shì） zàng fù。
１４ suì， zhēnguàn shí yī nián（６ 3 ７ nián）， tài zōng lǐ shì mín tīng shuō wǔ shì huò zhī nǚ měi lì cōng míng yòu cái huá， zhào rù gōng zhōng， lì wéi cái rén， cì hào“ wǔ mèi”。
１６ suì， zhēnguàn shí sān nián（６３９ nián）， quán guó yòu zhōu fǔ３５８， xiàn１５５１。 gāolí、 xīn luó、 xī tū jué、 tù huǒ luó、 kāng guó、 ān guó、 bō sī、 shū lè、 yú tián、 yān qí、 gāo chāng、 lín yì、 kūn míng děng qiú cháng xiāng jì qiǎn shǐ cháo gòng。
２ ０ suì， zhēnguàn shí qī nián（６４３ nián） sì yuè chū qī， tài zōng lì lǐ zhì wéi tài zǐ。
２３ suì， zhēnguàn 'èr shí nián（６４６ nián） sān yuè chū jiǔ， tài zōng bìng zhòng， xià zhào jūn guó jī wù bìng wěi tài zǐ lǐ zhì chǔlǐ。 cǐ hòu， tài zǐ gé rì tīng zhèng， cháo bà， rù shì yào shàn， wǔ yǔ tài zǐ kāi shǐ jiē chù， liǎng rén tóng zài tài zōng shēn biān shì jí。
２５ suì， zhēnguàn 'èr shí 'èr nián（６４８ nián） zhēngyuè， tài zōng zuò《 dì fàn》１２ piān， cì tài zǐ lǐ zhì。
２６ suì， zhēnguàn 'èr shí sān nián（６４９ nián） wǔ yuè 'èr shí liù rì， tài zōng xià zhào zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng fǔ zuǒ tài zǐ lǐ zhì。 tài zōng jià bēng。 àn dāng shí de fǎ lǜ， huáng shàng sǐ hòu， méi gěi huáng shàng shēng huáng zǐ de fēi zǐ， yào qù zuò ní gū。 èr shí bā rì， wǔ zài gǎn yè sì chū jiā wéi ní。 liù yuè chū yī， tài zǐ lǐ zhì jí wèi， wéi gāo zōng， shí nián２２ suì。 bā yuè 'èr shí bā rì， zàng tài zōng yú zhāo líng， yǔ zhǎngsūn huáng hòu hé zàng。
２７ suì， yǒng huī yuán nián（６５０ nián） zhēngyuè chū liù， gāo zōng lì fēi wáng shì wéi huáng hòu。 wǔ yuè 'èr shí liù rì， tài zōng jì rì， gāo zōng dào gǎn yè sì xíng xiāng， jiàn dào wǔ mèi。 wǔ shì kū qì， gāo zōng shāng gǎn luò lèi。 wáng huáng hòu yīn wú zǐ shī chǒng， dé zhī cǐ shì， lì yòng wǔ mèi 'ér 'àn shì wǔ shì liú cháng fā， bìng quàn huáng shàng jiē qí huí gōng。
２８ suì， yǒng huī 'èr nián（６５１ nián） bā yuè， wǔ rù gōng， wéi yī bān gōng nǚ， zài wáng huáng hòu shēn biān。
２９ suì， yǒng huī sān nián（６５２ nián） qī yuè chū 'èr， lì lǐ zhōng（ chén wáng zhōng） wéi tài zǐ。 shí 'èr rì， hù bù zòu： quán guó yòu hù３８０ wàn。 běn nián dōng， wǔ shēngzhǎng zǐ lǐ hóng。
３１ suì， yǒng huī wǔ nián（６５４） sān yuè， fēng wǔ wéi zhāo yí。 sān yuè shí sì rì， táng gāo zōng yìng wǔ zhī qǐng qiú， jiā zèng wǔ dé gōng chén qū tū tōng、 wǔ shì huò děng１３ rén guān。 liù yuè， wáng huáng hòu de jiù fù kàn chū huáng hòu chǒng shuāi de xiàn shí， zì qǐng bà guān， gǎi fēng wéi lì bù shàng shū。 shí 'èr yuè shí qī rì， gāo zōng lí jīng shī yè zhāo líng， wǔ cóng xíng， shēng cì zǐ lǐ xián yú tú zhōng。
３２ suì， yǒng huī liù nián（６５５ nián） sān yuè， wǔ zhù《 nèi xùn》 yī piān。 liù yuè， wáng huáng hòu yǔ qí mǔ liǔ shì wéi“ yàn shèng” shì fā， gāo zōng dà nù， lìng liǔ shì bù dé rù gōng， hòu jiù bà zhī zhèng shì。 cǐ shí， zài huáng hòu fèi lì wèn tí shàng cháo chén fēn wéi liǎng pài： zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 cháo yuàn、 lái jì děng fǎn duì lì wǔ zé tiān wéi huáng hòu； xǔ jìng zōng、 lǐ yì fǔ、 cuī yì xuán、 yuán gōng yú děng yōng hù lì wǔ zé tiān wéi hòu。 shí yuè shí sān rì， wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi fèi wéi shù rén。 shí jiǔ rì， gāo zōng xià zhào lì wǔ zhāo yí wéi huáng hòu。 shí yī yuè chū yī， jǔ xíng lóng zhòng de cè lì huáng hòu yí shì， wén wǔ bǎi guān jí fān yí qiú cháng cháo huáng hòu yú sù yí mén。 chū qī， zhuī zèng wǔ hòu fù wǔ shì huò wéi sī kōng。 běn yuè， wǔ hòu chǔsǐ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi。
３３ suì， xiǎn qìng yuán nián（６５６ nián） zhēngyuè chū liù， jiàng tài zǐ lǐ zhōng wéi liáng wáng、 liáng zhōu cì shǐ， lì wǔ hòu zǐ lǐ hóng wéi tài zǐ。 èr yuè shí qī rì， zhuī zèng wǔ hòu fù wǔ shì huò wéi sī tú， cì jué zhōu guó gōng。 sān yuè shí qī rì， wǔ hòu sì xiān cán yú běi jiāo。 sì yuè shí sì rì， gāo zōng yǔ wǔ hòu zài 'ān fú mén lóu guān xuán zàng yíng yù zhì cí 'ēn sì bēi wén。 zì wèi jìn yǐ lái， fó shì huó dòng cóng wú rú cǐ zhī shèng dà。 jiǔ yuè shí 'èr rì， wǔ hòu zhì《 wài qī jiè》 xiàn yú cháo。 shí yī yuè chū wǔ， wǔ hòu shēng dì sān zǐ lǐ xiǎn yú cháng 'ān。
３４ suì， xiǎn qìng 'èr nián（６５７ nián） èr yuè shí 'èr rì， fēng lǐ xiǎn wéi zhōu wáng。
３６ suì， xiǎn qìng sì nián（６５９ nián） liù yuè 'èr shí 'èr rì， gāo zōng xià zhào gǎi《 shì zú zhì》 wéi《 xìng shì lù》， yǐ huáng zú yǔ hòu zú wéi dì yī děng， huáng cháo dé wǔ pǐn guān zhě jiē kān rù shì liú。 qī yuè， shā zhǎngsūn wú jì jí liǔ shì。 jiǔ yuè， gāo zōng xià zhào yǐ shí、 mǐ、 shǐ、 dà 'ān、 xiǎo 'ān、 cáo、 bá hàn nà、 yì dá、 shū lè、 zhū jū bàn děng guó zhì zhōu xiàn fǔ１２７ gè， quán guó jiāng yù jìn yī bù kuò dà。
３７ suì， xiǎn qìng wǔ nián（６６０ nián） zhēngyuè， gāo zōng yǔ wǔ hòu jí tài zǐ zài dōng dū luò yáng guò chūn jié。 èr shí sān rì， lí luò yáng dào bìng zhōu。 èr yuè chū shí、 zhì bìng zhōu。 shí wǔ rì， huì jiàn suí cóng guān yuán、 zhū qīn jí bìng zhōu guān shǔ fù lǎo děng。 sān yuè chū wǔ， wǔ hòu yàn qǐng qīn qī gù jiù lín lǐ yú cháo táng， yàn fù rén yú nèi diàn。 chū bā， gāo zōng jiǎng wǔ yú bìng zhōu chéng xī， yǐn qún chén yuè bīng。 sì yuè chū bā， gāo zōng、 wǔ hòu yīháng lí bìng huí dōng dū。 shí yuè jiǔ rì， gǎi fēng wǔ hòu mǔ dài guó fū rén yáng shì wéi róng guó fū rén， pǐn dì yī。 běn yuè， gāo zōng chū huàn fēng huàn bìng， wěi wǔ hòu chǔlǐ bù fēn zhèng wù， cóng cǐ， wǔ hòu cānyù cháo zhèng， chù shìdōu fú hé gāo zōng zhǐ yì。
３８ suì， lóng shuò yuán nián（６６１ nián） zhēngyuè， wǔ hòu qǐng jìn zhǐ tiān xià fù nǚ wéi pái yōu zhī xì（ gǔ dài zhǐ yǎn huá jī xì de yì rén）， gāo zōng cǎi nà bìng xià zhào。 sì yuè， gāo zōng yù qīn shuài dà jūn jìn gōng gāolí， wǔ hòu kàng biǎo jìn jiàn yǐ wéi bù kě， bèi cǎi nà。
３９ suì， lóng shuò 'èr nián（６６２ nián） liù yuè chū yī， wǔ hòu shēng dì sì zǐ lǐ dàn yú péng lāi gōng hán liáng diàn， yú diàn nèi zuò fó shì， gōng yù xiàng。 qī yuè chū yī， yǐ huáng zǐ lǐ dàn mǎn yuè， dà shè tiān xià， cì yàn sān rì。
41 suì， lín dé yuán nián（６６４ nián） shí 'èr yuè， xī tái shì láng shàng guān yí móu fèi huáng hòu shī bài xià yù。 shí sān rì， shā shàng guān yí děng， cì fèi tài zǐ zhōng sǐ。 cǐ hòu， gāo zōng shì cháo， wǔ hòu chuí lián yú hòu， zhōng wài chēng zhī wéi“ èr shèng”。 yuē yú běn nián， wǔ hòu shēng tài píng gōng zhù。
４２ suì， lín dé 'èr nián（６６５ nián） shí yuè 'èr shí bā rì， gāo zōng、 wǔ hòu yǔ tài zǐ qù tài shān fēngshàn， cóng jià wén wǔ yí zhàng shù bǎi lǐ bù jué， dōng zì gāolí， xī jìn bō sī， gè guó cháo huì zhě suí cóng。 běn nián， yòu huò fēng shōu。
４３ suì， qián fēng yuán nián（６６６ nián） zhēngyuè chū yī， gāo zōng sì hào tiān shàng dì yú tài shān zhī nán。 chū 'èr， fēng yú tài shān zhī shàng。 chū sān， chán yú shè shǒu shān， wǔ hòu wéi yà xiàn。 chū wǔ， lǐ bì， gāo zōng yù cháo jìn tán shòu cháo hè， shè tiān xià， gǎi yuán qián fēng。 liù rì， yàn qún chén。 shí jiǔ rì， lí tài shān。 èr shí sì rì， zhì qū fù， zèng kǒng zǐ wéi tài shī。 èr yuè 'èr shí 'èr rì， hái zhì bó zhōu， gāo zōng děng jì lǎo jūn miào， zūn zhī wéi tài shàng xuán yuán huáng dì。 sān yuè shí yī rì， gāo zōng、 wǔ hòu huí dōng dū luò yáng。 lìng kè《 dēng fēng jì hào wén》， lì yú tài shān。
４４ suì， qián fēng 'èr nián（６６７ nián） jiǔ yuè chū sān， gāo zōng jiǔ bìng bù yù， lìng tài zǐ hóng jiān guó， gǎi fēng yīn wáng lǐ dàn wéixiàng wáng。
４５ suì， zǒng zhāng yuán nián（６６８） rùn 'èr yuè， gāo zōng yù jiàn míng táng。 èr shí wǔ rì， fēn cháng 'ān、 wàn nián 'èr xiàn zhì qián fēng、 míng táng 'èr xiàn， yǐ míng zhì。 jiǔ yuè shí 'èr rì， lǐ jì gōng kè píng rǎng， qín gāolí wáng gāo cáng jí qí dà chén nán jiàn děng， wán quán zhēng fú gāolí。
４６ suì， zǒng zhāng 'èr nián（６６９） zhēngyuè， fēng zhū wáng dí zǐ jiē wéi jùn wáng。 shí 'èr yuè chū sān， lǐ jì bìng sǐ。
４７ suì， xián hēng yuán nián（６７０） zhēngyuè chū qī， liú rén guǐ yīn nián lǎo cí guān。 sān yuè shí jiǔ rì， xǔ jìng zōng tuì xiū yǎng lǎo。 bā yuè chū 'èr， wǔ hòu mǔ yáng shì bìng sǐ yú jiǔ chéng gōng， xiǎng nián９２ suì。
４８ suì， xián hēng 'èr nián（６７１） zhēngyuè chū qī， gāo zōng yǔ wǔ hòu lí jīng shī cháng 'ān dào dōng dū， liú tài zǐ lǐ hóng jiān guó， lìng dài zhì dé、 lǐ jìng xuán děng fǔ zhèng。
４９ suì， xián hēng sān nián（６７２） zhēngyuè， yǐ liáng jī shòu wéi shuài， fā bīng tǎo pàn“ mán”。 kūn míng mán１４ xìng３ wàn hù guī shùn， shè yīn、 dūn、 zǒng sān zhōu。
５０ suì， xián hēng sì nián（６７３） bā yuè， gāo zōng huàn nüè jí， bìng zhòng， lìng tài zǐ lǐ hóng yú yán fú diàn shòu zhū sī zòu shì。 shí yī yuè， gāo zōng jiān zhì yuèzhāng， yòu《 shàng yuán》《 èr yí》《 sān cái》《 sì shí》《 wǔháng》《 liù lǜ》《 qī zhèng》《 bā fēng》《 jiǔ guān》《 shí zhōu》《 dé yī》《 qìng yún》 děng qū。
５１ suì， shàng yuán yuán nián（６７４） bā yuè shí wǔ rì， gāo zōng zhuī zūn qí zǔ xiān， yǐ gāo zǔ wéi shén yáo huáng dì， tài zōng wéi wén wǔ shèng huáng dì， gāo zōng zì chēng tiān huáng， wǔ hòu chēng tiān hòu， gǎi yuán shàng yuán， dà shè tiān xià。 jiǔ yuè chū qī， gāo zōng xià zhào fù zhǎngsūn wú jì guān jué， péi zàng zhāo líng， qí zēngsūn zhǎngsūn yì xí jué zhào gōng。 shí yuè 'èr shí qī rì， wǔ hòu shàng yì jiàn shí 'èr tiáo， gāo zōng zàn tóng， lìng shī xíng。
５２ suì， shàng yuán 'èr nián（６７５） sān yuè shí sān rì， wǔ hòu sì xiān cán yú māng shān zhī nán。 běn yuè， gāo zōng fēng huàn bìng jiā zhòng， bù néng tīng zhèng， zhèng shì jiē yóu wǔ hòu chǔlǐ。 gāo zōng yù xùn wèi yú wǔ hòu， zǎixiàng hǎo chù jùn jiàn zhǐ。 wǔ hòu yǐn wén xué zhī shì yú gōng zhōng zhù shū， cān jué biǎo zòu， bèi rén men chēng wéi“ běi mén xué shì”。 sì yuè 'èr shí wǔ rì， tài zǐ lǐ hóng bèi shā。 wǔ yuè chū wǔ， zhuī shì tài zǐ lǐ hóng wéi xiào jìng huáng dì。 liù yuè chū wǔ， lì yōng wáng lǐ xián wéi tài zǐ， dà shè tiān xià。 bā yuè shí jiǔ rì， zàng tài zǐ lǐ hóng yú hé yǎn shī gōng líng， gāo zōng qīn zhuàn《 xiào jìng huáng dì ruì dé jì》。
５３ suì， yí fēng yuán nián（６７６） èr yuè chū qī， wǔ hòu quàn gāo zōng fēngshàn zhōng yuè sōng shān。 shí wǔ rì， gāo zōng xià zhào jīn dōng yòu shì yú sōng shān。 rùn sān yuè， tù shàn gōng shàn、 kuò、 hé、 fāng sì zhōu， gāo zōng xià zhào tíng fēngshàn， qiǎn xiàngwáng lǐ dàn děng shuài jūn dǐ yù tǔbō。
５５ suì， yí fēng sān nián（６７８） zhēngyuè chū sì， bǎi guān jí sì yí qiú cháng cháo wǔ hòu yú guāng shùn mén。
５６ suì， diào lù yuán nián（６７９） wǔ yuè chū qī， gāo zōng lìng tài zǐ lǐ xián jiān guó。
５７ suì， yǒng lóng yuán nián（６８０） zhēngyuè shí jiǔ rì， wǔ hòu dēng luò yáng chéng mén lóu， yàn qǐng zhū wáng zhū sī sān pǐn yǐ shàng jí zhū zhōu dū dū cì shǐ， tài cháng zòu xīn biān《 liù hé hái chún》 wǔ。 bā yuè 'èr shí 'èr rì， fèi tài zǐ lǐ xián wéi shù rén。 èr shí sān rì， lì yīng wáng lǐ xiǎn wéi tài zǐ， gǎi yuán yǒng lóng， dà shè tiān xià。
５８ suì， kāi yào yuán nián（６８１） zhēngyuè chū shí， yǐ tài zǐ chū lì， yàn qǐng bǎi guān jí mìng fù yú dà míng guān。 èr shí jiǔ rì， gāo zōng xià zhào miǎn yōng、 qí、 huá、 tóng sì zhōu liǎng nián dì shuì。 hé nán、 hé běi zāo shuǐ zāi chù miǎn shuì yī nián。 èr yuè， wǔ hòu biǎo qǐng shè qǐ wáng shàng jīn、 pó yáng wáng sù jié zhī zuì， nǎi yǐ shàng jīn wéi miǎn zhōu cì shǐ， sù jié wéi yuè zhōu cì shǐ， réng bù xǔ cháo jí。 qī yuè 'èr shí 'èr rì， tài píng gōng zhù xià jià xuē shào。 rùn qī yuè 'èr shí sì rì， gāo zōng bìng， lìng tài zǐ lǐ xiǎn jiān guó。 shí yī yuè chū bā， lìng fèi tài zǐ xián qiān bā zhōu。
５９ suì， yǒng chún yuán nián（６８２） èr yuè shí jiǔ rì， huáng sūn zhòng zhào mǎn yuè， gǎi yuán yǒng chún， dà shè tiān xià。 sān yuè 'èr shí wǔ rì， lì huáng sūn lǐ zhòng zhào wéi huáng tài sūn。
６０ suì， hóng dào yuán nián（６８３） zhēngyuè chū wǔ， wǔ hòu suí gāo zōng zhì shǎo lín sì， jiàn qí mǔ jiù yíng zhī suǒ wèi cháng wán gōng， bèi gǎn qī liáng， zuò shī bìng xù， lìng wǔ sān sī zī jīn juàn děng wù xù chéng gōng dé。 qī yuè， gāo zōng xià zhào jīn nián shí yī yuè yòu shì yú sōng shān， bù jiǔ yīn gāo zōng bìng zhòng gǎi wéi lái nián zhēngyuè。 shí yī yuè chū sān， gāo zōng bìng qíng jiā zhòng， xià zhào bà lái nián fēng sōng shān。 shí 'èr yuè chū sì， gǎi yuán hóng dào， dà shè tiān xià， gāo zōng yù dēng zé tiān mén lóu xuān zhào， qì nì bù néng shàng mǎ， nǎi zhào bǎi xìng rù diàn qián xuān zhào。 dāng yè， gāo zōng bēng yú luò yáng gōng zhēnguàn diàn， zhōng nián５６ suì。 yí zhào huáng tài zǐ jiù qián jí wèi， péi yán děng fǔ zhèng， jūn guó dà shì yòu bù jué zhě， jiān qǔ wǔ hòu jìn zhǐ。 shí yī rì， tài zǐ lǐ xiǎn jí wèi， wéi zhōng zōng。 zūn wǔ hòu wéi huáng tài hòu。
６１ suì， guāng zhái yuán nián（６８４） zhēngyuè chū yī， gǎi yuán sì shèng， dà shè tiān xià， zhōng zōng lì wéi shì wéi huáng hòu。 wǔ tài hòu zhuàn xiě《 gāo zōng tiān huáng dà dì yì yì》 jí《 shù shèng jì》。 èr yuè liù rì， wǔ tài hòu yǔ péi yán děng fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， yōu yú bié suǒ。 qī rì， lì xiàngwáng lǐ dàn wéi huáng dì， wéi ruì zōng， gǎi yuán wén míng， zhèng shì yóu wǔ tài hòu chǔlǐ。 bā rì， fèi huáng tài sūn zhòng zhào wéi shù rén， liú wéi xuán zhēn yú qīn zhōu。 jiǔ rì， lìng qiū shén jì wǎng bā zhōu jiān shì fèi tài zǐ lǐ xián， yǐ bèi wài yú。 yǐ wéi dài jià wéi shān líng xiū zuò shǐ， shuài bīng mín yíng zào qián líng。 sān yuè chū wǔ， fèi tài zǐ lǐ xián zài bā zhōu zì shā。 sì yuè 'èr shí 'èr rì， qiān lú líng wáng lǐ xiǎn yú fáng zhōu， èr shí liù rì qiān jūn zhōu。 wǔ yuè shí wǔ rì， gāo zōng líng jiù yùn wǎng cháng 'ān， wǔ tài hòu zuò《 gāo zōng tiān huáng dà dì 'āi cè wén》， liú zhèn luò yáng。 bā yuè shí yī rì， zàng gāo zōng yú qián líng， miào hào gāo zōng， kè shù shèng jì bēi lì yú líng qián。 jiǔ yuè chū liù， wǔ tài hòu gǎi yuán guāng zhái， gǎi dōng dū wéi shén dū。 èr shí yī rì， wǔ tài hòu zhuī wáng qí zǔ： wǔ dài zǔ kè jǐ wéi lǔ jìng gōng， gāo zǔ jū cháng wéi tài wèi、 běi píng gōng sù wáng， zēngzǔ jiǎn wéi tài wèi、 jīn chéng yì kāng wáng， zǔ huá wéi tài yuán 'ān chéng wáng， fù shì huò wéi wèi zhōng xiào wáng。 lì wǔ dài cí táng yú wén shuǐ。 èr shí jiǔ rì， xú jìng yè yǐ kuāng fù wéi míng zài yáng zhōu qǐ bīng。 shí yuè chū liù， wǔ tài hòu lìng lǐ xiào yì děng shuài bīng３０ wàn tǎo fá xú jìng yè。 shí bā rì， zhǎn péi yán yú dū tíng。 shí yī yuè chū sì， wǔ tài hòu lìng zuǒ yīng yáng wèi dàjiàng jūn hēi chǐ cháng zhī wéi jiāng nán dàohéng jūn dà zǒng guǎn tǎo fá xú jìng yè。 shí bā rì， xú jìng yè bài táo， bù jiāng wáng nà xiāng shā xú jìng yè hòu tóu jiàng。 lǐ xiào yì lìng zhuī bǔ yú dǎng， píng dìng yáng zhōu。
６２ suì， chuí gǒng yuán nián（６８５） zhēngyuè chū yī， yīn píng xī xú jìng yè fǎn pàn， gǎi yuán chuí gǒng， dà shè tiān xià。 èr yuè chū qī， wǔ tài hòu xià zhào：“ cháo táng suǒ zhì fèi shí jí dēng wén gǔ bù yù fáng shǒu。 yòu shàng cháo táng sù yuān zhě， yù shǐ shòu zhuàng yǐ wén。” sān yuè 'èr shí yī rì， zài qiān lú líng wáng lǐ xiǎn yú fáng zhōu。 sì yuè， xià《 qiú xián zhì》， zhì lìng zì jǔ。 shí yī yuè， wǔ tài hòu zuò《 fāng guǎng dà zhuāng yán jīng xù》， zhuàn《 chén guī》 liǎng juàn， pǔ cì chén liáo， yǐ jiào wéi chén zhī dào。
６３ suì， chuí gǒng 'èr nián（６８６） zhēngyuè， wǔ tài hòu yù fù zhèng yú ruì zōng lǐ dàn， lǐ dàn gù ràng， qǐng wǔ tài hòu jì xù lǐ zhèng。 wǔ tài hòu kāi shǐ qǐ yòng kù lì。 sān yuè chū bā， wǔ tài hòu lìng zhù tóng guǐ， zhè shì yī gè gōng néng qí quán de yì jiàn xiāng。 shí 'èr yuè， miǎn bìng zhōu bǎi xìng yōng、 diào 'èr shuì， zhōng qí shēn。
６４ suì， chuí gǒng sān nián（６８７） zhēngyuè chū 'èr， wǔ tài hòu fēng huáng sūn lǐ chéng měi wéi héng wáng， lǐ lóng jī wéi chǔ wáng， lǐ lóng yè wéi zhào wáng。
６５ suì， chuí gǒng sì nián（６８８） zhēngyuè chū wǔ， wǔ tài hòu zài shén dū luò yáng lì gāo zǔ、 tài zōng、 gāo zōng sān miào， lìng sì shí xiǎng sì rú jīng shī tài miào zhī yí。 shí yī rì， lìng huǐ qián yuán diàn， jiù dì jiàn zào míng táng， yóu xuē huái yì dū bàn。 sì yuè， wǔ chéng sì zào ruì shí， ràng táng tóng tài xiàn shàng， qí wén yuē：“ shèng mǔ lín rén， yǒng chāng dì yè。” wǔ tài hòu mìng míng wéi“ bǎo tú”。 wǔ yuè shí bā rì， wǔ tài hòu jiā zūn hào chēng“ shèng mǔ shén huáng”。 qī yuè chū yī， wǔ tài hòu gēngmíng“ bǎo tú” wéi“ tiān shòu shèng tú”， gǎi luò shuǐ wéi yǒng chāng luò shuǐ，“ bǎo tú” suǒ chū wéi“ shèng tú quán”， shè yǒng chāng xiàn yú quán cè。 fēng luò shuǐ shén wéi“ xiǎn shèng hóu”， sōng shān wéi“ shén yuè tiān zhōng wáng”。 yòu yǐ xiān yú sì shuǐ dé ruì shí， gǎi sì shuǐ wéi guǎng wǔ。 bā yuè shí qī rì， láng xié wáng lǐ chōng qǐ bīng fǎn duì wǔ tài hòu。 wǔ tài hòu lìng qiū shén jì tǎo fá， wèi zhì， lǐ chōng yǐ wéi dì fāng jūn suǒ bài。 èr shí sān rì lǐ chōng bèi qí jiù bù shā diào。 èr shí wǔ rì， yuè wáng lǐ zhēn qǐ bīng yú yù zhōu， gōng xiàn shàng cài。 jiǔ yuè chū yī， wǔ tài hòu lìng zuǒ bào tāo wèi dàjiàng jūn chóng yù wéi zhōng jūn dà zǒng guǎn， cén cháng qiàn wéi hòu jūn dà zǒng guǎn， tǎo fá lǐ zhēn， xuē lǐ zhēn shǔ jí， gǎi xìng huǐ shì。 shí yī rì， bīng lín chéng xià， lǐ zhēn zì shā， píng yù zhōu。 shí sān rì， shā hán wáng、 lǔ wáng děng cānyù pàn luàn zhě。 shí 'èr yuè 'èr shí qī rì， míng táng jiàn chéng， hào“ wàn xiàng shén gōng”， fù lì táng huáng， zhǔn xǔ mín zhòng rù nèi cān guān。 wǔ tài hòu yòu lìng yú míng táng zhī běi qǐ tiān táng， yǐ zhù jiā xiàng。 bān《 qīn xiǎng míng táng zhì》。
６６ suì， zài chū yuán nián（６８９） zhēngyuè chū yī， wǔ tài hòu fú huáng dì ɡǔn miǎn， dà xiǎng wàn xiàng shén guān， dēng zé tiān mén， gǎi yuán yǒng chāng， dà shè tiān xià。 chū sān， zài míng táng jiē shòu cháo hè。 chū sì， bù zhèng yú míng táng， bān jiǔ tiáo yǐ xùn bǎi guān。 chū wǔ， zài míng táng xiǎng qún chén， tǔbō děng qiǎn shǐ lái hè。 èr yuè shí sì rì， wǔ tài hòu zūn qí fù wèi zhōng xiào wáng wéi zhōu zhōng xiào tài huáng， qí mǔ wéi zhōu zhōng xiào tài hòu， wén shuǐ líng wéi zhāng dé líng， xián yáng líng wéi míng yì líng。 zhì suì xiān fǔ guān。 shí wǔ rì， wǔ tài hòu zài zhuī wáng qí zǔ： lǔ jìng gōng（ kè jǐ） wéi tài yuán jìng wáng， běi píng wáng（ jū cháng） wéi zhào sù gōng wáng， jīn chéng wáng（ jiǎn） wéi wèi yì kāng wáng， tài yuán wáng（ huá） wéi zhōu 'ān chéng wáng。 shí yī yuè chū yī， wǔ tài hòu dà xiǎng wàn xiàng shén guān， gǎi yuán zài chū， bìng shǐ yòng zhōu zhèng（ zhōu lì）， jí yǐ shí yī yuè wéi zhēngyuè， shí 'èr yuè wéi là yuè， zhēngyuè wéi yī yuè。
６７ suì， tiān shòu yuán nián（６９０） zhēngyuè chū 'èr， wǔ tài hòu bù zhèng yú míng táng。 bā rì， xià zhào tuī xíng xīn zào de zì， qí zhōng xīn zào zì“ zhào（ huò zuò zhào）” wéi jǐ míng。 gǎi zhào shū wéi zhì shū。 èr yuè shí sì rì， wǔ tài hòu cè shì gòng shēng yú luò chéng diàn， shù rì fāng xiū。 gòng shēng diàn shì zì cǐ kāi shǐ。 sì yuè shí yī rì， fàn lǚ bīng xià yù sǐ。 gào mì zhī fēng qǐ。 qī yuè， zhì zhì yù yú lì jǐng mén， zhuān lǐ móu fǎn 'àn yǐ sǎo chú zhèng dí。 jiǔ yuè， yuǎn jìn bǎi xìng、 sì yí qiú cháng、 shā mén dào shì６ wàn yú rén shàng biǎo， qǐng gǎi guó hào wéi zhōu， cì huáng dì xìng wǔ shì。 ruì zōng huáng dì yě shàng biǎo zì qǐng cì xìng wǔ shì。 jiǔ rì， wǔ tài hòu lóng zhòng dēng jī chēng dì， dà shè tiān xià， jiàng ruì zōng huáng dì wéi huáng sì， cì xìng wǔ shì， gǎi táng wéi zhōu， gǎi yuán tiān shòu， shí 'èr rì， qún chén shàng zūn hào yuē“ shèng shén huáng dì”。 shí yuè shí sì rì， gǎi wén shuǐ xiàn wéi wǔ xīng xiàn， xiàn lìng pǐn zhì tóng chì xiàn（ jīng shī cháng 'ān）， bǎi xìng shì dài miǎn chú fù shuì。
６８ suì， tiān shòu 'èr nián（６９１） yī yuè 'èr shí sān rì， shā qiū shén jì。 èr shí bā rì， shā shǐ wù zī。 èr yuè， kāi shǐ chéng zhì kù lì， shā zhōu xīng、 suǒ yuán lǐ。 jiǔ yuè 'èr shí wǔ rì， fù yóu yì xià yù sǐ。 wèi wáng wǔ chéng sì shòu yì， fèng gé shè rén zhāng jiā fú shǐ wáng qìng zhī shuài shù bǎi rén shàng biǎo， qǐng lì wǔ chéng sì wéi tài zǐ， huáng dì bù xǔ， wáng qìng zhī jí yǐ sǐ qì qǐng， huáng dì zhǐ dé cì qí yìn zhǐ yī zhāng wéi chū rù píng xìn， cái shǐ tā lí qù。 hòu wáng qìng zhī duō cì qiú jiàn zhuān yán cǐ shì， huáng dì nù， mìng fèng gé shì láng lǐ zhāo dé cì zhàng。 lǐ zhāo dé yǐn wáng qìng zhī chū guāng shùn mén， lì jí zhàng shā， yú dǎng sàn qù。 zhī hòu， lǐ zhāo dé、 dí rén jié dū quàn wǔ zé tiān lì qīn zǐ wéi tài zǐ， wú rén zài gǎn wéi wǔ chéng sì děng qiú qǐ。
６９ suì， cháng shòu yuán nián（６９２） yī yuè chū yī， huáng dì zhào jiàn cún fǔ shǐ suǒ tuī jiàn de rén。 quán bù shì yòng， gāo zhě shì fèng gé shè rén、 jǐshìzhōng， cì zhě shì yuán wài láng、 shì yù shǐ、 bǔ jué、 shí yí、 jiàoshū láng。 shì guān zì cǐ kāi shǐ。 èr yuè chū sān， tǔbō、 dǎng xiàng bù luò wàn yú rén guī shùn， fēn shè shí zhōu。 sān yuè， wǔ tiān zhú guó qiǎn shǐ cháo gòng。 wǔ yuè， tǔbō qiú cháng hé sū shuài bù qǐng guī jiàng。 liù yuè， bié bù qiú cháng jiù chuí shuài qiāng mán８０００ yú rén guī jiàng。 bā yuè， nǚ huáng dì lìng yán shàn sī 'àn wèn jiù yù， píng fǎn yuān 'àn８５０ yú rén， luó zhì zhī fēng kāi shǐ píng xī。 shí yuè， dí rén jié qǐng fàng qì 'ān xī sì zhèn， huáng dì bù nà。 èr shí wǔ rì， wǔ wēi jūn zǒng guǎn wáng xiào jié dà pò tǔbō， shōu fù qiūcí、 yú tián、 shū lè、 suì yè sì zhèn。 zhì 'ān xī dū hù fǔ yú qiūcí， fā bīng shù shǒu。
７０ suì， cháng shòu 'èr nián（６９３） yī yuè 'èr shí sì rì， qián shàng fāng jiān péi fěi gōng、 nèi cháng shì fàn yún xiān sī zì bài jiàn huáng sì lǐ dàn， bèi yāo zhǎn yú shì。 yòu yòu rén gào lǐ dàn yù móu fǎn。 huáng dì mìng lái jùn chén shěn wèn qí suí cóng rén yuán， tài cháng gōng rén 'ān jīn cáng zì pōu qí xiōng yǐ zhèng míng lǐ dàn bù fǎn。 huáng dì qīn lín tàn shì， tàn yuē：“ wú yòu zǐ bù néng zì míng， shǐ rǔ zhì cǐ。” jí lìng tíng zhǐ shěn chá cǐ shì。 zhè shì shèng shén huáng dì dì yī cì zài rén qián chéng rèn cuò wù。 jiǔ yuè chū jiǔ， wǔ chéng sì děng５０００ rén shàng biǎo qǐng jiā zūn hào yuē“ jīn lún shèng shén huáng dì”。 huáng dì zài wàn xiàng shén gōng jǔ xíng qìng diǎn jiē shòu zūn hào。 shì nián zhēngyuè chū 'èr , huáng sì lǐ dàn zhī fēi , dòu dé fēi ( táng xuán zōng de shēng mǔ ) jí liú shì ( sù míng huáng hòu ) wéi wǔ zé tiān suǒ shā , shī tǐ xià luò bù míng .
７１ suì， yán zài yuán nián（６９４） yī yuè chū shí， dì lìng lóu shī dé wéi hé yuán、 jī shí、 huái yuǎn děng jūn yíng tián dà shǐ， lìng zuò hǎo biān jìng yíng tián。 èr yuè， wáng xiào jié jī bài tǔbō、 tū jué gè３ wàn yú rén。 hán sī zhōng jī bài ní shú sì jīn děng wàn yú rén。 shí liù rì， dì mìng xuē huái yì wéi fá nì dàohéng jūn dà zǒng guǎn， shuài１８ wèi jiāng jūn tǎo fá mò chuò。 bā yuè shí qī rì， fān hú mù yì， juān qián bǎi wàn yì， qǐng lì tiān shū， yǐ sòng nǚ huáng dì gōng yè。 dì lìng yú duān mén wài zhù tiān shū。
７２ suì， tiān cè wàn suì yuán nián（６９５） zhēngyuè chū yī， nǚ huáng jiā hào“ cí shì yuè gǔ jīn lún shèng shén huáng dì”， gǎi yuán zhèng shèng， dà shè tiān xià。 shí liù rì yè， míng táng qǐ huǒ， zhào chéng zhōng rú zhòu。 èr yuè chū sì， shā xuē huái yì。 shí liù rì， huáng dì qù chú“ cí shì yuè gǔ” zhī hào。 sì yuè chū yī， tiān shū zhù chéng。 tiān shū yóu gōng jiàng máo pó luó zào mó， wǔ sān sī wéi wén， kè bǎi guān jí sì yí qiú cháng míng， nǚ huáng qīn zì shū xiě shū míng：“ dà zhōu wàn guó sòng dé tiān shū”， qún chén fù shī chēng zàn。 qī yuè， tǔbō fàn lín táo， huáng dì lìng sù biān dào dà zǒng guǎn wáng xiào jié tǎo fá。 jiǔ yuè chū jiǔ， huáng dì hé jì tiān dì yú nán jiāo， jiā hào wéi“ tiān cè jīn lún dà shèng huáng dì”， cì yàn jiǔ rì， gǎi yuán tiān cè wàn suì， dà shè tiān xià。
７３ suì， tiān cè wàn suì yuán nián（６９５） là yuè chū yī（ zhè shí yǐ jìn rù６９６ nián）， huáng dì qián wǎng sōng shān fēngshàn。 shí yī rì， fēng sōng shān wéi“ shén yuè”， gǎi yuán wàn suì dēng fēng， gǎi sōng yáng xiàn wéi dēng fēng xiàn， gǎi yáng chéng xiàn wéi gào chéng xiàn。 miǎn tiān xià bǎi xìng dāng nián zū shuì。 sān yuè shí liù rì， xīn míng táng jiàn chéng， guī mó xiǎo yú jiù zhě， míng yuē tōng tiān gōng。 sì yuè chū yī， huáng dì xíng qīn xiǎng zhī lǐ， gǎi yuán wàn suì tōng tiān（ cí hǎi děng fù lù zuò sān yuè gǎi yuán）， dà shè tiān xià。 wǔ yuè shí 'èr rì， yíng zhōu qì dān sōng mò dū dū lǐ jìn zhōng、 guī chéng zhōu cì shǐ sūn wàn róng jǔ bīng fǎn pàn， gōng xiàn yíng zhōu。 lǐ jìn zhōng zì chēng kèhán， yǐ sūn wàn róng wéi xiān fēng， bīng zhì shù wàn。 èr shí wǔ rì， wǔ zé tiān lìng zuǒ yīng yáng wèi jiāng jūn cáo rén shī、 yòu jīn wú wèi dàjiàng jūn zhāng xuán yù、 zuǒ wèi dàjiàng jūn lǐ duō zuò、 má rén jié děng 'èr shí bā jiāng shuài jūn zhēng tǎo。 qī yuè， huáng dì lìng wǔ sān sī wéi yú guān dào 'ān fǔ dà shǐ， fáng bèi qì dān。 bā yuè 'èr shí bā rì zhàn yú xiá shí gǔ， táng jūn dà bài。 jì 'ér pàn jūn yòu shè jì fú jī， táng jūn quán jūn fù miè。 wǔ zé tiān zài cì fā bīng zhēng tǎo。 jiǔ yuè 'èr shí yī rì， mò chuò shuài bù tǎo fá qì dān， huáng dì fēng qí wéi qiān shàn kèhán。 shí yuè， mò chuò pò sōng mò， lǔ lǐ jìn zhōng qī、 zǐ。 huáng dì jiā fēng mò chuò wéi jié diē lì shī dà dān yú、 lì gōng bào guó kèhán。 zài táng jūn yǔ tū jué de gòng tóng dǎ jī xià， bù jiǔ lǐ jìn zhōng bīng bài shēn wáng。 lǐ jìn zhōng sǐ， sūn wàn róng dài lǐng shōu shí qí zhòng， jūn shì fù zhèn， shù qīn rǎo zhōu xiàn， gōng xiàn jì zhōu， hé běi zhèn dòng。
７４ suì， shén gōng yuán nián（６９７） sì yuè chū sān， jiǔ zhōu dǐng zhù chéng。 shí bā rì， wǔ zé tiān lìng wǔ yì zōng、 hé jiā mì shuài jūn zhēng tǎo。 wǔ yuè chū bā， yòu lìng lóu shī dé、 shā zhā zhōng yì shuài jūn 'èr shí wàn zhēng tǎo。 liù yuè chū sān， huáng dì xià《 bào lái jùn chén zuì zhuàng zhì》， shā lái jùn chén。 sān shí rì， zhǎn shā sūn wàn róng， tǎo píng qì dān， yú bù jiàng yú tū jué。
７５ suì， shèng lì yuán nián（６９８） zhēngyuè chū yī， huáng dì jì tōng tiān gōng， gǎi yuán shèng lì。 běn yuè， huáng dì xià《 tiáo liú fó dào 'èr jiào zhì》， jìn zhǐ fó、 dào jiào tú xiāng hù huǐ bàng。 sān yuè chū jiǔ， tuō bìng， lìng xú yàn bó zhào huí lú líng wáng lǐ xiǎn。 èr shí bā rì， lú líng wáng zhì shén dū luò yáng。 bā yuè shí yī rì， wǔ chéng sì yīn qiú zuò tài zǐ bù dé yōu fèn 'ér sǐ。 shí sān rì， huáng dì lìng wǔ zhòng guī、 zhāng rén bǐng、 lǐ duō zuò děng shuài bīng３０ wàn tǎo tū jué。 jiǔ yuè shí wǔ rì， lǐ dàn gù qǐng ràng wèi yú lǐ xiǎn， huáng dì zhǔn， lì lǐ xiǎn wéi tài zǐ。 shí qī rì， mìng tài zǐ wéi hé běi dào yuán shuài yǐ tǎo tū jué。 èr shí yī rì， yǐ dí rén jié wéi hé běi dào fù yuán shuài， zhī yuán shuài shì， dì qīn zì sòng xíng。
７６ suì， shèng lì 'èr nián（６９９） là yuè 'èr shí wǔ rì， cì tài zǐ xìng wǔ shì。 dà shè tiān xià。 èr yuè， dēng sōng shān， guò gōu shān， yè shēng xiān tài zǐ miào， qīn shū shēng xiān tài zǐ bēi wén， lì bēi yú gōu shān shēng xiān tài zǐ miào。 sì yuè， tǔbō zàn pó děng lái jiàng。 shí bā rì， huáng dì wéi fáng zhǐ shēn hòu tài zǐ yǔ wǔ xìng bù xiāng róng， lìng tài zǐ、 xiàngwáng、 tài píng gōng zhù yǔ wǔ yōu jì děng zuò shì wén， gào tiān dì yú tōng tiān gōng， míng zhī tiě quàn， cáng rù shǐ guǎn。 qī yuè， tǔyùhún１４００ zhàng guī shùn。 běn nián， gǎi hào líng wéi pān lóng tái， shùn líng wéi wàng fèng tái。
７７ suì， shèng lì sān nián（７００） zhēngyuè， yǐ xī tū jué jié zhōng shì zhù kèhán hú sè luó wéi píng xī dà zǒng guǎn， zhèn shǒu suì yè。 sān yuè chū liù， lìng dōng zhì gāolí guó， nán zhì zhēn là guó、 xī zhì bō sī、 tǔbō jí jiān kūn dū dū fǔ， běi zhì qì dān、 tū jué， bìng wéi rù fān， yǐ wài wéi jué yù。 sì yuè 'èr shí jiǔ rì， zài sān yáng gōng bì shǔ， zuò chéng《 yàn shí cóng shī jí xù》。 wǔ yuè chū wǔ， fú cháng shēng yào bìng yù， gǎi yuán jiǔ shì， dà shè tiān xià， qù“ tiān cè jīn lún dà shèng” zhī hào。 liù yuè， lìng qì dān jiàng jiāng lǐ jiē gù jī qì dān yú dǎng， quán bù píng dìng。 qī yuè， tǔbō jiànglǐng qū mǎng bù zhī qīn fàn liáng zhōu， wéi chāng sōng， bèi táng xiū jǐng dǎ bài。 shí yuè chū shí， xià zhào fù yǐ zhēngyuè wéi shí yī yuè， là yuè wéi shí 'èr yuè， yī yuè wéi zhēngyuè。
７８ suì， dà zú yuán nián（７０１） zhēngyuè chū sān， chéng zhōu yán fó jì xiàn， gù gǎi yuán dà zú。 bā yuè， sū 'ān héng shàng biǎo qǐng shèng shén huáng dì hái zhèng， yì wǔ xīng táng。 shí yuè， huáng dì yǔ tài zǐ lǐ xiǎn、 xiàngwáng lǐ dàn děng cóng luò yáng huí dào cháng 'ān， gǎi yuán cháng 'ān， dà shè tiān xià。 shí yī yuè， wǔ zé tiān yǐ guō yuán zhèn wéi liáng zhōu dū dū、 lǒng yòu zhū jūn dà shǐ。 guō yuán zhèn dào rèn hòu， yǐ nán jìng xiá kǒu shè hé rén chéng， běi jìng qì kǒu shè bái tíng jūn， kòng qí yào chōng， tuò kuān zhōu jìng yī qiān wǔ bǎi lǐ， tū jué bù gǎn qīn rǎo。 guō yuán zhèn yòu lìng gān zhōu cì shǐ lǐ hàn tōng kāi zhì tún tián， wǔ nián zhōng yí xià wèi mù， lìng xíng jìn zhǐ， niú yáng biàn yě， lù bù shí yí， jī jūn liáng kě zhī shù shí nián。 shí 'èr yuè， wǔ zé tiān wéi qí fù lì dà zhōu wú shàng xiào míng gāo huáng dì bēi（ yòu chēng pān lóng tái bēi） yú wén shuǐ wú líng。 bēi gāo５ zhàng， kuān９ chǐ， hòu３ chǐ， bēi wén６７００ yú zì， shì zhōng guó lì shǐ shàng dì yī dà mù bēi。 bēi wén yóu táng dài zǎixiàng lǐ jiào zhuàn xiě， jìzǎi liǎo wǔ shì jiā zú de qǐ yuán jí qí fù wǔ shì huò de yī shēng jīng lì， shì yī fèn zhòng yào de lì shǐ wén xiàn。 shì nián , lǐ xiǎn zhī nǚ yǒng tài jùn zhù lǐ xiān huì jí qí fū wǔ yán jī yīn qiè yì 'èr zhāng shì , bèi shā , jùn zhù nián jǐn shí qī suì , yī qǐ bèi shā de hái yòu lǐ xiǎn de shì zǐ shào wáng lǐ zhòng rùn . hòu jùn zhù zhuī fēng yǒng tài gōng zhù , shì zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī yī gè fén mù bèi guān chēng wéi“ líng” de gōng zhù .
７９ suì， cháng 'ān 'èr nián（７０２） zhēngyuè shí qī rì， shǒu shè wǔ jǔ xuǎn jiāng cái。 liù yuè， wéi qí mǔ lì dà zhōu wú shàng xiào míng gāo huáng hòu bēi yú xián yáng shùn líng， yě shì yī kuài jù dà de mù bēi。 bēi wén yóu wǔ zé tiān de zhí zǐ liáng wáng wǔ sān sī zhuàn xiě， jìzǎi liǎo qí mǔ yáng shì de yī shēng jīng lì。 shí yī yuè yī rì， fēng xiàngwáng lǐ dàn wéi sī tú。 mìng sū shěn chá kù lì jiù yù， zhāo xuě zhě zhòng duō。 shí 'èr yuè， shè běi tíng dū hù fǔ yú tíng zhōu， shǐ 'ān dìng běi jìng。
８０ suì， cháng 'ān sān nián（７０３） zhēngyuè chū yī， lìng wǔ sān sī、 lǐ jiào、 zhū jìng zé děng xiū《 táng shǐ》。 sì yuè chū jiǔ， tǔbō qiǎn shǐ xiàn mǎ qiān pǐ、 jīn 'èr qiān liǎng qiú hūn。 liù yuè chū yī， tū jué mò chuò yòu qiǎn shǐ qǐng yǐ nǚ jià tài zǐ zhī zǐ。 shì nián , wǔ zé tiān zài lín dé diàn huì jiàn bìng shè yàn kuǎn dài rì běn qiǎn táng shǐ sù tián zhēn rén .
８１ suì， cháng 'ān sì nián（７０４） bā yuè， bìng wò cháng shēng diàn。 shí yuè 'èr shí 'èr rì， fēng qiū guān shì láng zhāng jiǎn zhī wéi tóng píng zhāng shì。 shí yī yuè chū wǔ， fēng tiān guān shì láng wéi chéng qìng wéi xíng fèng gé shì láng、 tóng píng zhāng shì， fēng zhāng jiǎn zhī wéi shǒu fèng gé shì láng。
８２ suì， shén lóng yuán nián（７０５） zhēngyuè chū yī， gǎi yuán shén lóng。 bìng zhòng。 xià zhào：“ zì wén míng yǐ lái dé zuì zhě fēi yáng、 yù、 bó sān zhōu jí zhū fǎn nì kuí shǒu， jiē shè miǎn。” èr shí 'èr rì， zhāng jiǎn zhī、 cuī xuán wěi děng yíng tài zǐ lǐ xiǎn， shā zhāng chāng zōng、 zhāng yì zhī， jìn zhì huáng dì qǐn gōng， bī pò ràng wèi。 èr shí sān rì， huáng dì lìng tài zǐ lǐ xiǎn jiān guó。 èr shí sì rì， chuán wèi yú tài zǐ lǐ xiǎn。 èr shí wǔ rì， tài zǐ lǐ xiǎn jí dì wèi， shì wéi zhōng zōng。 fēng xiàngwáng lǐ dàn wéi tài wèi， tóng sān pǐn。 tài píng gōng zhù jiā hào zhèn guó。 lìng miǎn jīn suì shuì fù， fàng gōng nǚ３０００ rén。 huáng zú zhōng de liú fàng zhě hé jí méi zhě， zǐ sūn jiē fù shǔ jí， liàng xù guān jué。 èr shí liù rì， shèng shén dì yí jū shàng yáng gōng。 èr shí qī rì， zhōng zōng lǐ xiǎn shuài bǎi guān yè dì， shàng zūn hào“ zé tiān dà shèng huáng dì”。 èr shí jiǔ rì， zhōng zōng lǐ xiǎn fēng cuī xuán wěi wéi shǒu nèi shǐ， jìng huī、 huán yàn fàn wéi nà yán， zhāng jiǎn zhī wéi tiān guān shàng shū， yuán shù jǐ wéi fèng gé shì láng， bìng tóng sān pǐn。 èr yuè chū yī， zhōng zōng shuài bǎi guān yì shàng yáng guān wèn zé tiān dà shèng huáng dì qǐ jū， cǐ hòu měi shí rì yī wǎng。 chū sì， zhōng zōng fù guó hào wéi táng， jiāo miào、 shè jì、 líng qǐn、 bǎi guān、 qí zhì、 fú sè、 wén zì jūn huī fù yǒng chún qián yuán zhuàng。 fù gǎi shén dū wéi dōng dū， běi dū wéi bìng zhōu。 wǔ yuè chū sì， zhōng zōng qiān zhōu qī miào shén zhù yú xī jīng chóng zūn miào。 xià zhào：“ wǔ shì sān dài huì， zòu shì zhě jiē bù dé fàn。” lì táng tài miào shè jì yú dōng dū， fēng zhāng jiǎn zhī děng wǔ rén wéi wáng， jiàng wǔ shì zhū wáng wéi gōng。 shí yī yuè 'èr shí liù rì ( gōng yuán 705 nián 12 yuè 16 rì )， zé tiān dà shèng huáng dì bēng yú shàng yáng gōng xiān jū diàn， xiǎng nián bā shí 'èr suì . yí zhào qù dì hào， yǔ gāo zōng hé líng , bìng shè miǎn wáng huáng hòu jí xiāo shū fēi de zú rén。
shén lóng 'èr nián（７０６） wǔ yuè shí bā rì， zàng zé tiān dà shèng huáng dì yú qián líng。 shì yuē：“ zé tiān dà shèng huáng hòu”。
jǐng yún yuán nián（７１０） qī yuè qī rì， gǎi chēng“ tiān hòu”。
jǐng yún yuán nián（７１０） shí yuè shí bā rì， gǎi chēng“ dà shèng tiān hòu”。
yán hé yuán nián（７１２） liù yuè shí qī rì， gǎi chēng“ zé tiān hòu”。
tiān bǎo bā nián（７４９） liù yuè shí wǔ rì， zhuī zūn wéi“ zé tiān shùn shèng huáng hòu”。
qián líng wǔ zé tiān wú zì bēi
1. wú zì bēi de jiǎn jiè
wú zì bēi wèi yú shǎn xī shěng xián yáng shì qū xiàng xī běi fāng， wǔ shí gōng lǐ chù de qián líng。 zài qián líng sī mǎ dào dōng cè， běi kào tǔ jué， nán yǐ wēng zhòng， xī yǔ shù shèng jì bēi xiāng duì， qí jué guī lì， wēi 'é zhuàng guān。
qián líng shì táng gāo zōng lǐ zhì hé wǔ zé tiān de hé zàng líng， líng qián bìng lì zhe liǎng kuài jù dà de shí bēi， xī cè de yī kuài jiào“ shù shèng bēi（ huò chēng shù shèng jì bēi）”， dōng cè de jiù shì wǔ zé tiān de wú zì bēi。“ shù shèng bēi” shì wǔ zé tiān wéi gāo zōng gē gōng sòng dé 'ér lì de bēi， tā hái qīn zì zhuàn xiě liǎo 5000 yú zì de bēi wén， hēi qī bēi miàn， zì tián jīn fěn， guāng cǎi zhào rén。 dōng cè jiù shì wǔ zé tiān de wú zì bēi。 zì qín hàn yǐ lái， dì wáng jiàngxiàng wú bù xī wàng sǐ hòu néng shù bēi lìzhuàn， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī yī gè nǚ huáng dì de shí bēi què méi yòu kè yī gè zì。
wú zì bēi shì yòng yī kuài wán zhěng de jù shí diāo záo 'ér chéng de shì zhōng guó lì dài qún bēi zhōng de jù zhì， gāo 7.53 mǐ， kuān 2.1 mǐ， hòu 1.49 mǐ， zhòng liàng dá 98.9 dūn， gěi rén yǐ níng zhòng hòu shí， hún rán yī tǐ de měi gǎn。 bēi 'é wèi tí bēi míng， zhǐ yòu bēi shǒu diāo kè liǎo bā tiáo chī lóng， qiǎo miào dì chán rào zài yī qǐ， lín jiá fēn míng， jīn gǔ luǒ lù， jìng zhōng yù dòng， shēng qì bó bó。 bēi de liǎng cè yòu shēng lóng tú， gè yòu yī tiáo téng kōng fēi wǔ de jù lóng， xiàn kè 'ér chéng， lóng téng ruò xiáng， xǔ xǔ rú shēng。 bēi zuò yáng miàn hái yòu xiàn kè de shī mǎ tú（ huò chēng shī mǎ xiāng dǒu tú）， qí mǎ qū tí fǔ shǒu， wēn shùn kě 'ài； xióng shī zé 'áng shǒu nù mù， shí fēn wēi yán。 bēi shàng hái yòu xǔ duō huā cǎo wén shì， xiàn tiáo jīng xì liú chàng， yīn 'ér zhè zuò wú zì bēi lì lái wén míng xiá 'ěr。
jù yòu guān shǐ shū jìzǎi， táng gāo zōng sǐ hòu， qián líng de xuǎn zhǐ、 shè jì yǐ jí yíng jiàn， dōushì zài wǔ zé tiān zhí jiē zhǐ dǎo xià jìn xíng de。 zuò wéi qián líng dì miàn de zhù yào dà xíng shí diāo héng héng wú zì bēi yě hěn yòu kě néng shì dāng shí shù lì de。 yòu cóng wú zì bēi yǔ shù shèng jì bēi xiāng hù duì yìng lái kàn， hěn kě néng liǎng bēi shì tóng shí shù qǐ de。 yóu cǐ kàn lái， wú zì bēi wú yí shì wǔ zé tiān shù lì de。 zhè kuài wǔ zé tiān jīng xīn shè jì bìng shù lì de wú zì bēi zài zhěng gè qián líng líng yuán de shí diāo zhōng， bù jǐn yīn chǔyú xiǎn zhù wèi zhì 'ér yǐn rù zhù mù， ér qiě yǐ qí jīng zhàn de diāo kè yì shù， dú tè de fēng zī yùn wèi， yǐ jí zhǒng zhǒng fù yú chuán qí sè cǎi de chuán shuō gù shì 'ér bèi shòu qīng lái， míng bō bā fāng。 yóu kè men dào qián líng lái， jīhū dōuyào zài wú zì bēi qián zhù zú， huò níng móu zhù shì， huò shè yǐng liú niàn， huò zhǐ diǎn píng shuō。 wú zì bēi zài wú shù yóu rén yǎn zhōng bù jǐn shì qián líng de xiàng zhēng， gèng shì nǚ huáng wǔ zé tiān de xiàng zhēng。
2. wú zì bēi wú zì de mì mì duì yú wǔ zé tiān lì wú zì bēi de yuán yīn， lì shǐ shàng zhù yào yòu sān zhǒng shuō fǎ。 yī shuō wǔ zé tiān rèn wéi zì jǐ gōng gāo dé dà， bù shì wén zì suǒ néng biǎo dá de。 èr shuō wǔ zé tiān zì zhī zuì niè shēn zhòng， kè liǎo bēi wén kǒng pà gèng zhāo shì rén rǔ mà， hái shì bù xiě wéi hǎo。 sān shuō wǔ zé tiān xiǎng ràng hòu rén qù píng shuō tā de yī shēng。 zhè zhǒng shuō fǎ yǔ qián yī zhǒng shuō fǎ qià qià xiāng fǎn。 wǔ zé tiān duì zì jǐ yī shēng hái shì pō gǎn zì háo de。 zuò wéi yī gè nǚ liú zhī bèi， néng zài zhèng zhì dǒu zhēng zhōng tuō yíng 'ér chū， bìng dào dá quán lì de diān fēng。 tā yào hòu rén kè guān dì píng jià tā de wén zhì wǔ gōng， xióng cái dà lüè， ér yǔ zì jǐ yòu lì yì chōng tū de 'ér zǐ lǐ xiǎn kěn dìng bù huì duì zì jǐ zuò chū kè guān、 gōng yǔn de píng jià。 jiàn yú cǐ， wǔ zé tiān yào jiāng wú zì bēi jiāo yǔ hòu rén， jiù shì yào ràng hòu rén duì zì jǐ yī shēng de gōng guò shì fēi zuò chū píng jià。 zhè sān zhǒng shuō fǎ sì hū měi yī zhǒng dōuhěn yòu dào lǐ， zhì yú nǎ yī zhǒng shuō fǎ shì tā de běn yì， xiàn yǐ wú cóng kǎo zhèng。 zhè sān zhǒng jiě shì dōubù kē xué。
dà jiā zhī dào， wú zì bēi shì wǔ zé tiān sǐ hòu lì de， yǔ tā běn rén de huó dòng méi yòu guān xì。 wǒ guó gǔ dài de líng qǐn zhì dù guī dìng， huáng dì de gōng jì tài dà de， bù lì bēi。 ér wǔ zé tiān shì yī gè shàn yú biāo xīn lì yì de huáng dì， fēi yào gěi gěi tā lǎo gōng táng gāo zōng lì liǎo yī kuài bēi， shàng miàn kè liǎo yī piān wén zì：“ shù shèng jì”。 wǔ zé tiān sǐ hòu， dì wáng lì bēi chéng wéi yī gè xīn de chuán tǒng， tā de 'ér zǐ lǐ xiǎn jiù gěi tā lì liǎo yī kuài bēi。 bēi lì hǎo liǎo， má fán yě chū lái liǎo， shàng miàn de wén zì zěn me xiě？ zhè dǎo chéng liǎo yī gè wèn tí。 zhí dào táng xuán zōng tiān bǎo bā zài， tā de zūn hào cái zuì hòu dìng xià lái“ zé tiān shùn shèng huáng hòu”。 zhè shí lí wǔ zé tiān qù shì yǐ guò qù jìn bàn gè shì jì， zài rú cǐ màn cháng de suì yuè lǐ， méi yòu rén néng gòu gěi wǔ zé kāi yī gè dìng píng， yú shì kè bēi de shì qíng， yě jiù yī tuō zài tuō， zuì hòu bù liǎo liǎo zhī。 yú shì yòu liǎo wǒ men jīn tiān kàn dào de wú zì bēi。
3. xīn de fā xiàn hé tuī duàn
shǎn xī wén wù yán jiū suǒ zài yī cì kǎo chá shí， wú yì jiān fā xiàn zài wú zì bēi de yáng miàn， cóng shàng dào xià kè mǎn liǎo fāng gé zǐ， jīng kǎo zhèng， zhè xiē bìng bù shì hòu rén kè shàng qù de。 zhè xiē fāng gé zǐ měi gè cháng 4 lí mǐ， kuān 5 lí mǐ， pái liè zhěng qí。 zhǐ yòu yī zhǒng kě néng， tā men jiù shì dāng chū zhǔn bèi zài shí bēi shàng kè zì yòng de， ér qiě yǐ jīng zhǔn bèi hǎo liǎo bēi wén。 gēn jù liú zài bēi miàn shàng de gé zǐ jì suàn， bēi wén dà yuē yòu 3300 duō zì。 nà me， wèishénme yǐ jīng zhǔn bèi hǎo de bēi wén méi yòu kè zài shí bēi shàng ní？
lì shǐ xué jiā zuò chū liǎo zhè yàng de tuī cè： wǔ zé tiān shēng qián yǐ jīng zhuàn xiě hǎo liǎo bēi wén， bìng jiāo gěi liǎo lǐ xiǎn， wǔ zé tiān chì chà fēng yún jǐ shí nián， dàn zhāng jiǎn zhī、 cuī xuán wěi děng yíng tài zǐ lǐ xiǎn、 bī pò wǔ zé tiān tuì wèi hòu， wǔ zé tiān bèi pò ràng wèi gěi lǐ xiǎn， jiāng guó hào“ zhōu” huī fù wéi“ táng”， lǐ xiǎn suī shì wǔ zé tiān de qīn shēng 'ér zǐ， què cháng qī zài huáng kǒng zhōng dù rì， zhòng dēng huáng wèi hòu suī rán bù néng fā xiè zēng hèn， dàn yě jiǎng bù chū duì mǔ qīn gē gōng sòng dé de hǎo huà， zhǐ hǎo bù shuō bù kè， wéi wǔ zé tiān liú xià liǎo yī kuài wú zì bēi。
zhōng guó nǚ huáng dì yī lǎn biǎo
gōng yuán 528 nián běi wèi shāng dì（ yuán gū niàn ①） nián hào： wǔ qín zài wèi bù dào１ nián
gōng yuán 653 nián wén jiā huáng dì（ chén shuò zhēn） nián hào： wú zài wèi bù dào１ nián
gōng yuán 690 héng 705 nián dà zhōu shèng shén huáng dì（ wǔ zhào、 wǔ zé tiān ）
nián hào： tiān shòu、 rú yì、 cháng shòu、 yán zài、 zhèng shèng、 tiān cè wàn suì、 wàn suì dēng fēng、 wàn suì tōng tiān、 shén gōng、 shèng lì、 jiǔ shì、 dà zú、 cháng 'ān、 shén lóng zài wèi１６ nián
gōng yuán 1164 héng 1178 nián xī liáo chéng tiān huáng dì（ yé lǜ pǔ sù wán ②） nián hào chóng fú
zài wèi 14 nián
zhù：
① gōng yuán５２８ nián， běi wèi xiào míng dì yuán xǔ bèi hú tài hòu shā sǐ， guó bù kě yī rì wú jūn， hú tài hòu suì cóng hòu gōng bào lái yī gè nǚ yīng， jiǎ chēng shì xiào míng dì zhī zǐ， ràng nǚ yīng zuò huáng dì， gǎi yuán“ wǔ qín”， bù jiǔ hú tài hòu wèile bì miǎn bèi zhòng rén zhī xiǎo cǐ shì， yú shì shā sǐ gāi míng nǚ yīng， lìng lì yuán huī zhī zǐ yuán zhāo wéi dì， shì wéi běi wèi yòu zhù。 yīn cǐ gāi míng nǚ yīng zài hú tài hòu de cāo zòng zhī xià， cōng cōng dēng wèi yòu cōng cōng sǐ qù， gù lì shǐ shàng lián tā de míng zì dōuméi liú xià， yī bān kě chēng“ yuán gū niàn”， hú tài hòu zhī hòu cōng cōng gěi nǚ yīng jiā shàng shì hào shāng dì（ yī bān zhèng shǐ bù kě jiàn）， suǒ yǐ běi wèi yuán gū niàn cái shì zhōng guó lì shǐ shàng dì yī wèi nǚ huáng dì。
② yé lǜ pǔ sù wán： xī liáo rén zōng yé lǜ yí liè zhī nǚ， gōng yuán１１６３ nián， rén zōng bìng sǐ， yóu yú tài zǐ yé lǜ zhí lǔ gǔ nián yòu， yí mìng yé lǜ pǔ sù wán chēng zhì； gōng yuán１１６４ nián， yé lǜ pǔ sù wán zhèng shì chēng zhì， gǎi yuán chóng fú， hào chéng tiān tài hòu， hòu yóu yú gōng diē xiāo wò lǐ cì hé fù mǎ xiāo duǒ lǔ bù de kòng zhì， yé lǜ pǔ sù wán hào chēng huáng dì， chēng chéng tiān huáng dì， bù dào jǐ tiān， xiāo xī zǒu lòu， yé lǜ pǔ sù wán bèi shā， yé lǜ zhí lǔ gǔ jí wèi。 yé lǜ zhí lǔ gǔ shì hào“ chéng tiān tài hòu”， tā yě shì zhōng guó lì shǐ zuì hòu yī wèi nǚ huáng dì。
hòu shì píng jià
chén zǐ 'áng duì wǔ zé tiān de píng jià， shuō dào zé tiān de yòng rén zhī dào : yù shōu rén xīn yóu wù bō qǐ , hóng wěi rèn zhī yì , kāi jí yǐn zhī mén , jìn yòng bù yí , qiú fǎng wú juàn , fēi dàn rén dé jiàn shì , yì dé zì jǔ qí cái . suǒ jiàn bì xíng , suǒ jǔ zé shì yǐ zhì dāng dài wèi zhī rén zhī míng , lěi cháo lài duō shì zhī yòng ......
máo zé dōng zhè yàng píng jià wǔ zé tiān ： wǔ zé tiān què shí shì gè zhì guó zhī cái， tā jì yòu róng liàng， yòu yòu shí rén zhī zhì， hái yòu yòng rén zhī shù。
guō mò ruò duì wǔ zé tiān de píng jià：“ zhèng qǐ kāi yuán， zhì hóng zhēnguàn”。
qīn wáng
1. táng tài zōng lǐ shì mín（ wǔ zé tiān chū rù gōng wéi lǐ shì mín cái rén， yě jí hòu gōng pín fēi zhī yī， èr rén wú zǐ sì）
2. táng gāo zōng lǐ zhì
nán chǒng
1. xuē huái yì
2. shěn nán miù
3. zhāng chāng zōng
4. zhāng yì zhī
zǐ
1. xiào jìng huáng dì ( dài wáng )( céng yòu miào hào héng héng táng yì zōng ) lǐ hóng
2. zhāng huái tài zǐ ( lù wáng， hòu gǎi fēng yōng wáng ) lǐ xián（ céng gǎi míng lǐ dé）
3. zhōng zōng lǐ xiǎn（ céng yòng míng lǐ zhé）
4. ruì zōng lǐ dàn（ céng yòng míng lǐ xù lún、 lǐ lún）
nǚ
1. ān dìng gōng zhù zǎo shāng， hòu lái wǔ zé tiān shōu yǎng táng gāo zǔ nǚ qiān jīn gōng zhù， bìng gǎi qí fēng hào wéi 'ān dìng gōng zhù。
2. tài píng gōng zhù lǐ lìng yuè
zá lù
xiāng chuán táng tài zōng zài shì shí， céng qǐng tiān wén shī suàn mìng， tiān wén shī rèn wéi， bù chū sān shí nián， lǐ shì jiē wáng yú yī gè xìng wǔ de rén shǒu lǐ。 yú shì tài zōng tú shā wǔ shì cháo chén， méi xiǎng dào suǒ suàn zhě jìng shì tā shēn biān de wǔ mèi niàn。
xiāng chuán gǎn yè sì shí qī， lǐ zhì yòu cì qián wǎng jì bài， kàn dào wǔ zé tiān hòu biàn hún bù shǒu shè。 dāng shí， yǔ xiāo shū fēi zhēng chǒng de wáng huáng hòu， biàn chèn cǐ nà wǔ zé tiān wéi zì jǐ pài xì， gēn xiāo shū fēi duì kàng， méi xiǎng dào liǎng rén jiē wáng yú wǔ zé tiān zhī shǒu。
wǔ zé tiān chēng dì hòu， yì yòu duō míng nán chǒng。 qí zhōng zuì chū míng zhě nǎi féng xiǎo bǎo（ xuē huái yì）， wǔ zé tiān hòu pài tā zài luò yáng dōng de bái mǎ sì chū jiā， fǎ míng huái yì， dàn réng yǔ wǔ zé tiān sī tōng。 mǒu nián yú lán pén jié， dāng shí yǐ jīng zhú jiàn shī chǒng de huái yì， wéi tǎo wǔ zé tiān zhù yì， huǒ shāo míng táng， huǒ shì màn yán zhěng gè luò yáng。
wǔ zé tiān wèile gǎi gé wén huà， chuàng zào liǎo zé tiān wén zì。 bù fēn de zé tiān wén zì hái chuán dào rì běn、 hán guó， shèn zhì chéng wéi mǒu xiē rì běn rén de rén míng yòng zì。 |
|
zuòzhě: méng màn Meng Man
wǔ zé tiān shì zhōng guó lì shǐ shàng de yī gè chuán qí。 tā shì wéi yī， qián wú gǔ rén， hòu wú lái zhě。 tā de měi mào、 zhì huì、 jiǎo zhà、 hěn dú、 lǐng dǎo yì shù、 lǐng xiù mèi lì、 zhuó yuè de dòng jiàn lì， dū wéi hòu shì bǎi xìng hé wén rén jīn jīn lè dào， qiān bǎi nián lái bù xiū。 nà me， yī qiān duō nián hòu de nián qīng de nǚ jiào shòu， jiāng gěi tā zěn yàng de quán xīn de quán shì ní？ nà xiē huī zhī bù qù de mí tí， zài cǐ jiān zěn yàng bèi céng céng kāi jiě？ méng màn jiào shòu， yòng qí dú tè de mǐn ruì de nǚ xìng shì jiǎo， chóngxīn jiě dú wǔ zé tiān ， lìng rén jī dòng， fā rén shēnxǐng。 |
|
zuòzhě: zhào méi Zhao Mei
zhōng guó lì shǐ shàng yī gè jué wú jǐn yòu de ##， yī gè jīng tiān dòng dì de ##。 yī gè shí sì suì de xiǎo gōng nǚ， yī wèi nián jìn bā shí de nǚ huáng。 yī wèi zhí zhe yú zì jǐ de lǐ xiǎng hé mèng huàn、 mǎn huái yě xīn de wěi dà 'ér xiōng cán de nǚ xìng， yī gè zài quán lì hé rén xìng zhī jiān kǔ kǔ zhēngzhá de bù xī de líng hún。 tā de cái qíng hé bó lì， zhì huì hé móu lüè， tā de jiān rèn、 lěng kù， tā de zhuān duàn mánhèng， tā de huī huáng、 luò mò， tā mí yī yàng de chuán qí rén shēng！ |
|
zuòzhě: liú fāng fāng Liu Fangfang
zīliàoláiyuán:ān huī wén yì chū bǎn shè
《 wǔ zé tiān 》 : nǚ rén chēng qǐ dà táng de yī piàn tiān
máo zé dōng de píng jià： wǔ zé tiān què shí shì gè zhì guó zhī cái， tā jì yòu róng rén zhī liàng， yòu yòu shí rén zhī zhì， hái yòu yòng rén zhī shù。 tā tí bá guò bù shǎo rén， yě shā liǎo bù shǎo rén。 gāng gāng tí bá yòu shā liǎo de yě bù shǎo。
wǔ zé tiān ， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì。 tā zhǎng quán 15 nián， zài zhèng zhì、 jīng jì、 wài jiāo děng fāng miàn dū zuò chū guò jù dà de gòng xiàn。 dàn shì， tā biǎn zhú lǎo chén、 rèn yòng kù lì、 sī xù nán chǒng， shǐ shū duì tā de zhè xiē xíng wéi dōudà jiā biān dá。 wǔ zé tiān shì shǐ shàng zuì shòu zhēng yì de huáng dì， tā de yī shēng kě wèi shì huǐ yù cān bàn， yóu rú tā de wú zì bēi， gōng guò shì fēi rèn hòu rén píng shuō。 |
|
shīrén: jīn péng shuō Jin Pengshui
táng dài sī chén yòu pìn jī， miè cán zōng shì dài wú yí。
ruò fēi rén jié qíng tiān lì， lǐ dǐng jiāng yí shǔ wǔ mèi。 |
|
shīrén: gēqǔ zuò zhě Ge Quzuozhe
|
|
| wǔ zé tiān (624-705): táng gāo zōng hòu， wǔ zhōu huáng dì。 míng fd39 ， bìng zhōu wén shuǐ ( jīn shān xī wén shuǐ dōng ) rén。 shí sì suì shí bèi táng tài zōng xuǎn rù gōng nèi wéi cái rén， tài zōng sǐ hòu wéi ní。 bù jiǔ bèi gāo zōng zhào wéi zhāo yí， gōng yuán 655 nián lì wéi huáng hòu， zhú jiàn bǎ chí cháo zhèng， yǔ gāo zōng bìng chēng“ èr shèng”。 hòu yòu xiāng jì fèi zhōng zōng、 ruì zōng， 690 nián zì chēng shèng shén huáng dì， gǎi guó hào wéi zhōu， shǐ chēng wǔ zhōu。 zài wèi qī jiān zhòng shì kē jǔ zhì dù hé rén cái xuǎn bá， fā zhǎn nóng yè shēng chǎn。 rèn yòng kù lì， dà xīng yuān yù， wǎn nián háo shē zhuān duàn。 705 nián zhōng zōng fù wèi， zūn chēng tā wéi“ zé tiān dà shèng huáng dì”， hòu shì tōng chēng wéi wǔ zé tiān 。 |
|
（ 624 nián 2 yuè 17 rì － 705 nián 12 yuè 16 rì）， hàn zú。 zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì（ táng gāo zōng shí dài， mín jiān qǐ yì， céng chū xiàn yī gè nǚ huáng dì chén shuò zhēn）， yě shì jì wèi nián líng zuì dà de huáng dì（ 67 suì jì wèi）， yòu shì shòu mìng zuì cháng de huáng dì zhī yī（ zhōng nián 82 suì）。 táng gāo zōng shí wéi huáng hòu（ 655 héng 683）、 táng zhōng zōng hé táng ruì zōng shí wéi huáng tài hòu（ 683 héng 690）， hòu zì lì wéi wǔ zhōu huáng dì（ 690 héng 705）， gǎi guó hào“ táng” wéi“ zhōu”， dìng dū luò yáng， bìng hào qí wéi“ shén dū”。 shǐ chēng“ wǔ zhōu”， 705 nián tuì wèi。 wǔ zé tiān yě shì yī wèi nǚ shī rén hé zhèng zhì jiā。
wǔ shì zhēn míng chēng“ zhào”， qǐ yú tā chēng dì qián xī。 shì tā de táng wài shēng， fèng gé shì láng zōng qín kè suǒ xiàn de 12 gè xīn zì zhōng de dì yī gè zì。 zhè gè xīn zào de“ zhào” zì， jìn guǎn yì sī yǔ“ zhào” zì xiāng tóng， dàn jié gòu tè shū， néng shǐ rén lián xiǎng dào rì yuè dāng kōng， guāng máng wàn zhàng zhè yī bàng bó jǐng xiàng， zhè yě kě néng shì wǔ zé tiān dú zhōng qíng yú tā， bìng xuǎn zuò zì jǐ míng zì de zhù yào yuán yīn。 zé tiān 'èr zì shì hòu shì duì tā de chēng wèi。 jí yīn wǔ zé tiān dāng nián shì zài zé tiān mén shàng xuān bù gǎi táng wéi zhōu de， gèng yīn“ zé tiān” èr zì yòu“ xiào fǎ yú tiān dì fǎ zé” de hán yì。 dào táng kāi yuán jiǔ nián ( gōng yuán 721 nián )， zài biān zhuàn《 zé tiān shí lù》 yī shū shí， tè yòng“ zé tiān” èr zì， lái chēng hū zhè wèi jì shì huáng hòu， yòu dāng guò huáng dì de fēi fán nǚ xìng。 zhè shì wǔ zé tiān zhè gè tè shū míng zì zuì zǎo de chū xiàn。 ér wǔ zé tiān zhè yī míng chēng， zé shì zài jìn dài duì tā de píng jià zhú jiàn shēng gāo yǐ hòu cái suí zhī liú xíng de。
wǔ shì wéi táng kāi guó gōng chén wǔ shì huò cì nǚ， mǔ qīn yáng shì， wǔ zé tiān zhè wèi zǔ jí shān xī wén shuǐ， shēng yú sì chuān lì zhōu（ jīn guǎng yuán shì）， bìng zài lì zhōu dù guò tā de tóng nián hé shàonián shí qī。 běn míng bù xiáng， 14 suì rù hòu gōng wéi cái rén（ zhèng wǔ pǐn）， táng tài zōng cì míng mèi， rén chēng“ wǔ mèi niàn”。 tài zōng sǐ hòu， wǔ zé tiān rù gǎn yè sì wéi ní。 táng gāo zōng jí wèi， fù zhào rù gōng fēng cún wéi zhāo yí， jìn hào chén fēi， yǔ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi duō cì zhōu xuán yú hòu gōng， nián jì 26 suì。 wǔ zé tiān shàn móu xīn jì， xīn hěn shǒu là， jiān shè wén shǐ， fù yòu cái qì。 27 suì cái chǎn xià cháng nǚ， jù《 zī zhì tōng jiàn》 jìzǎi： wǔ zé tiān de cháng nǚ chū shēng hòu cái yī yuè zhī jì， wáng huáng hòu lái kàn guò tā de nǚ 'ér zhī hòu， tā jiù bǎ nǚ 'ér gěi mèn sǐ liǎo， shū lǐ de yuán huà shì“ ě 'ér shā zhī”。 gāo zōng dà nù， yú shì bǎ wáng huáng hòu biǎn wéi shù rén。 yǒng huī liù nián（ 655） gāo zōng lì wǔ shì wéi huáng hòu。 shàng yuán yuán nián（ 674 nián）， yǔ gāo zōng bìng chēng“ tiān huáng”“ tiān hòu”。 hóng dào yuán nián（ 683 nián） gāo zōng qù shì， zhōng zōng lǐ xiǎn jí wèi， wǔ shì wéi huáng tài hòu， lín cháo chēng zhì hòu gǎi míng zhào。 sì shèng yuán nián（ 684 nián）， fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， lì ruì zōng lǐ dàn， jì xù lín cháo chēng zhì。 zài chū yuán nián， fèi ruì zōng， zì chēng shèng shén huáng dì， gǎi guó hào wéi zhōu， dìng dōng dū luò yáng wéi shén dū， shǐ chēng“ wǔ zhōu”， shàng zūn hào“ shèng shén huáng dì”。
dāng cháo qī jiān， biǎn zhú lǎo chén， rèn yòng kù lì， táng chū de yuán lǎo zhòng chén rú zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 yú zhì níng、 péi yán děng rén， shǎo shù bèi biǎn zhú， duō shù zāo zhū shā。 jǔ xíng diàn shì， chuàng wǔ jǔ、 zì jǔ、 shì guān děng zhì， jīng jì shàng cǎi qǔ bó fù liǎn、 xī gān gē、 shěng lì yì děng zhù zhāng， yīn cǐ zài qí zhí zhèng de bàn gè shì jì zhōng， shè huì jīng jì chéng xiàn zhèng jì huī huáng， guó wēi dà zhèn。
shén lóng yuán nián（ 705 nián） zhēngyuè， zhāng jiǎn zhī、 huán yàn fàn、 cuī xuán、 jìng huī děng rén lián hé yòu yǔ lín dàjiàng jūn lǐ duō zuò fā dòng zhèng biàn， bī wǔ zé tiān tuì wèi， yíng zhōng zōng fù wèi。 tóng nián shí yī yuè qù shì， shì dà shèng zé tiān huáng dì。
wǔ shì lìng yòu fèi chú de zūn hào“ shèng mǔ shén huáng、 shèng shén huáng dì、 jīn lún shèng shén huáng dì、 yuè gǔ jīn lún shèng shén huáng dì、 cí shì yuè gǔ jīn lún shèng shén huáng dì、 tiān cè jīn lún shèng shén huáng dì、 zé tiān dà shèng huáng dì、 zé tiān dà shèng huáng hòu” děng。 hòu shì tōng cháng chēng wǔ shì wéi“ wǔ zé tiān ” huò“ wǔ hòu”。
gōng yuán 705 nián， zǎixiàng zhāng jiǎn zhī chéng wǔ zé tiān nián lǎo bìng wēi， yōng lì zhōng zōng fù wèi， zūn wǔ shì wéi“ zé tiān dà shèng huáng dì”。 tóng nián dōng， wǔ shì sǐ， xiǎng nián 82 suì， yí zhào“ qù dì hào， chēng zé tiān dà shèng huáng hòu。” lǐ bái bǎ wǔ zé tiān liè wéi táng cháo“ qī shèng” zhī yī。 wǔ zé tiān sǐ hòu， lì“ wú zì bēi”， zì qín hàn yǐ lái， dì wáng jiàngxiàng wú bù xī wàng sǐ hòu néng shù bēi lìzhuàn， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī yī gè nǚ huáng dì de shí bēi què méi yòu kè yī gè zì。 qí shuō fǎ yòu jǐ zhǒng： dì yī zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān lì“ wú zì bēi” shì yòng yǐ kuā yào zì jǐ， biǎo shì gōng gāo dé dà fēi wén zì suǒ néng biǎo dá； dì 'èr zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān lì“ wú zì bēi” shì yīn wéi zì zhī zuì niè zhòng dà， gǎn dào hái shì bù xiě bēi wén wéi hǎo； dì sān zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān shì yī gè yòu zì zhī zhī míng de rén， lì“ wú zì bēi” shì cōng míng zhī jǔ， gōng guò shì fēi ràng hòu rén qù píng lùn， zhè shì zuì hǎo de bàn fǎ。 |
|
wǔ zé tiān ， shēng yú táng gāo zǔ wǔ dé qī nián（ 624 nián）， zǔ jí bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī shěng wén shuǐ xiàn）， shēng yú lì zhōu（ jīn sì chuān shěng guǎng yuán shì）。 qí fù yǐ jīng yíng mù cái wéi yè， jiā jìng yīn shí， fù yòu qián cái。 suí yáng dì dà yè mò nián， lǐ yuān rèn zhí hé dōng hé tài yuán zhī shí， yīn duō cì zài wǔ jiā liú zhù， yīn 'ér jié shí。 suí yáng dì mìng lǐ yuān zhèn shǒu tài yuán， céng tí bá wǔ shì huò zuò liǎo gè xíng jūn sī kǎi cān jūn。 lǐ yuān zài tài yuán qǐ bīng fǎn suí yǐ hòu， wǔ jiā céng zī zhù guò qián liáng yī wù， gù táng cháo jiàn lì yǐ hòu， céng yǐ“ yuán cóng gōng chén” lì guān gōng bù shàng shū、 huáng mén shì láng、 kù bù shì láng、 pàn liù shàng shū shì、 yáng zhōu dū dū fǔ zhǎngshǐ、 lì zhōu（ zhì suǒ zài jīn sì chuān guǎng yuán）、 jīng zhōu（ zhì suǒ zài jīn hú běi jiāng líng） dū dū děng zhí。
wǔ zé tiān cóng xiǎo xìng gé qiáng zhí， bù xǐ nǚgōng qiě bù xí nǚgōng， wéi xǐ dú shū， gù zhī shū dá lǐ， shēn 'ān zhèng shì。 tóng nián shí dài， céng suí fù mǔ biàn yóu míng shān dà chuān， yuè lì shēn hòu， péi yǎng liǎo tā de yǎn jiè hé cáigàn。
zhēnguàn shí yī nián（ 637） shí yī yuè， táng tài zōng tīng shuō nián qīng de wǔ zé tiān cháng dé míng mèi jiāo yàn， chǔ chǔ dòng rén， biàn jiāng tā nà rù gōng zhōng， fēng wéi wǔ pǐn cái rén， cì hào“ wǔ mèi”， gù chēng wǔ mèi niàn。 wǔ zé tiān rù gōng zhī qián xiàng guǎ jū de mǔ qīn yáng shì gào bié shí shuō：“ shì fèng shèng míng tiān zǐ， qǐ zhī fēi fú，（ yì yòu jìzǎi shuō wéi ‘ jiàn tiān zǐ yōng zhī fēi fú？ ’） wèihé hái yào kū kū tí tí， zuò 'ér nǚ zhī tài ní？”
yòu yī cì， dāng tā tīng shuō táng tài zōng yòu yī pǐ míng jiào“ shī zǐ cōng” de liè mǎ， wú rén néng gòu xùn fú， biàn zhù dòng duì táng tài zōng shuō：“ chén qiè néng zhì fú bì xià de zhè pǐ liè mǎ， dàn xū sān jiàn qì wù： yī shì tiě biān， èr shì tiě zhuā， sān shì bǐ shǒu。 wǒ xiān yòng tiě biān chōu tā， rú guǒ bù fú， zài yòng tiě zhuā jī tā de tóu， zài bù fú， jiù yòng bǐ shǒu gē duàn tā de hóu lóng。” táng tài zōng nǎi 'ài mǎ zhī rén， duì tā de xùn mǎ fāng fǎ shèn bù rèn tóng， zhǐ jué wǔ cái rén hěn shì bà dào。
zhēnguàn shí qī nián（ 643）， tài zǐ lǐ chéng qián bèi fèi， jìn wáng lǐ zhì bèi lì。 cǐ hòu， zài shì fèng tài zōng zhī jì， wǔ zé tiān hé lǐ zhì xiāng shí bìng chǎn shēng 'ài mù zhī xīn。 táng tài zōng sǐ， wǔ zé tiān yǐ táng hòu gōng zhī lì， rù gǎn yè sì xuē fā wéi ní。 yǒng huī yuán nián（ 650） wǔ yuè， táng gāo zōng zài tài zōng zhōu nián jì rì rù gǎn yè sì jìn xiāng zhī shí， yòu yǔ wǔ zé tiān xiāng yù， liǎng rén xiāng rèn bìng hù sù lí bié hòu de sī niàn zhī qíng。 zhè shí， yóu yú wú zǐ 'ér yǐ shī chǒng de wáng huáng hòu kàn zài yǎn lǐ， biàn zhù dòng xiàng gāo zōng qǐng qiú jiāng wǔ zé tiān nà rù gōng zhōng， qǐ tú yǐ cǐ dǎ jī tā de qíng dí xiāo shū fēi。 táng gāo zōng zǎo yòu cǐ yì， dāng jí yīngyǔn。 yǒng huī 'èr nián（ 651） wǔ yuè， táng gāo zōng de xiào fú yǐ mǎn， wǔ zé tiān biàn zài dù rù gōng。 cì nián wǔ yuè， bèi bài wéi 'èr pǐn zhāo yí。
yǒng huī wǔ nián（ 654） chū， wǔ zé tiān shēng yī nǚ yīng， táng gāo zōng shì tā rú zhǎng shàng míng zhū。 yòu yī tiān， wáng huáng hòu dú zì qián lái tàn wàng nǚ yīng， děng wáng huáng hòu lí qù yǐ hòu， gōng nǚ fā xiàn nǚ yīng yǐ sǐ， tā biàn huāng huāng zhāng zhāng dì gào sù táng gāo zōng。 táng gāo zōng dé zhī hòu dà nù， lì jí xià lìng zhuī chá xiōng shǒu。 shì fèng gōng nǚ dū yī zhì sù shuō wáng huáng hòu gāng gāng lí kāi cǐ dì，。 táng gāo zōng tīng hòu shēn xìn bù yí， rèn dìng nǚ yīng wéi wáng huáng hòu suǒ hài， dùn shēng fèi lì zhī xīn， tóng shí yě xiǎng jiè fèi lì huáng hòu dǎ jī quán chén。 yú shì， tā biàn hé wǔ zé tiān yī qǐ lái dào zhǎngsūn wú jì fǔ dì， jiè yǐn yàn cì tàn tā de lì chǎng。 zài yǐn yàn qī jiān， gāo zōng xiān shì bǎ wú jì de sān gè 'ér zǐ bài wéi cháo sàn dà fū， yòu cì gěi liǎo dà liàng jīn yín jǐn bó， jiē zhe zài tù lù dǎ suàn fèi lì huáng hòu de xīn yì。 dàn zhǎngsūn wú jì zhǐ shì chà kāi huà tí， huí bì zhèng shì de biǎo tài。 táng gāo zōng hé wǔ zé tiān méi yòu dá dào mùdì， zhǐ dé bù kuài dì huí gōng。 bù jiǔ， wǔ zé tiān yòu zhǐ shì tā de mǔ qīn yáng shì dào wú jì chù shuōxiàng， dàn què zāo dào wú jì de yán cí jù jué。
yòu yī shuō， yǒng huī liù nián（ 655） liù yuè， wáng huáng hòu yǔ qí mǔ liǔ shì zhǎo lái wū shī， qǐ tú yòng“ yàn shèng” zhī shù， jiāng wǔ zé tiān zǔ zhòu 'ér sǐ。（ cǐ shì zhēn shí xìng shàng dài què rèn。） shì xiè zhī hòu， táng gāo zōng zài dà nù zhī xià， bù dàn jiāng liǔ shì gǎn chū gōng zhōng， ér qiě hái xiǎng bǎ wǔ zé tiān yóu zhāo yí shēng wéi yī pǐn chén fēi， yóu yú shòu dào zǎixiàng hán yuàn hé lái jì de fǎn duì， zuì hòu bù néng chéng shì。 qí shí wǔ zhào zuì wēng zhī yì bù zài jiǔ， ér fǎn duì tā de rén de míng zì shēn shēn kè zài liǎo tā de nǎo hǎi lǐ。
bù jiǔ， zhōng shū shè rén lǐ yì fǔ děng rén dé zhī táng gāo zōng yù xíng fèi huáng hòu 'ér lì wǔ zé tiān de xiāo xī hòu， gòu jié xǔ jìng zōng、 cuī yì xuán、 yuán gōng yú děng dà chén， xiàng táng gāo zōng jiē lián tóu dì liǎo qǐng qiú lì wǔ zé tiān wéi hòu de biǎo zhāng。 táng gāo zōng kàn dào yòu bù shǎo rén zhī chí， fèi lì zhī yì zài cì méng shēng。
shí yuè shí sān rì， táng gāo zōng yòu zài lǐ jì děng cháo tíng zhòng chén de zhī chí xià， zhōng yú bān xià zhào shū： yǐ“ qǐng dào shì zuò fǎ zǔ zhòu wǔ mèi” de mò xū yòu zuì míng， jiāng wáng huáng hòu hé xiāo shū fēi fèi wéi shù rén， bìng jiā qiú jìn， tā men de fù mǔ、 xiōng dì děng yě bèi xuē jué miǎn guān， liú fàng lǐng nán。 qī tiān yǐ hòu， táng gāo zōng zài cì xià zhào， jiāng wǔ zé tiān lì wéi huáng hòu。 yǔ cǐ tóng shí， yòu jiāng fǎn duì zuì lì de zǎixiàng chǔ suì liáng biǎn wéi wài zhōu dū dū。
yòu jìzǎi， shí yī yuè chū， wǔ zé tiān yòu pài rén jiāng zhèng bèi qiú jìn de fèi hòu wáng shì hé xiāo shū fēi gè dǎ yī bǎi gùn zhàng， bìng gē qù shǒu、 zú， tóu rù jiǔ wèng zhī zhōng， hái qì fèn bù guò dì shuō：“ ràng zhè liǎng gè pō fù de gǔ tóu zuì sǐ jiǔ zhōng。” wáng、 xiāo 'èr rén zài jiǔ wèng zhōng kū hǎn liǎo jǐ tiān jǐ yè， cái qì jué 'ér sǐ。（ zhēn shí xìng shàng dài què rèn。 wǔ zhào dāng shí hái méi yòu yī shǒu zhē tiān， xiàn zài hěn xué zhě rèn wéi shì jiǎo sǐ yǐ bǎo liú quán shī， mǎn zú lǐ zhì de liáng xīn。 zài zhě zuò wéi liǎng gè nǚ zǐ bèi dǎ liǎo yī bǎi gùn zhàng hái pào zài jiǔ lǐ jǐ tiān jǐ yè cái sǐ， yě zhēn gòu lì hài de） lín sǐ yǐ qián， xiāo shū fēi dà shēng mà dào：“ ā wǔ yāo jīng， jìng cǎn dú zhì cǐ！ yuàn lái shì zhuǎn shēng wéi māo， ā wǔ wéi shǔ， wǒ yào huó huó jiāng tā hóu lóng yǎo duàn。” jù shuō wǔ zé tiān hòu lái zài gōng zhōng jìn zhǐ yǎng māo， ér qiě cháng cháng yè mèng wáng、 xiāo 'èr rén pī tóu sàn fā， zài gōng zhōng zuò suì。 suǒ yǐ， tā zài zhí zhǎng cháo zhèng yǐ hòu， jiù cháng zhù dōng dū luò yáng， zhōng shēn bù guī cháng 'ān。
xiǎn qìng sì nián（ 659） sì yuè， wǔ zé tiān yòu niē zào zuì míng， jiāng zhǎngsūn wú jì、 yú zhì níng、 hán yuàn、 lái jì děng rén xiāozhí miǎn guān， biǎn chū jīng shī。 zhì cǐ， fǎn duì wǔ zé tiān de dà chén dōubèi huò biǎn huò shā， yī gè bù shèng。
xiǎn qìng wǔ nián（ 660）， gāo zōng huàn shàng tóu fēng zhī jí， tóuyūn mù huàn， bù néng chǔlǐ guó jiā dà shì， suì mìng wǔ zé tiān dài lǐ cháo zhèng。 dàn wǔ zé tiān shēng xìng bà dào， gù měi dāng jué shì， gāo zōng měi měi shòu zhì yú wǔ zé tiān ， gāo zōng fēi cháng bù mǎn， yú shì zài lín dé yuán nián（ 664） yǔ zǎixiàng shàng guān yí shāng yì， dǎ suàn fèi diào wǔ zé tiān huáng hòu zhī wèi。 dàn shàng guān yí de fèi hòu zhào shū hái wèi cǎo nǐ hǎo， wǔ zé tiān jí yǐ jiē dào xiāo xī。 tā zhí jiē lái dào gāo zōng miàn qián， zhuī wèn cǐ shì， táng gāo zōng bù dé yǐ， biàn bǎ zé rèn tuī dào shàng guān yí shēn shàng。 shí 'èr yuè， shàng guān yí bèi dài bǔ rù yù， bù jiǔ， jí bèi mǎn mén chāo zhǎn。 cóng cǐ yǐ hòu， táng gāo zōng měi cì shàng cháo， wǔ zé tiān bì zài lián hòu cāo zòng， tiān xià dà quán wán quán guī wǔ hòu zhǎng wò， shèn zhì lián shēng shā dà shìdōu yóu wǔ hòu jué dìng， tiān zǐ gāo zōng zhǐ néng wéi wéi cóng mìng， suǒ yǐ， cháo tíng nèi wài dū chēng wéi“ èr shèng”。
qián fēng 'èr nián（ 667） gāo zōng yīn jiǔ jí， mìng tài zǐ lǐ hóng jiān guó。 shàng yuán yuán nián（ 674 nián） qiū bā yuè， gāo zōng chēng tiān huáng， wǔ hòu chēng tiān hòu， míng wéi bì xiān dì、 xiān hòu zhī chēng， shí yù zì zūn。 shí 'èr yuè wǔ hòu shàng biǎo jiàn yì shí 'èr shì：“ yī， quàn nóng sāng， bó fù yáo。 èr， gěi fù sān fǔ dì（ miǎn chú cháng 'ān jí qí fù jìn dì qū zhī yáo yì）。 sān， xī bīng， yǐ dào dé huà tiān xià。 sì， nán、 běi zhōng shàng（ zhèng fǔ shǒu gōng gōng chǎng） jìn fú qiǎo。 wǔ， shěng gōng fèi lì yì。 liù， guǎng yán lù。 qī， dù chán kǒu。 bā， wáng gōng yǐ jiàng（ xià） jiē xí《 lǎo zǐ》。 jiǔ， fù zài wéi mǔ fú qí shuāi（ sāngfú） sān nián（ guò qù shì yī nián）。 shí， shàng yuán（ nián hào） qián xūn guān yǐ gěi gào shēn（ wěi rèn zhuàng） zhě， wú zhuī hé。 shí yī， jīng guān bā pǐn yǐ shàng， yì lǐn rù（ zēng jiā xīn shuǐ）。 shí 'èr， bǎi guān rèn shì jiǔ， cái gāo wèi xià zhě， dé jìn jiē（ tí jí） shēn zhì。” gāo zōng zhào jiē shī xíng zhī。 wǔ zé tiān néng gòu zhòng shì nóng yè shēng chǎn， guī dìng gè zhōu xiàn jìng nèi，“ tián chóu kěn bì， jiā yòu yú liáng” zhě yú yǐ shēng jiǎng；“ wéi zhèng kē làn， hù kǒu liú yí” zhě bì jiā chéng fá。 suǒ biān《 zhào rén běn yè》 nóng shū， bān xíng tiān xià， yǐng xiǎng hěn dà。 wǔ zé tiān dāng zhèng qī jiān， jì xù shí xíng táng tài zōng fā zhǎn nóng yè shēng chǎn、 xuǎn bá xián cái de zhèng cè。
shàng yuán 'èr nián（ 675） sān yuè， wǔ hòu zhào jí dà pī wén rén xué shì， dà liàng xiū shū， xiān hòu zhuàn chéng《 gǔ jīn nèi fàn》《 qīng gōng jì yào》《 shǎo yáng zhèng fàn》《 wéi chéng diǎn xùn》《 zǐ shū yào lù》《 fèng lóu xīn jiè》《 xiào zǐ chuán》《 liè nǚ chuán》《 nèi fàn yào lüè》《 bǎi liáo xīn jiè》《 chén guǐ》 děng shū。 qiě mì lìng zhè pī xué zhě cān jué cháo tíng zòu yì， yǐ fēn zǎixiàng zhī quán， shí rén wèi zhī“ běi mén xué shì”。 shí gāo zōng fēng huàn gèng shèn， nǐ shǐ wǔ hòu shè zhèng， zǎixiàng hǎo chù jùn shuō：“ bì xià nài hé yǐ gāo zǔ、 tài zōng zhī tiān xià， bù chuán zhī zǐ sūn 'ér wěi zhī tiān hòu hū！” gāo zōng cái bà shè zhèng zhī yì。 tài zǐ hóng shēn wéi gāo zōng zhōng 'ài， gāo zōng yù shànwèi yú tài zǐ。 wǔ hòu xiǎng zǒng lǎn dà quán， bù mǎn yú tài zǐ hóng， gāng hǎo tài zǐ hóng jiàn xiāo shū fēi zhī nǚ yì yáng gōng zhù、 xuān chéng gōng zhù yīn mǔ dé zuì 'ér bèi yōu jìn gōng zhōng，（《 zī zhì tōng jiàn》 chēng liǎng wèi gōng zhù nián yú sān shí 'ér wèi jià，《 xīn táng shū》 chēng nián yú sì shí 'ér wèi jià， shí jì liǎng wèi gōng zhù díquè guò liǎo 'èr shí hái méi yòu chū jià， dàn jué duì bù chāo guò 'èr shí bā suì。 èr gōng zhù xià jià shì jiàn fā shēng zài xián hēng 'èr nián（ 671 nián）， zhǎngzǐ lǐ zhōng rú guǒ huó zhe bù guò 'èr shí bā suì， èr gōng zhù dōushì lǐ zhōng zhī mèi， zěn me huì yòu sān、 sì shí suì？） zòu qǐng chū jiàng， gāo zōng xǔ zhī。 wǔ hòu cóng cǐ duì tài zǐ hóng de yìn xiàng yī luò qiān zhàng。
hóng dào yuán nián（ 683） shí 'èr yuè， táng gāo zōng bìng shì， lín zhōng yí zhào： tài zǐ lǐ xiǎn yú jiù qián jí wèi， jūn guó dà shì yòu bù néng cái jué zhě， yóu wǔ zé tiān jué dìng。 sì tiān yǐ hòu， lǐ xiǎn jí wèi， shì wéi táng zhōng zōng。 wǔ zé tiān bèi zūn wéi huáng tài hòu。
guāng zhái yuán nián（ 684） èr yuè， zhōng zōng yù yǐ wéi hòu fù wéi xuán zhēn wéi shì zhōng， péi yán lì jiàn bù tīng， wǔ zé tiān suì fèi táng zhōng zōng wéi lú líng wáng， bìng qiān yú fáng zhōu（ zhì suǒ zài jīn hú běi fáng xiàn）。 lì dì sì zǐ yù wáng lǐ dàn wéi dì， shì wéi táng ruì zōng， wǔ zé tiān lín cháo chēng zhì， zì zhuān cháo zhèng， gǎi guó hào wéi zhōu。 tóng nián jiǔ yuè， xú jìng yè、 xú jìng yóu xiōng dì lián hé táng zhī qí、 luò bīn wáng、 dù qiú rén děng yǐ zhī chí lú líng wáng wéi hào zhào， zài yáng zhōu jǔ bīng fǎn wǔ zé tiān ， shí duō tiān nèi jiù jù hé liǎo shí wàn bù zhòng。 wǔ zé tiān dāng jí yǐ zuǒ yù qián dàjiàng jūn lǐ xiào yì wéi yáng zhōu dào dà zǒng guǎn， shuài bīng sān shí wàn， qián wǎng zhēng tǎo。 shí yī yuè， xú jìng yè bīng bài zì shā。
chuí gǒng 'èr nián（ 686） sān yuè， wǔ zé tiān xià lìng zhì zào tóng guǐ（ tóng zhì de xiǎo xiāng zǐ）， zhì yú luò yáng gōng chéng zhī qián， suí shí jiē nà chén xià biǎo shū。 tóng shí， yòu dà kāi gào mì zhī mén， guī dìng rèn hé rén jūn kě gào mì。 fán shǔ gào mì zhī rén， guó jiādōu yào gōngjǐ yì zhàn chē mǎ hé yǐn shí。 jí shǐ shì nóng fū qiáo rén， wǔ zé tiān dū qīn zì jiē jiàn。 suǒ gào zhī shì， rú guǒ fú hé zhǐ yì， jiù kě pò gé shēng guān。 rú suǒ gào bìng fēi shì shí， yì bù huì wèn zuì。 tóng shí， wǔ zé tiān yòu xiān hòu rèn yòng suǒ yuán lǐ、 zhōu xīng、 lái jùn chén、 hóu sī zhǐ děng yī dà pī kù lì， zhǎng guǎn zhì yù， rú guǒ bèi gào zhě yī dàn bèi tóu rù cǐ yù， kù lì men zé shǐ yòng gè zhǒng kù xíng shěn xùn， néng huó zhe chū yù de bǎi wú yī 'èr。 zhè yàng， suí zhe gào mì zhī fēng de rì yì xīng qǐ， bèi kù lì yán xíng kǎo dǎ zhì sǐ de rén rì jiàn zēng duō。 yú shì zài cháo tíng nèi wài biàn xíng chéng liǎo shí fēn kǒng bù de zhèng zhì qì fēn， yǐ zhì dà chén men měi cì shàng cháo zhī qián， dōuyào hé jiā rén jué bié， zhěng tiān dū huáng huáng bù kě zhōng rì。
wǔ hòu móu duó lǐ táng de shè jì， jiǎn chú táng zōng shì， zhū wáng bù zì 'ān， yù qǐ bīng duì kàng。 chuí gǒng sì nián（ 688） bó zhōu cì shǐ láng xié wáng lǐ chōng（ lǐ zhēn zǐ）， bā yuè yú bó zhōu（ jīn shān dōng liáo chéng dōng běi） jǔ bīng。 yù zhōu cì shǐ yuè wáng（ táng tài zōng zhī zǐ） lǐ zhēn qǐ bīng yù zhōu（ jīn hé nán rǔ nán） hū yìng。 wǔ hòu fēn qiǎn qiū shén jì、 wèi chóng yù jī zhī。 láng xié wáng lǐ chōng qǐ bīng qī rì bài sǐ； jiǔ yuè， yuè wáng lǐ zhēn bīng bài zì shā。
zhè nián mìng lìng sēng xuē huái yì shuài lǐng wàn duō rén， huǐ qián yuán diàn， jiàn míng táng， fèi shí jìn yī nián luò chéng， gāo 'èr bǎi jiǔ shí sì chǐ， kuò sān bǎi chǐ。 gòng sān céng， shàng wéi yuán gài， yòu jiǔ tiáo lóng zuò pěng zhe de zī tài。 shàng yòu tiě fèng， gāo yī zhàng。 shì yǐ huáng jīn， chēng wéi“ wàn xiàng shén gōng”。 míng táng jì chéng， yòu mìng sēng huái yì zhù dà xiàng， dà xiàng de xiǎo zhǐ yě kě yǐ róng nà shù shí rén， yú míng táng běi jiàn wǔ céng gāo de tiān táng lái shōu nà zhè gè dà xiàng。 suǒ huā fèi yòng yǐ wàn yì jì， zhèng fǔ cái zhèng wéi zhī kū jié。 shì nián wǔ chéng sì mìng rén záo bái shí wéi wén yuē：“ shèng mǔ lín rén， yǒng chāng dì yè。” hào chēng zài luò shuǐ zhōng fā xiàn， xiàn gěi wǔ hòu， wǔ hòu dà xǐ， mìng qí shí yuē“ bǎo tú”。 zhī hòu wǔ hòu jiā zūn hào wéi“ shèng mǔ shén huáng”。
wǔ hòu xiǎng shā jìn lǐ shì zhū wáng， shǐ zhōu xīng děng shěn xùn zhī， pò hán wáng yuán jiā、 lǔ wáng líng kuí、 huáng guó gōng zhuàn、 dōng guǎn jùn gōng róng、 cháng lè gōng zhù děng zì shā， qīn xìn děng jūn bèi zhū。
wǔ hòu dāng zhèng qī jiān jìn yī bù fā zhǎn kē jǔ zhì dù。 zhēnguàn nián jiān gòng lù qǔ jìn shì 205 rén， gāo zōng wǔ hòu tǒng zhì qī jiān gòng lù qǔ yī qiān yú rén。 píng jūn měi nián lù qǔ rén shù bǐ zhēn guān shí zēng jiā yī bèi yǐ shàng。 wǔ hòu zài chū yuán nián（ 690） wǔ zé tiān zài luò chéng diàn duì gòng shì qīn fā cè wèn， shì“ diàn shì” zhī shǐ。 shì nián qiǎn“ cún fǔ shǐ” shí rén xún fǔ zhū dào， tuī jǔ rén cái， yī nián hòu gòng jǔ jiàn yī bǎi yú rén， wǔ zé tiān bù wèn chū shēn， quán bù jiā yǐ jiē jiàn， liàng cái rèn yòng， huò wéi shì fèng gé（ zhōng shū shěng） shè rén、 jǐshìzhōng， huò wéi shì yuán wài láng、 shì yù shǐ、 bǔ jué、 shí yí、 jiàoshū láng， shì guān zhì dù zì cǐ shǐ， shí rén yòu“ bǔ jué lián chē zài， shí yí píng dǒu liàng， bǎ tuī shì yù shǐ， wàn tuō jiàoshū láng。” zhī yǔ。 wǔ hòu suī yǐ guān wèi shōu mài rén xīn， rán duì bù chènzhí de rén yì huì jiā yǐ bà chù； míng chá shàn duàn， gù dāng shí de rén yì lè yú wéi wǔ hòu xiào lì。 wéi jiǎng lì gào mì， wǔ hòu duì gào mì zhě pò lì shòu guān， yǐ mài bǐng wéi shēng de hóu sī zhǐ， shì yī míng wú lài， yīn wū gào shū wáng yuán míng yǔ héng zhōu cì shǐ péi zhēn móu fǎn， bèi rèn mìng wéi yóu jī jiāng jūn、 shì yù shǐ。 wáng hóng yì， yǐ wú dé xíng jiàn chēng， gào xiāng lǐ móu fǎn， zhuó shòu yóu jī jiāng jūn、 diàn zhōng shì yù shǐ。 shì nián shā 'ān nán wáng yíng děng zōng shì shí 'èr rén， yòu biān shā gù tài zǐ xián 'èr zǐ， táng zhī zōng shì zhì shì shā lù dài jìn， qí yòu ruò xìng cún zhě yì liú lǐng nán， yòu zhū qí qīn dǎng shù bǎi jiā。
jīn nián qī yuè， sēng fǎ míng děng zhuàn《 dà yún jīng》 sì juàn， zhǐ wǔ hòu shì mí lè fó xià shì， dāng dài táng wéi tiān xià zhù， wǔ hòu xià lìng bān xíng tiān xià。 mìng liǎng jīng zhū zhōu gè zhì dà yún sì yī suǒ， cáng《 dà yún jīng》， mìng sēng rén jiǎng jiě， bìng tí shēng fó jiào de dì wèi zài dào jiào zhī shàng。 shì nián jiǔ yuè shì yù shǐ fù yóu yì shuài guān zhōng bǎi xìng jiǔ bǎi rén shàng biǎo， qǐng gǎi guó hào wéi zhōu， cì huáng dì xìng wǔ。 yú shì bǎi guān jí dì shì zōng qī、 bǎi xìng、 sì yí qiú cháng、 shā mén、 dào shì gòng liù wàn yú rén， yì shàng biǎo qǐng gǎi guó hào。 wǔ hòu zhǔn suǒ qǐng， gǎi táng wéi zhōu， gǎi yuán tiān shòu。 wǔ hòu chēng shèng shén huáng dì， yǐ ruì zōng wéi huáng sì， cì xìng wǔ shì， yǐ huáng tài zǐ wéi huáng sūn。 lì wǔ shì qī miào yú shén dū， zhuī zūn zhōu wén wáng yuē： shǐ zǔ wén huáng dì。 lì wǔ chéng sì wéi wèi wáng， wǔ sān sī wéi liáng wáng， qí yú wǔ shì duō rén wéi wáng jí cháng gōng zhù。
tóng nián jiǔ yuè， wǔ zé tiān pài yòu yīng yáng wèi jiāng jūn wáng xiào jié wéi wǔ wēi jūn zǒng guǎn， yǔ wǔ wèi dàjiàng jūn 'ā shǐ nà zhōng jié shuài bīng fù xī yù zhēng tǎo tǔbō。 shí yuè， táng jūn dà shèng， lián kè yú tián、 shū lè、 guī zī、 suì yè děng 'ān xī sì zhèn， réng zhì 'ān xī dū hù fǔ yú guī zī， fā bīng shù shǒu。
cháng shòu sān nián（ 694） wǔ sān sī shuài sì yí shǒu lǐng qǐng yǐ tóng tiě zhù tiān shū， lì yú duān mén wài， yǐ gē sòng wǔ hòu de gōng dé。 wǔ hòu qīn tí yuē：“ dà zhōu wàn guó sòng dé tiān shū”。 tiān shū zhù zào lì shí bā yuè 'ér chéng， qí xíng zhì ruò zhù， gāo yī bǎi líng wǔ chǐ， zhí jìng shí 'èr chǐ， bā miàn， měi miàn gè wǔ chǐ， xià wéi tiě shān， zhōu yī bǎi qī shí chǐ， yǐ tóng wéi pán lóng、 qí lín huán rào zhī； shàng wéi téng yún chéng lù pán zhí jìng sān zhàng， pán shàng sì lóng zhí lì pěng huǒ zhū， gāo yī zhàng。 gōng rén máo pó luó zào mó， wǔ sān sī wéi wén， kè bǎi guān jí sì yí shǒu lǐng zhī míng yú qí shàng。 yòng tóng tiě 'èr bǎi wàn jīn，“ qǐng hú jù qián bǎi wàn yì， mǎi tóng tiě bù néng zú， fù mín jiān nóng qì yǐ zú zhī。”
wàn suì tōng tiān yuán nián（ 696） wǔ yuè， qì dān shǒu lǐng lǐ jìn zhōng hé sūn wàn róng shuài bīng pàn luàn， gōng xiàn yíng zhōu， shā dū dū zhào wén huì。 wǔ zé tiān pài jiāng jūn cáo rén jié、 zhāng xuán yù、 lǐ duō zuò děng shuài bīng zhēng tǎo。 yóu yú wù zhōng tǔbō fú bīng， quán jūn fùmò。 jiē zhe， wǔ zé tiān zài pài wǔ yōu yí、 wáng xiào jié děng shuài bīng tǎo fá， jūn dà bài 'ér guī。 shén gōng yuán nián（ 697） sì yuè， wǔ zé tiān yòu pài wǔ yì zōng、 lóu shī dé、 shā chà zhōng yì shuài bīng 'èr shí wàn， tǎo fá qì dān。 liù yuè， sūn wàn róng bīng bài bèi shā， qì dān yú zhòng guī jiàng yú tū jué。
shén gōng yuán nián（ 697） wǔ hòu shǐ wǔ yì zōng shěn xùn liú sī lǐ móu fǎn shì， wǔ wèi zōng shuō zhǐ yào liú sī lǐ zhǐ chū nǎ xiē cháo shì yòu fēn móu fǎn， jiù miǎn qí sǐ zuì， yú shì liú sī lǐ wū gào zǎixiàng lǐ yuán sù、 sūn yuán hēng děng sān shí liù jiā“ hǎi nèi míng shì”， jiē zāo miè zú， qīn jiù lián zuò liú cuàn zhě qiān yú rén。 shí rén yǐ wéi wǔ yì zōng zhī cán bào jǐn cì yú zhōu xīng、 lái jùn chén。
shì nián， lái jùn chén yù luó gào wǔ shì zhū wáng jí tài píng gōng zhù（ zhōng zōng zhī mèi， wǔ zé tiān wéi yī de qīn shēng nǚ 'ér）， yòu yù wū huáng sì（ ruì zōng） jí lú líng wáng（ zhōng zōng） yǔ nán běi yá gòng tóng móu fǎn， nǐ yī wǎng dǎ jìn， shǐ tā kě yǐ jì wèi wéi dì。 wǔ shì zhū wáng yǔ tài píng gōng zhù dū shí fēn hài pà， gòng tóng jiē fā qí zuì xíng， xià yù chù yǐ jí xíng。 chóu jiā zhēng shí qí ròu， bù yī huì jiù shí jìn。 lái jùn chén xiōng jiǎo tān bào wǎng luó wú gū， zhì chéng fǎn zhuàng， shā rén bù kě shèng jì。“ zāng huì rú shān， yuān hún sài lù”， wǔ hòu yì zhī tiān xià fèn yuàn， xià lìng shù tā de zuì zhuàng， bìng méi shōu qí jiā cái。
shèng lì yuán nián（ 698） wǔ chéng sì、 wǔ sān sī móu qiú dāng tài zǐ， jǐ cì shǐ rén duì wǔ hòu shuō：“ zì gǔ tiān zǐ wèi yòu yǐ yì xìng wéi sì zhě。” wǔ hòu yóu yù wèi jué， dí rén jié duì wǔ hòu shuō：“ gū zhí zhī yǔ mǔ zǐ， nǎ gè bǐ jiào qīn jìn？（ wǔ chéng sì、 wǔ sān sī jiē wǔ hòu zhī zhí， zhōng zōng、 ruì zōng zé wǔ hòu zhī zǐ） bì xià lì zǐ， zé qiān qiū wàn suì hòu， jì zǔ yú tài miào； lì zhí zé wèi wén zhí wéi tiān zǐ jì gū yú tài miào zhě”。 yòu quàn wǔ hòu zhào hái lú líng wáng（ zhōng zōng）。 wǔ hòu yóu shì wú lì wǔ chéng sì、 wǔ sān sī zhī yì。 nǎi zhào lú líng wáng hái dōng dū， huáng sì（ ruì zōng） qǐng xùn wèi yú lú líng wáng， wǔ hòu lì lú líng wáng wéi huáng tài zǐ， mìng wéi yuán shuài， dí rén jié wéi fù yuán shuài shuài bīng jī tū jué。 wǔ hòu xìn zhòng dí rén jié， cháng wèi zhī“ guó lǎo” ér bù hū qí míng。 dí rén jié hǎo zhèng jiàn， wǔ hòu měi qū yì cóng zhī。 rén jié zú， wǔ hòu qì yuē：“ cháo táng kōng yǐ！” cháng tàn：“ tiān duó wú guó lǎo hé tài zǎo xié！”
shén lóng yuán nián（ 705） zhēngyuè， wǔ zé tiān shēn rǎn zhòng bìng， wò chuáng bù qǐ， zhǐ yòu chǒng chén zhāng yì zhī hé zhāng chāng zōng shì cè。 zǎixiàng zhāng jiǎn zhī yǔ dà chén jìng huī、 cuī xuán wěi、 huán yàn fàn、 yuán shù jǐ děng shuài yǔ lín jūn wǔ bǎi yú rén， chōng rù gōng zhōng， shā zhāng yì zhī xiōng dì， wǔ zé tiān bèi pò chuán wèi gěi tài zǐ lǐ xiǎn， shàng zūn hào wéi zé tiān dà shèng huáng dì。 huī fù táng guó hào、 bǎi guān、 qí zhì、 fú sè、 wén zì děng jiē fù jiù zhì， huī fù yǐ shén dū wéi dōng dū。 tóng nián shí yī yuè zú yú shàng yáng gōng， nián bā shí 'èr。 yí zhì qù dì hào， chēng zé tiān dà shèng huáng hòu。 shén lóng 'èr nián（ 706） wǔ yuè， yǔ gāo zōng hé zàng qián líng。 |
|
《 chén guǐ》
【 yuán wén】
fū xiū shēn zhèng xíng①， bù kě yǐ bù shèn。 móu lǜ jī quán， bù kě yǐ bù mì。 yōu huàn shēng yú suǒ hū②， huò hài xīng yú xì wēi。 rén bù shèn mì zhě ③， duō yòu zhōng shēn zhī huǐ。 gù yán yì xiè zhě， zhào huò zhī méi yě。 shì bù shèn zhě， qǔ bài zhī dào yě。 míng zhě shì yú wú xíng， cōng zhě tīng yú wú shēng ④， móu zhě móu yú wèi chéng。 bù kùn zài yú zǎo lǜ， bù qióng zài yú zǎo yù ⑤。 fēi suǒ yán wù yán， yǐ bì qí huàn； fēi suǒ wéi wù wéi， yǐ bì qí wēi。
【 zhù jiě】
① zhèng xíng： duān zhèng pǐn xíng。 ② hū： qīng shì。 ③ shèn mì： jǐn shèn zhōu mì， shèn zhòng yǐn mì。④ cōng zhě： tīng jué líng mǐn de rén。 ⑤ yù： yù jì。
【 shì wén】
xiū shēn yǎng xìng， duān zhèng pǐn xíng， bù néng bù shèn zhòng； móu huá sī kǎo jī mì dà shì， bù néng bù zhōu mì。 yōu huàn cháng yuán yú qīng shì xiǎo shì， zāi huò cháng yīn wéi hū lüè xì jié。 yī gè rén xíng shì bù shèn zhòng zhōu mì， dà duō huì hòu huǐ zhōng shēng。 suǒ yǐ shuō， shuō huà róng yì xiè lòu jī mì， shì zāi huò de méi jiè； zuò shì bù shèn zhòng， shì shī bài de yuán yóu。 yǎn jīng míng liàng de rén néng kàn dào wú xíng de shì wù； ěr duǒ cōng mǐn de rén néng tīng dào xián wài zhī yīn； shàn yú móu huá de rén duì cè chū xiàn zài yù zhào zhī qián； zuò shì shèn zhòng de rén zài shì qíng méi fā shēng zhī qián jiù shí fēn shèn zhòng。 yuǎn lí kùn jiǒng jiù bì xū jí zǎo móu huá， bù xiǎng pín qióng jiù bì xū chèn zǎo yù jì。 bù gāi shuō de huà bù shuō， kě yǐ bì miǎn huò huàn； bù gāi zuò de zuò bù zuò， kě yǐ duǒ bì wēi xiǎn。
「 yè dǐng gē 」
xī nóng shǒu chū， xuān hào yīng qī。 táng yú jì zhǒng， tānɡ yǔ chéng shí。 tiān xià guāng zhái， hǎi nèi yōng xī。 shàng xuán jiàng jiàn， fāng jiàn lóng jī。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì yī」
tài yīn níng zhì huà， zhēn yào yùn xuān yí。 dé mài 'é tái chǎng， rén gāo sì wò pī。 mén tiān suì qǐ jí， mèng rì nǎi shēng xī。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì 'èr」
zhān zǐ jí， wàng xuán qióng。 qiáo zhì kěn， qìng shēn zhōng。 tīng suī yuǎn， chéng bì tōng。 chuí hòu zé， jiàng yún gōng。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì sān」
qián yí hùn chéng chōng suì， tiān dào xià jì gāo míng， kǎi yáng chén pī zǐ jué， tài yī xiǎo jiàng huáng tíng。 huán tán gǎn shēn zhāo bào， fāng bì jì zhǎn qián qíng。 dān jīn shì fū zhōng kěn， xuán jiàn shù chá wēi chéng。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì sì」
wēi wēi ruì yè guǎng， hè hè shèng jī lóng。 fěi dé chéng xiān gù， zhēn fú cuì miǎo gōng。 míng kāi wǔ yán cè， tú jiàn luò chuān zhōng。 wēi chéng jù yōu gǎn， jǐng mìng hū zhāo róng。 yòuhuái cán zǐ jí， wú yǐ xiè xuán qióng。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì wǔ」
cháo tán wù juàn， shǔ lǐng yān chén。 yuán shè kuāng bì， shì biǎo chéng xīn。 yán huī lì bì， lè chàng hé yīn。 yǎng wéi líng jiàn， fǔ chá qiáo jīn。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì liù」
zhāo zhāo shàng dì， mù mù xià lín。 lǐ chóng bèi wù， lè zòu qiāng jīn。 lán xiū wěi jiàn， guì xǔ yíng zhēn。 gǎn xī míng dé， xìng qìng zhuāng xīn。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì qī」
zūn fú jiǔ yùn， lǐ bèi sān zhōu。 chén chéng fěi diàn， qì fú shén yóu。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì bā」
diàn bì jiāo tán zhāo dà lǐ， qiāng jīn fǔ shí biǎo qián chéng。 shǐ zòu chéng yún yú dì shǎng， fù gē diào lù chàng sháo yīng。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì jiǔ」
hè'ēn chéng gù tuō， zhí qì gōng lín fǔ。 miào lüè jìng biān huāng， tiān bīng yào shén wǔ。 yòu jié zī xiān huà， wú wéi zūn jiù jǔ。 zhēn fú jiàng hào qióng， dà yè guāng huán yǔ。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì shí」
sù sù sì diǎn， yōng yōng lǐ zhì。 sān xiàn yǐ zhōu， jiǔ chéng sī bì。 yuán chè qí zǔ， zài qiān qí shí。 huò shēng huò jiàng， wéi chéng wéi zhì。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì shí yī」
lǐ zhōng sì lèi， lè què jiǔ chéng。 yǎng wéi míng dé， gǎn jiàn fēi xīn。 gù cán fěi diàn， jiǔ chí yún pēng。 zhān hé líng zé， sǒng liàn jiān yíng。
「 táng xiǎng hào tiān lè。 dì shí 'èr」
shì qián lù， bì tiān fēi。 huí rì yù， dòng yún yī。 dēng jīn jué， rù zǐ wēi。 wàng xiān jià， yǎng 'ēn huī。
「 táng míng táng yuèzhāng。 wài bàn jiāng chū」
zǒng zhāng chén xī diǎn， qú shì lǐ wéi shén。 hóng guī zé tiān dì， shén yòng yè táo jūn。 fù yǐ sān chūn dàn， chōng tíng wàn yǔ bīn。 gù jǐ chéng xū bó， kōng cán yù zhào rén。
「 táng míng táng yuèzhāng。 huáng dì xíng」
yǎng yīng lìshǔ， fǔ shùn 'ōu gē。 yuǎn 'ān 'ěr sù， sú fù shí hé。 huà guāng yù jìng， sòng xī jīn kē。 fāng xīng diǎn lǐ， yǒng jí gān gē。
「 táng míng táng yuèzhāng。 huáng sì chū rù shēng jiàng」
zhì rén guāng sú， dà xiào tōng shén。 qiān yǐ biǎo xìng， gōng wéi lì shēn。 hóng guī zài qǐ， mào diǎn fāng chén。 yù lóng sān shàn， xiáng kāi wàn chūn。
「 táng míng táng yuèzhāng。 yíng sòng wáng gōng」
qiān guān sù shì， wàn guó cháo zōng。 zài yán bǎi bì， yuán jí sān gōng。 jūn chén dé hé， yú shuǐ sī tóng。 ruì tú fāng yǒng， zhōu lì cháng lóng。
「 táng míng táng yuèzhāng。 dēng gē」
lǐ chóng zōng sì， zhì biǎo yán yīn。 shēng yōng hé zòu， wén wù wéi xīn。 jìng zūn mào diǎn， gǎn zé liáng chén。 xié chéng sī zhù， diàn yè fāng shēn。
「 táng míng táng yuèzhāng。 pèi xiǎng」
shēng yōng jiān yù yǔ， wén wù zhāo qīng huī。 ? yǐng lín fāng diàn， xiū guāng xià tài wēi。 xiào sī qī yòu gǎn， míng xié shù wú wéi。
「 táng míng táng yuèzhāng。 gōng yīn」
lǚ gèn bāo qún wàng， jū zhōng guān bǎi líng。 wàn fāng zī guǎng yùn， shù pǐn hé cái chéng。 shén gōng liàng fěi cè， shèng dé shí nán míng。 zǎo diàn shēn chéng jìng， gōng sì biǎo wéi xīn。
「 táng míng táng yuèzhāng。 jiǎo yīn」
chū zhèn wèi， kāi píng zhì。 shàn tiáo fēng， chéng jiá yǐ。 lóng dé shèng， niǎo xīng chū。 jiàn guī fěi， chén chéng shí。
「 táng míng táng yuèzhāng。 zhǐ yīn」
hè hè lí jīng yù yán lù， tāo tāo chì jǐng kāi lóng shǔ。 jì yán shén jiàn fǔ lán zūn， shì biǎo qián jīn chén guì zǔ。
「 táng míng táng yuèzhāng。 shāng yīn」
lǜ zhōng yí zé， xù yìng shōu chéng。 gōng xuān jiàn wǔ， yì biǎo wéi míng。 yuán shēn lǐ diàn， shù zhǎn qiáo chéng。 jiǔ qiū shì shì， bǎi gǔ sī yíng。
「 táng míng táng yuèzhāng。 yǔ yīn」
jiā lǜ zhào qǐ lóng dōng， píng zǎo yōu chén xiǎng jì。 huáng zhōng jì chén yù zhú， hóng lì fāng yīn rěn suì。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 zhāo hé」
jiǔ xuán juàn mìng， sān shèng jī lóng。 fèng chéng xiān zhǐ， míng tái bì gōng。 zōng sì zhǎn jìng， jì biǎo shēn zhōng。 yǒng chāng dì yè， shì bō chún fēng。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 zhì hé」
shén gōng bù cè xī yùn yīn yáng， bāo cáng wàn yǔ xī yùn bā huāng。 tiān fú jì chū xī dì yè chāng， yuàn lín míng sì xī jiàng zhēn xiáng。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 xián hé」
kǎn zé cí róng bèi jǔ， kūn tán jì diǎn yuán shēn。 líng juàn yáo xíng mì zhú， jiā kuàng jiàn wěi shū zhēn。 sù lǐ gōng yīn zài zhǎn， qiáo jīn miǎo zhì yú yīn。 fāng qī jiāo jì xuán yìng，（ xià yī jù yì）
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 jiǔ hé」
zhī hé kūn dé， qīn ruò qián líng。 cán tì wǎng zhì， xīng jū fěi níng。 gōng chóng lǐ zé， sù fèng yí xíng。 wéi píng zhǎn jìng， gǎn jiàn fēi xīn。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 bài luò」
fěi gōng chéng ruì gù， bó dé tiǎn kūn yí。 qián qián zūn hòu mìng， yì yì fèng xiān guī。 fǔ sú qín suī qiē， hái chún huà shàng kuī。 wèi néng hóng zhì dào， hé yǐ qì míng zhǐ .
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 xiǎn hé」
gù dé yòu cán xū fěi， míng zhǐ lǚ jiàng zhēn fú。 sì shuǐ chū chéng mì xiàng， wēn luò jiàn biǎo chāng tú。 xuán zé liú 'ēn zài qià， dān jīn hé wò zēng yú。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 jìng hé」
lán zǔ jì shēng， píng xiū kě jiàn。 jīn shí zài shè， xián yīng yǐ biàn。 lín zé sī zǒng， shān chuān shì biàn。 gǎn yòng fū chéng， shí wéi wàng juàn。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 qí hé」
chén qián yǎn kuàng fēn sān jí， guǎng dà níng zhēn zǒng wàn fāng。 jì jiàn yǔ jīng wén huà qǐ， hái chéng gān qī wǔ wēi yáng。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 dé hé」
xī tì tóng lóng qì， chén jīng dāng fèng yǐ。 chóng rú xí jiù guī， yǎn bó xún xiān zhǐ。 jué rǎng fēi guān gài， xiá qū lì shān shuǐ。 xìng chéng sān shèng yú， xīn shǔ qiān nián shǐ。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 yīn hé」
bǎi lǐ chóng róng， qiān guān sù shì。 líng jiàng wǔ zhào， shén níng yòu cuì。 diàn xiǎng xián zhōu， wēi yí bì bèi。 zòu xià dēng liè， gē yōng chè sì。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 tōng hé」
huáng huáng líng juàn， mù mù shén xīn。 zàn dòng níng zhì， hái guī jī yīn。 gōng xuán shū niǔ， lǐ jì gāo shēn。 xián 'ēn pèi dé， sǒng zhì qiáo jīn。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 guī hé」
yán xuán yún dòng xī niè yān tú， yǒng níng zhōng yǔ xī 'ān xià dū。 bāo hán dòng zhí xī shùn róng kū， cháng yí bǎo kuàng xī zàn xuán tú。
「 táng dà xiǎng bài luò yuèzhāng。 guī hé」
diào yún què xī shén zuò xīng， cān yún jià xī yǎn jiāng shēng。 téng jiàng xiāo xī chuí jǐng hù， qiáo dān kěn xī hé xiū zhēng。
「 táng wǔ shì xiǎng xiān miào lè zhāng」
xiān dé qiān huī guān xī， yán guī jié sù chāo jīn。 fèng guó zhōng chéng měi jié， chéng jiā zhì xiào chún shēn。 zhuī chóng jù guāi zūn yì， xiǎn hào kǒng diàn huī yīn。 jì pò wáng gōng lǚ qǐng， fāng nǎi fǔ suì qún xīn。 yòu xiàn wú yóu zhǎn jìng， diàn xǔ měi jué qīn zhēn。 dà lǐ qián shēn diǎn cè， píng zǎo jìng jiàn qiáo jīn。
「 zǎo chūn yè yàn」
jiǔ chūn kāi shàng jié， qiān mén chǎng yè fēi。 lán dēng tù xīn yàn， guì bó lǎng yuán huī。 sòng jiǔ wéi xū mǎn， liú bēi bù yòng xī。 wù shǐ xiá jiāng xīng， fāng chéng fàn luò guī。
「 yóu jiǔ lóng tán」
shān chuāng yóu yù nǚ， jiàn hù duì qióng fēng。 yán dǐng xiáng shuāng fèng， tán xīn dǎo jiǔ lóng。 jiǔ zhōng fú zhú yè， bēi shàng xiě fú róng。 gù yàn jiā shān shǎng， wéi yòu fēng rù sōng。
「 zèng hú tiān shī」
gāo rén yè gāo zhì， shān fú wǎng shān jiā。 tiáo tiáo jiān fēng yuè， qù qù gé yān xiá。 bì xiù kuī xuán dòng， yù zào liàn dān shā。 jīn rì xīng jīn shàng， yán shǒu wàng líng chá。
「 cóng jià xìng shǎo lín sì」
péi luán yóu jìn yuàn， shì shǎng chū lán wéi。 yún yǎn cuán fēng gài， xiá dī chā làng qí。 rì gōng shū jiàn hù， yuè diàn qǐ yán fēi。 jīn lún zhuǎn jīn dì， xiāng gé yè xiāng yī。 duó yín qīng chuī fā， fān yáo bó wù fēi。 xī yù fén zhī huǒ， shān hóng lián yě fēi。 huā tái wú bàn yǐng， lián tǎ yòu quán huī。 shí lài néng rén lì， yōu zī shàn shì wēi。 cí yuán xīng fú xù， yú cǐ qìng guī yǐ。 fēng zhī bù kě jìng， qì xuè jìng hé zhuī。
「 shí cóng」
sān shān shí dòng guāng xuán lù， yù jiào jīn luán zhèn zǐ wēi。 jūn lù jūn shuāng biāo shèng rǎng， jiāo fēng jiāo yǔ liè huáng jī。 wàn rèn gāo yán cáng rì sè， qiān xún yōu jiàn yù yún yī。 qiě zhù huān yán shǎng rén zhì， diāo 'ān bó wǎn zá chén fēi。
「 là rì xuān zhào xìng shàng yuàn」
míng cháo yóu shàng yuàn， huǒ jí bào chūn zhī。 huā xū lián yè fā， mò dài xiǎo fēng chuī。
「 rú yì niàn」
kàn zhū chéng bì sī fēn fēn， qiáo cuì zhī lí wéi yì jūn。 bù xìn bǐ lái cháng xià lèi， kāi xiāng yàn qǔ shí liú qún。 |
|
1、 táng tài zōng lǐ shì mín（ wǔ zé tiān chū rù gōng wéi lǐ shì mín cái rén， yě jí hòu gōng pín fēi zhī yī， èr rén wú zǐ sì）
2、 táng gāo zōng lǐ zhì（ táng tài zōng lǐ shì mín zhī zǐ） |
|
zǐ
xiào jìng huáng dì（ dài wáng）（ céng yòu miào hào héng héng táng yì zōng） lǐ hóng qián líng héng héng wǔ zé tiān mù
zhāng huái tài zǐ（ lù wáng， hòu gǎi fēng yōng wáng） lǐ xián（ céng gǎi míng lǐ dé）
zhōng zōng lǐ xiǎn（ céng yòng míng lǐ zhé）
ruì zōng lǐ dàn（ céng yòng míng lǐ xù lún、 lǐ lún）
nǚ
ān dìng gōng zhù zǎo shāng， hòu lái wǔ zé tiān shōu yǎng táng gāo zǔ nǚ qiān jīn gōng zhù， bìng gǎi qí fēng hào wéi 'ān dìng gōng zhù。
tài píng gōng zhù， míng bù xiáng， xiàn yòu rén gēn jù《 quán táng wén · dài huáng tài zǐ shàng shí biǎo》 yī wén rèn wéi tā de běn míng shì lǐ lìng yuè。 |
|
suī rán táng shì yǐ zhào tā de yí zhào shì hào， hòu lái réng yòu shù cì xiū gǎi :
zhōng zōng táng lóng yuán nián（ 710）， gǎi wéi tiān hòu；
ruì zōng jǐng yún yuán nián（ 710）， gǎi wéi dà shèng tiān hòu； wú zì bēi
yán hé yuán nián（ 712）， gǎi wéi tiān hòu shèng dì， wèi jǐ， gǎi wéi shèng hòu；
xuán zōng kāi yuán sì nián（ 716）， gǎi wéi zé tiān huáng hòu；
tiān bǎo bā zài（ 749）， jiā shì zé tiān shùn shèng huáng hòu。
wǔ zé tiān zhù yòu《 chuí gǒng jí》 bǎi juàn，《 jīn lún jí》 shí juàn， yǐ sàn yì。 jīn cún shī sì shí liù shǒu，《 quán táng wén》 biān qí wén wéi sì juàn。
sòng dài hóng mài zài《 róng zhāi suí bǐ》 shuō：“ hàn zhī wǔ dì、 táng zhī wǔ hòu， bù kě wèi bù míng”， qīng dài zhào yì wèi qí wéi“ nǚ zhōng yīng zhù”。 |
luò bīn wáng duì wǔ zé tiān de pī píng |
dài lǐ jìng yè chuán xí tiān xià wén luò bīn wáng
wěi lín cháo wǔ shì zhě， xìng fēi hé shùn， dì shí hán wēi。 xī chōng tài zōng xià chén， céng yǐ gēngyī rù shì。 jì hū wǎn jié， huì luàn chūn gōng。 qián yǐn xiān dì zhī sī， yīn tú hòu fáng zhī bì。 rù mén jiàn jí， é méi bù kěn ràng rén； yǎn xiù gōng chán， hú mèi piān néng huò zhù。 jiàn yuán hòu yú huī dí， xiàn wú jūn yú jù yōu。 jiā yǐ huǐ yì wéi xīn， chái láng chéng xìng。 jìn xiá xié bì， cán hài zhōng liáng。 shā zǐ tú xiōng， shì jūn zhèn mǔ。 shén rén zhī suǒ gòng jí， tiān dì zhī suǒ bù róng。 yóu fù bāo cáng huò xīn， kuī qiè shén qì。 jūn zhī 'ài zǐ， yōu zhī yú bié gōng， zéi zhī zōng méng， wěi zhī yǐ zhòng rèn。 wū hū！ huò zǐ mèng zhī bù zuò， zhū xū hóu zhī yǐ wáng。 yàn zhuó huáng sūn， zhī hàn zuò zhī jiāng jìn。 lóng chí dì hòu， shí xià tíng zhī jù shuāi。 jìng yè huáng táng jiù chén， gōng hóu zhǒng zǐ， fèng xiān dì zhī chéng yè， hé běn cháo zhī hòu 'ēn。 sòng wēi zǐ zhī xīng bēi， liáng yòu yǐ yě； yuán jūn shān zhī liú tì， qǐ tú rán zāi。 shì yòng qì fèn fēng yún， zhì 'ān shè jì， yīn tiān xià zhī shī wàng， shùn yǔ nèi zhī tuī xīn， yuán jǔ yì qí， yǐ qīng yāo niè。 nán lián bǎi yuè， běi jìn sān hé， tiě qí chéng qún， yù zhóu xiāng jiē。 hǎi líng hóng sù， cāng chǔ zhī jī mí qióng； jiāng pǔ huáng qí， kuāng fù zhī gōng hé yuǎn！ bān shēng dòng 'ér běi fēng qǐ， jiàn qì chōng 'ér nán dǒu píng， yīn wū zé shān yuè bēng tuí， chì chà zé fēng yún biàn sè， yǐ cǐ zhì dí， hé dí bù cuī？ yǐ cǐ tú gōng， hé gōng bù kè！ gōng děng huò jū hàn dì， huò xié zhōu qīn。 huò yīng zhòng jì yú huà yán， huò shòu gù mìng yú xuān shì。 yán yóu zài 'ěr， zhōng qǐ wàng xīn！ yī póu zhī tǔ wèi gān， liù chǐ zhī gū hé tuō。 cháng néng zhuǎn huò wéi fú， sòng wǎng shì jū。 gòng lì qín wáng zhī xūn， wú fèi dà jūn zhī mìng， fán zhū jué shǎng， tóng zhǐ shān hé。 ruò qí juàn liàn qióng chéng， pái huái qí lù， zuò mèi xiān jǐ zhī zhào， bì yí hòu zhì zhī zhū！ qǐng kàn jīn rì zhī yù zhōng， jìng shì shuí jiā zhī tiān xià！ yí xí zhōu jùn， xián shǐ zhī wén。
（ wǔ zé tiān fǎn bó luò bīn wáng héng héng liáng yǔ shēng）
shàng guān wǎn 'ér yī zhèn chóu chú， bàn shǎng shuō dào：“ zhè piān xí wén， bù dú yě bà。” wǔ zé tiān xiào dào：“ jì rán shì tǎo fá wǒ de xí wén， nà dāng rán shì jiāng wǒ mà dé hěn xiōng de liǎo。 nǐ pà wǒ tīng liǎo nán shòu má？ wǒ ruò shì pà rén mà， yě bù gǎn zuò kāi tiān pìdì yǐ lái dì yī gè nǚ huáng dì liǎo！ wǎn 'ér， nǐ fàng xīn dú bā， zhè xí wén shì luò bīn wáng zuò de， wén bǐ yī dìng bù huài， wǒ dǎo xiǎng xīn shǎng yī xià ní！”
shàng guān wǎn 'ér bèi wǔ zé tiān yī cuī zài cuī， zhǐ dé tāo chū nà piān xí wén， huǎn huǎn niàn dào：“ wěi lín cháo wǔ shì zhě， xìng fēi zhōu shùn， dì shí hán wēi。” wǔ zé tiān dào：“ hǎo， zhè wén zhāng qǐ dé hǎo， huà yě shuō dé duì！ wǒ chū shēn běn lái wēi jiàn， wǒ fù qīn shì mài mù cái de shāng rén， wǒ bó fù shì zhǒng guò dì de， wǒ de xìng qíng yě díquè bù shì hé shùn de。” shàng guān wǎn 'ér jì xù niàn dào：“ xī chōng tài zōng xià chén， céng yǐ gēngyī rén dài， bó hū wǎn jié， huì luàn chūn gōng。 yǐn xiān dì zhī sī， yīn tú hòu fáng zhī bì。 rù mén jiàn jí， é méi bù kěn ràng rén； yǎn xiù gōng chán， hú mèi piān néng huò zhù ……” wǔ zé tiān jī jié zàn dào：“ zhè liǎng jù duì dé qiǎo！ wù， nà shì shuō wǒ mí huò xiān dì， shuō wǒ yín jiàn； qiān gǔ yǐ lái， nán rén zǒng shì zhè yàng mà nǚ rén de， bù guò， diào zǐ suī rán yòu diǎn lǎo tào， wén zhāng hái shì zuòde hǎo de， zài niàn， zài niàn。”
shàng guān wǎn 'ér liǎn shàng hū qǐ yī piàn hóng yún， dī shēng niàn dào：“ jiàn yuán hòu yú dí， xiàn wú jūn yú jù hù。” yuán lái zhè liǎng jù shì shuō wǔ zé tiān xiān hòu jià fù zǐ liǎng rén， cí shòu wéi“ hù”，“ jù hù” nǎi shì qín shòu luàn jiāo， yì sī shì shuō yóu yú wǔ zé tiān ér zào chéng liǎo fù zǐ liǎng dài huáng dì de“ qín shòu xíng wéi”， què hū shì mà dé hěn 'è dú de liǎo。 wǔ zé tiān bìng bù shēng qì， dàn què yě lù chū liǎo yī sī tòng kǔ de shén qíng， shuō dào：“ zhè shì wǒ yuàn yì de má？ xiān dì jiāng wǒ cóng ní gū 'ān lǐ jiē huí lái， yào qiáng pò wǒ zuò tā de fēi zǐ， wǒ yòu shénme bàn fǎ？ wǒ zhī bù yuàn yì sǐ， wéi de jiù shì shǐ tiān xià nǚ rén， yǐ hòu bù yào zài shòu nán zǐ zhè yàng de qī fù！ wǒ shòu liǎo fù zǐ liǎng dài de wǔ rǔ， luò bīn wáng bù mà tā de huáng dì， jié jiāng zuì míng dū tuī dào wǒ de shēn shàng， zhè shí zài bù suàn dé gōng píng！”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ bù bì dú xià qù liǎo bā？ fǎn zhèng gǒu zuǐ lǐ cháng bù chū xiàng yá。” wǔ zé tiān dào：“ bù！ nǐ zhè yàng mà luò bīn wáng yě shì bù gōng píng de。 shì dà fū yòu shì dà fū de kàn fǎ， zài tā men kàn lái， nǚ rén jiù shì huò shuǐ， nǚ rén 'ér zuò huáng dì gèng shì yāo niè， suǒ yǐ tā rèn wéi tā shì duì de。 tā xiě zhè piān xí wén de shí hòu yī dìng hěn dé yì， bìng bù jué dé zhè shì duì bié rén yī zhǒng bù gōng píng de wǔ rǔ。”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ hǎo， nà nǐ zài tīng tīng zhè jǐ jù。 zhè bù shì wú zhōng shēng yòu má？” jì xù niàn xià qù dào：“ jiā yǐ gān xī wéi xīn， chái láng chéng xìng。 jìn yā xié pì， cán hài zhōng liáng。 shā jiě tú xiōng， jiù jūn jiū mǔ。 rén shén zhī suǒ tóng jí， tiān dì zhī suǒ bù róng！” wǔ zé tiān hā hā xiào dào：“ wǒ de jiě jiě shì zì shā sǐ de， shā jiě yī shì， huò zhě hái kě yǐ bǔ fēng zhuō yǐng； jiù jūn、 jiū mǔ、 tú xiōng děng děng， què cóng hé 'ér lái？ wǒ dǎo xiǎng qǐ yī gè xiào huà liǎo， yòu yī gè jǔ zǐ kǎo shì de shí hòu， zuò de yī shǒu shī zhōng yòu liǎng jù shì shè dì jiāng nán sǐ， jiā xiōng sài běi wáng。 zhù kǎo guān lù qǔ liǎo tā， zhào tā jìn jiàn。 duì tā shuō dào：“ nǐ de shēn shì zěn me zhè yàng cǎn 'ā！” nà jǔ zǐ dào：“ shè dì jiāng nán sǐ shì shì shí； zhì yú jiā xiōng， zé xiàn zài hái hǎohǎo de huó zhe， wǒ shì wèile yào zuò hǎo zhè jù duì zhàng， méi nài hé zhǐ hǎo jiào jiā xiōng sǐ yī cì。”
shàng guān wǎn 'ér xiào de liú chū liǎo yǎn lèi， shuō dào：“ luò bīn wáng zhǐ qiú wén zhāng duì dé gōng zhěng， kàn lái hé nà jǔ zǐ yě chàbù duō。” jì xù niàn dào：“ yóu fù bāo cáng huò xīn， guī qiào shén qì。 jūn zhī 'ài zǐ， yōu zhī yú bié gōng； zéi zhī zōng méng， wěi zhī yǐ zhòng rèn。 míng hū， huò zǐ mèng zhī bù zuò， zhū xū hóu zhī yǐ wáng。 yàn zhuó huáng sūn， zhī hàn zuò zhī jiāng jìn。 lóng zhé dì hòu， shí xià tíng zhī dì shuāi。” wǔ zé tiān tīng dào zhè lǐ， yòu wēi xiào dào：“ zhè jǐ jù shì yòng lǚ hòu、 zhào fēi yàn hé bāo tā de diǎn gù， bǎ wǒ hé zhè jǐ gè huài nǚ rén xiāng bǐ， zǒng zhī shì nǚ zǐ， guó jiā， tā men bù qù tuī jiū qí tā yuán yīn， ér shì bǎ wáng guó de zuì guò， fàng zài nǚ rén tóu shàng！ hā hā， zhè zhēn shì tài jiǎn chuò liǎo。 zài niàn xià qù bā， xià miàn yīnggāi shì tì xú jìng yè lái kuā yào zì jǐ liǎo。”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ bù cuò。” jì xù niàn dào：“ jìng yè huáng táng jiù chén， gōng hóu jiā zǐ。 fèng xiān jūn zhī chéng yè， hé běn cháo zhī hòu 'ēn。 sòng huī zǐ zhī xīng bēi， liáng yòu yǐ yě。 yuán jūn shān zhī liú tì、 qǐ tú rán zāi？ shì yòng qì fèn fēng yún， zhì 'ān dù jì。 yīn tiān hé xià zhī shī wàng， shùn yǔ nèi zhī tuī xīn。 ài jǔ yì qí， yǐ qīng yāo niè！” wǔ zé tiān xiào dào：“ wén zhāng zuòde hǎo！ zhǐ shì shuí shī wàng ní？ wǒ zuò liǎo huáng dì， tā men zhè bān‘ huáng hòu jiù chén， gōng hóu jiā zǐ’ díquè shì shī wàng de。 tiān xià de lǎo bǎi xìng kě méi yòu shī wàng 'ā！”
shàng guān wǎn 'ér jì xù niàn dào：“ yǐ cǐ zhì dí， hé dí bù cuī？ yǐ cǐ tú gōng， hé gōng bù kè？ gōng děng huò dùn hàn dì， huò yè zhōu qīn， huò yīng zhòng jì yú huó yán， huò shòu gù mìng yú huáng zhì。 yán yóu zài 'ěr， zhōng qǐ wàng xīn？ yī bēi zhī shì wèi qián， liù chǐ zhī gū hé tuō……” wǔ zé tiān dào：“ wù， zhè liǎng jù duì dé hěn hǎo，“ yī zhé zhī shì wèi qián， liù chǐ zhī gū hé tuō？ yī zhé zhī tǔ zhǐ de shì gāo zōng huáng dì de fén mù， liù chǐ zhī gū zhǐ de shì wǒ nà jǐ gè 'ér zǐ。 luò bīn wáng yào rén men jì qǐ xiān dì de fén mù， xiān dì de 'ér zǐ， lái bāng tā dǎ tiān xià， lái bāng tā huī fù xiān dì de jiāng shān。 zhè liǎng jù huà tīng lái chōng mǎn liǎo gǎn qíng， kě shì wǒ zuò mǔ qīn de hái méi yòu sǐ， zěn me néng shuō wǒ de 'ér nǚ shì liù chǐ zhī gū ní？ nán dào tā men de xīn mù zhōng， zhǐ yòu fù qīn， méi yòu mǔ qīn de má？” wǔ xuán shuāng dào：“ yī zhé zhī shì yě shuō bù shàng， nà yàng xióng zhuàng de huáng líng， qǐ néng shuō shì yī zhé zhī shì？” wǔ zé tiān dào：“ dà yuē yòu shì yīn wéi yào duì zhàng gōng zhěng de yuán gù bā？ zhè qiě bù guǎn tā， zài niàn xià qù。”
shàng guān wǎn 'ér xù niàn dào：“ cháng néng zhuǎn huò wéi fú， sòng wǎng shì jū。 gòng lì qín wáng qín， wú fèi dà jūn zhī mìng。 fán zhū jué shǎng， tóng zhǐ shān hé。” wǔ zé tiān hā hā xiào dào：“ gāng gāng qǐ shì， jiù zài jiǎng liè tǔ fēn fēng， gāo guān hòu lù liǎo。 yuán lái tā men bìng bù shì wèile bǎi xìng， ér shì wèile zì jǐ。 què yòu hé bì zhè yàng míng xiǎn de xiě chū lái ní？ zhè yàng de xí wén bù pà yǐn qǐ lǎo bǎi xìng de fǎn gǎn má？” shàng guān wǎn 'ér xù niàn dào：“ ruò qí juàn liàn qióng chéng， pái huái qí lù， zuò mèi xiān jǐ zhī zhào， bì yí hòu zhì zhī zhū。 qǐng kàn jīn rì yù zhōng， jìng shì shuí jiā zhī tiān xià！ ǹg， dú wán liǎo。” jiāng xí wén kāi qǐ， dì chěng gěi wǔ zé tiān 。
wǔ zé tiān jiē guò xí wén， xiào dào：“ zhè piān xí wén， zhēn shì zhì dì yòu jīn shí zhī shēng， jié jù yóu qí jié dé hǎo jí， jiù kě xī jīn rì zhī yù zhōng， bù huì shì tā men de tiān xià bà liǎo。 wǎn 'ér yā， nǐ cāi wǒ tīng liǎo zhè piān tǎo fá wǒ de xí wén， dì yī gè niàn tóu shì shénme？”
shàng guān wǎn 'ér dào，“ tiān hòu suǒ xiǎng de shì qíng， wǎng wǎng shì chū hū wǒ men de yì liào zhī wài de。” wǔ zé tiān dào：“ wǒ tīng liǎo zhè piān xí wén， shǒu xiān xiǎng dào de shì， zuò zǎixiàng de yīnggāi shòu dào zé bèi。 yòu zhè yàng zuò wén zhāng de rén， wèishénme fǎn 'ér ràng tā bèi xú jìng yè suǒ yòng？”
zhè fān huà bù yóu shàng guān wǎn 'ér yì xiǎng bù dào， lǐ yì gèng shì dà chī yī jīng， xīn zhōng xiǎng dào：“ luò bīn wáng bǎ tā mà dé gǒu xuè lín tóu， tā bù dàn bù dòng nù， fǎn 'ér zé guài zǎixiàng bù shàn yú yòng rén， zhè dù liàng zhēn fēi cháng rén suǒ jí。 wǒ men yǔ tā zhēng duó tiān xià， zhè pán qí zhǐ pà shì shū dìng de liǎo！” zhǐ tīng dé wǔ zé tiān xiào liǎo yī shēng， yòu dào：“ wén zhāng suī rán xiěde hěn hǎo， duì zhàng gōng zhěng， diào zǐ kēng qiāng， kě shì què háo wú lì liàng！ nǐ men kàn liǎo tā zhè piān wén zhāng kě yòu yī jù huà tí dào lǎo bǎi xìng me？ méi yòu！ tā fān lái fù qù， zhǐ shì gōng jī wǒ gè rén de sī dé， yòng jìn yī qiē 'è dú de yán cí lái wū miè wǒ； zài qí cì jiù shì yào gōng hóu guì zú gēn tā qǐ shì， jiāng lái kě yǐ dé gāo guān hòu lù。 tā men jì hào chēng yì shī， lǐ gāi yòng mín fá zuì， dàn tā men què bù tì lǎo bǎi xìng shuō yī jù huà！ tā men bù lǐ huì lǎo bǎi xìng， lǎo bǎi xìng yòu zěn huì guān xīn tā de shì yè？ suǒ yǐ zhè shì yī piān hǎo wén zhāng， què bù shì yī piān yòu lì liàng de xí wén！” xiē liǎo yī xiē， yòu wēi wēi xiào dào：“ wǒ xiǎng qǐ péi xíng jiǎn yǐ qián céng pǐn píng guò tā men， shuō‘ shàng xiān qì shí 'ér hòu wén yì’。 shuō tā men zhuān gǎo wén yì， jiàn shí bù gāo， zhè huà shuō dé pō yòu dào lǐ。” |
hòu rén duì tā de píng jià |
duì yú wǔ zé tiān ， cóng táng dài kāi shǐ， lì lái yòu gè zhǒng bù tóng de píng jiǎng， jiǎo dù yě gè bù xiāng tóng。 táng dài qián qī， yóu yú suǒ yòu de huáng dì dōushì tā de zhí xì zǐ sūn， bìng qiě rú jiā zhèng tǒng guān niàn hái méi yòu zhàn jù tǒng zhì dì wèi， suǒ yǐ dāng shí duì wǔ zé tiān de píng jiǎng xiāng duì bǐ jiào jī jí， bǐ jiào zhèng miàn。 dàn suí zhe shí jiān de tuī yí， tè bié shì sī mǎ guāng suǒ zhù biān zhī《 zī zhì tōng jiàn》， duì wǔ shì yán lì pī pàn。 dào liǎo nán sòng qī jiān， chéng zhū lǐ xué zài zhōng guó sī xiǎng shàng zhàn jù liǎo zhù dǎo dì wèi， qīng nǚ de yú lùn jué dìng liǎo duì wǔ zé tiān de píng jià。 pì rú míng mò qīng chū de shí hòu， zhù míng de sī xiǎng jiā wáng fū zhī， jiù céng píng jià wǔ zé tiān “ guǐ shén zhī suǒ bù róng， chén mín zhī suǒ gòng yuàn”。 wéi bù kě fǒu rèn de shì， wǔ zé tiān duì lì shǐ zuò chū guò jù dà de gòng xiàn。
wǔ zé tiān duì lì shǐ fā zhǎn zuò chū de dì yī gè gòng xiàn shì， dǎ jī liǎo bǎo shǒu de mén fá guì zú。 wǔ zé tiān bèi lì wéi huáng hòu yǐ hòu， bǎ fǎn duì tā zuò huáng hòu de zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng děng rén yī gè yī gè dedōu gǎn chū liǎo cháo tíng， biǎn zhú dào biān yuǎn dì qū。 zhè duì yú wǔ zé tiān lái shuō， shì shā jī jǐng hóu， dàn zhè xiē guān lǒng guì zú hé tā men de yǐ fù zhě， zài dāng shí yǐ jīng chéng wéi yī zhǒng jì dé lì yì de bǎo shǒu lì liàng。 bǎ tā men gǎn chū zhèng zhì wǔ tái biāo zhì zhe guān lǒng guì zú cóng běi zhōu yǐ lái cháng dá yī gè duō shì jì tǒng zhì de zhōng jié， yě wéi shè huì jìn bù hé jīng jì fā zhǎn chuàng zào liǎo yī gè liáng hǎo de tiáo jiàn。
dì 'èr shì cù jìn liǎo jīng jì de fā zhǎn。 suī rán， zǎo zài zhēnguàn nián jiān jiù tí chū guò“ quàn nóng sāng” de zhèng cè， dàn shì yóu yú gè zhǒng yuán yīn， wèi néng hěn hǎo de shī xíng。 yīn cǐ， wǔ zé tiān zài jiàn yán shí 'èr shì zhōng jiù jiàn yì“ quàn nóng sāng， bó fù yì”。 zài tā zhǎng quán yǐ hòu， yòu biān zhuàn liǎo《 zhào rén běn yè jì》 bān fā dào zhōu xiàn， zuò wéi zhōu xiàn guān quàn nóng de cān kǎo。 tā hái zhù yì dì fāng lì zhì， jiā qiáng duì dì zhù guān lì de jiān chá。 duì yú tǔ dì jiān bìng hé táo wáng de nóng mín， yě cǎi qǔ bǐ jiào kuān róng de zhèng cè。 yīn cǐ， wǔ zé tiān tǒng zhì shí qī， shè huì shì xiāng dāng 'ān dìng de， nóng yè、 shǒu gōng yè hé shāng yè dōuyòu liǎo cháng zú de fā zhǎn， rén kǒu yě yóu táng gāo zōng chū nián de 380 wàn hù jìn yī bù zēng jiā dào 615 wàn hù， píng jūn měi nián zēngzhǎng 9.1%。 zhè zài zhōng gǔ shí dài， shì yī gè hěn gāo de zēngchánglǜ， yě shì fǎn yìng wǔ zé tiān shí qī táng dài jīng jì fā zhǎn de kè guān shù jù。
dì sān gè gòng xiàn shì wěn dìng liǎo biān jiāng xíng shì。 wǔ zé tiān zhí zhèng hòu， biān jiāng bìng bù tài píng。 xī fāng xī tū jué gōng zhàn liǎo 'ān xī sì zhèn， tǔbō yě bù duàn zài qīng hǎi yī dài duì táng zhǎn kāi jìn gōng。 běi biān yī dù chén fú de tū jué hé dōng běi de qì dān yī zhí dǎ dào hé běi zhōng bù。 wǔ zé tiān yī fāng miàn zǔ zhì fǎn gōng， huī fù liǎo 'ān xī sì zhèn， dǎ tuì liǎo tū jué、 qì dān de jìn gōng， tóng shí zài biān dì shè lì jūn zhèn， cháng zhù jūn duì， bìng bǎ gāo zōng mò nián zài qīng hǎi tún tián de zuò fǎ tuī guǎng dào xiàn gān sù zhāng yè， wǔ wēi、 nèimēng gǔ wǔ yuán hé xīn jiāng jí mù sà 'ěr yī dài。 yǐ wēn hé de mín zú zhèng cè， jiē nà duō yuán wén huà de fā zhǎn。 duì zài tún tián gōng zuò shàng zuò chū liǎo jù dà gòng xiàn de lóu shī dé， wǔ zé tiān tè gèng zhì shū jiā miǎn。 shū zhōng tè bié zhǐ chū， yóu yú tún tián， shǐ dé běi fāng zhèn bīng de liáng shí“ shù nián xián dé zhī gěi”。
dì sì gè gòng xiàn shì tuī dòng liǎo wén huà de fā zhǎn。 táng rén shěn jì jì zài tán jí kē jǔ zhì dù shí shuō dào：“ tài hòu pō shè wén shǐ， hǎo diāo chóng zhī yì。”“ tài hòu jūn lín tiān xià 'èr shí yú nián， dāng shí gōng qīng bǎi bì， wú bù yǐ wén zhāng dá， yīn xún rì jiǔ， jìn yǐ chéng fēng”。 shěn jì jì de zhè xiē huà bāo hán liǎo fēng fù de nèi róng。 yī shì wǔ zé tiān zhòng shì kē jǔ， dà kāi zhì kē。 yòu yī cì cè shì zhì kē jǔ rén shí， tā qīn lín kǎo chǎng， zhù chí kǎo shì。 èr shì dāng shí jìn shì kē hé zhì kē kǎo shì zhù yào dōushì kǎo cè wèn， yě jiù shì shēn lùn。 wén zhāng de hǎo huài shì lù qǔ de zhù yào biāo zhǔn。 sān shì wǔ zé tiān yòng rén bù kānmén dì， bù wèn nǐ shì fǒu shì gāo jí guān lì de zǐ sūn， ér shì kàn nǐ shì fǒu yòu zhèng zhì cái néng。 yīn cǐ tè bié zhù yì cóng kē jǔ chū shēn zhě zhōng jiān xuǎn bá gāo jí guān lì。 kē jǔ chū shēn zuò dào gāo jí guān lì de yuè lái yuè duō。 zhè jiù dà dà cì jī liǎo shī rén cān jiā kè jū de jī jí xìng， gèng cì jī liǎo yī bān rén dú shū xué xí de rè qíng。 zhè jiù shì shěn jì jì suǒ shuō de“ jìn yǐ chéng fēng”。 kāi yuán、 tiān bǎo nián jiān“ fù jiào qí zǐ， xiōng jiào qí dì”，“ wǔ chǐ tóng zǐ chǐ bù yán wén mò yān” de shè huì fēng qì， jiù shì cóng wǔ zé tiān shí qī kāi shǐ de。 zhèng shì wén huà de pǔ jí， tuī dòng liǎo wén huà de quán miàn fā zhǎn。 zhù míng de shī rén hé wén xué jiā cuī róng、 lǐ qiáo dōushì zhè gè shí qī yǒng xiàn chū lái de。 diāo sù、 huì huà yě dá dào liǎo qián suǒ wèi yòu de shuǐ píng。
wǔ zé tiān zhù zhèng chū qī， yóu yú dà xīng gào mì zhī fēng， zhòng yòng kù lì zhōu xīng、 lái jùn chén děng， jiā shàng hòu shì shǐ xué jiā bù chǐ yú tā yōng yòu nán pín fēi（ chēng wéi“ nán chǒng”）， suǒ yǐ shǐ shū nèi dū duì tā de suǒ zuò suǒ wéi dà jiā biān dá， zhí chì qí yīn xiǎn、 cán rěn、 shàn nòng quán shù， yǔ zhōng zōng shí wéi hòu zhī zhuān zhèng， hé chēng wéi wǔ wéi zhī luàn。 dàn zhào yì wéi wǔ zé tiān de sī shēng huó biàn hù， shuō：“ rén zhù fù yòu sì hǎi， fēi pín dòng qiān bǎi， hòu jì wéi nǚ wáng， ér suǒ chǒng xìng bù guò shù rén， gù yì wèi zú shēn guài， gù hòu chū bù yǐ wéi huì， ér qiě bù bì huì yě。”
wǔ zé tiān yě yòu bù shǎo xiāo jí de xíng wéi。 tā xìn tú、 chóng fó jiào、 jiàn sì yuàn、 zhù míng táng、 zào tiān shū、 zhù jiǔ dǐng， làng fèi liǎo dà liàng de rén lì wù lì。 zài dǎ jī zhèng dí de guò chéng zhōng yě bù miǎn làn shā wú gū。 guān lì dà zēng yě bì rán jiā zhòng liǎo nóng mín de fù dān， zài tā tǒng zhì shí qī jìn guǎn shè huì jīng jì yòu suǒ shàng shēng， dàn táo hù wèn tí yǐ jīng rì yì yán zhòng， fǔ bīng zhì kāi shǐ zǒu xiàng pò huài。 wǔ zé tiān zhòng yòng wǔ shì zōng shì wǔ chéng sì、 wǔ sān sī、 wǔ yōu xù jí wǔ yōu níng děng rén， bìng dà fēng wǔ shì zōng rén wéi wáng。 dà chén jí Xū děng rén shēn yǐ sì jūn zhī xuǎn wéi lǜ， wǔ zé tiān yě gǎn dào zuò wéi nǚ zǐ， sǐ hòu zhǐ néng rù lǐ jiā zōng miào xiǎng zǐ sūn jì sì， suǒ yǐ jiē shòu chén xià jiàn yì， yú shèng lì yuán nián（ 698） yíng hái lú líng wáng lǐ xiǎn， fù lì wéi tài zǐ。 wǔ shì wǎn nián chǒng 'ài nán qiè zhāng chāng zōng、 zhāng yì zhī xiōng dì， èr rén hú jiǎ hǔ wēi， zuò wēi zuò fú。 |
|
wǔ zé tiān wèile sǎo qīng qí dēng jī chēng dì de zhàng 'ài， dà sì zhū lù lǐ táng huáng zú shì lì， táng gāo zǔ、 táng tài zōng、 táng gāo zōng de zǐ sūn bèi qí zhū shā dài jìn， shèn zhì lián tā de liù gè qīn shēng zǐ nǚ zhōng de yī gè nǚ 'ér、 liǎng gè 'ér zǐ， yě chéng wéi tā duó quán dǒu zhēng de xī shēng pǐn。 bèi tā biǎn zhú ruǎn jìn de lú líng wáng lǐ xiǎn（ táng zhōng zōng） céng xià dé jǐ cì yù xún duǎn jiàn。
wǔ zé tiān zhòng yòng kù lì、 shí xíng kǒng bù zhèng zhì。 cóng lín cháo chēng zhì kāi shǐ， wǔ zé tiān xiān hòu zhòng yòng kù lì 'èr shí qī rén， yǐ yán xíng jùn fǎ pái chú yì jǐ， qí zhōng zhù míng kù lì duō dá shí yī rén。 wǔ zé tiān hái zài cháo táng shàng shè lì tóng guǐ（ gào mì xiāng）， dà xīng gào mì zhī fēng， dà pī cháo chén bèi wú gū zhū lián， cháo yě shàng xià rén rén zì wēi， guān yuán shàng cháo rú tóng fù xíng chǎng。 kù lì zhōng zuì xuè xīng de rén wù shì lái jùn chén， zài qí wéi guān 'èr shí nián jiān， jīng qí shǒu shā hài de dà xiǎo guān yuán jìn liǎng qiān rén， miè zú yī qiān líng wǔ shí qī gè， qí zhōng yòu lǐ táng qīn wáng、 jùn wáng、 guó gōng děng jǐ shí wèi， yòu zǎixiàng wǔ wèi， yòu dàjiàng jūn shí jǐ wèi。 yóu cǐ kě jiàn， zài wǔ zé tiān tǒng zhì shí qī， qí zhòng yòng kù lì shā rén zhī duō！ duì guān liáo tǐ xì de chōng jī zhī liè！
wǔ zé tiān gǎi cháo chēng dì de yuán yīn dà zhì yòu sān gè： yī shì quán yù chì liè。 èr shì tí shēng gè rén dì wèi。 wǔ zé tiān cóng shí sì suì rù gōng shòu fēng wéi cái rén， zhí dào tài zōng qù shì， shí 'èr nián jiān réng rán shì dī wēi de cái rén， ér yǔ qí chàbù duō tóng shí rù gōng qiě xiǎo liǎng suì de lìng yī nǚ rén què yǐ shēng zhì zhèng 'èr pǐn de chōng róng。 zhè yī jīng lì nán miǎn bù jī qǐ wǔ zé tiān pān dēng gèng gāo dì wèi de yù wàng。 sān shì shòu dāng shí de wén huà fēn wéi yǐng xiǎng。 wǔ zé tiān chū shēn shù zú， qí fù suī rán shǔ yú kāi guó gōng chén， dàn réng bèi shì zú men shì wéi hán mén wēi jiàn， shòu dào qí shì， tài zōng shí chéng shū de《 shì zú zhì》 shèn zhì méi yòu shōu lù wǔ shì yī xìng。 ér wǔ zé tiān yī dàn chéng wéi huáng dì， bì rán dà dà tí gāo liǎo qí wǔ shì jiā zú shēng wàng。
zài chūn qiū zhàn guó shí qī， zhù yào guān zhí dōushì shì xí de， dào zhàn guó hòu qī zhú jiàn chū xiàn xuǎn bá guān lì de zuò fǎ。 hàn wén dì shí qī kāi shǐ cǎi qǔ chá jǔ hé kǎo shì bìng jǔ xíng de bàn fǎ xuǎn bá guān liáo。 wèi jìn nán běi cháo shí， xuǎn bá guān lì shí xíng“ jiǔ pǐn zhōng zhèng zhì”。 jiǔ pǐn zhōng zhèng zhì de biāo zhǔn quán píng mén dì chū shēn， míng mén wàng zú de zǐ dì bèi xuǎn wéi shàng pǐn zuò gāo guān， shù zú hán mén chū shēn de rén zhǐ néng bèi xuǎn wéi xià pǐn xiǎo guān， yǐ zhì yú“ shàng pǐn wú hán mén， xià pǐn wú shì zú”。 yǔ shì zú xiāng duì de shì shù zú， yòu chēng hán mén， zài zhèng zhì shàng méi yòu fā yán quán。 hán mén chū shēn de rén yào xiǎng jìn rù shì tú， dà duō yào yǐ fù mǒu gè shì zú， yǔ jǔ jiàn zhě bǎo chí zhe qiān sī wàn lǚ de lián xì。 zài jǔ jiàn zhì dù xià， yī xiē shì zú wǎng wǎng xíng chéng pán gēn cuò jié de shì lì jí tuán， zuǒ yòu zhèng jú， yǐ zhì yú gǎi cháo huàn dài pín fán de nán běi cháo shí qī， xīn huáng dì de dēng jī jiā miǎn yí shì yào yóu shì zú dà xìng zhù chí， yào huò dé shì zú dà xìng chéng rèn， qí huáng wèi cái jù yòu hé fǎ xìng。
suí wén dì yú gōng yuán wǔ jiǔ bā nián xià lìng“ yǐ zhì xíng xiū jǐn（ xiū yǎng pǐn xìng）， qīng píng wò jì（ zǔ zhì xié diào cáigàn héng héng” èr kē jǔ jiàn guān yuán， suí yáng dì jí wèi hòu yòu chuàng zhì jìn shì kē， guó jiā yǐ kǎo shì de bàn fǎ yǐ cái qǔ rén， kǎo qǔ zhě jiù kě yǐ jìn rù shì tú。 zhè jiù shì wǒ guó de kē jǔ zhì dù de kāi shǐ， shì wǒ guó gǔ dài xuǎn guān zhì dù de yī cì zhòng dà gǎi gé。 kē jǔ jiù shì guó jiā shè lì kē mù， dìng qī jǔ xíng tǒng yī kǎo shì， tōng guò kǎo shì xuǎn qǔ guān yuán， zhè zhǒng zuò fǎ yě chēng kāi kē qǔ shì。 lǐ táng huáng cháo jiàn guó hòu jì chéng liǎo kē jǔ zhì dù， dàn zhí xíng bìng bù chè dǐ。 lǐ táng huáng cháo chū qī de guān liáo zhì dù cǎi yòng jǔ jiàn yǔ kē jǔ bìng xíng de bàn fǎ， shí jì jiēguǒ bìng méi yòu gǎi biàn shì zú lǒng duàn gāo guān zhòng wèi de jú miàn， shì zú shì lì chéng wéi lǒngzhào zài guān liáo tǐ xì shàng céng de jiān bīng。
wǔ zé tiān de suǒ zuò suǒ wéi dǎ jī de zhù yào duì xiàng shì shì zú jí tuán， wéi shù zú chū shēn de kē jǔ rù shì zhě pān dēng gāo wèi dǎ kāi liǎo tōng dào。 tóng shí， zài kù lì kǒng bù zhèng zhì de pín fán dǎ jī zhī xià， gāo céng guān lì yě pín pín gēngxīn， cóng 'ér jiā sù liǎo guān liáo tǐ xì de xīn chén dài xiè guò chéng， zuì zhōng shǐ kē jǔ zhì dù chéng wéi wéi chí guān liáo tǐ xì zhèng cháng yùn zhuǎn de zhù liú jī zhì。 yīn cǐ， wǔ zé tiān zài zhè yī lì shǐ biàn gé zhōng bàn yǎn de juésè shì pī jīng zhǎn jí de kāi lù xiān fēng。 |
|
xiāng chuán táng tài zōng lǐ shì mín zài shì shí， yòu gè tiān wén shī shuō， lǐ shì jiāng shān huì bài gěi yī gè xìng wǔ de rén shǒu lǐ。 yú shì tài zōng tú shā wǔ shì cháo chén， què méi xiǎng tā shēn biān de wǔ mèi niàn huì chēng dì。
xiāng chuán gǎn yè sì shí qī， lǐ zhì yòu cì qián wǎng jì bài， kàn dào wǔ zé tiān hòu biàn hún bù shǒu shè。 dāng shí， yǔ xiāo shū fēi zhēng chǒng de wáng huáng hòu， biàn chèn cǐ nà wǔ zé tiān wéi zì jǐ pài xì， gēn xiāo shū fēi duì kàng， zuì hòu liǎng rén jiē wáng yú wǔ zé tiān zhī shǒu。
wǔ zé tiān chēng dì hòu， yì yòu duō míng nán chǒng。 qí zhōng zuì chū míng zhě nǎi féng xiǎo bǎo（ xuē huái yì）， wǔ zé tiān hòu pài tā zài luò yáng dōng de bái mǎ sì chū jiā， fǎ míng huái yì， dàn réng yǔ wǔ zé tiān sī tōng。 mǒu nián yú lán pén jié， yǐ zhú jiàn shī chǒng de huái yì， wéi tǎo wǔ zé tiān zhù yì， huǒ shāo míng táng， huǒ shì màn yán zhěng gè luò yáng。
wǔ zé tiān wèile gǎi gé wén huà， chuàng zào liǎo zé tiān wén zì。 bù fēn de zé tiān wén zì hái chuán dào rì běn、 hán guó， shèn zhì chéng wéi mǒu xiē rì běn rén de rén míng yòng zì。 |
yòu guān yú wǔ zé tiān de xìng míng |
wǔ zé tiān de“ zé tiān” èr zì， bìng bù shì zhè wèi nǚ huáng dì de běn míng， ér shì lái zì yú tā zài shén lóng yuán nián（ 705） bèi pò tuì wèi hòu， yóu táng zhōng zōng suǒ cì de“ zé tiān dà shèng huáng dì” de zūn hào。
zài lì shǐ shàng， wǔ zé tiān wéi dēng shàng dì wèi， yě céng zì jǐ gěi zì jǐ qǔ liǎo yī gè míng zì jiào zuò“ wǔ zhào”。“ zhào” shì wǔ zé tiān zì jǐ chuàng zào de yī gè xīn wén zì， qǔ“ rì yuè líng kōng， guāng bèi tiān dì” zhī yì。“ chú liǎo wǔ， rén men hái yǐ wǔ zé tiān zài zuò fēi zǐ shí de pǐn jí fēng hào lái chēng hū zhè wèi nǚ huáng dì， bǐ rú wǔ zhāo yí、 wǔ cái rén， shèn zhì hái yòu táng tài zōng cì gěi tā de míng zì‘ mèi niàn’。 bù guò， tā fù mǔ gěi tā qǔ de běn míng què yī zhí bùwèi rén zhī。” chén yáng gào sù jì zhě， jìn guǎn zài fēng jiàn shè huì， duì nǚ xìng de chēng wèi dà duō yǐ xìng shì hū zhī， dàn zài táng cháo， yòu hěn duō shū xiāng mén dì、 dá guān guì rén、 huáng qīn guó qī yě gěi zì jǐ de nǚ 'ér qǔ yòu zhèng shì de míng zì， shí rèn lì zhōu dū dū de wǔ zé tiān fù qīn wǔ shì huò gěi nǚ 'ér qǔ míng， yě yìng dāng zài qíng lǐ zhī zhōng。
fān yuè《 jiù táng shū》《 xīn táng shū》， chén yáng fā xiàn， wǔ zhōu shí qī chū xiàn liǎo qí guài de gēnggǎi dì míng xiàn xiàng。“《 jiù táng shū》 lǐ jìzǎi， zài wǔ zé tiān xíng jiāng gǎi táng wéi zhōu zì lì wéi dì de qián xī， huá yuán、 huá zhōu shàng fǔ、 huá yīn、 huá tíng、 huá róng、 jiāng huá děng dài‘ huá’ zì de dì fāng dū gǎi míng， qù diào‘ huá’ zì， ér zài táng zhōng zōng fù wèi hòu gǎi huí yuán míng。” chén yáng gào sù jì zhě， tā zài chá yuè shǐ liào hòu fā xiàn， lián xī yuè huá shān zài wǔ zhōu shí qī dū jiào“ tài shān”。
“ wǒ rèn wéi wèn tí jiù chū zài‘ huá’ zì shàng。 zài zhōng guó gǔ dài， gēnggǎi dì míng de yī gè zhòng yào yīn sù jiù shì‘ bì zūn zhě huì’。 dàn fán dì míng yǔ dì wáng míng zì zhòng liǎo zì， jiù yào bì huì gǎi míng。” chén yáng gào sù jì zhě， zài《 xīn táng shū》 zhōng gèng yòu míng què jìzǎi， dāng shí huá zhōu jùn yīn wéi“ bì wǔ shì huì” ér yào gǎi chēng“ tài zhōu”。
chén yáng rèn wéi， rú cǐ kàn lái， wǔ zé tiān de míng zì lǐ yīngyǒu yī gè“ huá” zì。“‘ huá’ zài gǔ dài yòu guāng máng pǔ zhào de yì sī， cóng běn zhì shàng kàn，‘ huá’ yǔ wǔ zé tiān hòu lái zào chū de‘ zhào’ zì běn yì shì yī yàng de， ér qiě tā gěi 'ér zǐ qǔ míng wéi hóng、 xiǎn、 dàn， yě zhèng shì‘ huá’ zì de pài shēng。”
nán dào wǔ zé tiān jiù jiào“ wǔ huá”？“ rú guǒ wǔ zé tiān jiào wǔ huá， jiù hé zì jǐ de yé yé zhòng míng liǎo。 suī rán lì shǐ shàng yě yòu fù mǔ gěi wǎn bèi qǔ míng zì shí zhí jiē shǐ yòng shàng bèi rén de míng zì， huò qǔ yī gè zì lái zuò jì niàn。 dàn zhí jiē tào yòng fù qīn de míng zì lái chēng hū nǚ 'ér， wèi miǎn 'ào kǒu， suǒ yǐ zài wǔ zé tiān de míng zì lǐ yīnggāi hái yòu yī gè zì cái gèng hé hū qíng lǐ hé luó ji。”
“ gǔ rén qǔ míng zì yī bān yào yǐ bān bèi， wǔ zé tiān de fù qīn wǔ shì huò de sān gè xiōng dì fēn bié jiào shì léng、 shì ràng、 shì yì， ér tā liǎng gè tóng fù yì mǔ de gē gē yī gè jiào yuán qìng， yī gè jiào yuán shuǎng， dōushì 'àn bān bèi zài qǔ míng， kě jiàn wǔ zé tiān yě yìng gāi shì‘ yuán’ zì bèi。‘ yuán huá’ shì guāng máng chū shǐ hé jué dài fāng huá de yì sī， hé tā hòu lái qǔ de‘ zhào’ zì yě gèng wéi xiāng tōng。” chén yáng jù cǐ tuī duàn， wǔ zé tiān de běn míng yīnggāi shì“ wǔ yuán huá”。 |
wǔ zé tiān de nián líng mì mì |
“ qí shí yào nòng qīng chǔ wǔ zé tiān de zhēn shí chū shēng dì， zhǐ xū gǎo qīng chǔ tā de chū shēng shí jiān。” chén yáng fēn xī：“ shǐ shū gěi chū liǎo wǔ zé tiān de sǐ wáng shí jiān hé nián líng， dàn què huí bì liǎo chū shēng shí jiān。 bù shì yīn wéi tā men bù dǒng nì tuī， ér shì yīn wéi bāo kuò sī mǎ guāng zài nèi de shǐ xué jiādōu duì qí chū shēng nián yuè cún yí， qí shí yán jiū wǔ zé tiān shǐ yòng guò de nián hào jiù huì fā xiàn wǔ zé tiān sǐ wáng nián líng de mì mì。”
wǔ zé tiān shì zhōng guó lì shǐ shàng shǐ yòng nián hào zuì duō de yī gè dì wáng， gòng shǐ yòng guò 18 gè nián hào。 zhè wèi nǚ huáng jīng cháng dǎ pò cháng guī， bù zú yī nián jiù gǎi yuán yī cì， zào chéng《 jiù táng shū》《 xīn táng shū》《 zī zhì tōng jiàn》 zhè xiē yǐ dì wáng jì nián de shǐ shū zài jì suàn dì wáng nián líng shí gěi wǔ zé tiān duō suàn liǎo 5 suì。“ yīn cǐ， wǔ zé tiān yīnggāi shì huó liǎo 77 suì zuǒ yòu。”
huáng zé sì chū tǔ de shí bēi yě gěi liǎo chén yáng bù shǎo líng gǎn。“ duì huáng zé sì chū tǔ de《 guǎng zhèng bēi》 hé《 bìng xī kān fó gé jì》 yǐ jí qiǎn fú diāo bì huà《 lǐ fó tú》 de cán cún wén zì hé huà miàn jìn xíng yán jiū， wǒ fā xiàn wǔ zé tiān chū shēng nián dài yīngdāng shì zhēnguàn 'èr nián， ér shàng shì jì rì běn zhù míng zuò jiā yuán bǎi dài huā 11 nián shí jiān chuàng zuò de《 wǔ zé tiān 》 zhí jiē xiě míng wǔ zé tiān chū shēng zài gōng yuán 628 nián， jí zhēnguàn 'èr nián。” chén yáng biǎo shì， zài táng dài， rì běn yòu qiǎn táng shǐ jiāng wǔ zé tiān chuàng zuò de wén xué zuò pǐn jí《 chuí gǒng jí》 dài huí rì běn， huò xǔ yuán bǎi dài zhèng shì cān yuè liǎo zhè xiē zī liào。
“ yī dàn míng què liǎo wǔ zé tiān shēng yú zhēnguàn 'èr nián， nà me， wǔ zé tiān de chū shēng dì jiù zhǐ kě néng shì sì chuān guǎng yuán liǎo， yīn wéi， dāng shí qí fù zhèng zài guǎng yuán dān rèn lì zhōu dū dū yī zhí。”
dāng dài wén háo、 lì shǐ xué jiā、 kǎo gǔ xué jiā guō mò ruò， 60 nián dài shēn rù guǎng yuán， xiáng xì kǎo chá liǎo wǔ zé tiān de chū shēng dì， tā fān yuè liǎo xīn jiù《 guǎng yuán xiàn zhì》， kǎo chá liǎo zé tiān bà、 huáng zé sì， bìng wéi huáng zé sì tí bēi， wéi zé tiān diàn xiě liǎo duì lián， wéi guǎng zhèng bēi bǔ liǎo cán quē。 zuì hòu dé chū liǎo shí fēn kěn dìng de jié lùn：“ wǔ zé tiān chū shēng zài guǎng yuán”。
tā zài lùn zhèng wǔ zé tiān de chū shēng dì shí， shǒu xiān yǐn liǎo lǐ shāng yǐn de shī《 lì zhōu jiāng tán zuò》， zài fēn xī liǎo zhè shǒu shī hòu xiě dào：“ táng dài de lì zhōu， jí sì chuān guǎng yuán xiàn ( jīn guǎng yuán shì )， kě jiàn lí wǔ zé tiān zhī sǐ ( gōng yuán 705 nián ) jǐn yī bǎi sì wǔ shí nián de lǐ shāng yǐn shì kěn dìng wǔ zé tiān chū shēng yú guǎng yuán。” |
yuè jù jù mù《 zé tiān huáng dì》 |
lì shǐ jù。 wú chēn（ zhí bǐ）、 wáng wén juān、 mèng yún dì 1959 nián chuàng zuò。
xiě táng tài zōng shì shì， cái rén wǔ mèi niàn bèi jìn 'ān yè sì wéi ní。 gāo zōng jì wèi， zhào wǔ mèi niàn rù gōng wéi fēi。 wáng huáng hòu shēng dù， yòng gǔ huò yāo fǎ suàn jì mèi niàn， wéi nèi shì liú chéng dé jiē chuān， gāo zōng nù yù fèi hòu， yuán lǎo shàng guān yí、 xú jìng yè děng quàn zǔ， bìng wū mèi niàn。 mèi niàn jìn xíng fǎn jié， xú zāo biǎn wéi liǔ zhōu sī mǎ。 mèi niàn jìn fēng huáng hòu， zhù dì gé xīn zhèng shì。 shàng guān yí lián jié tài zǐ lǐ xián， jiàn dì fèi wǔ hòu。 wǔ hòu chá zhī， fèi lǐ xián 'ér lì lǐ zhé。 gāo zōng sǐ， wǔ hòu yīn lǐ zhé yōng nuò， fèi wéi lú líng wáng， zì lín cháo chēng zé tiān huáng dì。 xú jìng yè、 jìng yóu xiōng dì qǐ fǎn， bìng shǐ luò bīn wáng cǎo xí tǎo wǔ hòu。 wǔ hòu píng luàn hòu cǎi qǔ shè nǚ kē、 lì tóng guì、 kāi yán lù、 qīn chū xún、 lǐ mín yuān děng gé xīn lì zhì zhī jǔ。 táng zōng shì bù fú， wěi tuō fèng lǐ zhé chì shū móu fǎn。 wǔ hòu zhào huí lǐ zhé， wǎ jiě zhèng biàn， dàn jiàn lǐ zhé nuò ruò rú gù， nǐ shànwèi yú wài xìng。 dí rén jié gào yǐ zǔ zōng zhī fǎ bù néng qīng gǎi， wǔ hòu bù dé yǐ， réng lì lǐ zhé wéi tài zǐ， jì jǐ zhī wèi。
shàng hǎi yuè jù yuàn 'èr tuán yú 1959 nián 6 yuè， shǒu yǎn yú shàng hǎi yì shù jù chǎng。 wú chēn、 xú yù lán dǎo yǎn， gù zhèn xiá biānqǔ， sū shí fēng、 gù dà liáng wǔ měi shè jì， chén lì huá fú zhuāng zào xíng shè jì， míng dào xuān dēng guāng shè jì。 wáng wén juān shì wǔ zé tiān 、 zhèng zhōng méi shì táng gāo zōng、 wú xiǎo lóu shì shàng guān yí、 xú huì qín shì xú jìng yè、 xú yù lán shì dí rén jié。 jù zuò zhě gēn jù shǐ liào， zhuólì biǎo xiàn wǔ zé tiān xióng cái dà lüè de zhèng zhì jiā fēng dù， shòu dào wén yì jiè de hǎo píng。 wáng wén juān bàn yǎn de wǔ zé tiān jù yòu háo mài de qì bó hé jī zhì guǒ duàn de xìng gé， yì shòu xíng nèi zàn shǎng。《 shàng hǎi xì jù》 1960 nián 5 yuè hào fā biǎo liǎo gāi jù jù běn。 shàng hǎi wén yì chū bǎn shè yú 1960 nián 8 yuè chū bǎn liǎo gāi jù de dān xíng běn。 1961 nián hé nán yù jù yuàn jiāng cǐ jù yí zhí yǎn chū。 wú sù qiū zhù yǎn de jīng jù《 zé tiān nǚ huáng》 yì jù cǐ jù gǎi biān。 |
|
guī yà lěi《 dà míng gōng cí》
jiǎ jìng wén《 zhì zūn hóng yán》
liú xiǎo qìng《 wǔ zé tiān 》
liú xiǎo qìng《 rì yuè líng kōng》
pān yíng zǐ《 yī dài nǚ huáng》
féng bǎo bǎo《 wǔ zé tiān 》
gōng xuě huā《 wǔ zé tiān 》
sī qín gāo wá《 wú zì bēi gē》
lǚ zhōng《 shén tàn dí rén jié 1~3》
ruǎn dān níng《 shàng guān wǎn 'ér》
chén xiù zhū《 shèng shì rén jié》 |
|
wǔ zé tiān ， shēng yú táng gāo zǔ wǔ dé qī nián（ 624 nián）， zǔ jí bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī shěng wén shuǐ xiàn）， shēng yú lì zhōu（ jīn sì chuān shěng guǎng yuán shì）。 qí fù yǐ jīng yíng mù cái wéi yè， jiā jìng yīn shí， fù yòu qián cái。 suí yáng dì dà yè mò nián， lǐ yuān rèn zhí hé dōng hé tài yuán zhī shí， yīn duō cì zài wǔ jiā liú zhù， yīn 'ér jié shí。 suí yáng dì mìng lǐ yuān zhèn shǒu tài yuán， céng tí bá wǔ shì huò zuò liǎo gè xíng jūn sī kǎi cān jūn。 lǐ yuān zài tài yuán qǐ bīng fǎn suí yǐ hòu， wǔ jiā céng zī zhù guò qián liáng yī wù， gù táng cháo jiàn lì yǐ hòu， céng yǐ“ yuán cóng gōng chén” lì guān gōng bù shàng shū、 huáng mén shì láng、 kù bù shì láng、 pàn liù shàng shū shì、 yáng zhōu dū dū fǔ zhǎngshǐ、 lì zhōu（ zhì suǒ zài jīn sì chuān guǎng yuán）、 jīng zhōu（ zhì suǒ zài jīn hú běi jiāng líng） dū dū děng zhí。
zhēnguàn shí qī nián（ 643）， tài zǐ lǐ chéng qián bèi fèi， jìn wáng lǐ zhì bèi lì。 cǐ hòu， zài shì fèng tài zōng zhī jì， wǔ zé tiān hé lǐ zhì xiāng shí bìng chǎn shēng 'ài mù zhī xīn。 táng tài zōng sǐ， wǔ zé tiān yǐ táng hòu gōng zhī lì， rù gǎn yè sì xuē fā wéi ní。 yǒng huī yuán nián（ 650） wǔ yuè， táng gāo zōng zài tài zōng zhōu nián jì rì rù gǎn yè sì jìn xiāng zhī shí， yòu yǔ wǔ zé tiān xiāng yù， liǎng rén xiāng rèn bìng hù sù lí bié hòu de sī niàn zhī qíng。 zhè shí， yóu yú wú zǐ 'ér yǐ shī chǒng de wáng huáng hòu kàn zài yǎn lǐ， biàn zhù dòng xiàng gāo zōng qǐng qiú jiāng wǔ zé tiān nà rù gōng zhōng， qǐ tú yǐ cǐ dǎ jī tā de qíng dí xiāo shū fēi。 táng gāo zōng zǎo yòu cǐ yì， dāng jí yīngyǔn。 yǒng huī 'èr nián（ 651） wǔ yuè， táng gāo zōng de xiào fú yǐ mǎn， wǔ zé tiān biàn zài dù rù gōng。 cì nián wǔ yuè， bèi bài wéi 'èr pǐn zhāo yí。
jù tā zài zhí zhǎng cháo zhèng yǐ hòu， jiù cháng zhù dōng dū luò yáng， zhōng shēn bù guī cháng 'ān。
hóng dào yuán nián（ 683） shí 'èr yuè， táng gāo zōng bìng shì， lín zhōng yí zhào： tài zǐ lǐ xiǎn yú jiù qián jí wèi， jūn guó dà shì yòu bù néng cái jué zhě， yóu wǔ zé tiān jué dìng。 sì tiān yǐ hòu， lǐ xiǎn jí wèi， shì wéi táng zhōng zōng。 wǔ zé tiān bèi zūn wéi huáng tài hòu。 |
|
zǐ
zhōng zōng lǐ xiǎn（ céng yòng míng lǐ zhé）
ruì zōng lǐ dàn（ céng yòng míng lǐ xù lún、 lǐ lún）
nǚ
tài píng gōng zhù， míng bù xiáng， xiàn yòu rén gēn jù《 quán táng wén · dài huáng tài zǐ shàng shí biǎo》 yī wén rèn wéi tā de běn míng shì lǐ lìng yuè。 |
|
| yí zhào shì hào píng shèng huáng hòu |
luò bīn wáng duì wǔ zé tiān de pī píng |
（ wǔ zé tiān fǎn bó luò bīn wáng héng héng liáng yǔ shēng）
shàng guān wǎn 'ér yī zhèn chóu chú， bàn shǎng shuō dào：“ zhè piān xí wén， bù dú yě bà。” wǔ zé tiān xiào dào：“ jì rán shì tǎo fá wǒ de xí wén， nà dāng rán shì jiāng wǒ mà dé hěn xiōng de liǎo。 nǐ pà wǒ tīng liǎo nán shòu má？ wǒ ruò shì pà rén mà， yě bù gǎn zuò kāi tiān pìdì yǐ lái dì yī gè nǚ huáng dì liǎo！ wǎn 'ér， nǐ fàng xīn dú bā， zhè xí wén shì luò bīn wáng zuò de， wén bǐ yī dìng bù huài， wǒ dǎo xiǎng xīn shǎng yī xià ní！”
shàng guān wǎn 'ér bèi wǔ zé tiān yī cuī zài cuī， zhǐ dé tāo chū nà piān xí wén， huǎn huǎn niàn dào：“ wěi lín cháo wǔ shì zhě， xìng fēi zhōu shùn， dì shí hán wēi。” wǔ zé tiān dào：“ hǎo， zhè wén zhāng qǐ dé hǎo， huà yě shuō dé duì！ wǒ chū shēn běn lái wēi jiàn， wǒ fù qīn shì mài mù cái de shāng rén， wǒ bó fù shì zhǒng guò dì de， wǒ de xìng qíng yě díquè bù shì hé shùn de。” shàng guān wǎn 'ér jì xù niàn dào：“ xī chōng tài zōng xià chén， céng yǐ gēngyī rén dài， bó hū wǎn jié， huì luàn chūn gōng。 yǐn xiān dì zhī sī， yīn tú hòu fáng zhī bì。 rù mén jiàn jí， é méi bù kěn ràng rén； yǎn xiù gōng chán， hú mèi piān néng huò zhù……” wǔ zé tiān jī jié zàn dào：“ zhè liǎng jù duì dé qiǎo！ wù， nà shì shuō wǒ mí huò xiān dì， shuō wǒ yín jiàn； qiān gǔ yǐ lái， nán rén zǒng shì zhè yàng mà nǚ rén de， bù guò， diào zǐ suī rán yòu diǎn lǎo tào， wén zhāng hái shì zuòde hǎo de， zài niàn， zài niàn。”
shàng guān wǎn 'ér liǎn shàng hū qǐ yī piàn hóng yún， dī shēng niàn dào：“ jiàn yuán hòu yú dí， xiàn wú jūn yú jù hù。” yuán lái zhè liǎng jù shì shuō wǔ zé tiān xiān hòu jià fù zǐ liǎng rén， cí shòu wéi“ hù”，“ jù hù” nǎi shì qín shòu luàn jiāo， yì sī shì shuō yóu yú wǔ zé tiān ér zào chéng liǎo fù zǐ liǎng dài huáng dì de“ qín shòu xíng wéi”， què hū shì mà dé hěn 'è dú de liǎo。 wǔ zé tiān bìng bù shēng qì， dàn què yě lù chū liǎo yī sī tòng kǔ de shén qíng， shuō dào：“ zhè shì wǒ yuàn yì de má？ xiān dì jiāng wǒ cóng ní gū 'ān lǐ jiē huí lái， yào qiáng pò wǒ zuò tā de fēi zǐ， wǒ yòu shénme bàn fǎ？ wǒ zhī bù yuàn yì sǐ， wéi de jiù shì shǐ tiān xià nǚ rén， yǐ hòu bù yào zài shòu nán zǐ zhè yàng de qī fù！ wǒ shòu liǎo fù zǐ liǎng dài de wǔ rǔ， luò bīn wáng bù mà tā de huáng dì， jié jiāng zuì míng dū tuī dào wǒ de shēn shàng， zhè shí zài bù suàn dé gōng píng！”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ bù bì dú xià qù liǎo bā？ fǎn zhèng gǒu zuǐ lǐ cháng bù chū xiàng yá。” wǔ zé tiān dào：“ bù！ nǐ zhè yàng mà luò bīn wáng yě shì bù gōng píng de。 shì dà fū yòu shì dà fū de kàn fǎ， zài tā men kàn lái， nǚ rén jiù shì huò shuǐ， nǚ rén 'ér zuò huáng dì gèng shì yāo niè， suǒ yǐ tā rèn wéi tā shì duì de。 tā xiě zhè piān xí wén de shí hòu yī dìng hěn dé yì， bìng bù jué dé zhè shì duì bié rén yī zhǒng bù gōng píng de wǔ rǔ。”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ hǎo， nà nǐ zài tīng tīng zhè jǐ jù。 zhè bù shì wú zhōng shēng yòu má？” jì xù niàn xià qù dào：“ jiā yǐ gān xī wéi xīn， chái láng chéng xìng。 jìn yā xié pì， cán hài zhōng liáng。 shā jiě tú xiōng， jiù jūn jiū mǔ。 rén shén zhī suǒ tóng jí， tiān dì zhī suǒ bù róng！” wǔ zé tiān hā hā xiào dào：“ wǒ de jiě jiě shì zì shā sǐ de， shā jiě yī shì， huò zhě hái kě yǐ bǔ fēng zhuō yǐng； jiù jūn、 jiū mǔ、 tú xiōng děng děng， què cóng hé 'ér lái？ wǒ dǎo xiǎng qǐ yī gè xiào huà liǎo， yòu yī gè jǔ zǐ kǎo shì de shí hòu， zuò de yī shǒu shī zhōng yòu liǎng jù shì shè dì jiāng nán sǐ， jiā xiōng sài běi wáng。 zhù kǎo guān lù qǔ liǎo tā， zhào tā jìn jiàn。 duì tā shuō dào：“ nǐ de shēn shì zěn me zhè yàng cǎn 'ā！” nà jǔ zǐ dào：“ shè dì jiāng nán sǐ shì shì shí； zhì yú jiā xiōng， zé xiàn zài hái hǎohǎo de huó zhe， wǒ shì wèile yào zuò hǎo zhè jù duì zhàng， méi nài hé zhǐ hǎo jiào jiā xiōng sǐ yī cì。”
shàng guān wǎn 'ér xiào de liú chū liǎo yǎn lèi， shuō dào：“ luò bīn wáng zhǐ qiú wén zhāng duì dé gōng zhěng， kàn lái hé nà jǔ zǐ yě chàbù duō。” jì xù niàn dào：“ yóu fù bāo cáng huò xīn， guī qiào shén qì。 jūn zhī 'ài zǐ， yōu zhī yú bié gōng； zéi zhī zōng méng， wěi zhī yǐ zhòng rèn。 míng hū， huò zǐ mèng zhī bù zuò， zhū xū hóu zhī yǐ wáng。 yàn zhuó huáng sūn， zhī hàn zuò zhī jiāng jìn。 lóng zhé dì hòu， shí xià tíng zhī dì shuāi。” wǔ zé tiān tīng dào zhè lǐ， yòu wēi xiào dào：“ zhè jǐ jù shì yòng lǚ hòu、 zhào fēi yàn hé bāo tā de diǎn gù， bǎ wǒ hé zhè jǐ gè huài nǚ rén xiāng bǐ， zǒng zhī shì nǚ zǐ， guó jiā， tā men bù qù tuī jiū qí tā yuán yīn， ér shì bǎ wáng guó de zuì guò， fàng zài nǚ rén tóu shàng！ hā hā， zhè zhēn shì tài jiǎn chuò liǎo。 zài niàn xià qù bā， xià miàn yīnggāi shì tì xú jìng yè lái kuā yào zì jǐ liǎo。”
shàng guān wǎn 'ér dào：“ bù cuò。” jì xù niàn dào：“ jìng yè huáng táng jiù chén， gōng hóu jiā zǐ。 fèng xiān jūn zhī chéng yè， hé běn cháo zhī hòu 'ēn。 sòng huī zǐ zhī xīng bēi， liáng yòu yǐ yě。 yuán jūn shān zhī liú tì、 qǐ tú rán zāi？ shì yòng qì fèn fēng yún， zhì 'ān dù jì。 yīn tiān hé xià zhī shī wàng， shùn yǔ nèi zhī tuī xīn。 ài jǔ yì qí， yǐ qīng yāo niè！” wǔ zé tiān xiào dào：“ wén zhāng zuòde hǎo！ zhǐ shì shuí shī wàng ní？ wǒ zuò liǎo huáng dì， tā men zhè bān‘ huáng hòu jiù chén， gōng hóu jiā zǐ’ díquè shì shī wàng de。 tiān xià de lǎo bǎi xìng kě méi yòu shī wàng 'ā！”
shàng guān wǎn 'ér jì xù niàn dào：“ yǐ cǐ zhì dí， hé dí bù cuī？ yǐ cǐ tú gōng， hé gōng bù kè？ gōng děng huò dùn hàn dì， huò yè zhōu qīn， huò yīng zhòng jì yú huó yán， huò shòu gù mìng yú huáng zhì。 yán yóu zài 'ěr， zhōng qǐ wàng xīn？ yī bēi zhī shì wèi qián， liù chǐ zhī gū hé tuō……” wǔ zé tiān dào：“ wù， zhè liǎng jù duì dé hěn hǎo，“ yī zhé zhī shì wèi qián， liù chǐ zhī gū hé tuō？ yī zhé zhī tǔ zhǐ de shì gāo zōng huáng dì de fén mù， liù chǐ zhī gū zhǐ de shì wǒ nà jǐ gè 'ér zǐ。 luò bīn wáng yào rén men jì qǐ xiān dì de fén mù， xiān dì de 'ér zǐ， lái bāng tā dǎ tiān xià， lái bāng tā huī fù xiān dì de jiāng shān。 zhè liǎng jù huà tīng lái chōng mǎn liǎo gǎn qíng， kě shì wǒ zuò mǔ qīn de hái méi yòu sǐ， zěn me néng shuō wǒ de 'ér nǚ shì liù chǐ zhī gū ní？ nán dào tā men de xīn mù zhōng， zhǐ yòu fù qīn， méi yòu mǔ qīn de má？” wǔ xuán shuāng dào：“ yī zhé zhī shì yě shuō bù shàng， nà yàng xióng zhuàng de huáng líng， qǐ néng shuō shì yī zhé zhī shì？” wǔ zé tiān dào：“ dà yuē yòu shì yīn wéi yào duì zhàng gōng zhěng de yuán gù bā？ zhè qiě bù guǎn tā， zài niàn xià qù。”
shàng guān wǎn 'ér xù niàn dào：“ cháng néng zhuǎn huò wéi fú， sòng wǎng shì jū。 gòng lì qín wáng qín， wú fèi dà jūn zhī mìng。 fán zhū jué shǎng， tóng zhǐ shān hé。” wǔ zé tiān hā hā xiào dào：“ gāng gāng qǐ shì， jiù zài jiǎng liè tǔ fēn fēng， gāo guān hòu lù liǎo。 yuán lái tā men bìng bù shì wèile bǎi xìng， ér shì wèile zì jǐ。 què yòu hé bì zhè yàng míng xiǎn de xiě chū lái ní？ zhè yàng de xí wén bù pà yǐn qǐ lǎo bǎi xìng de fǎn gǎn má？” shàng guān wǎn 'ér xù niàn dào：“ ruò qí juàn liàn qióng chéng， pái huái qí lù， zuò mèi xiān jǐ zhī zhào， bì yí hòu zhì zhī zhū。 qǐng kàn jīn rì yù zhōng， jìng shì shuí jiā zhī tiān xià！ ǹg， dú wán liǎo。” jiāng xí wén kāi qǐ， dì chěng gěi wǔ zé tiān 。
wǔ zé tiān jiē guò xí wén， xiào dào：“ zhè piān xí wén， zhēn shì zhì dì yòu jīn shí zhī shēng， jié jù yóu qí jié dé hǎo jí， jiù kě xī jīn rì zhī yù zhōng， bù huì shì tā men de tiān xià bà liǎo。 wǎn 'ér yā， nǐ cāi wǒ tīng liǎo zhè piān tǎo fá wǒ de xí wén， dì yī gè niàn tóu shì shénme？”
shàng guān wǎn 'ér dào，“ tiān hòu suǒ xiǎng de shì qíng， wǎng wǎng shì chū hū wǒ men de yì liào zhī wài de。” wǔ zé tiān dào：“ wǒ tīng liǎo zhè piān xí wén， shǒu xiān xiǎng dào de shì， zuò zǎixiàng de yīnggāi shòu dào zé bèi。 yòu zhè yàng zuò wén zhāng de rén， wèishénme fǎn 'ér ràng tā bèi xú jìng yè suǒ yòng？”
zhè fān huà bù yóu shàng guān wǎn 'ér yì xiǎng bù dào， lǐ yì gèng shì dà chī yī jīng， xīn zhōng xiǎng dào：“ luò bīn wáng bǎ tā mà dé gǒu xuè lín tóu， tā bù dàn bù dòng nù， fǎn 'ér zé guài zǎixiàng bù shàn yú yòng rén， zhè dù liàng zhēn fēi cháng rén suǒ jí。 wǒ men yǔ tā zhēng duó tiān xià， zhè pán qí zhǐ pà shì shū dìng de liǎo！” zhǐ tīng dé wǔ zé tiān xiào liǎo yī shēng， yòu dào：“ wén zhāng suī rán xiěde hěn hǎo， duì zhàng gōng zhěng， diào zǐ kēng qiāng， kě shì què háo wú lì liàng！ nǐ men kàn liǎo tā zhè piān wén zhāng kě yòu yī jù huà tí dào lǎo bǎi xìng me？ méi yòu！ tā fān lái fù qù， zhǐ shì gōng jī wǒ gè rén de sī dé， yòng jìn yī qiē 'è dú de yán cí lái wū miè wǒ； zài qí cì jiù shì yào gōng hóu guì zú gēn tā qǐ shì， jiāng lái kě yǐ dé gāo guān hòu lù。 tā men jì hào chēng yì shī， lǐ gāi yòng mín fá zuì， dàn tā men què bù tì lǎo bǎi xìng shuō yī jù huà！ tā men bù lǐ huì lǎo bǎi xìng， lǎo bǎi xìng yòu zěn huì guān xīn tā de shì yè？ suǒ yǐ zhè shì yī piān hǎo wén zhāng， què bù shì yī piān yòu lì liàng de xí wén！” xiē liǎo yī xiē， yòu wēi wēi xiào dào：“ wǒ xiǎng qǐ péi xíng jiǎn yǐ qián céng pǐn píng guò tā men， shuō‘ shàng xiān qì shí 'ér hòu wén yì’。 shuō tā men zhuān gǎo wén yì， jiàn shí bù gāo， zhè huà shuō dé pō yòu dào lǐ。” |
hòu rén duì tā de píng jià |
wéi bù kě fǒu rèn de shì， wǔ zé tiān duì lì shǐ zuò chū guò jù dà de gòng xiàn。
wǔ zé tiān duì lì shǐ fā zhǎn zuò chū de dì yī gè gòng xiàn shì， dǎ jī liǎo bǎo shǒu de mén fá guì zú。 wǔ zé tiān bèi lì wéi huáng hòu yǐ hòu， bǎ fǎn duì tā zuò huáng hòu de zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng děng rén yī gè yī gè dedōu gǎn chū liǎo cháo tíng， biǎn zhú dào biān yuǎn dì qū。 zhè duì yú wǔ zé tiān lái shuō， shì shā jī jǐng hóu， dàn zhè xiē guān lǒng guì zú hé tā men de yǐ fù zhě， zài dāng shí yǐ jīng chéng wéi yī zhǒng jì dé lì yì de bǎo shǒu lì liàng。 bǎ tā men gǎn chū zhèng zhì wǔ tái biāo zhì zhe guān lǒng guì zú cóng běi zhōu yǐ lái cháng dá yī gè duō shì jì tǒng zhì de zhōng jié， yě wéi shè huì jìn bù hé jīng jì fā zhǎn chuàng zào liǎo yī gè liáng hǎo de tiáo jiàn。
dì 'èr shì cù jìn liǎo jīng jì de fā zhǎn。 suī rán， zǎo zài zhēnguàn nián jiān jiù tí chū guò“ quàn nóng sāng” de zhèng cè， dàn shì yóu yú gè zhǒng yuán yīn， wèi néng hěn hǎo de shī xíng。 yīn cǐ， wǔ zé tiān zài jiàn yán shí 'èr shì zhōng jiù jiàn yì“ quàn nóng sāng， bó fù yì”。 zài tā zhǎng quán yǐ hòu， yòu biān zhuàn liǎo《 zhào rén běn yè jì》 bān fā dào zhōu xiàn， zuò wéi zhōu xiàn guān quàn nóng de cān kǎo。 tā hái zhù yì dì fāng lì zhì， jiā qiáng duì dì zhù guān lì de jiān chá。 duì yú tǔ dì jiān bìng hé táo wáng de nóng mín， yě cǎi qǔ bǐ jiào kuān róng de zhèng cè。 yīn cǐ， wǔ zé tiān tǒng zhì shí qī， shè huì shì xiāng dāng 'ān dìng de， nóng yè、 shǒu gōng yè hé shāng yè dōuyòu liǎo cháng zú de fā zhǎn， rén kǒu yě yóu táng gāo zōng chū nián de 380 wàn hù jìn yī bù zēng jiā dào 615 wàn hù， píng jūn měi nián zēngzhǎng 9.1%。 zhè zài zhōng gǔ shí dài， shì yī gè hěn gāo de zēngchánglǜ， yě shì fǎn yìng wǔ zé tiān shí qī táng dài jīng jì fā zhǎn de kè guān shù jù。
dì sān gè gòng xiàn shì wěn dìng liǎo biān jiāng xíng shì。 wǔ zé tiān zhí zhèng hòu， biān jiāng bìng bù tài píng。 xī fāng xī tū jué gōng zhàn liǎo 'ān xī sì zhèn， tǔbō yě bù duàn zài qīng hǎi yī dài duì táng zhǎn kāi jìn gōng。 běi biān yī dù chén fú de tū jué hé dōng běi de qì dān yī zhí dǎ dào hé běi zhōng bù。 wǔ zé tiān yī fāng miàn zǔ zhì fǎn gōng， huī fù liǎo 'ān xī sì zhèn， dǎ tuì liǎo tū jué、 qì dān de jìn gōng， tóng shí zài biān dì shè lì jūn zhèn， cháng zhù jūn duì， bìng bǎ gāo zōng mò nián zài qīng hǎi tún tián de zuò fǎ tuī guǎng dào xiàn gān sù zhāng yè， wǔ wēi、 nèimēng gǔ wǔ yuán hé xīn jiāng jí mù sà 'ěr yī dài。 yǐ wēn hé de mín zú zhèng cè， jiē nà duō yuán wén huà de fā zhǎn。 duì zài tún tián gōng zuò shàng zuò chū liǎo jù dà gòng xiàn de lóu shī dé， wǔ zé tiān tè gèng zhì shū jiā miǎn。 shū zhōng tè bié zhǐ chū， yóu yú tún tián， shǐ dé běi fāng zhèn bīng de liáng shí“ shù nián xián dé zhī gěi”。
dì sì gè gòng xiàn shì tuī dòng liǎo wén huà de fā zhǎn。 táng rén shěn jì jì zài tán jí kē jǔ zhì dù shí shuō dào：“ tài hòu pō shè wén shǐ， hǎo diāo chóng zhī yì。”“ tài hòu jūn lín tiān xià 'èr shí yú nián， dāng shí gōng qīng bǎi bì， wú bù yǐ wén zhāng dá， yīn xún rì jiǔ， jìn yǐ chéng fēng”。 shěn jì jì de zhè xiē huà bāo hán liǎo fēng fù de nèi róng。 yī shì wǔ zé tiān zhòng shì kē jǔ， dà kāi zhì kē。 yòu yī cì cè shì zhì kē jǔ rén shí， tā qīn lín kǎo chǎng， zhù chí kǎo shì。 èr shì dāng shí jìn shì kē hé zhì kē kǎo shì zhù yào dōushì kǎo cè wèn， yě jiù shì shēn lùn。 wén zhāng de hǎo huài shì lù qǔ de zhù yào biāo zhǔn。 sān shì wǔ zé tiān yòng rén bù kānmén dì， bù wèn nǐ shì fǒu shì gāo jí guān lì de zǐ sūn， ér shì kàn nǐ shì fǒu yòu zhèng zhì cái néng。 yīn cǐ tè bié zhù yì cóng kē jǔ chū shēn zhě zhōng jiān xuǎn bá gāo jí guān lì。 kē jǔ chū shēn zuò dào gāo jí guān lì de yuè lái yuè duō。 zhè jiù dà dà cì jī liǎo shī rén cān jiā kè jū de jī jí xìng， gèng cì jī liǎo yī bān rén dú shū xué xí de rè qíng。 zhè jiù shì shěn jì jì suǒ shuō de“ jìn yǐ chéng fēng”。 kāi yuán、 tiān bǎo nián jiān“ fù jiào qí zǐ， xiōng jiào qí dì”，“ wǔ chǐ tóng zǐ chǐ bù yán wén mò yān” de shè huì fēng qì， jiù shì cóng wǔ zé tiān shí qī kāi shǐ de。 zhèng shì wén huà de pǔ jí， tuī dòng liǎo wén huà de quán miàn fā zhǎn。 zhù míng de shī rén hé wén xué jiā cuī róng、 lǐ qiáo dōushì zhè gè shí qī yǒng xiàn chū lái de。 diāo sù、 huì huà yě dá dào liǎo qián suǒ wèi yòu de shuǐ píng。
wǔ zé tiān zhù zhèng chū qī， yóu yú dà xīng gào mì zhī fēng， zhòng yòng kù lì zhōu xīng、 lái jùn chén děng， jiā shàng hòu shì shǐ xué jiā bù chǐ yú tā yōng yòu nán pín fēi（ chēng wéi“ nán chǒng”）， suǒ yǐ shǐ shū nèi dū duì tā de suǒ zuò suǒ wéi dà jiā biān dá， zhí chì qí yīn xiǎn、 cán rěn、 shàn nòng quán shù， yǔ zhōng zōng shí wéi hòu zhī zhuān zhèng， hé chēng wéi wǔ wéi zhī luàn。 dàn zhào yì wéi wǔ zé tiān de sī shēng huó biàn hù， shuō：“ rén zhù fù yòu sì hǎi， fēi pín dòng qiān bǎi， hòu jì wéi nǚ wáng， ér suǒ chǒng xìng bù guò shù rén， gù yì wèi zú shēn guài， gù hòu chū bù yǐ wéi huì， ér qiě bù bì huì yě。”
wǔ zé tiān yě yòu bù shǎo xiāo jí de xíng wéi。 tā xìn tú、 chóng fó jiào、 jiàn sì yuàn、 zhù míng táng、 zào tiān shū、 zhù jiǔ dǐng， làng fèi liǎo dà liàng de rén lì wù lì。 zài dǎ jī zhèng dí de guò chéng zhōng yě bù miǎn làn shā wú gū。 guān lì dà zēng yě bì rán jiā zhòng liǎo nóng mín de fù dān， zài tā tǒng zhì shí qī jìn guǎn shè huì jīng jì yòu suǒ shàng shēng， dàn táo hù wèn tí yǐ jīng rì yì yán zhòng， fǔ bīng zhì kāi shǐ zǒu xiàng pò huài。 wǔ zé tiān zhòng yòng wǔ shì zōng shì wǔ chéng sì、 wǔ sān sī、 wǔ yōu xù jí wǔ yōu níng děng rén， bìng dà fēng wǔ shì zōng rén wéi wáng。 dà chén jí Xū děng rén shēn yǐ sì jūn zhī xuǎn wéi lǜ， wǔ zé tiān yě gǎn dào zuò wéi nǚ zǐ， sǐ hòu zhǐ néng rù lǐ jiā zōng miào xiǎng zǐ sūn jì sì， suǒ yǐ jiē shòu chén xià jiàn yì， yú shèng lì yuán nián（ 698） yíng hái lú líng wáng lǐ xiǎn， fù lì wéi tài zǐ。 wǔ shì wǎn nián chǒng 'ài nán qiè zhāng chāng zōng、 zhāng yì zhī xiōng dì， èr rén hú jiǎ hǔ wēi， zuò wēi zuò fú。 |
|
wǔ zé tiān wèile sǎo qīng qí dēng jī chēng dì de zhàng 'ài， dà sì zhū lù lǐ táng huáng zú shì lì， táng gāo zǔ、 táng tài zōng、 táng gāo zōng de zǐ sūn bèi qí zhū shā dài jìn， shèn zhì lián tā de liù gè qīn shēng zǐ nǚ zhōng de yī gè nǚ 'ér、 liǎng gè 'ér zǐ， yě chéng wéi tā duó quán dǒu zhēng de xī shēng pǐn。 bèi tā biǎn zhú ruǎn jìn de lú líng wáng lǐ xiǎn（ táng zhōng zōng） céng xià dé jǐ cì yù xún duǎn jiàn。
wǔ zé tiān hái zài cháo táng shàng shè lì tóng guǐ， cháo yě shàng xià rén rén zì wēi， guān yuán shàng cháo rú tóng fù xíng chǎng。 |
|
| wǔ zé tiān wèile gǎi gé wén huà， chuàng zào liǎo zé tiān wén zì。 bù fēn de zé tiān wén zì hái chuán dào rì běn、 hán guó， shèn zhì chéng wéi mǒu xiē rì běn rén de rén míng yòng zì。 |
yòu guān yú wǔ zé tiān de xìng míng |
| wǔ zé tiān de yìng gāi shì“ wǔ yuán huá”。 |
wǔ zé tiān de nián líng mì mì |
“ qí shí yào nòng qīng chǔ wǔ zé tiān de zhēn shí chū shēng dì， zhǐ xū gǎo qīng chǔ tā de chū shēng shí jiān。” chén yáng fēn xī：“ shǐ shū gěi chū liǎo wǔ zé tiān de sǐ wáng shí jiān hé nián líng， dàn què huí bì liǎo chū shēng shí jiān。 bù shì yīn wéi tā men bù dǒng nì tuī， ér shì yīn wéi bāo kuò sī mǎ guāng zài nèi de shǐ xué jiādōu duì qí chū shēng nián yuè cún yí， qí shí yán jiū wǔ zé tiān shǐ yòng guò de nián hào jiù huì fā xiàn wǔ zé tiān sǐ wáng nián líng de mì mì。”
tā zài lùn zhèng wǔ zé tiān de chū shēng dì shí， shǒu xiān yǐn liǎo lǐ shāng yǐn de shī《 lì zhōu jiāng tán zuò》， zài fēn xī liǎo zhè shǒu shī hòu xiě dào：“ táng dài de lì zhōu， jí sì chuān guǎng yuán xiàn ( jīn guǎng yuán shì )， kě jiàn lí wǔ zé tiān zhī sǐ ( gōng yuán 705 nián ) jǐn yī bǎi sì wǔ shí nián de lǐ shāng yǐn shì kěn dìng wǔ zé tiān chū shēng yú guǎng yuán。” |
yuè jù jù mù《 zé tiān huáng dì》 |
lì shǐ jù。 wú chēn（ zhí bǐ）、 wáng wén juān、 mèng yún dì 1959 nián chuàng zuò。
shàng hǎi yuè jù yuàn 'èr tuán yú 1959 nián 6 yuè， shǒu yǎn yú shàng hǎi yì shù jù chǎng。 wú chēn、 xú yù lán dǎo yǎn， gù zhèn xiá biānqǔ， sū shí fēng、 gù dà liáng wǔ měi shè jì， chén lì huá fú zhuāng zào xíng shè jì， míng dào xuān dēng guāng shè jì。 wáng wén juān shì wǔ zé tiān 、 zhèng zhōng méi shì táng gāo zōng、 wú xiǎo lóu shì shàng guān yí、 xú huì qín shì xú jìng yè、 xú yù lán shì dí rén jié。 jù zuò zhě gēn jù shǐ liào， zhuólì biǎo xiàn wǔ zé tiān xióng cái dà lüè de zhèng zhì jiā fēng dù， shòu dào wén yì jiè de hǎo píng。 wáng wén juān bàn yǎn de wǔ zé tiān jù yòu háo mài de qì bó hé jī zhì guǒ duàn de xìng gé， yì shòu xíng nèi zàn shǎng。《 shàng hǎi xì jù》 1960 nián 5 yuè hào fā biǎo liǎo gāi jù jù běn。 shàng hǎi wén yì chū bǎn shè yú 1960 nián 8 yuè chū bǎn liǎo gāi jù de dān xíng běn。 1961 nián hé nán yù jù yuàn jiāng cǐ jù yí zhí yǎn chū。 wú sù qiū zhù yǎn de jīng jù《 zé tiān nǚ huáng》 yì jù cǐ jù gǎi biān。 |
|
jiǎ jìng wén《 zhì zūn hóng yán》
pān yíng zǐ《 yī dài nǚ huáng》
sī qín gāo wá《 wú zì bēi gē》
lǚ zhōng《 shén tàn dí rén jié 1~3》
guī yà lěi《 dà míng gōng cí》
wāng míng quán《 jìng huā yuán》 |
|
| wǔ mèi、 wǔ mèi niàn、 wǔ zhào、 wǔ zhāo yí、 zé tiān shùn shèng huáng hòu、 shèng mǔ shén huáng、 zé tiān huáng dì、 nǚ huáng wǔ zé tiān 、 wǔ cái rén、 zé tiān dà shèng huáng dì |
|
yī dài nǚ huáng wǔ zé tiān zài wèi shí liù nián wǔ shì wéi táng kāi guó gōng chén wǔ shì huò cì nǚ， mǔ qīn yáng shì， wǔ zé tiān zǔ jí shān xī wén shuǐ， zài sì chuān lì zhōu（ jīn guǎng yuán） dù guò tā de tóng nián hé shàonián shí qī。 běn míng bù xiáng， 14 suì rù hòu gōng wéi cái rén（ zhèng wǔ pǐn）， táng tài zōng cì míng mèi， rén chēng“ wǔ mèi niàn”。
tài zōng sǐ hòu， wǔ zé tiān rù gǎn yè sì wéi ní。 táng gāo zōng jí wèi， fù zhào rù gōng fēng wéi zhāo yí， jìn zhāo yí（ èr pǐn）， yǔ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi duō cì zhōu xuán yú hòu gōng， nián jì 26 suì。
wǔ zé tiān shàn móu xīn jì， xīn hěn shǒu là， jiān shè wén shǐ， fù yòu cái qì。 27 suì cái chǎn xià cháng nǚ， jù《 zī zhì tōng jiàn》 jìzǎi： wǔ zé tiān de cháng nǚ chū shēng hòu cái yī yuè zhī jì， wáng huáng hòu lái kàn guò tā de nǚ 'ér zhī hòu， tā jiù qīn shǒu bǎ nǚ 'ér gěi shā sǐ liǎo， shū lǐ de yuán huà shì“ sòng dào rì běn”。 gāo zōng dà nù， yú shì bǎ wáng huáng hòu biǎn wéi shù rén。
yǒng huī liù nián（ 655 nián） gāo zōng lì wǔ shì wéi huáng hòu， shàng yuán yuán nián（ 674 nián）， yǔ gāo zōng bìng chēng“ èr shèng”。 hóng dào yuán nián（ 683 nián） gāo zōng qù shì， zhōng zōng lǐ xiǎn jí wèi， wǔ shì wéi huáng tài hòu， lín cháo chēng zhì hòu gǎi míng zhào。
sì shèng yuán nián（ 684 nián）， fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， lì ruì zōng lǐ dàn， jì xù lín cháo chēng zhì。
zài chū yuán nián， fèi ruì zōng， zì chēng shèng shén huáng dì， gǎi guó hào wéi zhōu， dìng dōng dū luò yáng wéi shén dū， shǐ chēng“ wǔ zhōu”， shàng zūn hào“ shèng shén huáng dì”。 wǔ zé tiān bèi zhōng guó shì jiè jì lù xié huì shōu lù wéi zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī yī wèi nǚ huáng dì。
dāng cháo qī jiān， biǎn zhú lǎo chén， rèn yòng kù lì。 táng chū de yuán lǎo zhòng chén rú zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 yú zhì níng、 péi yán děng rén， shǎo shù bèi biǎn zhú， duō shù zāo zhū shā。 jǔ xíng diàn shì， chuàng wǔ jǔ、 zì jǔ、 shì guān děng zhì， jīng jì shàng cǎi qǔ bó fù liǎn、 xī gān gē、 shěng lì yì děng zhù zhāng， yīn cǐ zài qí zhí zhèng de bàn gè shì jì zhōng， shè huì jīng jì chéng xiàn zhèng jì huī huáng， guó wēi dà zhèn。 wǔ zé tiān dū chéng · shén dū luò yáng fù yuán mó xíng
shén lóng yuán nián（ 705 nián） zhēngyuè， zhāng jiǎn zhī、 huán yàn fàn、 cuī xuán、 jìng huī děng rén lián hé yòu yǔ lín dàjiàng jūn lǐ duō zuò fā dòng zhèng biàn， bī wǔ zé tiān tuì wèi， yíng zhōng zōng fù wèi。 tóng nián shí yī yuè qù shì， shì dà shèng zé tiān huáng dì。
wǔ shì lìng yòu fèi chú de zūn hào“ shèng shén huáng dì”、“ jīn lún shèng shén huáng dì”、“ cí shì yuè gǔ jīn lún shèng shén huáng dì”、“ tiān cè jīn lún shèng shén huáng dì”、“ zé tiān yà shèng huáng hòu” děng。 hòu shì tōng cháng chēng wǔ shì wéi“ wǔ zé tiān ”
gōng yuán 705 nián， zǎixiàng zhāng jiǎn zhī chéng wǔ zé tiān nián lǎo bìng wēi， yōng lì zhōng zōng fù wèi， zūn wǔ shì wéi“ huáng tài hòu”。 tóng nián dōng， wǔ shì sǐ， xiǎng nián 82 suì， yí zhào“ qù dì hào， chēng zé tiān dà shèng huáng hòu。” lǐ bái bǎ wǔ zé tiān liè wéi táng cháo“ qī shèng” zhī yī。 wǔ zé tiān sǐ hòu， lì“ wú zì bēi”。 zì qín hàn yǐ lái， dì wáng jiàngxiàng wú bù xī wàng sǐ hòu néng shù bēi lìzhuàn， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī yī gè nǚ huáng dì de shí bēi què méi yòu kè yī gè zì。 qí shuō fǎ yòu jǐ zhǒng： dì yī zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān lì“ wú zì bēi” shì yòng yǐ kuā yào zì jǐ， biǎo shì gōng gāo dé dà fēi wén zì suǒ néng biǎo dá； dì 'èr zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān lì“ wú zì bēi” shì yīn wéi zì zhī zuì niè zhòng dà， gǎn dào hái shì bù xiě bēi wén wéi hǎo； dì sān zhǒng shuō fǎ rèn wéi， wǔ zé tiān shì yī gè yòu zì zhī zhī míng de rén， lì“ wú zì bēi” shì cōng míng zhī jǔ， gōng guò shì fēi ràng hòu rén qù píng lùn， zhè shì zuì hǎo de bàn fǎ； hái yòu yī zhǒng shuō fǎ， wǔ zé tiān de 'ér zǐ hèn tòu liǎo zì jǐ de mǔ qīn， tā běn xiě hǎo bēi wén， què bèi tā de 'ér zǐzàng zài liǎo mù shì zhī zhōng， liú xià yī kuài wú zì bēi。
lìng wài， wéi tā chéng qīng yī xià， tā yǔ lǐ jūn xiàn méi yòu rèn hé guān xì， tā men shèn zhì dōubù rèn shí。 lǐ jūn xiàn shì zǎo xiē bèi tài zōng chǔsǐ de yī gè jiāng jūn。 bù yào shòu《 zhì zūn hóng yán》 de yǐng xiǎng。 dàn shì，《 zhì zūn hóng yán》 lǐ miàn shuō tài zōng shí qī céng jīng chū guò yī kuài shí bēi shì zhēn de， dāng shí chǔsǐ de zhèng shì lǐ jūn xiàn。 |
wǔ zé tiān zī liào xiāng guān shì jiàn |
wǔ shì chū shēng shí jiān
dì yī cì xiū de《 zé tiān shí lù》 hé 'èr cì xiū de《 zé tiān shí lù》 yǐ jīng wú cóng xún zhǎo，《 zī zhì tōng jiàn》 yǐ jù dāng shí dì 'èr cì xiū de《 zé tiān shí lù》 jìzǎi wǔ zé tiān sǐ shí wéi bā shí 'èr suì， dàn shì hé qí tā shǐ shū hěn bù yī zhì。《 táng huì yào - huáng hòu - tiān hòu wǔ shì》 tiáo hé《 xīn táng shū - wǔ hòuzhuàn》 wéi bā shí yī suì shuō，《 jiù táng shū - zé tiān jì》 yòu bā shí sān suì shuō， jiā shàng《 zī zhì tōng jiàn》 de bā shí 'èr suì shuō。 nà me dào dǐ wǔ zé tiān sǐ de shí hòu shì duō dà nián líng ní？ àn zhào dì yī zhǒng shuō fǎ， wǔ zé tiān shì shēng yú wǔ dé bā nián， dì 'èr zhǒng shuō fǎ shì shēng yú wǔ dé liù nián， dì sān zhǒng shuō fǎ wǔ dé qī nián。 què dìng wǔ shì sǐ wáng nián líng hěn jiǎn dān， shǒu xiān cóng tā rù gōng de shí jiān lái kàn， wǔ shì shì zhēnguàn shí 'èr nián nián rù gōng， xíng nián shí sì suì（ yòu xū suì）。 yóu cǐ kě yǐ què dìng wǔ shì shēng yú wǔ dé bā nián， sǐ yú shén lóng yuán nián dǐ， jiā xū suì shì bā shí yī suì。
wǔ zé tiān shēng nián de lìng yī quán wēi xué shuō： yī dài nǚ huáng wǔ zé tiān yú táng tài zōng zhēnguàn 'èr nián（ gōng yuán 628 nián， nóng lì wù zǐ nián） shí yī yuè 'èr shí sān rì（ dà zhōu lì zhēngyuè 'èr shí sān rì） chū shēng zài sì chuān guǎng yuán（ lì zhōu）。
wǔ zé tiān míng yǔ zì
wǔ zé tiān míng zhào， zì míng kōng， táng tài zōng cì míng wǔ mèi， chēng dì hòu yǐ wǔ zhào wéi míng。
gǔ dài nǚ xìng yòu míng yě yòu zì， hàn cháo cháng bù fēn nán nǚ， míng、 zì kě tōng yòng， nán běi cháo zhī hòu nán nǚ míng、 zì cái yòu qū bié， nǚ xìng duō yǐ huā cǎo jiāo měi、 zhēn róu míng mèi děng yīn xìng wén zì qǔ míng， qū bié yǔ nán xìng。
《 xīn táng shū》 hé《 jiù táng shū》 shuō wǔ shì míng“ zhào”， dàn shì“ zhào” wǔ shì chēng dì zhī hòu zào de zì， suǒ yǐ bù kě néng wéi fù mǔ suǒ qǐ de míng zì。
“ wǔ zé tiān ” zhè gè míng zì de běn lái yě bù shì tā běn lái de míng zì。 shǒu xiān，“ zé tiān” zhè gè cí bù shì míng zì， tā shì wǔ zé tiān tuì wèi zhī hòu， xīn huáng dì gěi tā shàng de zūn hào de yī bù fēn。（ zūn hào wéi zé tiān dà shèng huáng dì， hòu lái suí zhe lì shǐ de biàn qiān biàn chéng liǎo， zé tiān dà shèng huáng hòu， zài dào hòu lái chéng zé tiān shùn shèng huáng hòu。 kě shì bù lùn zěn me biàn， zé tiān zhè liǎng gè zì shì bǎo liú xià lái liǎo。“ zé tiān” yě dài biǎo liǎo táng cháo rén duì tā de yī gè píng jià）
《 jiù táng shū - sūn chù yuē chuán》 jìzǎi“ xún bì zhōng gōng huì， gǎi míng mào dào”， yóu cǐ kě jiàn， wǔ shì yuán míng yǔ chù、 yuē yòu guān。 sūn chù yuē míng chù yuē， zì mào dào， qǔ xiāo míng， yǐ zì xíng zhī， zhè yǔ táng cháo de qíng kuàng duō yòu xiāng tóng， wǔ shì fù wǔ shì huò jiù shì yǐ zì xíng zhī， wǔ shì de xiōng dì yě shì děng yědōu shì yǐ zì xíng zhī。 xià miàn zán men zài kàn《 xīn táng shū - wéi sī qiān chuán》“ běn míng rén yuē， zì wéi sī， yǐ yīn lèi zé tiān fù huì， gù chēng yǔ yān” dàn shì wǔ shì huò míng jì， zì shì huò， suǒ yǐ zhè gè jì lù yòu wèn tí。 yīnggāi shì huì wǔ zé tiān de míng， suǒ yǐ gǎi de。 wèishénme bù shuō shì“ chù” ní， jiǎn dān yīn wéi wǔ shì chēng 'èr shèng de shí hòu， yòu zǎixiàng hǎo chù jùn， rú guǒ shì chù， nà me zuò wéi wǔ zé tiān xīn fù de hǎo chù jùn yě yī dìng huì gǎi， dàn shì tā méi yòu gǎi， nà jiù bù shì“ chù”。
wèishénme què dìng wǔ zé tiān de zì shì míng kōng ní？ shǒu xiān wǔ zé tiān de mǔ qīn yáng shì， chóng shàng fó jiào， tā jí yòu kě néng gěi wǔ zé tiān qǔ yī gè yǔ fó jiào yòu guān de míng zì。“ zhào” shì wǔ zé tiān chēng dì zhī hòu zào de zì， dàn shì míng kōng shì tā chēng dì zhī qián céng yòng guò yī duàn shí jiān de míng zì。 shǐ shū jìzǎi“ zhèn yí yǐ‘ míng kōng’ wéi míng”， zhī hòu cái yòng“ zhào” wéi míng。 míng kōng yě yòu kě néng shì wǔ shì zài gǎn yè sì shí yòng de fǎ hào， dàn shì tā de jiě jiě míng shùn， zì míng zé， tā jiě jiě méi yòu zuò guò ní gū， suǒ yǐ gēn jù shǐ shū děng yán jiū， míng kōng shì wǔ zé tiān de zì， hòu lái tā yòng zì zuò liǎo fǎ hào， rán hòu yòu yòu yī duàn shí jiān yǐ zhào jiā zú guàn lì yǐ zì xíng zhī。
yuē yòu yù qī、 jiǎn yào、 jié shěng、 qióng fá děng yì sī， míng kōng yě yòu zhè gè yì sī， suǒ yǐ gēn jù gǔ dài qǐ míng de guī lǜ， zhè yì sī shì xiāng pèi de， yáng shì xìn fó， suǒ yǐ gèng yòu kě néng wéi wǔ shì yǐ míng kōng wéi zì， yǐ yuē wéi míng。
mèi niàn bù kě néng shì wǔ zé tiān de zì， gèng bù kě néng shì míng。 tā fù mǔ dōushì chū shēn guì zhòu， qí mǔ gèng shì míng mén dà zú， bù kě néng dī sú dào yòng“ mèi” zhè gè zì， gèng bù kě néng wéi tā qǐ míng“ mèi niàn”。《 xīn táng shū - wǔ hòuzhuàn》 jìzǎi“ tài zōng wén shì huò nǚ měi， zhào wéi cái rén， fāng shí sì suì。 mǔ…… mǔ tí…… jì jiàn dì， cì hào‘ wǔ mèi’” suǒ yǐ wǔ mèi shì tài zōng cì， zhì yú wǔ mèi niàn zé bù kě chá， kě néng shì yīn wéi xí guàn， zài hòu miàn jiā liǎo yī gè“ niàn”。
“ wǔ zhào” míng zì lái yuán
wǔ shì míng chēng“ zhào”， qǐ yú tā chēng dì qián xī， bìng fēi yuán míng。 shì tā de táng wài shēng fèng gé shì láng zōng qín kè suǒ xiàn de 12 gè xīn zì zhōng de dì yī gè zì。 zhè gè xīn zào de“ zhào” zì， jìn guǎn yì sī yǔ“ zhào” zì xiāng tóng， dàn jié gòu tè shū， néng shǐ rén lián xiǎng dào rì yuè dāng kōng， guāng máng wàn zhàng zhè yī bàng bó jǐng xiàng， zhè yě kě néng shì wǔ zé tiān dú zhōng qíng yú tā， bìng xuǎn zuò zì jǐ míng zì de zhù yào yuán yīn。“ zé tiān” èr zì shì hòu shì duì tā de chēng wèi。 jì yīn wǔ zé tiān dāng nián shì zài zé tiān mén shàng xuān bù gǎi táng wéi zhōu de， yòu yīn“ zé tiān” èr zì yòu“ xiào fǎ yú tiān dì fǎ zé” de hán yì， dào táng kāi yuán jiǔ nián（ gōng yuán 721 nián）， zài biān zhuàn《 zé tiān shí lù》 yī shū shí， tè yòng“ zé tiān” èr zì， lái chēng hū zhè wèi jì shì huáng hòu yòu dāng guò huáng dì de fēi fán nǚ xìng。 zhè shì wǔ zé tiān zhè gè tè shū míng zì zuì zǎo de chū xiàn。 ér wǔ zé tiān zhè yī míng chēng， zé shì zài hòu shì zhī rén duì tā de píng jià zhú jiàn shēng gāo yǐ hòu cái suí zhī liú xíng de。
wǔ shì sǐ wáng shí jiān
wǔ shì zú rì shǐ shū jìzǎi duō yòu bù tóng， dàn jīng kǎo zhèng yīnggāi shì zài shén lóng yuán nián（ 705） shí yī yuè 'èr shí liù rì。
yóu yú tā shēng qián céng dāng huáng dì， gù sǐ hòu bù jiǔ（ shén lóng 'èr nián 706） wǔ yuè jiǔ rì， zuǒ sàn qí cháng shì wǔ sān sī、 zhōng shū lìng wèi yuán zhōng、 lǐ bù shàng shū zhù qīn míng jí shǐ guān tài cháng shǎo qīng xú yàn bó、 mì shū shǎo jiān liǔ chōng、 guó zǐ sī yè cuī róng、 xú jiān děng， fèng xiū《 zé tiān shí lù》 èr（ huò zuò sān） shí juàn，《 wén jí》 yī bǎi 'èr shí juàn。 dàn yīn wǔ sān sī děng rén dāng shí fǎn fù zhèng biàn， zhèng cháo xiōng yǒng， qiě zuǒ yòu shǐ jú， gù suǒ bù néng lìng rén mǎn yì。 dào kāi yuán sì nián（ 710） shí yī yuè shí sì rì， xiū shǐ guān liú zhī jǐ、 wú jìng děng fèng xiū《 ruì zōng shí lù》 èr shí juàn、 yòu xiū《 zé tiān shí lù》 sān shí juàn、《 zhōng zōng shí lù》 èr shí juàn， shū chéng yǐ wén。 zhè shí kāi yuán huáng dì yǐ jīng qīng chú liǎo tài píng gōng zhù hé wǔ、 wéi děng cuàn quán dǎng yǔ， yǐ jīng méi yòu liǎo wǔ sān sī děng rén de yā lì， suǒ yǐ cǐ lèi shǐ jí nèi róng yòu hěn duō shān jiǎn， dàn shì yán gé míng què liǎo wǔ zé tiān de cù sǐ shí jiān。 qí zhōng yòu jìzǎi， wéi shén lóng yuán nián shí yī yuè 'èr shí liù rì， fēiwèi shén lóng yuán nián shí 'èr yuè shí liù rì。
wǔ zé tiān de shǔ xiāng
xiāo shū fēi wèihé piān yào zhòu wǔ zé tiān wéi shǔ ní？ zé tián ruì suì rèn wéi zhè yǔ wǔ zé tiān de xiāngzhǔ yòu guān ! zhēnguàn 'èr nián（ 628 nián） wéi wù zǐ nián， jí shì wǒ guó gǔ dài tiān gān dì zhī jì nián zhōng de shǔ nián。 |
|
《 jiù táng shū》 píng jià： shǐ chén yuē： zhì luàn， shí yě， cún wáng， shì yě。 shǐ jié、 zhòu zài shàng， suī shí yáo bù néng zhì； shǐ yáo、 shùn zài shàng， suī shí jié bù néng luàn； shǐ nuò fū nǚ zǐ chéng shí dé shì， yì zú zuò zhì qún shēng zhī mìng， sì xíng bù yì zhī wēi。 guān fū wǔ shì chēng zhì zhī nián， yīng cái jiē zhěn， mǐbù tòng xīn yú jiā suǒ， ě wàn yú cháo wēi， jìng bù néng bào xiān dì zhī 'ēn， wèi wú jūn zhī zǐ。 é zhì wú gū bèi xiàn， yǐn jǐng jiù zhū， tiān dì wéi lóng， qù jiāng 'ān suǒ？ bēi fū！
xī yǎn bí zhī chán， gǔ chēng qí dú； rén zhì zhī kù， shì yǐ wéi yuān。 wǔ hòu duó dí zhī móu yě， zhèn hóu jué qiǎng bǎo zhī 'ér， zū hǎi suì jiāo tú zhī gǔ， qí bù dào yě shèn yǐ， yì jiān rén dù fù zhī héng tài yě。 rán yóu fàn yán dǎng yì， shí lǐ zhèng rén。 chū suī pìn jī sī chén， zhōng néng fù zǐ míng bì， fēi yǔ biàn yuán zhōng zhī zuì， shàn yán wèi rén jié zhī xīn， zūn shí xiàn 'ér yì xìng chén， tīng zhōng yán 'ér zhū kù lì。 yòu zhǐ zāi， yòu zhǐ zāi！
zàn yuē： lóng chí yì mào， bǐng diàn chāng chǔ。 hú wéi qióng hào， shēng cǐ kuí xū？ duó rǎng shén qì， huì xiè huáng jū。 qióng yāo bái shǒu， jiàng jiàn hé rú。
《 xīn táng shū》 píng jià： xī dū kǒng zǐ zuò《 chūn qiū》 ér luàn chén zéi zǐ jù， qí yú shā jūn cuàn guó zhī zhù， jiē bù chù jué zhī， qǐ yǐ qí dào 'ér yòu zhī zhě， mò dà zhī zuì yě， bù méi qí shí， suǒ yǐ zhù qí dà 'è 'ér bù yǐn yú？ zì sī mǎ qiān、 bān gù jiē zuò《 gāo hòu jì》， lǚ shì suī fēi cuàn hàn， ér dào zhí qí guó zhèng， suì bù gǎn méi qí shí， qǐ qí dé shèng rén zhī yì yú？ yì yì 'ǒu hé yú《 chūn qiū》 zhī fǎ yě。 táng zhī jiù shǐ yīn zhī， liè wǔ hòu yú běn jì， gài qí suǒ cóng lái yuǎn yǐ。 fū jí xiōng zhī yú rén， yóu yǐng xiǎng yě， ér wéi shàn zhě dé jí cháng duō， qí bù xìng 'ér lí yú xiōng zhě yòu yǐ； wéi 'è zhě wèi shǐ bù jí yú xiōng， qí xìng 'ér miǎn zhě yì shí yòu yān。 ér xiǎo rén zhī lǜ， suì yǐ wéi tiān dào nán zhī， wéi shàn wèi bì fú， ér wéi 'è wèi bì huò yě。 wǔ hòu zhī 'è， bù jí yú dà lù， suǒ wèi xìng miǎn zhě yě。 zhì zhōng zōng wéi shì， zé huò bù xuán zhǒng yǐ。 rán qí qīn zāo mǔ hòu zhī nán， ér gōng zì dǎo zhī， suǒ wèi xià yú zhī bù yí zhě yú！
máo zé dōng： wǔ zé tiān què shí shì gè zhì guó zhī cái， tā jì yòu róng rén zhī liàng， yòu yòu shí rén zhī zhì， hái yòu yòng rén zhī shù。 tā tí bá guò bù shǎo rén， yě shā liǎo bù shǎo rén。 gāng gāng tí bá yòu shā liǎo de yě bù shǎo。”
guō mò ruò： zhèng qǐ kāi yuán zhì hóng zhēnguàn， fāng liú jiàn gé guāng bèi lì zhōu。
sòng qìng líng： wǔ zé tiān shì fēng jiàn shí dài jié chū de nǚ zhèng zhì jiā。 dàn jiù jiā tíng juésè 'ér yán， bù nán kàn chū wǔ zé tiān yě shì gè hǎo qī zǐ。 |
|
qīn shǔ
qián fū jiān gōng diē táng tài zōng lǐ shì mín
zhàng fū táng gāo zōng lǐ zhì
zǐ
dài wáng lǐ hóng shì“ xiào jìng huáng dì”
lù wáng lǐ xián shì“ zhāng huái tài zǐ”
zhōng zōng lǐ xiǎn（ céng yòng míng lǐ zhé）
ruì zōng lǐ dàn（ céng yòng míng lǐ xù lún、 lǐ lún）
nǚ
ān dìng sī gōng zhù， gōng zhù zǎo yāo， lín dé yuán nián zhuī fēng 'ān dìng gōng zhù， shì yuē sī。
tài píng gōng zhù， míng bù xiáng， xiàn yòu rén gēn jù《 quán táng wén · dài huáng tài zǐ shàng shí biǎo》 yī wén rèn wéi tā de běn míng shì lǐ lìng yuè。
zhí
wǔ sān sī， shì“ liáng xuān wáng”。
wǔ chéng sì， guān zhì zǎixiàng。 |
|
yuè jù《 zé tiān huáng dì》
lì shǐ jù， wú chēn（ zhí bǐ）、 wáng wén juān、 mèng yún dì 1959 nián chuàng zuò。 shàng hǎi yuè jù yuàn 'èr tuán yú 1959 nián 6 yuè shǒu yǎn yú shàng hǎi yì shù jù chǎng。 wú chēn、 xú yù lán dǎo yǎn， gù zhèn xiá biānqǔ， sū shí fēng、 gù dà liáng wǔ měi shè jì， chén lì huá fú zhuāng zào xíng shè jì， míng dào xuān dēng guāng shè jì。 wáng wén juān shì wǔ zé tiān 、 zhèng zhōng méi shì táng gāo zōng、 wú xiǎo lóu shì shàng guān yí、 xú huì qín shì xú jìng yè、 xú yù lán shì dí rén jié。 jù zuò zhě gēn jù shǐ liào， zhuólì biǎo xiàn wǔ zé tiān xióng cái dà lüè de zhèng zhì jiā fēng dù， shòu dào wén yì jiè de hǎo píng。 wáng wén juān bàn yǎn de wǔ zé tiān jù yòu háo mài de qì bó hé jī zhì guǒ duàn de xìng gé， yì shòu xíng nèi zàn shǎng。《 shàng hǎi xì jù》 1960 nián 5 yuè hào fā biǎo liǎo gāi jù jù běn， shàng hǎi wén yì chū bǎn shè yú 1960 nián 8 yuè chū bǎn liǎo gāi jù de dān xíng běn， 1961 nián hé nán yù jù yuàn jiāng cǐ jù yí zhí yǎn chū， wú sù qiū zhù yǎn de jīng jù《 zé tiān nǚ huáng》 yì jù cǐ jù gǎi biān。
diàn shì jù
wáng jìng《 shén tàn dí rén jié qiánzhuàn》
féng bǎo bǎo《 wǔ zé tiān 》
jiǎ jìng wén《 zhì zūn hóng yán》
pān yíng zǐ《 yī dài nǚ huáng》
qín lán《 dà táng qíng shǐ》
sī qín gāo wá《 wú zì bēi gē》
lǚ zhōng《 shén tàn dí rén jié 1~3》
wáng jī《 hù guó liángxiàng dí rén jié》
guī yà lěi《 dà míng gōng cí》
wāng míng quán《 jìng huā yuán》
liú xiǎo qìng《 wǔ zé tiān 》
cháo jù qū mù， yòu míng《 nǚ huáng wǔ zé tiān 》
jù qíng jiǎn jiè：
táng tài zōng gōng zhōng cái rén wǔ mèi niàn， shēn dé shèng zhù chǒng 'ài。 yī rì， yù yuàn shì mǎ， wǔ shì xiǎn lù chū jīng rén cái lüè， tài zōng 'àn yǐ wéi yōu， yīn qìng zǐ lǐ zhì nuò ruò， qiě yǔ wǔ shì yòu qíng， chéng kǒng tā rì chuán wèi zhī hòu， dà quán luò rù wǔ shì zhī shǒu， nǎi jué yì chú cǐ yǐn huàn。 bù jiǔ， tài zōng bìng wēi， yú tà qián jiāng wǔ shì zhú zhì gǎn yè sì wéi ní。
lǐ zhì dēng jī， wáng huáng yǔ xiāo shū fēi zhēng chǒng。 wáng huáng hòu jiāng wǔ shì zhào huí gōng zhōng， ràng qí yǔ lǐ zhì zhòng shú jiù yuán， hé lì jiāng xiào shū fēi biǎn chù。 bù liào“ qián mén qū hǔ， hòu mén yǐn láng”， wǔ shì dé chǒng， qiě yòu lián shēng guì zǐ； wáng huáng hòu què yīn bù yù， dì wèi jí jí kě wēi。 wáng hòu nǎi lián jié dà chén zhǎngsūn wú jì， chǔ zhú liáng děng cù dì lì chǔ， jiāng yàn wáng lǐ zhōng shōu wéi jǐ zǐ， bèi wèi dōng gōng， dǔ jué liǎo wǔ shì shēng qiān de dào lù。 wǔ shì wèile kàng zhēng， shè jì jià huò， wū wáng hòu shā sǐ wǔ shì suǒ shēng xiǎo gōng zhù。 lǐ zhì bù chá， fèn 'ér fèi hòu， gǎi wǔ shì wéi zhèng gōng。 yī shí mǎn cháo zhèn dòng， chǔ zhú liáng kǔ jiàn zāo zhú， zhǎngsūn wú jì yě wú lì niǔ zhuǎn qián kūn， cóng cǐ， wǔ shì zhú jiàn gān yù cháo zhèng。
lǐ zhì lí jí， qiě yòu nuò ruò， nán yǔ wǔ shì kàng héng， yù yù guǎ huān。 yī xī 'ǒu huì fèi hòu wáng shì， lián qí yuān qíng， qiě dé xī tái shì láng shàng guān yí zhī zhù， jué yì jiàng zhào fèi wǔ。 shuí zhī wǔ shì wén xùn gǎn lái， dà shī cí wēi， běn zhào chén qíng， bó dé lǐ zhì、 shàng guān yí bài shū， zhōng yú shā wáng hòu、 xiāo fēi， zhǎn shàng guān yí。 lǐ zhì zhèn shè jiàng fú， dà quán xī guī wǔ shì yǐ。
【 kǎo shì】 cǐ xì yí zhí gǎi biān běn。 jù běn gǎi biān： chén hóng yuè。 80 nián dài， guǎng dōng cháo jù yuàn yī tuán yǎn chū。 |
|
Wu Zetian
wǔ zé tiān
táng gāo zōng lǐ zhì huáng hòu， hòu wéi zhōu zé tiān huáng dì， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì。 míng □。 bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī wén shuǐ dōng） rén。 fù shì□， fàn mài mù cái de dà shāng rén， suí mò wéi yīng yáng fǔ duì zhèng， yǔ lǐ yuān yòu jiāo wǎng， lǐ yuān jìn yáng qǐ bīng hòu， shì□ cóng zhì cháng 'ān， zhēnguàn (627 ～ 649) zhōng， guān zhì gōng bù shàng shū、 jīng zhōu dū dū， fēng yìng guó gōng。 mǔ yáng shì， suí shì shū zōng。
wǔ zé tiān shí sì suì shí， táng tài zōng lǐ shì mín zhào rù gōng wéi cái rén。 tài zōng sǐ hòu， zé tiān rù gǎn yè sì wéi ní。 táng gāo zōng jí wèi , fù zhào rù gōng , bài zhāo yí , jìn hào chén fēi , yǔ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi zhēng chǒng， hù xiāng chán huǐ。 yǒng huī liù nián（ 655） gāo zōng yù fèi wáng shì gǎi lì wǔ shì wéi huáng hòu , yuán lǎo zhòng chén zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 hán yuàn děng rén yǐ wǔ shì fēi míng mén lìng zú chū shēn 'ér biǎo shì fǎn duì。 xǔ jìng zōng、 lǐ yì fǔ děng rén tóu gāo zōng suǒ hǎo， biǎo shì zàn chéng， lǐ□ zé duì gāo zōng shuō：“ cǐ bì xià jiā shì， hé bì gèng wèn wài rén。” gāo zōng nǎi lì wǔ shì wéi huáng hòu。 wáng huáng hòu bèi fèi bù jiǔ， jí yǔ xiāo shū fēi tóng bèi zé tiān hài sǐ。
zé tiān sù duō zhì jì， jiān shè wén shǐ， zì xiǎn qìng (656～ 661) mò qǐ， chéng gāo zōng tǐ ruò duō bìng zhī jī， suì zhuān guó bǐng， wēi shì rì zhòng。 shàng yuán yuán nián（ 674） , gāo zōng chēng“ tiān huáng”， wǔ hòu chēng“ tiān hòu”， gōng zhōng chēng wéi“ èr shèng”。 hóng dào yuán nián (683) gāo zōng qù shì , zhōng zōng lǐ xiǎn jí wèi， zé tiān lín cháo chēng zhì。 sì shèng yuán nián（ 684） èr yuè , zé tiān fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， lì ruì zōng lǐ dàn， jì xù lín cháo chēng zhì。 yǐ wǔ dài lǐ de qū shì rì jiàn míng xiǎn , yú shì lǐ□ zhī sūn xú jìng yè（ lǐ□ yuán xìng xú , táng cháo cì xìng lǐ） dài biǎo yuán lǎo zhòng chén shì lì， yú zhè nián jiǔ yuè yǐ huī fù lú líng wáng de huáng wèi wéi hào zhào , zài yáng zhōu ( jīn shǔ jiāng sū ) qǐ bīng , dàn sān gè yuè jí bīng bài bèi shā。 chuí gǒng sì nián（ 688） yuè wáng lǐ zhēn、 láng yá wáng lǐ chōng dài biǎo zōng shì shì lì fēn bié yú bó zhōu（ jīn shān dōng liáo chéng dōng běi） hé yù zhōu（ jīn hé nán rǔ nán） qǐ bīng， jūn bù dào yī gè yuè jiù bèi pū miè。 zài zé tiān de shòu yì xià , shā mén fǎ míng（ huò zuò“ fǎ lǎng”） jìn《 dà yún jīng》， jiè fó gào jìng guāng tiān nǚ zhī yǔ yǐng shè zé tiān shì mí lè fó jiàng shì， dāng yǐ nǚ shēn wáng guó tǔ， dài táng wéi yán fú tí zhù（“ yán fú tí” yì wéi dà qiān shì jiè）， dà pī chén mín shàng shū quàn jìn， zé tiān suì yú tiān shòu yuán nián（ 690） chēng dì , guó hào zhōu， bìng zì yǐ“□” zì wéi míng。 fèi ruì zōng wéi huáng sì， gǎi dōng dū luò yáng wéi shén dū。
wǔ zé tiān zài duó qǔ zhèng quán de guò chéng zhōng dà sì jiǎn chú yì jǐ， dǎ jī zhèng dí， bìng làn shā yī xiē bèi tā huái yí de dà chén。 táng chū de yuán lǎo zhòng chén rú zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 yú zhì níng、 péi yán jí chéng wù tǐng děng rén， shǎo shù bèi biǎn zhú， duō shù zāo zhū shā； lǐ shì huáng shì jí zōng shì zhū wáng xiāng jì shā lù dài jìn； lìng yòu“ hǎi nèi míng shì” sān shí liù jiā， yě yǐ móu fǎn de zuì míng 'ér bèi zú zhū。 wǔ zé tiān yǐ nǚ zhù de shēn fèn hào lìng tiān xià， zhí zhèng qián yòu wú zì jǐ de xīn fù， zhí zhèng hòu duō yí chén mín bù zhōng yú jǐ， suì rèn yòng suǒ yuán lǐ、 zhōu xīng jí lái jùn chén děng kù lì guǎng shì luó zhì， yán kù bī gōng， jiǎng lì gào mì， suī rán xiāo miè liǎo yī xiē zhèng dí , dàn yě làn shā wú gū。 dào wǔ zhōu zhèng quán zhèng shì jiàn lì yǐ hòu , dǒu zhēng qū xiàng huǎn hé， cǐ fēng cái yòu suǒ shōu liǎn。
wǔ zé tiān wéi tái gāo wǔ shì yī zú jí chǒng chén lǐ yì fǔ děng rén de shè huì dì wèi， yì zhì jiù mén fá shì zú jí lǐ táng huáng zú， gǎi《 zhēnguàn shì zú zhì》 wéi《 xìng shì lù》， bǎ wǔ jiā liè rù dì yī děng， bìng guī dìng fán wǔ pǐn yǐ shàng guān yuán jiē rù yú pǔ。 wèile péi zhí zì jǐ de zhèng zhì lì liàng， kuò dà qí zhèng quán de shè huì jī chǔ， tā jǔ xíng diàn shì， chuàng wǔ jǔ、 zì jǔ、 shì guān děng zhì， yuán wài zhì guān , pò gé yòng rén。 zhè yàng zuò suī rán xuǎn bá liǎo yī pī cái néng zhī shì , rú dí rén jié、 lǐ zhāo dé、 yáo chóng、 sòng□ jí zhāng jiǎn zhī děng rén， dàn yě bù miǎn shǐ guān yuán bèi zēng , liú yú rǒng làn。 gāo zōng zài wèi shí , wǔ zé tiān céng shàng shū jiàn yán shí 'èr shì， qí zhōng yòu quàn nóng sāng、 bó fù liǎn、 xī gān gē、 jìn yín qiǎo、 shěng lì yì děng jìn bù de zhù zhāng， gāo zōng jiē lüè shī xíng zhī。 zài wǔ zé tiān zhí zhèng de bàn gè shì jì zhōng， yóu yú suí mò nóng mín qǐ yì de zuò yòng jí táng tài zōng zhēn guān zhī zhì diàn dìng de jī chǔ， yě yóu yú wǔ zé tiān chén zhòng dǎ jī liǎo jiù shì zú hé dà guì zú、 dà guān liáo jí tuán， zhí xíng liǎo yī xiē jù yòu jìn bù xìng de zhèng cè， suǒ yǐ shè huì jīng jì chéng xiàn chū fā zhǎn de qū shì， rén kǒu yě yóu sān bǎi bā shí wàn hù měng zēng dào liù bǎi yī shí wǔ wàn hù。
wǔ zé tiān suǒ shū shēng xiān tài zǐ bēi bēi 'é ( tàpiàn )
wǔ zé tiān zhí zhèng qián， táng cháo yǐ jīng fú 'ā shǐ nà hè lǔ， píng dìng xī tū jué , yú qí dì zēng shè□ chí、□ líng 'èr dū hù fǔ , lì yú 'ān xī dū hù。 wǔ zhōu zhèng quán jiàn lì hòu， tā gǎn dào zhěng gè xī yù guò yú kuò yuǎn , bù yì guǎn xiá , suì yú cháng 'ān 'èr nián (702) bǎ tiān shān yǐ běi dì qū cóng |
|
- : Wu Zetian
|
|
| wǔ zhào , zé tiān shùn shèng huáng dì , méng màn shuō táng： wǔ zé tiān , táng gōng nǚ xìng sān bù qū： wǔ zé tiān |
|
| lì shǐ rén wù | míng rén | guān huàn | táng cháo | bǎi kē dà quán | rén wù | dà chén | kù lì | | lì shǐ | rén wén | xìng míng | wān wān | táng tài zōng | táng xuán zōng | hé jiào bǎi kē | diàn shì jù | | yǐng shì | tài píng gōng zhù | hé nán | wén huà | shī | gǔ jí | míng chén | gè rén | | jī gòu | miàn shǒu | èr zhāng | gèng duō jiēguǒ ... |
|
|
| wǔ zé tiān miào | wǔ zé tiān chuán | zhōu wǔ zé tiān | | zhòng dú wǔ zé tiān | wǔ zé tiān quán chuán | wǔ zé tiān · nǚ huáng | | wǔ zé tiān jīn jiǎn | wǔ zé tiān yí zì | wǔ zé tiān míng táng | | wǔ zé tiān zhèng chuán | wǔ zé tiān jīn bì | wǔ zé tiān mì shǐ | | wǔ zé tiān qián líng | jīng zhuāng wǔ zé tiān | zhēn jiǎ wǔ zé tiān | | wǔ zé tiān chá shí | wǔ zé tiān wǔ zhào | wǔ zé tiān jì niàn guǎn | | nǚ huáng dì wǔ zé tiān | hòu wǔ zé tiān shí dài | wǔ zé tiān de chuán shuō | | wǔ zé tiān tóu lóng jiǎn | yī dài nǚ huáng wǔ zé tiān | wǔ zé tiān xíng gōng yí zhǐ | | wǔ zé tiān zào de 17 gè zì | méng màn shuō táng : wǔ zé tiān | chén bǎo lián bǎn wǔ zé tiān | | gōng xuě huā bǎn wǔ zé tiān | yín jiàn nǚ dì wǔ zé tiān | wǔ zé tiān huā xīn dòng fáng shù | | wú zì bēi zhù ( wǔ zé tiān shàng ) | wǔ zé tiān shēng xiān tài zǐ bēi | táng wǔ zé tiān chú zuì jīn jiǎn | | chuán qí tài hòu zhī wǔ zé tiān | dí gōng 'àn : wǔ zé tiān sì dà qí 'àn | xuē 'áo cáo jìn wǔ zé tiān huáng hòu zì měi fāng | | zhōng guó táng cháo nǚ huáng wǔ zé tiān | wǔ zé tiān sī mì shēng huó quán jì lù | wǔ zé tiān (624-705) | | wǔ zé tiān píng lǐ jìng yè zhī zhàn | yǐng xiǎng hái zǐ yī shēng de rén wù : wǔ zé tiān | shí shì qiú shì shuō dì wáng - nǚ huáng wǔ zé tiān | | wǔ zé tiān ： cóng ní gū dào nǚ huáng de zhèng zhì bó yì | quán 'ài jiāo zhì de lì shǐ nǚ qiáng rén： wǔ zé tiān | shǐ shàng dú yī wú 'èr de nǚ huáng dì： wǔ zé tiān | | fēi fán nǚ zǐ chuán qí yī shēng： wǔ zé tiān nǚ huáng zhī lù | lín yǔ táng chuán shì zhī zuò： wǔ zé tiān zhèng chuán | lín yǔ táng chuán shì zhī zuò wǔ zé tiān zhèng chuán | | fēi fán nǚ zǐ chuán qí yī shēng wǔ zé tiān nǚ huáng zhī lù | wǔ zé tiān cóng ní gū dào nǚ huáng de zhèng zhì bó yì | quán 'ài jiāo zhì de lì shǐ nǚ qiáng rén wǔ zé tiān | | shǐ shàng dú yī wú 'èr de nǚ huáng dì wǔ zé tiān | |
|