rén wù : lì shǐ > lì shǐ rén wù



gèng duō jiēguǒ ... mùlù ·No. 1 ·yīngwénjièshì ·xiàngguāncí ·bāo hán cí ·fēnlèixiángqíng ·gèngduōjiéguǒ... No. 1 　　 lì shǐ rén wù shì duì lì shǐ qǐ tuī dòng zuò yòng de rén wù 　　 lì shǐ jiǎn dān de gài kuò jiù shì : fā shēng zài yǐ qián duì shè huì fā zhǎn yòu zhòng yào zuò yòng shì . nà lì shǐ rén wù yě jiù bù nán lǐ jiě liǎo . dāng rán jiù shì zài zhè xiē shì qíng zhōng qǐ zhù dǎo zuò yòng de rén liǎo . 　　 lì shǐ rén wù de dìng yì ( jiě shì ) 　　 lì shǐ rén wù shì zhǐ nà xiē zài lì shǐ fā zhǎn zhōng qǐ guò zhòng yào yǐng xiǎng , zài lì shǐ cháng hé zhōng liú xià zú jì de rén . píng jià lì shǐ rén wù shì yán jiū lì shǐ de yī gè zhòng yào bù fēn , yě shì shè huì kē xué yán jiū de zhòng yào nèi róng。 　　 lì shǐ rén wù shì gòu chéng lì shǐ de zhòng yào yào sù， gòu chéng lì shǐ de yào sù yòu hěn duō rú（ shí jiān dì diǎn rén wù ...）。 rú guǒ dān jiǎng wù , zài wù lǐ miàn rén wù biàn shì fēi cháng zhòng yào de . 　　 táng gāo zǔ lǐ yuān（ 566 ～ 635）。 　　 táng dài kāi guó huáng dì。 zì shū dé。 xiān shì běn wéi zhào jùn（ jīn hé běi zhào xiàn） lǐ shì。 zǔ fù lǐ hǔ， xī wèi shí guān zhì tài wèi。 fù lǐ bǐng， běi zhōu shí lì guān yù shǐ dà fū、 ān zhōu zǒng guǎn、 zhù guó dàjiàng jūn。 mǔ wéi suí wén dì dú gū huáng hòu jiě， gù tè jiàn qīn zhòng。 　　 suí yáng dì jí wèi hòu， lǐ yuān rèn xíng yáng（ jīn hé nán zhèng zhōu）、 lóu fán（ jīn shān xī jìng lè） èr jùn tài shǒu。 hòu bèi zhào wéi diàn nèi shǎo jiān， qiān wèi wèi shǎo qīng。 dà yè shí yī nián（ 615）， bài shān xī hé dōng wèi fǔ dà shǐ。 shí sān nián， bài tài yuán liú shǒu。 dāng shí， suí mò nóng mín qǐ yì biàn bù quán guó。 lǐ yuān zì zhī wú lì zhèn yā nóng mín qǐ yì， yòu shēn xiǎo yáng dì cāi jì shì shā， zhèng jú dòng luàn， nán yú zì bǎo， biàn yǔ cì zǐ lǐ shì mín zài dà yè shí sān nián wǔ yuè qǐ shì， bìng cóng hé dōng（ jīn shān xī yǒng jì xī） zhào huí zhǎngzǐ lǐ jiàn chéng hé sì zǐ lǐ yuán jí。 lǐ yuān qǐ bīng hòu， yī miàn qiǎn liú wén jìng chū shǐ tū jué， qǐng qiú shǐ bì kèhán pài bīng mǎ xiāng zhù， yī miàn zhào mù jūn duì， bìng yú qī yuè shuài shī nán xià。 cì nián wǔ yuè， lǐ yuān chēng dì， gǎi guó hào táng， dìng dū cháng 'ān。 bù jiǔ táng tǒng yī liǎo quán guó。 　　 lǐ yuān zài wèi shí qī， yǐ jù suí wén dì jiù zhì， chóngxīn jiàn lì zhōng yāng jí dì fāng xíng zhèng zhì dù， yòu xiū dìng lǜ lìng gé shì， bān bù jūn tián zhì jí zū yōng tiáozhì， chóngjiàn fǔ bīng zhì， wéi táng dài de zhí guān、 xíng lǜ、 bīng zhì、 tǔ dì jí kè yì děng zhì dù diàn dìng liǎo jī chǔ。 wǔ dé nián jiān， tǒng zhì jí tuán nèi bù chōng mǎn liǎo fù zá de dǒu zhēng。 péi jì hé liú wén jìng dōushì tài yuán qǐ bīng shí de zuǒ mìng yuán cóng， péi jì shēn dé táng gāo zǔ de chǒng xìn； liú wén jìng wéi qín wáng lǐ shì mín de xīn fù， zì yǐ cái lüè gōng xūn jū péi jì zhī yòu 'ér wèi jū qí xià， yì shèn bù píng。 lǐ yuān jiè gù shā liǎo liú wén jìng。 qín wáng lǐ shì mín zì rèn wéi zài táng wáng cháo jiàn lì de guò chéng zhōng， tā de gōng yè chāo guò tài zǐ lǐ jiàn chéng， dàn yīn shì cì zǐ wú fǎ jì chéng huáng wèi； tài zǐ jiàn chéng yì shēn zhī shì mín shì zì jǐ huáng chǔ de dì wèi de zhòng dà wēi xié。 yú shì， shuāng fāng zhǎn kāi liǎo jù liè de zhēng duó huáng wèi jì chéng quán de dǒu zhēng。 zài zhè chǎng zhèng zhēng zhōng， lǐ yuān zé jīng cháng zhàn zài jiàn chéng yī biān。 tài zǐ de xīn fù yáng wén wò shòu mìng zhào mù zhuàng shì sòng cháng 'ān， yǐ gōng lǐ jiàn chéng fā dòng zhèng biàn shí shǐ yòng。 　　 wǔ dé qī nián（ 624）， yòu rén xiàng lǐ yuān jiē chuān zhè jiàn shì， lǐ yuān shèng nù zhī xià chǎn shēng liǎo fèi lǐ jiàn chéng、 gǎi lì lǐ shì mín wéi tài zǐ de niàn tóu， dàn bìng wèi shí xiàn。 wǔ dé jiǔ nián liù yuè chū sì bào fā liǎo xuán wǔ mén zhī biàn。 zài zhè cì zhèng biàn zhōng， lǐ shì mín shā lǐ jiàn chéng hé lǐ yuán jí， bī lǐ yuān lì jǐ wéi tài zǐ。 bù jiǔ， lǐ yuān tuì wèi wéi tài shàng huáng， lǐ shì mín jí wèi， shì wéi táng tài zōng。 lǐ yuān zài dù guò yī duàn xiánsǎn shī yì shēng huó hòu， sǐ yú tài 'ān gōng。 miào hào gāo zǔ。 zàng yú xiàn líng。 　　 ※※※※※※※ 　　 táng tài zōng lǐ shì mín（ 598～ 649） 　　 táng dài huáng dì。 táng gāo zǔ lǐ yuān cì zǐ。 suí mò， lǐ yuān xiān hòu rèn shān xī hé dōng wèi fǔ dà shǐ、 tài yuán liú shǒu， fù zé zhèn yā jīn shān xī dì qū de nóng mín qǐ yì hé fáng bèi tū jué， lǐ shì mín suí fù zài jìn yáng（ jīn shān xī tài yuán xī nán）。 dāng shí nóng mín qǐ yì fēng qǐ yún yǒng， lì liàng rì yì zhuàng dà。 lǐ yuān、 lǐ shì mín fù zǐ kàn dào suí cháo jiāng wáng， nǎi yú dà yè shí sān nián（ 617） zài jìn yáng qǐ bīng， jiē zhe nán gōng huò yì（ jīn shān xī huò xiàn）， xī dù huáng hé， gōng qǔ cháng 'ān（ jīn shǎn xī xī 'ān）。 tài yuán qǐ bīng zhī chū， lǐ yuān yǐ zhǎngzǐ lǐ jiàn chéng wéi lǒng xī gōng、 zuǒ lǐng jūn dà dū dū， tǒng zuǒ sān jūn； lǐ shì mín wéi dūn huáng gōng、 yòu lǐng jūn dū dū， tǒng yòu sān jūn。 　　 gōng kè cháng 'ān hòu， lǐ yuān lì suí yáng dì sūn dài wáng yáng yòu wéi dì， gǎi yuán yì níng， shì wéi gōng dì。 gōng dì jìn fēng lǐ yuān wéi táng wáng， yǐ lǐ jiàn chéng wéi táng wáng shì zǐ； lǐ shì mín wéi jīng zhào yǐn， gǎi fēng qín guó gōng； fēng lǐ yuán jí wéi qí guó gōng。 yì níng 'èr nián（ 618） lǐ shì mín xǐ fēng zhào guó gōng。 sān yuè， suí yáng dì bèi shā。 wǔ yuè， lǐ yuān jí wèi， guó hào táng， jiàn yuán wǔ dé， shì wéi táng gāo zǔ。 lǐ yuān yǐ lǐ shì mín wéi shàng shū lìng。 bù jiǔ， yòu lì lǐ jiàn chéng wéi huáng tài zǐ， fēng lǐ shì mín wéi qín wáng， lǐ yuán jí wéi qí wáng。 zài táng cháo tǒng yī quán guó de guò chéng zhōng， lǐ shì mín jūn gōng shèn duō。 tā shǒu xiān dǎ bài liǎo jù yòu jīn chéng（ jīn gān sù lán zhōu） yī dài de xuē jǔ， pò shǐ jǔ zǐ xuē rén gǎo jiàng táng； jiē zhe yòu dǎ tuì liǎo yǐ zhàng tū jué shì lì nán gōng hé dōng de liú wǔ zhōu、 sòng jīn gāng； wǔ dé sì nián（ 621） yòu dǎ bài dòu jiàn dé， xiāo miè xià zhèng quán； tóng shí pò shǐ pán jù luò yáng de wáng shì chōng chū jiàng， zhèng suí zhī miè wáng， wéi tǒng yī quán guó diàn dìng liǎo jī chǔ。 lǐ shì mín zài tǒng yī quán guó de guò chéng zhōng gōng yè chāo guò lǐ jiàn chéng hé lǐ yuán jí， dàn shēn wéi cì zǐ， bù néng jì chéng huáng wèi； tài zǐ lǐ jiàn chéng yì zhī lǐ shì mín zhōng bù kěn wéi rén xià， yú shì yǐ lǐ shì mín wéi yī fāng， yǐ lǐ jiàn chéng、 lǐ yuán jí wéi lìng yī fāng， zhǎn kāi liǎo zhēng huáng wèi jì chéng quán de dǒu zhēng。 wǔ dé jiǔ nián liù yuè sì rì， lǐ shì mín fā dòng xuán wǔ mén zhī biàn， shā sǐ lǐ jiàn chéng、 lǐ yuán jí， bī táng gāo zǔ lǐ yuān tuì wèi， zì jǐ chēng dì， shì wéi táng tài zōng。 cì nián（ 627） gǎi yuán zhēnguàn。 táng tài zōng jí wèi hòu， jū 'ān sī wēi， rèn yòng xián liáng， xū huái nà jiàn， shí xíng qīng yáo bó fù、 shū huǎn xíng fá de zhèng cè， bìng qiě jìn xíng liǎo yī xì liè zhèng zhì、 jūn shì gǎi gé， zhōng yú cù chéng liǎo shè huì 'ān dìng、 shēng chǎn fā zhǎn de shēng píng jǐng xiàng， shǐ chēng zhēn guān zhī zhì。 zhēn guān zhī zhì shì zhōng guó fēng jiàn shí dài zuì zhù míng de “ zhì shì ”。 zhēnguàn sì nián（ 630）， táng tài zōng qiǎn lǐ jìng píng dìng dōng tū jué， fú lǔ jié lì kèhán， jiě chú liǎo běi biān de wēi xié； jiǔ nián， píng dìng tǔyùhún， fú qí wáng mù róng fú yǔn； shí sì nián， yòu pài hóu jūn jí píng dìng gāo chāng shì， yú qí dì zhì xī zhōu， bìng zài jiāo hé chéng（ jīn xīn jiāng tù lǔ fān xī） zhì 'ān xī dū hù fǔ。 táng tài zōng duì dōng tū jué jiàng zhòng jí yǐ fù yú tū jué de gè zú zhí xíng bǐ jiào kāi míng de zhèng cè， shòu dào tā men de yōng dài， yīn 'ér bèi zūn wéi“ tiān kě hàn”。 shí wǔ nián yǐ jiāng xià wáng lǐ dào zōng sòng wén chéng gōng zhù hé qīn yú tǔbō de zàn pǔ sōng zàn gān bù， fā zhǎn liǎo hàn、 cáng liǎng zú jiān de jīng jì wén huà jiāo liú。 dàn táng tài zōng qīn zhēng gāo jù lì de zhàn zhēng gěi liǎng guó rén mín dài lái liǎo zāinàn， zuì hòu wú gōng 'ér hái。 táng tài zōng zuì chū lì zhǎngzǐ lǐ chéng qián wéi tài zǐ， hòu lái yòu 'ài zhòng dì sì zǐ wèi wáng lǐ tài， lǐ chéng qián yóu cǐ chǎn shēng liǎo duó sì zhī jù， qǐ tú fā dòng zhèng biàn cì shā lǐ tài， méi yòu chéng gōng， bèi fèi wéi shù rén。 táng tài zōng wéi fáng zhǐ shēn hòu fā shēng xiōng dì chóu shā de bēi jù， biǎn wèi wáng lǐ tài， gǎi lì dì jiǔ zǐ jìn wáng lǐ zhì wéi tài zǐ， jí yǐ hòu de táng gāo zōng。 　　 tài zōng wǎn nián zhù《 dì fàn》 yī shū yǐ jiào jiè tài zǐ， qí zhōng zǒng jié liǎo tā yī shēng de zhèng zhì jīng yàn， yě duì zì jǐ de gōng guò jìn xíng liǎo píng shù。 zhēnguàn 'èr shí sān nián táng tài zōng bìng wēi， lìng cháng sūn wú jì、 chǔ suì liáng zài qí shēn hòu fǔ zuǒ lǐ zhì。 qù shì hòu， zàng yú zhāo líng。 　　※※※※※※※ 　　 suí yáng dì yáng guǎng（ 569～ 618） 　　 zhōng guó suí dài huáng dì。 jí yáng guǎng。 604～ 618 nián zài wèi。 yáng jiān cì zǐ。 yī míng yīng。 kāi huáng yuán nián（ 581） fēng jìn wáng。 bā nián dōng， wéi xíng jūn yuán shuài tǒng bīng fá chén。 kāi huáng 'èr shí nián shí yī yuè， lì wéi tài zǐ。 rén shòu sì nián（ 604） qī yuè wén dì sǐ， xiāng chuán wéi yáng guǎng 'àn hài。 yáng guǎng jí huáng dì wèi。 yáng dì jí wèi hòu， fā zhǎn kē jǔ zhì， shè zhì jìn shì kē。 xià lìng jìn xíng mào yuè、 kuò hù， kuò dà liǎo guó jiā de fù yì duì xiàng。 dà yè wǔ nián（ 609）， suí yáng dì qīn zhēng， píng dìng tǔyùhún。 suí yáng dì zhàng shì guó lì fù qiáng， jiāo shē yín yì， shì lì shǐ shàng yòu míng de bào jūn。 jí wèi hòu jīhū měi nián zhēng fā zhòng yì。 tā wéi yíng jiàn dōng dū luò yáng、 kāi fā yùn hé、 xiū zhù cháng chéng， 10 yú nián jiān diào fā rǎo dòng bù xià 1000 wàn rén cì， zào chéng tiān xià sǐ yú yì de cǎn xiàng。 suí yáng dì nián nián yuǎn chū xún yóu， měi cì chū yóu dōudà sì yíng zào lí gōng， rǎo lüè dì fāng， làng zhì rén lì wù lì cái lì， shè huì shēng chǎn shòu dào yán zhòng pò huài。 yáng dì qīn zhēng tǔyùhún hòu， yòu xià zhào zhēng tiān xià bīng jìn gōng gāo jù lì（ wèi yú jīn cháo xiān bàn dǎo）。 dà yè bā nián zhì shí nián， céng 3 cì xiàng gāo jù lì chū bīng， yóu yú dāng shí nóng mín qǐ yì yǐ biàn jí quán guó， suí wáng cháo jí jí kě wēi， zuì hòu zhǐ hǎo yì hé shōu bīng。 dà yè qī nián， wáng bó shuài lǐng mín zhòng zài cháng bái shān（ jīn shān dōng zōu píng nán） qǐ yì， suí mò nóng mín zhàn zhēng zhōng yú bào fā。 shí sān nián sì yuè， lǐ mì shuài lǐng de wǎ gǎng jūn bī wéi dōng dū， bìng xiàng gè jùn xiàn fā bù xí wén， lìshǔ suí yáng dì 10 dà zuì zhuàng。 shí sì nián（ 618） sān yuè， yòu tún wèi jiāng jūn yǔ wén huà jí、 hǔ bēn láng jiāng sī mǎ dé kān、 yuán lǐ hé jiān mén zhí gé péi qián tōng děng， shān dòng jūn shì jìn rù gōng zhōng， yì shā yáng dì。 　　※※※※※※※ 　　 lǐ mì（ 582～ 619） 　　 zhōng guó suí mò nóng mín qǐ yì zhōng wǎ gǎng jūn hòu qī lǐng xiù。 zì fǎ zhù。 jīng zhào cháng 'ān rén， zǔ jí liáo dōng xiāng píng（ jīn liáo níng liáo yáng nán）。 dà yè jiǔ nián（ 613） cānyù yáng xuán gǎn yú lí yáng（ jīn hé nán jùn xiàn dōng běi） qǐ bīng fǎn suí。 xuán gǎn bài， lǐ mì táo wáng。 shí 'èr nián， rù wǎ gǎng jūn。 tóng nián shí yuè， yīn lǐ mì quàn dí ràng yíng jī suí hàn jiāng xíng yáng tōng shǒu zhāng xū tuó suǒ tǒng jīng zú， dà bài suí jūn， gù dí ràng mìng tā fēn tǒng yī jūn。 lǐ mì jūn lìng yán sù， shǎng cì yōu hòu， shì zú lè yì wèitā suǒ yòng。 tā jiàn yì xí qǔ xīng luò（ hòu gǎi luò kǒu） cāng， kāi cāng zhèn jì， kuò chōng duì wǔ， rán hòu jìn qǔ dōng dū。 dà yè shí sān nián， wǎ gǎng jūn gōng qǔ luò kǒu cāng， zhāo jiù shí jī mín jǐ shí wàn， qǐ yì duì wǔ xùn sù zhuàng dà。 lǐ mì cháng yú móu lüè， zhú bù zài wǎ gǎng jūn nèi bù xíng chéng zì jǐ de shì lì。 shí sān nián chū， lǐ mì huò zhǔn jiàn lì pú shān gōng yíng。 èr yuè， dí ràng tuī lǐ mì chēng wèi gōng yú luò kǒu， gǎi yuán yǒng píng， yǐ zhāo lái gè lù fǎn suí wǔ zhuāng， yóu cǐ lǐ mì zài gè lù qǐ yì jūn zhōng què lì liǎo méng zhù dì wèi。 zhè shí， lǐ mì hé dí ràng zhī jiān yīn chǔlǐ suí jiàng guān、 fēn pèi jūn zī děng wèn tí， fā shēng huǒ bìng， lǐ mì shā dí ràng jí cóng zhě shù bǎi rén。 shí sì nián sān yuè， yǔ wén huà jí shā suí yáng dì， shuài zhòng 10 yú wàn xī guī。 huáng tài zhù mìng lǐ mì tǎo fá huà jí。 lǐ mì qī yuè chū bīng dōng tǎo huà jí。 liǎng jūn zài tóng shān jī zhàn， huà jí bīng bài běi zǒu。 lǐ mì suī shèng， zì jǐ de bīng lì yě zāo dào zhòng dà sǔn shāng， wáng shì chōng zǔ zhì liǎo 2 wàn duō rén mǎ， chéng jī jìn jī， lǐ mì jūn dà bài， běn yíng fùmò， qīn jiāng qín shū bǎo、 chéng zhī jié（ chū míng chéng yǎo jīn）、 niú jìn dá děng bèi fú， shànxióngxìn tóu jiàng。 lǐ mì zǒu tóu wú lù， nǎi yú jiǔ yuè dù hé zhì hé yáng jiàng táng。 shí yī yuè， lǐ yuān qiǎn lǐ mì děng dào shān dōng qù zhāo shōu jiù bù。 tā gǎn dào yǐ bèi cāi yí， suì pàn táng。 táng jiāng shèng yàn shī yāo jī， zhǎn lǐ mì yú xíng gōng xiàn。 　　※※※※※※※ 　　 péi yuán qìng 　　 péi yuán qìng zài《 shuō táng》 lǐ pái míng dì sān， yě shǐ yī duì dà chuí。 péi yuán qìng běn lái suí fù qīn péi rén jī tǎo fá wǎ gǎng zhài， lǚ zhàn lǚ shèng。 dàn shì yóu yú suí tíng fǔ bài hūn yōng， zhù shuài zhāng dà bīn jí xián dù néng， jiā shàng xú mào gōng shǐ liǎo fǎnjiànjì， péi yuán qìng fù zǐ xiǎn xiē bèi tuī chū qù kǎn liǎo nǎo dài guā zǐ。 péi yuán qìng yī nù zhī xià dà nào suí yíng， tóubèn liǎo wǎ gǎng zhài。 huì zhàn sì píng shān de shí hòu， céng yī chuí zhèn dé yǔ wén chéng dū tù xuè 'ér táo。 bù guò dāng shí qíng xíng péi yuán qìng kě yǐ shuō shì jiǎn liǎo gè piányí。 suǒ yǐ tā de pái míng réng rán shì zài yǔ wén chéng dū zhī xià。 hòu lái suí yáng dì zhào lǐ yuān fù zǐ qín wáng jiù jià。 lǐ yuān bù yuàn hé jiù mìng 'ēn rén qín qióng zuò duì， pài nǚ xù chái shào gēn qín qióng chuàn tōng hǎo， suǒ yòu wǎ gǎng zhài de jiànglǐng bèi shàng chā gān huáng qí， lǐ yuán bà kàn jiàn chā huáng qí de jiù fàng guò qù， méi yòu huáng qí de zhào sǐ lǐ zòu。 zhǐ yòu shànxióngxìn hé péi yuán qìng zì shì wǔ gōng gāo qiáng， jiān chí bù kěn chā qí。 jiēguǒ péi yuán qìng hé lǐ yuán bà duì liǎo sān zhāo hòu jiù zhī chí bù zhù liǎo。 lǐ yuán bà dǎ biàn tiān xià wú dí shǒu， shǒu xià cóng lái méi yòu yī hé zhī jiāng， yīn cǐ duì péi yuán qìng qǐ liǎo xīng xīng xiāng xī zhī xīn， fàng liǎo tā yī tiáo shēng lù。 dào píng shū mò wěi gōng pò yáng zhōu shí， yǔ wén chéng dū dào dǐ hái shì bèi péi yuán qìng shā sǐ zài zhàn chǎng shàng。 　　 péi rén jī， péi yuán qìng fù zǐ de yuán xíng hěn míng xiǎn， kěn dìng shì wǎ gǎng míng jiāng péi rén jī， péi xíng yǎn fù zǐ。 péi shì fù zǐ yuán shì suí jiāng zhāng xū tuó bù xià， zhāng xū tuó zài dà hǎi sì zhōng fú zhàn sǐ， bài yú lǐ mì hòu， yé 'ér liǎ jiù tóu jiàng liǎo wǎ gǎng jūn。 wǔ dé yuán nián (618)， lǐ mì jī bài yǔ wén huà jí hòu， wáng shì chōng jìn gōng lǐ mì， shuāng fāng zài yǎn shī duì zhì。 péi rén jī rèn wéi wǎ gǎng jūn zhàn shì bù duàn， jiàngshì shāng wáng hěn duō， pí bèi bù kān， ér wáng shì chōng jūn róng zhèng shèng， yòu yīn quē liáng 'ér jí yú jué yī sǐ zhàn， bù kě zhèng miàn zhí yīng qí fēng。 tā jiàn yì bǎ shǒu yào dào zǔ lán wáng shì chōng， tóng shí fēn bīng sān wàn， chèn luò yáng kōng xū jìn bī wáng shì chōng de lǎo cháo。 rú guǒ wáng shì chōng huí bīng jiù 'àn bīng bù dòng， rú guǒ wáng shì chōng zài chū bīng yǎn shī jiù zài jìn bī luò yáng， ràng tā pí yú bènmìng。 zhè gè jì cè hěn bù cuò， lǐ mì yǐ qián dǎ bài yǔ wén huà jí de shí hòu jiù yòng de shì tóng yàng de bàn fǎ。 dāng shí lǐ mì mìng xú shì jì shǒu lí yáng， zì jǐ shǒu qīng qí， yǔ wén huà jí jìn gōng yī biān， lìng yī biān jiù cóng hòu miàn qiān zhì， gǎo dé yǔ wén huà jí pí bèi bù kān， zuì hòu zài tóng shān jiǎo xià bèi lǐ mì dǎ bài。 lǐ shì mín zài bǎi bì jī bài sòng jīn gāng de shí hòu yě yòng de shì zhè gè cè lüè。 zhè jiù xiàng wǒ tīng shuō guò de yī gè gù shì： liǎng gè liè rén cóng láng wō zhuā liǎo liǎng zhǐ xiǎo láng zǎi zǐ， gè bào zhe yī zhǐ fēn bié pá shàng liǎng kē shù。 mǔ láng huí lái hòu， liè rén lún liú jiū xiǎo láng zǎi zǐ de 'ěr duǒ， xiǎo láng lún fān jiào huàn， mǔ láng bèi diào dé zài liǎng kē shù zhī jiān páo lái páo qù， zuì hòu huó huó lèisǐ。 bù guò zhè yī cì lǐ mì guò yú zì xìn， jiān chí zhèng miàn yíng jī wáng shì chōng。 dà bù fèn jiànglǐng zhī chí lǐ mì。 péi rén jī kǔ kǔ quàn shuō bù xíng， tàn xī shuō：“ wèi gōng yǐ hòu yī dìng huì hòu huǐ jīn tiān de jué dìng。” jiēguǒ zhèng rú suǒ liào， lǐ mì zài běi māng shān xià bèi wáng shì chōng jī bài， jǐn gēn zhe yǎn shī shī shǒu， péi rén jī hé péi xíng yǎn dū zuò liǎo fú lǔ。 lǐ mì zhè yī bài， wǎ gǎng jūn yī jué bù zhèn， wú nài tuì chū zhēng bà tiān xià de yóu xì， tóu jiàng liǎo táng cháo。 hòu lái péi jiā fù zǐ tóu jiàng liǎo wáng shì chōng， yī gè bèi fēng wéi lǐ bù shàng shū， yī gè rèn zuǒ fǔ dàjiàng jūn。 dàn shì， yóu yú zhè fù zǐ zài jūn duì lǐ wēi wàng tài zhòng， zāo dào wáng shì chōng de cāi jì。 péi rén jī fù zǐ nèi xīn bù 'ān， lián hé yǔ wén rú tóng， yǔ wén wēn， cuī dé běn děng rén móu huá tuī fān wáng shì chōng， chóngxīn yōng lì bèi wáng shì chōng fèi diào de huáng tài zhù yáng dòng wéi jūn。 shì qíng bài lòu hòu bèi zhū miè sān zú。 　　※※※※※※※ 　　 yǔ wén chéng dū 　　《 shuō táng》 lǐ de yǔ wén chéng dōushì pái míng dì 'èr de hǎo hàn， shǐ yī tiáo fèng chì liú jīn táng， hào chēng wú dí dàjiàng jūn， zì chū dào lái zhǐ zài lǐ yuán bà hé péi yuán qìng shǒu xià chī guò kuī。 jù shuō pái míng dì sì de xióng kuò hǎi céng zài jīng chéng de yuán xiāo yè mài yī bǎ yìng gōng， chú liǎo xióng kuò hǎi zì jǐ， kàn gōng de rén méi yòu yī gè néng bǎ gōng lā mǎn， zuì jiē jìn de shì qín qióng， yě zhǐ lā liǎo gè bàn mǎn。 yǔ wén chéng dū xún yè lù guò， rěn bù zhù yī shì shēn shǒu， yìng gōng yìng shēng 'ér kāi。 kě shì yǔ wén chéng dū tài méi lǐ mào， yī shǐ jìn gù yì bǎ gōng gěi lā duàn liǎo， xióng kuò hǎi dà nù。 yīn cǐ yǐn chū qún xióng dà nào yuán xiāo yè， yǔ wén chéng dū yě chī liǎo dà kuī。 hòu lái sān shí liù jiā fǎn wáng bǎ suí yáng dì wéi kùn zài sì píng shān de shí hòu， yǔ wén chéng dū yǐ yī dí sān， dà zhàn fēn bié pái míng dì sì， dì wǔ， dì liù de xióng kuò hǎi， wǔ yún zhào， wǔ tiān xī， zhāo jià bù zhù， táo huí běn zhèn， lù shàng bèi péi yuán qìng jié zhù。 yǔ wén chéng dū rén kùn mǎ fá， bèi péi yuán qìng yī chuí zhèn dé tù liǎo xuè。 　　 kě shì lì shǐ shàng hǎo xiàng zhǎo bù dào yǔ wén chéng dū de yuán xíng。 yǔ wén huà jí yòu liǎng gè 'ér zǐ， yǔ wén chéng jī hé yǔ wén chéng zhǐ。 yǔ wén huà jí zài liáo chéng（ jīn shān dōng liáo chéng） bèi dòu jiàn dé jī bài chǔsǐ de shí hòu， zhè liǎng gè 'ér zǐ yě yī qǐ bèi chǔsǐ liǎo。《 xīn táng shū》 lǐ tí dào yǔ wén huà jí de dì dì yǔ wén shì jí， jiù shì tóu jiàng táng cháo de nà gè， fǔ yǎng yòu dì（ yīngdāng bù shì yǔ wén zhì jí， yǔ wén zhì jí zǎo sǐ liǎo） hé xiōng cháng de yí gū， wéi dāng shí rén men suǒ chēng dào。 nà me yǔ wén huà jí yīnggāi hái yòu yī gè yóu yǔ wén shì jí fǔ yǎng dà de 'ér zǐ。 bù guò wǒ yě méi fā xiàn shǐ shū shàng duì zhè gè 'ér zǐ de jìzǎi。 kàn lái yǔ wén chéng dū chún cuì shì hòu shì yì rén de dù zhuàn liǎo。 　　※※※※※※※ 　　 lǐ yuán bà 　　 táng gāo zǔ lǐ yuān yòu gè 'ér zǐ jiào lǐ xuán bà shì bù jiǎ de。 gǔ dài“ xuán” zì hé“ yuán” zì tōng jiǎ， zài rén míng lǐ gèng shì jīng cháng hùn yòng。 wèn tí shì lì shǐ shàng de lǐ xuán bà shí jǐ suì jiù yāo wáng liǎo。 yòu rén shuō lǐ yuán bà de yuán xíng shì lǐ dào xuán。 wǒ chá liǎo chá lǐ dào xuán de zī liào， yǐ xī yòu yī diǎn xiāng sì。 　　 píng shū lǐ de lǐ yuán bà shì suí táng dì yī tiáo hǎo hàn， tiān shēng shén lì， yù dào yì rén chuán shòu liǎo yī shēn tōng tiān chè dì de wǔ gōng， shǐ yī duì dǒu dà de jīn chuí， chū shì yǐ lái cóng wèi yù dào dí shǒu。 lǐ yuán bà de shén lì hé wǔ gōng bèi kuā zhāng dé hěn lì hài， shuō tā zì xiǎo hē shuǐ jīng cháng bǎ jiā lǐ de jīn yín tóng tiě bēi zǐ bù xiǎo xīn niē suì。 jiàn dào wú dí dàjiàng jūn yǔ wén chéng dū hòu bù fú qì， yào hé yǔ wén chéng dū bǐ shì lì qì。 yǔ wén chéng dōunéng jǔ yī gè qiān jīn zhòng de tóng shī zǐ， lǐ yuán bà zé yī shǒu yī gè， jǔ zhe liǎng gè tóng shī zǐ zài gōng lǐ sàn bù。 suí yáng dì bèi kùn sì píng shān， lǐ yuán bà suí fù qīn qián qù jiù jià， dà xiǎn wēi fēng， bǎ sān shí liù jiā fǎn wáng shā dé sì sàn bēn táo， màn shān biàn yě dì zhuī wáng zhú běi， shǒu xià méi yòu yī hé zhī jiāng， zhǐ yòu pái míng dì sān de péi yuán qìng dǎng liǎo tā sān chuí。 zhè yàng yǒng měng， fán rén nǎ shōu shí dé liǎo tā， zuì hòu zhǐ hǎo ràng lǎo tiān shōu liǎo qù。 jù shuō lǐ yuán bà pà dǎ léi， tīng jiàn léi shēng hài pà， jiù bǎ dà chuí rēng dào tiān shàng xiǎng bǎ léi gōng zá sǐ， jiēguǒ dà chuí diào xià lái bǎ zì jǐ gěi zá sǐ liǎo。 zhè gè gù shì gào sù wǒ men， bù yào luàn rēng dōng xī， luàn rēng dōng xī wū rǎn huán jìng， huì zá dào huā huā cǎo cǎo， zá dào xiǎo péng yǒu， zuì zāo gāo de shì huì zá dào zì jǐ。 　　 lì shǐ shàng de lǐ dào xuán shì lǐ shì mín de zú dì， tā men de zēngzǔ fù dōushì xī wèi shàng zhù guó lǐ hǔ。 lǐ yuān chēng dì hòu fēng lǐ dào xuán wéi huái yáng zhuàng wáng。 zhè gè lǐ dào xuán kě gòu yáng zhuàng de。 liú wǔ zhōu pài dàjiàng sòng jīn gāng gōng dǎ lǐ yuān de lǎo cháo bìng zhōu（ jīn shān xī tài yuán）， qí wáng lǐ yuán jí bù zhàn 'ér táo。 qín wáng lǐ shì mín lì qǐng chū bīng， zài jiè zhōu（ jīn shān xī jiè xiū） jī bài sòng jīn gāng。 lǐ dào xuán dāng shí hái zhǐ yòu shí wǔ suì， gū jì zhè shì tā dì yī cì shàng zhèn dǎ zhàng， jiēguǒ dì yī gè shā shàng chéng tóu， lì xià tóu gōng。 hòu lái yòu gēn zhe lǐ shì mín tǎo fá luò yáng wáng shì chōng， zhuǎn zhàn hé nán， wéi kùn luò yáng， lì xià lěi lěi zhàn gōng。 dòu jiàn dé chū bīng zhī yuán wáng shì chōng， lǐ shì mín yǔ zhī duì zhì yú luò yáng dōng běi de jūn shì zhòng zhèn hǔ láo guān。 lǐ shì mín yī xiàng xǐ huān dài zhe xiǎo bù duì de qīng qí bīng zhēn chá dí qíng， céng yīn cǐ duō cì yù xiǎn， zhè cì yòu zāo yù dòu jiàn dé de dà bù duì。 lǐ shì mín mìng lìng lǐ dào xuán mái fú zài lù bàng， dí jūn dào hòu shā chū lái， jìng rán shā tuì liǎo dí jūn。 yī zhī xiǎo xiǎo de zhēn chá bù duì， zài zěn me yǒng gǎn， bì jìng guǎ bù dí zhòng， wǒ shí zài xiǎng xiàng bù chū lái lǐ dào xuán shì zěn me shā tuì dí jūn de。 　　 lǐ dào xuán zuò zhàn fēng gé yǔ lǐ shì mín fēi cháng xiāng sì。 lǐ shì mín yòu yī zhī jīng ruì de qīng qí bīng bù duì。 huì zhàn de shí hòu， shèn zhì qīn zì shuài lǐng zhè zhī bù duì yíng tóu shā rù dí zhèn， ruì bù kě dāng， tōng cháng néng yī zhí shā dào dí rén de duì wěi， guàn tōng dào dǐ， zài shā huí lái， fǎn fù chōng jī， zhí dào dí rén zhèn xíng dà luàn， sàng shī dǒu zhì， dà bù duì tóng shí yǎn shā guò qù。 zhè gè zhàn shù jīhū shì bǎi zhàn bǎi shèng。 zài huáng yì de《 dà táng shuāng lóng chuán》 lǐ duì zhè gè zhàn shù píng jià hěn gāo， hái gěi tā qǐ liǎo gè míng zì jiào“ záo chuān” zhàn shù， kòu zhòng jiù yī zài shǐ yòng zhè gè zhàn shù， qí shí chún cuì shì chāo xí lǐ shì mín。 ér lǐ dào xuán gēn suí lǐ shì mín zhuǎn zhàn sì shuǐ de shí hòu， jīng cháng shì zhè zhī jīng ruì bù duì de zhù lì zhī yī。《 xīn táng shū》 lǐ shuō lǐ dào xuán“ guàn zéi zhèn chū qí bèi， fù yǐn hái， zéi jiē mí， suǒ fā mìng zhōng。” dān rèn zhè zhǒng zuò zhàn rèn wù duì wǔ lì yào qiú zuì gāo， yào qiú gè gèdōu shì yǐ yī dāng bǎi de měng shì， kě yǐ xiǎng xiàng lǐ dào xuán de wǔ lì zhí zhì shǎo yě zài 95 yǐ shàng。《 xīn táng shū》 lǐ hái shuō tā“ měi fù dí， fēi shǐ zhù shēn rú wèi， qì yì lì。” hún shēn shàng xià bèi shè dé xiàng cì wèi yī yàng， zhēn ràng rén jiáo shé nán xià， dàn wǒ yě bù yóu dé huái yí nà xiē jiàn shì zhā zài tā shēn shàng hái shì zhā zài jiá zhòu shàng。 rú guǒ shì zhā zài shēn shàng， nà lǐ dào xuán kě yǐ jiāo 'ào dì duì bèi shè sǐ zài xiǎo shāng hé de yáng zài xīng shuō：“ nǐ bù zhōng！” rú guǒ shì zhā zài jiá zhòu shàng， lǐ dào xuán kě yǐ duì cǎo chuán jiè jiàn de zhū gé liàng shuō：“ nǐ yě bù zhōng！” 　　 lǐ dào xuán shì gè huán bǎo zhù yì zhě， cóng bù luàn rēng dōng xī， suǒ yǐ bù dàn bù huì zá huài huā huā cǎo cǎo， gèng bù huì bèi zì jǐ de bīng qì zá sǐ。 tā zuì zhōng shì sǐ zài liú hēi tà shǒu lǐ。 zhè gè liú hēi tà shì táng cháo de 'è mèng。 tā yuán běn zài wáng shì chōng shǒu xià， yān méi wú wén。 hòu lái bèi xú shì jì fú lǔ hòu xiàn gěi dòu jiàn dé， chéng liǎo dòu jiàn dé de dàjiàng。 dòu jiàn dé zhàn bài bèi fú shā hòu， liú hēi tà huí dào lǎo jiā zhòngcài。 dàn shì shù yù jìng 'ér fēng bù zhǐ， dòu jiàn dé de jiù bù fàn yuàn， liú yǎ， dǒng kāng mǎi， gāo yǎ xián děng rén zhǎo dào liú hēi tà de cài yuán zǐ， lì quàn tā qǐ shì fǎn táng。 liú hēi tà jīng bù zhù quàn， jiù zuò liǎo zhè bāng rén de shǒu lǐng， xiān hòu liǎng cì qǐ bīng yǔ dà táng duì kàng， bǎ zhěng gè hé běi， shān dōng hé shān xī dū zhì yú tā de tiě tí zhī xià。 liú hēi tà shì gè jūn shì tiān cái， yī dàn yù dào biǎo yǎn de wǔ tái jiù bào fā chū yào yǎn de guāng máng， suǒ dào zhī chù jīhū bǎi zhàn bǎi shèng。 wǔ dé wǔ nián（ 622 nián）， tā hé lǐ shì mín xiāng chí yú ? chéng ?( jīn hé běi qū zhōu xī )。 liǎng jūn zài yī gè hé gǔ píng yuán jī zhàn， cóng qīng chén zhí dào wǎn shàng bù fēn shèng fù。 zuì hòu lǐ shì mín shǐ liǎo zhāo dú là de， pài rén bǎ hé liú shàng yóu de shuǐ dǔ shàng， dào liǎo wǎn shàng shuāng fāng dū jīng pí lì jìn de shí hòu， tū rán kāi zhá fàng shuǐ， zhàn chǎng shàng shuǐ shēn yī zhàng duō， shuāng fāng shù wàn réndōu wèi liǎo yú biē。 liú hēi tà cóng zhàn chǎng shàng táo liǎo chū lái， cóng cǐ shǒu xià wú kě yòng zhī bīng。 ér táng cháo shí lì xióng hòu， sǐ liǎo jǐ wàn shì bīng， hěn kuài yòu kě yǐ diào jí lìng yī zhī bù duì。 wǔ dé liù nián（ 623 nián） liú hēi tà bèi lǐ jiàn chéng， lǐ yuán jí jī bài hòu， bèi pàn tú qín zhù xiàn gěi táng cháo。 　　 liú hēi tà dì 'èr cì qǐ bīng de shí hòu， lǐ yuān pài lǐ dào xuán shuài jūn tǎo fá， yǐ shǐ wàn bǎo wéi fù jiāng， yǔ liú hēi tà zhàn yú xià bó（ jīn hé běi shēn xiàn）。 lǐ dào xuán shuài jīng ruì qīng qí tū jī liú hēi tà， yuē dìng hǎo shǐ wàn bǎo lǐng dà bù duì suí hòu jìn fā。 shǐ wàn bǎo shì suí cháo míng jiāng， zī gé hěn lǎo， bù bǎ lǐ dào xuán fàng zài yǎn lǐ， rèn wéi lǐ dào xuán suī rán shì míng yì shàng de zhù jiāng， shí jì shàng zhǐ shì zài lǎo jiāng de fǔ bǎo xià guà gè míng lì diǎn zhàn gōng bà liǎo， zhēn zhèng de zhǐ huī jué cè hái shì zài zì jǐ shǒu lǐ。 shǐ wàn bǎo rèn wéi， lǐ dào xuán zhè yàng jí xíng jūn， shì bīng bì dìng pí bèi bù kān， zuì hòu huì kùn dùn shī bài。 tā de jìhuà shì， àn bīng bù dòng， xī shēng lǐ dào xuán， lǐ dào xuán sǐ hòu， liú hēi tà bì dìng huī bīng qīng jìn， zhè yàng táng jūn zhù lì kě yǐ jié zhèn yíng jī， yǐ yì dài láo。 bù xiǎng lǐ dào xuán de qián fēng bù duì bèi liú hēi tà xiāo miè hòu， táng jūn quándōu méi yòu liǎo dǒu zhì， yīn cǐ dà bài， zhǐ yòu shǐ wàn bǎo dú zì táo liǎo huí qù。 lǐ dào xuán jiù zhè yàng bái bái zuò liǎo xī shēng pǐn。 tā shì táng cháo kāi guó zhàn zhēng zhōng xī shēng de zuì gāo jí bié de jiànglǐng。 　　 shǐ wàn bǎo qīng shì lǐ dào xuán， zì zuò zhù zhāng shì kě yǐ lǐ jiě de。 suí wén dì yáng jiān céng pài cì zǐ yáng guǎng guà shuài dài lǐng hán qín hǔ， hè ruò bì píng dìng nán chén， zhì tián xìn cháng céng pài zhǎngzǐ zhì tián xìn zhōng wéi zǒng dàjiàng jìn gōng wǔ tián shèng lài， fēng chén xiù jí yě céng pài yǎng zǐ， zhù míng de dà cǎo bāo fēng chén xiù cì zhēng tǎo guò jì zhōu hé sì guó。 ràng jì chéng rén guà gè míng， zài lǎo jiāng de bāng zhù xià lì zhàn gōng shù wēi wàng， zhè shì xǔ duō dāng quán zhě de xuǎn zé。 dǎ qǐ zhàng lái zhēn zhèng jué cè de duō bàn hái shì lǎo jiāng。 kě xī de shì shǐ wàn bǎo bù gāi xī shēng lǐ dào xuán。 yóu qí shì tā yù dào de shì jūn shì tiān cái liú hēi tà， bié shuō xī shēng yī gè lǐ dào xuán， jiù suàn lián tā zì jǐ yě xī shēng liǎo， kǒng pà yě bù néng yǐn liú hēi tà shàngdàng。 　　 lǐ dào xuán yǐ zhù jiāng de shēn fèn， bù lǎo lǎo shí shí zuò zhèn zhōng jūn， shēn xiān shì zú dāng qián fēng， zhè yě shì bài wáng zhī běn。 zhù jiāng yīnggāi xiàng diàn yǐng《 yǐng zǐ wǔ shì》 lǐ de wǔ tián xìn xuán yī yàng：“ shān， shì bù dòng de！” lǐ dào xuán míng xiǎn shì shòu liǎo lǐ shì mín de yǐng xiǎng。 lǐ shì mín zuì xǐ huān shēn xiān shì zú chōng rù dí zhèn。 lǐ dào xuán zhàn sǐ hòu， lǐ shì mín shāng xīn dì zì zé shuō：“ zì cóng qǐ bīng yǐ lái， dào xuán jīng cháng shì gēn suí wǒ zhēng zhàn。 tā měi měi jiàn dào wǒ shēn rù dí hòu， dōunéng zuì zhōng zhàn shèng dí rén， zǒng shì xiàn mù wǒ， suǒ yǐ cái huì xiào fǎng。 kě xī zhè me nián qīng jiù sǐ liǎo！” lǐ dào xuán zhàn sǐ shí zhǐ yòu shí jiǔ suì。 　　※※※※※※※ 　　 wáng shì chōng（ ?～ 621） 　　 zhōng guó suí mò gē jù zhě zhī yī。 zì xíng mǎn， běn xìng zhī， chū zì xī yù。 shì chōng lì kǒu shàn biàn， shè shū chuán， hǎo bīng fǎ， qiě míng xí fǎ lǜ。 suí kāi huáng zhōng， wéi zuǒ yì wèi， yǐ jūn gōng bài yí tóng， zhuǎn bīng bù yuán wài láng。 dà yè nián jiān， lěi qiān jiāng dū ( jīn jiāng sū yáng zhōu ) chéng， jiān lǐng jiāng dū gōng jiān。 tā 'ēyú shùn zhǐ， huò dé yáng dì chǒng xìn， bèi dì lǐ yīn jié háo qiáng。 dà yè shí 'èr nián（ 616） qiān jiāng dū tōng shǒu， zhèn yā hé běi gé qiān yú bù jí nán yáng lú míng yuè。 cì nián wǎ gǎng jūn zhàn lǐng xīng luò cāng， jìn bī dōng dū。 yáng dì mìng shì chōng wéi jiāng jūn， tǒng shuài zhū jūn 10 yú wàn tún luò kǒu jù zhàn。 shí sì nián， shì chōng lǐng bīng shù wàn dù luò， bèi qǐ yì jūn jī bài， zhǐ shèng qiān yú rén， zǒu bǎo hé yáng ( jīn shān xī qìn yáng nán )。 suí yuè wáng yáng dòng zhào lìng tā hái luò， tún hán jiā chéng。 yáng dì sǐ hòu， shì chōng yǔ yuán wén dū、 lú chǔ děng fèng yáng dòng wéi dì ( shǐ chēng huáng tài zhù )， yáng dòng yǐ shì chōng wéi lì bù shàng shū， fēng zhèng guó gōng。 tóng nián qī yuè， shì chōng shā wén dū、 lú chǔ， zhuān zhì cháo zhèng。 shí lǐ mì suī pò yǔ wén huà jí， hái tún jīn táng ( jīn hé nán luò yáng shì běi )， dàn bīng lì sǔn shī hěn dà。 shì chōng chéng jī jìn jī， dà bài zhī， lǐ mì shì cù jiàng táng。 táng wǔ dé 'èr nián（ 619） sì yuè， shì chōng fèi huáng tài zhù， chēng dì jí wèi， jiàn yuán kāi míng， guó hào zhèng。 sān nián， táng gāo zǔ lǐ yuān qiǎn qín wáng lǐ shì mín gōng zhèng， jìn bī dōng dū， shì chōng qǐ yuán yú xià zhù dòu jiàn dé。 sì nián wǔ yuè， lǐ shì mín bài xià jūn yú hǔ láo（ jīn hé nán xíng yáng xī běi）， jiàn dé bèi fú， shì chōng yǐ luò yáng jiàng， zhèng wáng。 qī yuè， shì chōng wéi chóu rén dú gū xiū dé suǒ shā。 　　※※※※※※※ 　　 huā mù lán 　　《 gǔ lè fǔ》 yòu mù lán shī yǒng qí shì。 yáo yíng kāng（ rén míng） de《 yóu jì xíng》 yǐ wéi shì běi wèi rén， sòng xiáng fèng（ rén míng）《 guò tíng lù》 yǐ wéi shì suí gōng dì shí rén， chéng dà chāng《 yǎn fán lù》 yīn wéi《 mù lán shī》 zhōng yòu ‘ kèhán dà diǎn bīng‘ yǔ。 zé rèn wéi mù lán fēi suí jí táng zhī rén。 xìng shì bù kě kǎo， huò yǐ wéi xìng huā。 　　《 mù lán cóng jūn》 wéi xìqǔ jù mù。 suí táng gù shì xì。 běn wéi《 gǔ lè fǔ》 shī。 nǎi xù shù gǔ xiào nǚ huā mù lán nǚ bàn nán zhuāng， dài fù cóng jūn， lěi jiàn gōng jì， lì shí 'èr nián shǐ guī， zhòng fāng zhī qí wéi nǚ zǐ de gù shì。 hòu liú chuán shèn guǎng， jiàn gǎi biān wéi zá jù ﹑ xiǎo shuō。 　　 xiāng chuán， huā mù lán wéi shāng qiū rén。 cháng de wǔ mèi duān zhuāng， mào měi cōng huì。 yóu yú zài jiā zhōng shì lǎo dà， cóng xiǎo liàn jiù liǎo yī fù hǎo shēn shǒu。 fù qīn míng jiào huā gū， shì yī wèi lǎo jūn guān。 yīn wéi biān fáng jǐn jí， huáng shàng xià lìng zhēng bīng， huā gū yīn wéi nián lǎo tǐ ruò bù néng cóng jūn， ér yòu bù néng kàng jù jūn lìng。 yú shì huā mù lán jiù cóng zhì bù jī shàng zǒu xià lái， nǚ bàn nán zhuāng， dài fù cóng jūn。 　　 huā mù lán shǒu wèi biān guān shí 'èr nián， chōng fēng shā dí， yīng yǒng xiàn zhèn， wèiguó jiā lì xià hàn mǎ gōng láo， bèi fēng wéi jiāng jūn。 dāng tā kǎi xuán huí jiā shí， yǐ nián jìn sān shí liǎo， jiù lián tā de shǒu xià yě bù zhī dào tā shì yī gè jīn guó nǚ liú。 děng dà jiā hù sòng tā huí jiā shí， cái zhī dào yī zhí yǐ lái yīng yǒng de jiāng jūn huā mù lán yuán lái shì wèi nǚ láng。 　　※※※※※※※※※※※※※※ 　　※※※※※※※※※※※※※※ 　　 zhù tí： Re: shuō shuō《 suí táng yǎn yì》 děng yīng xióng pái míng 　　《 suí táng yǎn yì》 shì wǒ rèn wéi zuì hǎo de yǎn yì xiǎo shuō zhī yī， qí zhōng miáo shù liǎo hěn duō xǔ xǔ rú shēng de rén wù xíng xiàng， xiàng qín qióng、 chéng yǎo jīn、 lǐ yuán bà、 xú mào gōng、 luó chéng zhè xiē míng zì kě yǐ shuō shì jiā yù hù xiǎo de。 zhè xiē yīng xióng rén wù zài lì shǐ shàng dà duō què yòu qí rén， dàn qí shì jì wǎng wǎng yǔ yǎn yì shàng miáo xiě de xiāngchà bù shǎo， yòu de shèn zhì shì dà xiāng jìng tíng。 zài cǐ xiàng dà jiā jiè shào yī xià， yě hǎo ràng dà jiā liǎo jiě yī xià suí táng hǎo hàn de zhēn shí gù shì。 　　1、 qín qióng zì shū bǎo 　　 yǎn yì：《 suí táng yǎn yì》 zhōng de zhù rén gōng， zhàng yì shū cái de shān dōng hǎo hàn， xiān wéi wǎ gǎng zhài dà yuán shuài， hòu tóubèn lǐ táng， chéng wéi lǐ shì mín shǒu xià de shǔyīshǔ 'èr de dàjiàng。 　　 lì shǐ yuán xíng： chū suí suí jiāng lái hù 'ér、 zhāng xū tuó zhèn yā qǐ yì jūn， yǐ yǒng hàn wén míng。 zhāng xū tuó bèi wǎ gǎng zhài jī shā， qín qióng zhuǎn tóu suí jiāng péi rén jī， hòu suí péi rén jī jiàng wǎ gǎng zhài。 jí wǎ gǎng zhài lǐ mì bīng bài， qín qióng yòu wéi wáng shì chōng jiāng， dàn tā bù chǐ wáng shì chōng wéi rén， gōng rán fǎn pàn tóu táng， cóng cǐ chéng wéi lǐ shì mín de bù jiāng。 qín qióng xiān hòu suí tóng lǐ shì mín zhēng tǎo liú wǔ zhōu、 dòu jiàn dé、 wáng shì chōng， lǚ lì dà gōng， zhú jiàn chéng wéi qín wáng zuì wéi qì zhòng de bù jiāng， bèi fēng wéi yì guó gōng（ sǐ hòu gǎi fēng hú guó gōng）。 xuán wǔ mén zhī biàn， qín qióng cānyù zhū shā jiàn chéng、 yuán jí， dàn cǐ hòu duō bìng， gài yīn zhēng zhàn shí lǎo shāng suǒ zhì。 zhēnguàn shí 'èr nián（ 638 nián） bìng sǐ， péi zàng zhāo líng， qí huà xiàng huì yú líng yān gé。 　　 píng lùn： qín 'èr gē shí nǎi yī yǒng fū 'ěr。 　　2、 chéng yǎo jīn zì zhī jié 　　 yǎn yì：《 suí táng yǎn yì》 zhōng yòu yī wèi zhù rén gōng， wài hào‘ hùn shì mó wáng ’， rén rú qí míng， gān de hùn shì shǔbù shèngshǔ， céng wéi wǎ gǎng zhài dà mó guó guó wáng， hòu tóu jiàng lǐ táng， píng xiǎo cōng míng hé yùn qì yě lì liǎo bù shǎo dà gōng。 yī shēng yùn qì jí hǎo， huó dào yī bǎi duō suì， lì jīng gāo zǔ、 tài zōng、 gāo zōng、 wǔ zé tiān、 zhōng zōng、 ruì zōng liù cháo， kě yǐ shuō shì suí táng yīng xióng zhōng dì yī fú jiāng。 　　 lì shǐ yuán xíng： zì yòu jiù yǐ yǒng wǔ wén míng xiāng lǐ， yóu qí shàn yú mǎ shàng shǐ qiāng， hòu tóu lǐ mì， tǒng shuài lǐ mì zuì jīng ruì de jìn wèi jūn。 lǐ mì bīng bài， chéng yǎo jīn chéng wéi wáng shì chōng bù jiāng。 dàn chéng bù yuàn wéi wáng shì chōng bù xià， suì shuō dòng qín qióng děng duō yuán yǒng jiāng yī qǐ pàn táo， tóu rù qín wáng lǐ shì mín zhàng xià。 chéng yǎo jīn zài lǐ shì mín duì sòng jīn gāng、 dòu jiàn dé、 wáng shì chōng de zhàn zhēng lì xià bù shǎo zhàn gōng， bèi fēng wéi sù guó gōng（ hòu gǎi fēng lú guó gōng）。 hòu zāo dào tài zǐ yī dǎng xiàn hài， suì quàn qín wáng xiān xià shǒu wéi qiáng。 xuán wǔ mén zhī biàn hòu， lì rèn gāo guān。 táng gāo zōng xiǎn qìng 'èr nián（ 657 nián）， tǒng shuài dà jūn zhēng tǎo xī tū jué 'ā shǐ nà hè lǔ， dàn yīn tú shā jiàng jūn， sàng shī rén xīn， zuì zhōng wú gōng 'ér fǎn， yīn cǐ bèi miǎn guān。 dàn bù jiǔ yòu bèi táng tíng qǐ yòng， cǐ shí yǎo jīn nián shì yǐ gāo， suì xiàng cháo tíng gào lǎo hái xiāng。 lín dé 'èr nián（ 665 nián） bìng sǐ（ huó dé què shí bǐ jiào cháng）， péi zàng zhāo líng。 　　 píng lùn： chú liǎo huó de cháng， qí tā méi shí me tè bié de。 　　3、 lǐ yuán bà 　　 yǎn yì： suí táng dì yī tiáo hǎo hàn， shǒu chí liǎng bǎ dà chuí， zòng héng tiān xià， dàn yīn wéi fǎn shī xùn， xiān hòu shā sǐ liǎo shǐ yòng liú jīn táng de wǔ tiān xī、 yǔ wén chéng dū， zāo dào tiān qiǎn， bèi léi diàn pī sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： míng lǐ xuán bà， lǐ yuān dì sān zǐ， zǎo sǐ， wú hòu， hòu zhuī fēng wéi wèi wáng。 　　 píng lùn： fǎn zhèng sǐ de zǎo， jiù rèn yóu yǎn yì zuò zhě fā huī liǎo。 　　4、 luó yì 　　 yǎn yì： yuán běi qí jiànglǐng， qín qióng de gū fù， hòu bèi yáng lín zhāo jiàng， bèi fēng wéi‘ běi píng wáng‘， yǐ‘ luó jiā qiāng‘ wén míng tiān xià， zuì hòu bèi dòu jiàn dé bù jiāng sū dìng fāng shè sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： yòu míng lǐ yì， chū shēn jiāng mén， shàn shè， yǒng yú gōng zhàn， wéi suí hǔ bēn láng jiāng， shǒu běi píng， lǚ pò sì fāng zéi kòu。 shì féng tiān xià dà luàn， luó yì chèn luàn qǐ shì， zhàn jù běi píng， zì chēng yōu zhōu zǒng guǎn。 yǔ wén huà jí、 dòu jiàn dé、 gāo kāi dào děng fǎn wáng xiān hòu qiǎn shǐ quàn jiàng， luó yì dōubù zhǔn， dú jiàng yú lǐ táng（ yòu yǎn guāng）。 bèi táng huáng fēng wéi yàn wáng， cì xìng lǐ。 zài zhēng tǎo liú hēi tà de zhàn dǒu zhōng， luó yì lì gōng bù xiǎo， dàn tā zì shì gōng gāo， kuáng 'ào wú lǐ， céng yī dù bèi miǎn zhí。 hòu yīn tū jué lǚ lǚ nán fàn， luó yì yòu bèi chóngxīn qǐ yòng， zhèn shǒu jīng zhōu。 tài zōng jì wèi， luó yì yīn shì tài zǐ jiàn chéng yī dǎng， kǒng zāo pò hài， suì fā dòng pàn luàn， zhàn jù yōu zhōu， dàn bù jiǔ wéi bù jiāng suǒ shā。 　　 píng lùn： luó yì yuán lái shì tài zǐ jiàn chéng yī dǎng， shuí néng xiǎng dào？ 　　5、 luó chéng 　　 yǎn yì： suí táng dì qī tiáo hǎo hàn， luó yì zhī zǐ， qín qióng de biǎo dì。 yīng jùn mào měi， wǔ yì gāo qiáng， zì shì shèn gāo。 céng duó dé tiān xià dì yī wǔ zhuàng yuán， hòu tóu táng， wéi táng jūn dì yī yǒng jiāng， lì xià hè hè zhàn gōng， céng yī rén dú qín bā dà fǎn wáng。 cǐ hòu zāo dào tài zǐ jiàn chéng、 qí wáng yuán jí xiàn hài， zhōng sū dìng fāng zhī jì， bèi luàn jiàn shè sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： luó yì yòu zǐ， dàn shǐ shū bìng wèi jìzǎi qí shì jì。 　　 píng lùn： yòu shì yī gè shǐ zuò zhě dé yǐ chōng fēn huàn xiǎng de juésè。 　　6、 chái shào 　　 yǎn yì： lǐ yuān de nǚ xù， yǎn yì zhōng shì yī gè bái miàn shū shēng de xíng xiàng。 　　 lì shǐ yuán xíng： chái shào zǔ、 fù jù wéi gāo guān， qí yòu nián jí yǐ jiáo jiàn yǒng měng wén yú guān zhōng， lǐ yuān yīn cǐ yǐ nǚ qī zhī。 lǐ yuān qǐ bīng， chái shào wéi mǎ jūn zǒng guǎn。 xià lín fén， píng jiàng jùn， bài suí jiāng sòng lǎo shēng、 sāng xiǎn hé， lǚ lì zhàn gōng， yī zhí dào táng jūn gōng xià cháng 'ān。 zhī hòu chái shào yòu suí qín wáng píng dìng xuē jǔ、 liú wǔ zhōu、 dòu jiàn dé、 wáng shì chōng děng zhū fǎn wáng， bèi fēng wéi huò guó gōng。 tǔyùhún、 dǎng xiàng lái fàn， chái shào tǒng jūn dà bài zhī。 zhēnguàn 'èr nián， yòu pò liáng shī dū yú xià zhōu。 zhēnguàn shí 'èr nián（ 638 nián） bìng sǐ。 　　 píng lùn： táng jūn zhōng de měngjiàng yáo shēn yī biàn chéng wéi shǒu wú fù jī zhī lì de nǎi yóu xiǎo shēng， yǎn yì zhōng duì chái shào de yì shù jiā gōng yě tài kuā zhāng liǎo。 　　7、 yùchí jìng dé 　　 yǎn yì： suí táng yǎn yì hòu qī de zhù rén gōng， yuán liú wǔ zhōu bù jiāng， hòu jiàng táng， chéng wéi lǐ shì mín shǒu xià yǔ qín qióng qí míng de yǒng jiāng， duō cì jiù qín wáng yú wēinàn zhī zhōng， xuán wǔ mén zhī biàn zhōng lì xià dà gōng。 zuì hòu wéi jiù xuē rén guì zhuàng sǐ zài cháo mén。 　　 lì shǐ yuán xíng： yuán wéi liú wǔ zhōu shǒu xià xiāo jiāng， shàn bì qiāng duó qiāng， wǔ zhōu bài wáng hòu， jiàng táng， cānyù liǎo zhēng wáng shì chōng zhī yì， céng qiāng tiǎo dí yǒng jiāng shànxióngxìn。 hòu yòu suí jūn zhēng tǎo liú hēi tà、 xú yuán lǎng， jiù qín wáng yú chóngwéi zhī zhōng， lì xià dà gōng。 xuán wǔ mén zhī biàn zhōng， yùchí jìng dé bàn yǎn liǎo zhòng yào juésè。 xiān shì lì quàn qín wáng xiān xià shǒu wéi qiáng， hòu yú xuán wǔ mén shè shā qí wáng yuán jí， lì xià tóu gōng， shì hòu lǐ shì mín jiāng qí wáng fǔ dǐ shǎng yú jìng dé。 tài zōng jì wèi hòu， fēng jìng dé wéi wú guó gōng（ hòu gǎi fēng 'è guó gōng）， yǔ zhǎngsūn wú jì、 fáng xuán líng、 dù rú huì tóng zhǎng cháo zhèng。 dàn jìng dé zì yǐ wéi gōng gāo， jīng cháng wǔ rǔ qún chén， zuì zhōng bèi wài fàng。 hòu tài zōng zhēng gāolí， jìng dé suí jūn chū zhēng。 jìng dé wǎn nián mí xìn fāng shù， céng bì mén bù chū dá 16 nián zhī jiǔ。 gāo zōng xiǎn qìng sān nián（ 658 nián）， jìng dé nián 74 ér wáng， péi zàng zhāo líng。 jìng dé yòu yī zǐ míng yùchí bǎo lín， zhè yǔ yǎn yì zhōng xiāng fú。 　　 píng jià： yùchí lǎo hēi de dào dé shuǐ zhǔn shí zài bù zěn me yàng。 　　8、 jiāng xià wáng lǐ dào zōng 　　 yǎn yì：《 xuē jiā jiāng》 zhōng de fǎn miàn rén wù， duō cì xiàn hài xuē rén guì， zuì zhōng 'è yòu 'è bào。 　　 lì shǐ yuán xíng： lǐ dào zōng lùn bèi fèn shì lǐ yuān de shū fù， dàn nián jì què yǔ lǐ shì mín xiāng fǎng。 17 suì jí jīng zhàn zhèn， xiàng lǐ shì mín xiàn jì dà pò liú wǔ zhōu jūn， zhī hòu zài yǔ dòu jiàn dé、 wáng shì chōng de zhàn zhēng zhōng yě lǚ lì qí gōng。 gāo zǔ wǔ dé wǔ nián（ 622 nián）， lǐ dào zōng rèn líng zhōu zǒng guǎn， lǚ bài liáng shī dū pàn jūn yǔ tū jué jūn， kuò dì qiān lǐ。 tài zōng zhēnguàn sān nián（ 629 nián）， yǔ lǐ jìng gòng pò dōng tū jué， qín jié lì kèhán。 zhī hòu yòu yǔ lǐ jìng dà bài tǔyùhún， lì yòu dà gōng。 dàn zài zhēnguàn shí 'èr nián（ 638 nián）， lǐ dào zōng yīn tān wū zuì bèi bà guān。 yī nián hòu， dào zōng zhòng bèi cháo tíng qǐ yòng。 zhēng gāolí zhī yì， yǔ lǐ jì tóng wéi táng jūn xiān fēng， lì xià hěn duō zhàn gōng， céng xiàng tài zōng xiàn jì qí xí gāolí hòu fāng， kě xī wèi bèi cǎi nà。 zhēnguàn 21 nián（ 647 nián）， lǐ dào zōng gào lǎo tuì xiū。 gāo zōng yǒng huī sì nián， sù yǔ lǐ dào zōng bù hé de zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng lì yòng fáng yí 'ài pàn luàn zhī shì xiàn hài lǐ dào zōng， zhì shǐ tā bèi liú fàng xiàng zhōu， sǐ yú lù shàng。 hòu cháng sūn wú jì、 chǔ suì liáng dǎo tái， dào zōng bèi píng fǎn。 lǐ dào zōng wǎn nián pō hàoxué， jìng mù xián shì， bù yǐ dì shì qī rén， zài zōng shì zhī zhōng yǔ lǐ xiào gōng qí míng， zuì wéi dāng shì suǒ zhòng。 　　 píng lùn： lǐ dào zōng zhēn nǎi yī dài míng jiāng yě， kě zài yǎn yì zhōng què bèi miáo xiě de wò chuò bù kān， shí zài ràng rén wèitā gǎn dào wǎn xī。 　　9、 xú mào gōng 　　 yǎn yì： wǎ gǎng zhài de jūn shī， zhū gé liàng yī lèi de bàn xiān jí rén wù。 　　 lì shǐ yuán xíng： yuán míng xú shì jì， zì mào gōng， hòu cì xìng lǐ， gāo zōng cháo wéi bì tài zōng huì gǎi‘ shì jì‘ wéi‘ jì‘， suì yǐ lǐ jì zhī míng wén míng yú shì。 lǐ jì zài suí mò de luàn shì zhōng céng chēng bà yī fāng， hòu tóu wǎ gǎng zhài lǐ mì。 xiàng lǐ mì xiàn jì gōng kè lí yáng liáng cāng， kāi cāng fàng liáng， shǐ wǎ gǎng zhài shí rì nèi zēng bīng 'èr shí wàn。 jí lǐ mì bèi wáng shì chōng suǒ bài， lǐ jì jù yòu wǎ gǎng jiù dì， bù jiǔ jiàng táng， bèi fēng wéi shū guó gōng（ hòu gǎi fēng yīng guó gōng）。 lǐ mì pàn táng bèi shā， lǐ jì wéi qí fā sàng。 dòu jiàn dé gōng lí yáng， lǐ jì yī dù bèi pò tóu jiàng， dàn bù jiǔ fǎn zhèng， tóu yú qín wáng qí xià。 zhī hòu zài táng duì dòu jiàn dé、 wáng shì chōng de zhàn dǒu zhōng fā huī liǎo zhòng yào zuò yòng， zài táng jūn zhōng dì wèi jǐn cì yú qín wáng。 hòu yòu píng dìng xú yuán lǎng pàn luàn， qín zhǎn xú yuán lǎng。 wǔ dé qī nián（ 624 nián）， lǐ jì yǔ lǐ xiào gōng zhēng tǎo nán fāng fǎn wáng fǔ gōng tuō， dà bài qí bù jiāng chén zhèng tōng、 féng huì liàng， zhuī zhǎn fǔ gōng tuō。 cì nián yòu yú bìng zhōu bài tū jué jūn。 tài zōng jì wèi， lǐ jì yǔ lǐ jìng jìhuà qí xí dōng tū jué， lǐ jì zuò wéi lǐ jìng de hòu yuán， jié duàn liǎo jié lì kèhán de tuì lù， bǎo zhèng liǎo zhàn dǒu de shèng lì。 zhēnguàn shí wǔ nián（ 641 nián）， yòu dà bài xuē yán tuó bù。 lǐ jì céng huàn jí bìng， tài zōng qīn zì jiǎn xū wéi qí zuò yào yǐn。 tài zōng zhēng gāolí， lǐ jì suí jūn chū zhēng， lì yòu zhàn gōng。 zhēnguàn 'èr shí nián（ 646 nián）， zài pò xuē yán tuó。 tài zōng lín sǐ shí， kǒng lǐ jì zuò luàn， gù yì biǎn qí chū jīng jiā yǐ shì tàn， lǐ jì háo bù tíng liú， lì jí lí jīng， gāo zōng jì wèi hòu， yòu duì qí wěi yǐ zhòng rèn。 lǐ jì shàn yú chá yán guān sè， shì shí tóu rù wǔ zé tiān yī biān， dé yǐ wéi chí qí zài cháo zhōng de dì wèi。 gāo zōng qián fēng yuán nián（ 666 nián）， lǐ jì tǒng táng jūn zhēng gāolí， kāi shǐ qí rén shēng zhōng zuì hòu yī zhàn。 zuì zhōng táng jūn dà huò quán shèng， zhōng yú píng dìng gāolí。 cì nián bìng sǐ（ yě shì yī gè shòu xīng）， pèi xiǎng gāo zōng miào tíng， bìng zài qí fén qián zhù qǐ xiàng zhēng yīn shān、 tiě shān de tǔ qiū， yǐ jì niàn tā zhēng tǎo tū jué、 xuē yán tuó de gōng jì。 lǐ jì de sūn zǐ xú jìng yè hòu qǐ bīng fǎn wǔ zé tiān， bīng bài bèi shā， xú jiā bèi bō duó cì xìng， lǐ jì fén bèi bào， qí zài shì shí suǒ zuò de nǔ lì quán bù bái fèi。 　　 píng lùn： lǐ jì zài zhèng zhì shàng de suǒ zuò suǒ wéi zhēn bù fù‘ zhì duō xīng‘ zhī míng。 　　10、 sū dìng fāng 　　 yǎn yì： yuán dòu jiàn dé bù jiāng， wén wǔ quán cái， céng shè jì shā sǐ luó yì、 luó chéng fù zǐ， cóng cǐ yǔ luó jiā jié xià bù jiě zhī chóu， hòu jiàng táng， dàn zuì zhōng wéi luó jiā hòu rén suǒ shā。 　　 lì shǐ yuán xíng： yuán wéi dòu jiàn dé、 liú hēi tà bù jiāng， xiāo yǒng shàn zhàn， jí dòu、 liú bài wáng， dìng fāng guī xiāng lǐ。 zhēnguàn chū nián， sū dìng fāng bèi táng tíng chóngxīn qǐ yòng， suí tóng lǐ jìng qí xí dōng tū jué jié lì kèhán。 gāo zōng chū nián， sū dìng fāng suí chéng yǎo jīn zhēng xī tū jué 'ā shǐ nà hè lǔ， lǚ xiàn liáng cè， dàn bùwèi yǎo jīn cǎi nà， táng jūn zhōng wú gōng 'ér fǎn。 cì nián， cháo tíng yǐ sū dìng fāng wéi tǒng shuài， zài zhēng hè lǔ。 táng jūn dà pò xī tū jué， shēng qín 'ā shǐ nà hè lǔ， dìng fāng bèi fēng wéi xíng guó gōng。 hòu xī yù sān guó fǎn， dìng fāng yòu shuài jūn píng dìng。 gāo zōng xiǎn qìng wǔ nián（ 660 nián）， sū dìng fāng yǐ liù shí jiǔ suì gāo líng tǒng jūn zhēng bǎi jì， lián bài bǎi jì、 rì běn jūn， qín bǎi jì wáng jí qí tài zǐ。 dìng fāng qián hòu shèng sān guó（ dōng tū jué、 xī tū jué、 bǎi jì）， jiē shēng qín qí zhù， wéi táng cháng shèng jiāng jūn。 qián fēng 'èr nián（ 667 nián） bìng sǐ， shòu qī shí liù。 　　 píng lùn： yòu shì yī gè bèi yǎn yì wāi qū de wěi dà rén wù。 　　11、 kào shān wáng yáng lín 　　 yǎn yì： suí yáng dì de shū shū， suí táng dì bā tiáo hǎo hàn， zǒng guǎn suí cháo bīng quán， wéi rén zhèng zhí wú sī， suī rán hěn shǎng shí qín qióng děng yīng xióng， dàn duì suí cháo zhōng xīn gěng gěng， yī xīn xiǎng wǎn huí tiān xià dà shì， zuì hòu bèi luó chéng yòng huí mǎ qiāng cì sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： yuán míng yáng shuǎng， suí wén dì yáng jiān yì mǔ dì， shòu fēng wèi wáng。 zì yòu bèi yáng jiān zhī qī dú gū shì shōu yǎng， yīn cǐ bèi shòu wén dì chǒng 'ài。 céng sān cì shuài suí jūn běi fá， dà bài tū jué shā bō lüè kèhán， wēi zhèn sài běi。 yáng shuǎng yí róng jùn měi， jǔ zhǐ yòu dù， míng shēng shèn hǎo。 wén dì kāi huáng qī nián（ 587 nián）， yáng shuǎng bìng， wén dì pài wū shī wéi qí qū guǐ， bù liào guǐ méi gǎn zǒu， wū shī dǎo bèi xià sǐ， dāng yè yáng shuǎng bìng sǐ， nián 'èr shí wǔ。 　　 píng lùn： rú guǒ yáng shuǎng bù bèi yōng yī suǒ hài， tā shì fǒu zhēn néng chéng wéi suí de zhù shí ní？ 　　12、 yáng yì chén 　　 yǎn yì： yáng lín de dì dì， céng bǎi xià yī gè bā miàn jīn suǒ zhèn， hòu bèi lǐ yuán bà、 péi yuán qìng、 qín yòng、 liáng shì tài sì měng bā dà chuí suǒ pò， tā zì jǐ zì shā shēn wáng。 　　 lì shǐ yuán xíng： běn xìng yùchí， yīn fù qīn yǔ tū jué lì zhàn zhèn wáng， cì xìng yáng， yǎng yú gōng zhōng。 nián cháng hòu， shàn qí shè， yòu jiāng cái， céng shù cì dà pò tū jué jūn。 yáng dì jì wèi， hàn wáng yáng liàng pàn luàn， yáng yì chén yǐ shǎo shèng duō， bài pàn jiāng qiáo zhōng kuí。 hòu yáng dì sān cì zhēng gāolí， yì chén jūn suí jūn chū zhēng， duō lì zhàn gōng， céng yī rì qī jié。 shì féng tiān xià dà luàn， yáng yì chén sì chù zhēng zhàn， xiān hòu píng dìng xiàng hǎi gōng、 gāo shì dá děng fǎn wáng。 dàn qí hè hè wēi míng wéi yáng dì suǒ jì dá， bèi zhāo huí cháo zhōng， bù jiǔ bìng sǐ。 　　 píng lùn： tā dǎo hé yáng lín yòu jǐ fēn xiāng sì。 　　13、 péi yuán qìng 　　 yǎn yì： suí táng dì sān tiáo hǎo hàn， qí jiě jià yú chéng yǎo jīn。 shǒu shǐ liǎng bǎ dà chuí， yǒng měng yì cháng， sì míng shān yī zhàn， shí bā lù fǎn wáng wú shù bīngjiàng， zhǐ yòu tā néng jiē lǐ yuán bà sān chuí。 hòu zhōng suí jiāng xīn wén lǐ zhī jì， yú shān gǔ zhōng bèi shāo sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： míng péi xíng yǎn， suí jiāng péi rén jī zhī zǐ， xiāo yǒng shàn zhàn。 péi rén jī tǎo fá wǎ gǎng zhài， suī lěi yòu shèng lì， dàn lǚ zāo jiān jūn xiàn hài。 yú shì péi rén jī fù zǐ shā suí jiān jūn， shuài zhòng guī wǎ gǎng zhài。 hòu lǐ mì yǔ wáng shì chōng jué zhàn， péi rén jī xiàn jì fēn bīng tōu xí luò yáng， dàn bù bèi lǐ mì suǒ nà。 hòu lǐ mì zhàn bài， péi shì fù zǐ bèi wáng shì chōng suǒ fú。 wáng shì chōng yǐ zhí nǚ jià yú péi xíng yǎn， dài qí fù zǐ shèn hòu。 péi xíng yǎn měi yòu zhēng zhàn， suǒ xiàng pīmǐ， hào‘ wàn rén dí‘， wáng shì chōng dá qí wēi míng， pō jiā fáng fàn。 péi rén jī zhī qí yì， yú shì jué dìng xiān xià shǒu wéi qiáng， mì móu xíng cì wáng shì chōng。 shì xiè， péi shì fù zǐ jù bèi wáng shì chōng suǒ shā。 　　 píng jià： què wéi yī yuán měngjiàng， kě xī wèi féng míng zhù。 　　14、 shànxióngxìn 　　 yǎn yì： shān dōng 'èr xián zhuāng zhuāng zhù， xiān wéi wǎ gǎng zhài dàjiàng， hòu guī shùn wáng shì chōng， wéi qí fù mǎ。 yīn xiōng cháng bèi lǐ yuān wù shā， shì sǐ bù jiàng táng， zuì zhōng bèi táng jūn chǔsǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： wǎ gǎng zhài qián zhài zhù dí ràng de hǎo yǒu， shàn mǎ shàng yòng qiāng， wǎ gǎng zhài jūn zhōng hào wéi‘ fēi jiāng‘。 hòu dí ràng bèi lǐ mì suǒ shā， shànxióngxìn yǐ dà jú wéi zhòng， guī shùn liǎo lǐ mì。 hòu lǐ mì bīng bài， shànxióngxìn jiàng wáng shì chōng， wéi qí dàjiàng。 qín wáng bīng jìn dōng dū， shuāng fāng dà zhàn， qín wáng céng yī dù bèi luò yáng jūn suǒ wéi， shànxióngxìn jǔ qiāng cì qín wáng， xìng dé táng jiāng yùchí gōng suǒ jiù。 jí wáng shì chōng fù miè， suī rán lǐ jì děng wǎ gǎng zhài jiù jiāng wéi qí qiú qíng， dàn shànxióngxìn réng bèi chù zhǎn。 　　 píng jià： kàn lái lì shǐ shàng bù shì shànxióngxìn jì chóu， ér shì lǐ shì mín jì chóu。 　　15、 wáng bó dāng 　　 yǎn yì： wài hào‘ yǒng sān láng‘， wǎ gǎng zhài de shén jiàn shǒu， céng yī jiàn shè sǐ suí táng dì jiǔ tiáo hǎo hàn wèi wén tōng。 duì lǐ mì zhōng xīn gěng gěng， yī zhí péi bàn qí zuǒ yòu， zuì hòu hé lǐ mì yī qǐ bèi táng jūn shè sǐ yú duàn mì jiàn。 　　 lì shǐ yuán xíng： lǐ mì de xué shēng， suí lǐ mì yī qǐ tóubèn wǎ gǎng zhài， wéi lǐ mì xīn fù。 lǐ mì yǔ wáng shì chōng zài yǎn shī jué zhàn， mìng wáng bó dāng shǒu hòu fāng jī dì jīn yōng chéng。 bù jiǔ lǐ mì bīng bài， wáng bó dāng yì qì jīn yōng chéng， yǔ lǐ mì xiāng huì。 lǐ mì jué dìng jiàng táng， hài pà wáng bó dāng lí tā 'ér qù， wáng bó dāng biǎo shì yuàn yì shì sǐ xiāng suí。 lǐ mì jiàng táng hòu， yīn bù bèi lǐ yuān zhòng yòng， jué dìng zào fǎn。 wáng bó dāng kǔ quàn bù chéng， yú shì jué dìng yǔ lǐ mì gòng cún wáng。 lǐ mì xí qǔ táo lín xiàn hòu， yù tóu bù jiāng zhāng shàn xiāng， tú zhōng bèi táng jiāng shèng yàn shī fú jī， lǐ mì、 wáng bó dāng jù sǐ。 　　 píng jià： wáng bó dàngzhēn nǎi zhōng yì zhī shì yě。 　　16、 xuē rén guì 　　 yǎn yì：‘ xuē jiā jiāng‘ de dì yī rèn zhù rén gōng， shì tài zōng cháo hòu qī de zhù yào jūn shì tǒng shuài， liú xià‘ bái yī pò gāolí‘、‘ sān jiàn dìng tiān shān‘ děng chuán qí gù shì。 zuì hòu zài zhēng xī liáng zhī shí， zhōng dí jiāng yáng fán zhī jì bèi wéi， bèi qí zǐ xuē dīng shān wù shè 'ér sǐ。 　　 lì shǐ yuán xíng： chū shēn qióng kǔ nóng mín， tài zōng zhēng gāolí shí cóng jūn。 zài liáo dōng zhàn chǎng shàng lǚ lì qí gōng， céng shēn zhe bái kuī bái jiá héng sǎo dí zhèn， yǐn qǐ tài zōng zhù yì， jiāng qí diào rù jìn wèi jūn。 gāo zōng jì wèi hòu， gōng zhōng céng fā hóng shuǐ， xìng dé xuē rén guì suǒ jiù。 hòu yòu duō cì chū zhēng gāolí， duō yòu zhǎn huò。 xuē rén guì wǔ yì gāo qiáng， céng yī jiàn shè chuān wǔ céng jiá。 tiě lè pàn luàn， rén guì shuài jūn píng pàn， duì fāng pài xiāo qí shù shí qián lái tiǎo zhàn， rén guì lián fā sān jiàn， shè sǐ sān rén， xià dé qí yú rén quán bù tóu jiàng， xuē rén guì jiāng qí quán bù huó mái。 bù jiǔ jí píng dìng pàn luàn， cǐ jí wéi‘ sān jiàn dìng tiān shān‘。 gāo zōng qián fēng yuán nián（ 666 nián）， yǔ lǐ jì děng tóng zhēng gāolí， lián bài gāolí jūn yú xīn chéng、 fú yú， jīng liǎng nián fèn zhàn， zhōng yú píng dìng gāolí。 xuē rén guì zài shèng lì hòu bèi pài zhèn shǒu píng rǎng， zhǐ huī gāolí jìng nèi de cháng zhù táng jūn。 xián hēng yuán nián（ 670 nián）， xuē rén guì shuài táng jūn shí wàn zhēng tǎo tǔbō， dàn yóu yú fù jiāng guō dài fēng sī zì xíng shì， rén guì bù bèi tǔbō jūn sì shí wàn suǒ wéi， táng jūn dà bài， zhàn hòu xuē rén guì bèi chè zhí。 bù jiǔ gāolí pàn luàn， xuē rén guì zài cì bèi qǐ yòng， dàn bù jiǔ hòu yòu yīn zuì bèi liú fàng。 zhí dào kāi yào yuán nián（ 681 nián）， liù shí bā suì de xuē rén guì cái yīn dà shè huí cháo， shuài jūn kàng jī tū jué。 tū jué tīng shuō lǐng jūn de shì xuē rén guì， xià dé sì sàn 'ér táo， táng jūn dà huò quán shèng。 yǒng chún 'èr nián（ 683 nián） bìng sǐ， nián qī shí。 　　 píng lùn： xuē rén guì de yī shēng wèishénme shì‘ chuán qí rén wù‘ zuò liǎo hěn hǎo de zhù shì。 　　17、 xuē dīng shān 　　 yǎn yì： xuē rén guì zhī zǐ， qǔ fán lí huā wéi qī， céng shuài jūn píng dìng xī liáng， hòu bèi wǔ zé tiān shā hài。 　　 lì shǐ yuán xíng： yuán míng xuē nè， xuē rén guì zhī zǐ。 zài dān rèn lán tián xiàn lìng zhī shí， jiù gǎn jù jué dāng cháo kù lì lái jùn chén de bù yì zhī jǔ。 hòu tū jué fàn biān， wǔ zé tiān yīn xuē nè wéi jiāng mén zhī hòu， jiāng tā diào wǎng yōu zhōu qián xiàn。 xuē nè jiǔ zhù biān guān， lì yòu zhàn gōng。 xuán zōng céng yú xīn fēng cāo liàn táng jūn， dú xuē nè hé jiě wǎn bù jìn tuì yòu xù。 tū jué、 qì dān、 xī lián hé kòu biān， xuē nè lì zhù chū jī， dé dào xuán zōng xǔ kě， dàn yīn qí yú zhū jiāng qūn xún bù qián， táng jūn dà bài， xuē nè bèi chè zhí。 bù jiǔ tǔbō jūn shí wàn fàn jìng， xuē nè bèi chóngxīn qǐ yòng， dān rèn lǒng yòu jié dù shǐ。 tā lián bài tǔbō yú wǔ jiē yì、 cháng chéng bǎo， zhǎn huò wú shù。 zhī hòu xuē nè yī zhí zhèn shǒu qīng liáng， nián qī shí 'èr 'ér wáng。 　　 píng lùn： lì shǐ shàng de xuē dīng shān què shí zài xī miàn dá dào liǎo tā shì yè de gāo fēng。 　　18、 yǔ wén chéng dū 　　 yǎn yì： suí táng dì 'èr tiáo hǎo hàn， suī wéi jiān chén yǔ wén huà jí zhī zǐ， dàn xíng shì guāng míng lěi luò， cóng bù shuǎ jiān zhà jìliáng， suàn dé shàng yī tiáo hǎo hàn。 dàn qí jiā shì jué dìng liǎo tā de bēi jù mìng yùn， zuì hòu zài yǔ sù dí lǐ yuán bà de jué zhàn zhōng bèi shā。 　　 lì shǐ yuán xíng： yǔ wén huà jí yòu 'èr zǐ， míng chéng jī、 chéng zhǐ， dàn yǔ qí fù yī yàng wú yòng。 dòu jiàn dé jī bài yǔ wén huà jí jūn hòu， yǔ wén fù zǐ yī qǐ bèi shā。 　　 píng lùn： lǐ yuán bà、 luó chéng、 yǔ wén chéng dū， wèishénme suí táng yǎn yì zhōng zuì lì hài de jǐ gèdōu shì xū gòu de？ 　　19、 luó shì xìn 　　 yǎn yì： suí táng yǎn yì zhōng‘ sān měng‘ zhī shǒu， lì dà wú qióng， shì wéi yī néng yǔ lǐ yuán bà pǐ dí de rén。 qín qióng de gān dì dì， wéi rén tóu nǎo jiǎn dān， hún hún 'è 'è， dàn jí zhòng qíng yì。 　　 lì shǐ yuán xíng： suí mò， zéi kòu wáng bó děng fàn shān dōng， suí jiāng zhāng xū tuó shuài jūn jī zhī， luó shì xìn shí nián shí sì suì， tóu jūn， wéi xū tuó suǒ qīng。 luó shì xìn suì pī zhòng jiá shàng mǎ cāo liàn， zhè cái dé yǐ cóng jūn。 zài suí hòu de zhàn dǒu zhōng， luó shì xìn yī mǎ dāng xiān， suǒ xiàng pīmǐ， zéi jūn dà bài。 zhī hòu luó shì xìn měi shā yī dí， bì gē qí bí， yǐ huán chuān zhī， dài tì shǒu jí。 zhāng xū tuó bèi luó shì xìn de wǔ yǒng zhé fú， jiāng zì jǐ de mǎ jiǎng gěi liǎo tā。 zhī hòu zhāng xū tuó、 luó shì xìn hù xiāng hé zuò， lián zhàn lián jié。 hòu zhāng xū tuó zhōng lǐ mì zhī jì， bīng bài zhàn sǐ， luó shì xìn guī shùn wǎ gǎng zhài。 zài yǔ wáng shì chōng de zhàn dǒu zhōng zhòng shāng bèi fú， bèi wáng shì chōng shōu wéi bù xià。 wáng shì chōng chū dài shì xìn jí hòu， dàn hòu lái shāo yòu jiǎn shǎo， luó shì xìn bù mǎn， yú shì shuài bù zhuǎn tóu lǐ táng， bèi rèn mìng wéi jiàng zhōu zǒng guǎn， fēng tán guó gōng， shuài jūn duì kàng wáng shì chōng。 luó shì xìn bù jǐn zuò zhàn yǒng měng， ér qiě shǎng fá fēn míng， zhì jūn jí yán， zài móu lüè fāng miàn yě bìng bù shì yī qiào bù tōng， céng shè jì zhì qǔ luò yáng de wài wéi jù diǎn qiān jīn bǎo。 luò yáng píng dìng hòu， luó shì xìn wéi dāng chū tí bá zì jǐ de lǎo shàng jí péi rén jī fā sàng， zàng yú māng shān yǐ běi， bìng shuō：‘ wǒ sǐ hòu， yuàn zàng yú péi jiāng jūn zhī bàng。‘ hòu suí qín wáng gōng liú hēi tà， dé yī chéng， xiān shì táng jiāng wáng jūn kuò shǒu， liú hēi tà jūn měng gōng， wáng jūn kuò bù dí， luó shì xìn zì qǐng rù chéng dài tì wáng jūn kuò。 rù chéng hòu， dí jūn gōng dǎ gèng jí， sì miàn wéi kùn， duàn jué liǎo táng yuán jūn。 zuì zhōng chéng pò， luó shì xìn bèi fú， liú hēi tà yù shuō jiàng luó shì xìn， shì xìn bù cóng， suì bèi shā， nián 'èr shí bā。 qín wáng wén luó shì xìn sǐ， hěn shì shāng gǎn， zhòng jīn gòu dé qí shī， zàng yú péi rén jī mù zhī cè。 　　 píng lùn： lì shǐ shàng de luó shì xìn jué bù shì sì zhī fā dá， tóu nǎo jiǎn dān de mán hàn， zhǐ kě xī sǐ de tài zǎo， fǒu zé hěn yòu kě néng chéng wéi yī dài míng jiāng。 　　20、 shǐ dà nài 　　 yǎn yì： yuán wéi běi píng wáng luó yì de bù jiāng， céng zài běi píng bǎilèi， yǐn qǐ qín qióng dǎlèi。 hòu tóubèn wǎ gǎng zhài， wǔ yì píng píng， yòu jǐ fēn mán lì， zài《 suí táng yǎn yì》 zhōng shì bù tài zhòng yào de xiǎo rén wù。 　　 lì shǐ yuán xíng： běn tū jué rén， suí chù luó kě hàn rù cháo， wéi suí jiāng。 lǐ yuān qǐ bīng tài yuán hòu， shǐ dà nài shuài bù guī shùn。 zài yǔ suí jiāng sāng xiǎn hé de zhàn dǒu zhōng， shǐ dà nài shuài qí bīng xí jī dí jūn bèi bù， duì zhàn dǒu shèng lì qǐ dào liǎo guān jiàn zuò yòng。 zhī hòu zài táng jūn gōng qǔ cháng 'ān de guò chéng zhōng yě lì gōng bù shǎo， bèi cì xìng shǐ。 zhī hòu suí tóng qín wáng zhēng tǎo xuē jǔ、 wáng shì chōng、 dòu jiàn dé、 liú hēi tà， lì xià bù shǎo hàn mǎ gōng láo。 tài zōng jì wèi hòu， tā chéng wéi jìn wèi jūn jiànglǐng， shòu fēng dòu guó gōng。 hòu bìng sǐ。 　　 píng lùn： shǐ dà nài yuán lái shì‘ guó jì yǒu rén‘。 　　21、 wáng jūn kuò 　　 yǎn yì： wǎ gǎng zhài de xiān fēng guān， cháng zhe yī bǎ dà hú zǐ， shǒu shǐ dà guān dāo， wài hào‘ sài guān gōng‘。 　　 lì shǐ yuán xíng： chū shēn pín hán， shàn dào， wéi huò xiāng lǐ。 suí mò tiān xià dà luàn， wáng jūn kuò chèn jī jù zhòng zhàn shān wéi wáng。 tā xiān shì shè jì dǎ bài liǎo suí hé dōng chéng dīng róng， zhī hòu suí jiāng sòng lǎo shēng lái gōng， wáng jūn kuò bù dí， yú shì lì yòng zhà jiàng táo tuō。 lǐ yuān qǐ bīng hòu， zhāo jiàng wáng jūn kuò， jūn kuò bù yìng， fǎn tóu lǐ mì。 dàn lǐ mì dài qí bù hòu， yú shì wáng jūn kuò yòu zhuǎn tóu lǐ táng。 tā suí tóng lǐ shì mín gōng luò yáng， céng yǐ shí sān rén pò dí jūn wàn rén， bìng jié duàn luò yáng jūn liáng dào（ gū jì wáng jūn kuò shì zài wáng shì chōng hòu fāng gǎo yóu jī zhàn）， lì gōng bù xiǎo， bèi fēng wéi péng guó gōng。 jù shuō tā zài yǔ dòu jiàn dé jūn de zhàn dǒu zhōng fā fèn dà hū， bí 'ěr jiē liúxiě， qí yǒng měng kě jiàn yī bān。 hòu wáng jūn kuò zhèn shǒu yōu zhōu， fáng yù tū jué。 lú jiāng wáng lǐ yuàn móu fǎn， pài bù xià wáng xiān jiē guǎn qí jūn。 wáng jūn kuò bù huāng bù máng shè jì shā sǐ wáng xiān， shēng qín lǐ yuàn， píng dìng liǎo pàn luàn。 wáng jūn kuò bù shǒu fǎ dù， lǚ bèi zhǎngshǐ xuán dào yǐ fǎ shéng dū， yú shì xīn shēng yí lǜ。 bù jiǔ tā bèi zhāo huí cháo zhōng， wáng jūn kuò kǒng jù bù 'ān， yú lù shàng shā sǐ yì zhàn guān yuán， táo wáng tū jué， dàn zhōng tú bèi xiāng mín suǒ shā。 lǐ shì mín niàn qí jiù gōng， bù yú zhuī jiū， yǐn qǐ cháo guān bù mǎn， zuì zhōng biǎn wáng jūn kuò wéi shù rén。 　　 píng lùn： wáng jūn kuò yīnggāi suàn wǒ jiè shào de suǒ yòu hǎo hàn zhōng zuì jiān zhà de yī gè liǎo， dàn chū shēn dà dào de tā kǒng pà wàn wàn méi yòu xiǎng dào zì jǐ zuì hòu huì sǐ yú xiāng mín zhī shǒu。 　　22、 xuē gāng 　　 yǎn yì：《 xuē gāng fǎn táng》 de zhù rén gōng， xuē dīng shān de dì sān zǐ。 shuài lǐng gè lù rén mǎ fǎn kàng wǔ zé tiān， zuì zhōng huī fù lǐ táng wáng cháo。 　　 lì shǐ yuán xíng： míng xuē sōng， xuē rén guì zhī sūn。 wéi rén háo mài， yǐ bì lì qí shè wén míng。 hòu tóu 'ān lù shān pàn jūn， lěi zhàn yòu gōng， bèi fēng wéi yè jùn jié dù shǐ。 hòu shǐ cháo yì bīng bài， xuē sōng yǐ xiāng、 wèi、 míng、 xíng sì zhōu jiàng táng， bèi fēng wéi zhāo yì jié dù shǐ。 zài dà luàn zhī hòu de chóngjiàn gōng zuò shàng， xuē sōng zuò chū liǎo hěn dà gòng xiàn， shǐ zhāo yì zhèn hěn kuài huī fù liǎo shēng qì。 xuē sōng hǎo cù jū， hòu bèi yǐn shì quàn， suì zhǐ， bìng tú qí xíng yú zuò yòu， yǐ shí shí tí xǐng zì jǐ（ zhè shì bù shì zuò yòu míng de lái lì yā）。 táng dài zōng yǒng tài bā nián（ 773 nián） bìng sǐ。 　　 píng lùn： lì shǐ shàng de‘ xuē gāng’ cái suàn zhēn zhèng fǎn guò‘ táng’。 　　 sū shì（ 1037～ 1101 nián）， zì zǐ zhān， yòu zì hé zhòng， hào“ dōng pō jū shì”， méi zhōu méi shān（ jí jīn sì chuān méi zhōu） rén， shì sòng dài zhù míng de wén xué jiā、 shū huà jiā、 háo fàng pài dài biǎo rén wù。 tā yǔ tā de fù qīn sū xún、 dì dì sū zhé jiē yǐ wén xué míng jiā， shì chēng“ sān sū”； yǔ hàn mò“ sān cáo fù zǐ”（ cáo cāo、 cáo pī、 cáo zhí） qí míng。 　　 tā de fù qīn sū xún， jí shì《 sān zì jīng》 lǐ tí dào de“ èr shí qī， shǐ fā fèn” de“ sū lǎo quán”。 sū xún fā fèn suī wǎn， dàn yòng gōng shèn qín。 sū shì wǎn nián céng huí yì yòu nián suí fù dú shū de zhuàng kuàng， gǎn jué zì jǐ shēn shòu qí fù yǐng xiǎng。 dāng rán， jiǎ ruò méi yòu sū xún de fā fèn dú shū， yě jiù bù kě néng shǐ sū shì yòu nián chéng shòu hǎo de jiā jiào， gèng bù néng nián wèi jí guān jí“ xué tōng jīng shǐ， zhǔwén rì shù qiān yán”， yě jiù gèng bù kě néng yòu rì hòu de wén xué dà jiā。 　　 sū shì de wén xué guān diǎn hé 'ōu yáng xiū yī mài xiāng chéng， dàn gèng qiáng diào wén xué de dú chuàng xìng、 biǎo xiàn lì hé yì shù jià zhí。 tā de wén xué sī xiǎng qiáng diào“ yòu wéi 'ér zuò”， chóng shàng zì rán， bǎi tuō shù fù，“ chū xīn yì yú fǎ dù zhī zhōng， jì miào lǐ yú háo fàng zhī wài”。 tā rèn wéi zuò wén yìng dá dào“ rú xíng yún liú shuǐ， chū wú dìng zhì， dàn cháng xíng yú suǒ dāng xíng， cháng zhǐ yú suǒ bù kě bù zhǐ。 wén lǐ zì rán， zī tài héng shēng”（《 dá xiè mín shī shū》） de yì shù jìng jiè。 sū shì sǎnwén zhù shù hóng fù， yǔ hán yù、 liǔ zōng yuán hé 'ōu yáng xiū sān jiā bìng chēng。 wén zhāng fēng gé píng yì liú chàng， háo fàng zì rú。 shì dé hóng《 bá dōng pō（ zuǒ xīn yòu yǔn） chí lù》 shuō：“ qí wén huàn rán rú shuǐ zhī zhì， màn yǎn hào dàng， zé qí bō yì zì rán chéng wén。” sū shì yǔ 'ōu yáng xiū bìng chēng“ ōu sū”， shì“ táng sòng bā dà jiā” zhī yī。 　　 sū shì zhì lì tí bá hòu jìn， huáng tíng jiān、 qín guān děng jūn chū qí mén xià。 　　 sū shī xiàn cún yuē sì qiān shǒu， qí shī nèi róng guǎng kuò， fēng gé duō yàng， ér yǐ háo fàng wéi zhù， bǐ lì zòng héng， qióng jí biàn huàn， jù yòu làng màn zhù yì sè cǎi， wéi sòng shī fā zhǎn kāipì liǎo xīn de dào lù。 xiè xīng qī《 yuán shī》 shuō：“ sū shì zhī shī， qí jìng jiè jiē kāipì gǔ jīn zhī suǒ wèi yòu， tiān dì wàn wù， xī xiào nù mà， wú bù gǔ wǔ yú bǐ duān。” zhào yì《 ōu běi shī huà》 shuō：“ yǐ wén wéi shī， zì chāng lí shǐ， zhì dōng pō yì dà fàng jué cí， bié kāi shēng miàn， chéng yī dài zhī dà guān。 …… yóu qí bù kě jí zhě， tiān shēng jiàn bǐ yī zhī， shuǎng rú 'āi lí， kuài wéi bìng jiǎn， yòu bì dá zhī yǐn， wú nán xiǎn zhī qíng， cǐ suǒ yǐ jì lǐ、 dù hòu wéi yī dà jiā yě， ér qí bù rú lǐ、 dù chù yì zài cǐ。” 　　 sū shì de cí xiàn cún sān bǎi sì shí duō shǒu， chōng pò liǎo zhuān xiě nán nǚ liàn qíng hé lí chóu bié xù de xiá zhǎi tí cái， jù yòu guǎng kuò de shè huì nèi róng。 sū shì zài wǒ guó cí shǐ shàng zhàn yòu tè shū de dì wèi。 tā jiāng běi sòng shī wén gé xīn yùn dòng de jīng shén， kuò dà dào cí de lǐng yù， sǎo chú liǎo wǎn táng wǔ dài yǐ lái de chuán tǒng cí fēng， kāi chuàng liǎo yǔ wǎn yuē pài bìng lì de háo fàng cí pài， kuò dà liǎo cí de tí cái， fēng fù liǎo cí de yì jìng， chōng pò liǎo shī zhuāng cí mèi de jiè xiàn， duì cí de gé xīn hé fā zhǎn zuò chū liǎo zhòng dà gòng xiàn。 míng zuò yòu《 niàn nú jiāo》、《 shuǐ diào gē tóu》 děng， kāi háo fàng cí pài de xiān hé， yǔ xīn qì jí bìng chēng“ sū xīn”。 liú chén wēng《 xīn jià xuān cí xù》 shuō：“ cí zhì dōng pō， qīng dàng lěi luò， rú shī， rú wén， rú tiān dì qí guān。” 　　 sū shì hái shàn cháng xíng、 jiē shū， yǔ huáng tíng jiān、 mǐ fèi、 cài xiāng bìng chēng“ sòng sì jiā”。 tā céng biàn xué jìn、 táng、 wǔ dài míng jiā， dé lì yú wáng sēng qián、 lǐ yōng、 xú hào、 yán zhēn qīng、 yáng níng shì， ér zì chéng yī jiā。 zì yún：“ wǒ shū zào yì běn wú fǎ”； yòu yún：“ zì chū xīn yì， bù jiàn gǔ rén。” huáng tíng jiān shuō tā：“ zǎo nián yòng bǐ jīng dào， bù jí lǎo dà jiàn jìn zì rán”； yòu yún：“ dào huáng zhōu hòu chè bǐ jí yòu lì。” wǎn nián yòu xié yòu hǎi wài fēng tāo zhī shì， jiā zhī xué wèn、 xiōng jīn、 shí jiàn chù chù guò rén， ér yī shēng yòu lǚ jīng kǎn kě， qí shū fǎ fēng gé fēng yú diē dàng， tiān zhēn hào hàn， guān qí shū fǎ jí kě xiǎng xiàng qí wéi rén。 rén shū bìng zūn， zài dāng shí qí dì xiōng zǐ zhí zǐ yóu、 mài、 guò， yǒu rén wáng dìng guó、 zhào lìng zhì jūn xiàng tā xué xí； qí hòu lì shǐ míng rén rú lǐ gāng、 hán shì zhōng、 lù yóu， yǐ jí de wú kuān， qīng dài de zhāng zhī dòng， yì jūn xiàng tā xué xí， kě jiàn yǐng xiǎng zhī dà。 huáng tíng jiān zài《 shān gǔ jí》 lǐ shuō：“ běn cháo shàn shū zhě， zì dāng tuī ( sū ) wéi dì yī。” 　　 sū shì zài huì huà fāng miàn huà mò zhú， shī wén tóng， bǐ wén gèng jiā jiǎn jìn， qiě jù xiān wǔ zhī shì。 mǐ fèi shuō tā“ zuò mò zhú， cóng dì yī zhí qǐ zhì dǐng。 yú wèn： hé bù zhú jié fēn？ yuē： zhú shēng shí， hé cháng zhú jié shēng？” yì shàn zuò gǔ mù guài shí， mǐ fèi yòu yún： zuò kū mù zhī gān， qiú qū wú duān； shí cūn yìng， yì guài guài qí qí wú duān， rú qí xiōng zhōng pán yù yě。” jūn kě jiàn qí zuò huà hěn yòu qí xiǎng yuǎn jì。 qí lùn shū huà jūn yòu zhuó jiàn， lùn huà yǐng xiǎng gèng wéi shēn yuǎn。 rú zhòng shì shén sì， zhù zhāng huà wài yòu qíng， huà yào yòu jì tuō， fǎn duì xíng sì， fǎn duì chéng shì shù fù， tí chàng“ shī huà běn yī lǜ， tiān gōng yǔ qīng xīn”， bìng míng què tí chū“ shì rén huà” de gài niàn děng， wéi qí hòu“ wén rén huà” de fā zhǎn zūn dìng liǎo lǐ lùn jī chǔ。 cún shì shū jì yòu《 huáng zhōu hán shí shī》、《 chì bì fù》、《 dá xiè mín shī lùn wén》 yǔ《 jì huáng jǐ dào wén》 děng。 cún shì huà jì yòu《 gǔ mù guài shí tú juàn》； yòu jìn nián fā xiàn de《 xiāo xiāng zhú shí tú juàn》 dāng yì xì tā de zuò pǐn。 　　 sū shì zài shī、 wén、 cí、 shū、 huà děng fāng miàn， jūn qǔ dé liǎo zài cái jùn bèi chū de sòng dài dēng fēng zào jí de chéng jiù。 shì zhōng guó lì shǐ shàng shǎo yòu de wén xué hé yì shù tiān cái。 yīngwénjièshì n.:  historical figures xiàngguāncí jiāng jūn jūn shì jiā míng jiāng sān guó bǎi kē dà quán hàn zì wù lǐ huà xué xià cháo zhōng guó lì shǐ fó jiào bǎi kē shòu xīng shén huà chuán shuō dào rén yǐn shì bǎi kē cí diǎn hé nán gǔ dài dì wáng míng rén dà shī xiàngshēng yǎn yuán biǎo yǎn yì shù jiā jiān chén zǎixiàng sòng cháo lì shǐ rén wù cì kè qín shǐ huáng zhàn guó kē jì jiàn zhù wěi rén fā míng jiā huáng hòu lǚ zhì hé zé míng rén hàn dài rén wù gèng duō jiēguǒ ... bāo hán cí táng lì shǐ rén wù qī lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù míng lì shǐ rén wù táng lì shǐ rén wù qīng zhōng guó lì shǐ rén wù yuè nán lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù shì jiàn qīng cháo lì shǐ rén wù zhè jiāng lì shǐ rén wù yí yuán lì shǐ rén wù qīng chū lì shǐ rén wù shān dōng lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù guān diǎn cháng shú lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù zhuànjì sū lián lì shǐ rén wù cháo xiān lì shǐ rén wù tàn xiǎn lì shǐ rén wù xī fāng lì shǐ rén wù zhōng huá lì shǐ rén wù Jǐnán lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù rén wù sòng dài lì shǐ rén wù cháo shàn lì shǐ rén wù xiāng gǎng lì shǐ rén wù hú běi lì shǐ rén wù yuán cháo lì shǐ rén wù gāolí lì shǐ rén wù lǐng nán lì shǐ rén wù zhōng dà lì shǐ rén wù ào mén lì shǐ rén wù míng cháo lì shǐ rén wù táng dài lì shǐ rén wù ōu zhōu lì shǐ rén wù míng qīng lì shǐ rén wù jīn mén lì shǐ rén wù xiàmén lì shǐ rén wù gǔ dài lì shǐ rén wù dāng dài lì shǐ rén wù jìn dài lì shǐ rén wù hú nán lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù jì niàn gé mìng lì shǐ rén wù yīng guó lì shǐ rén wù guó wài lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù míng rén rì běn lì shǐ rén wù fú jiàn lì shǐ rén wù shì jiè lì shǐ rén wù tái wān lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù jiě mì lì shǐ rén wù chūn qiū hóng quán lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù qīng shǐ gǎo wáng 'ān shí lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù gāo kè gōng lì shǐ rén wù nán běi cháo jī dū jiào lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù nán cháo liáng lì shǐ rén wù qīng huà jiā míng mò qīng chū lì shǐ rén wù zhōng guó sòng dài lì shǐ rén wù jīng jù liǎn pǔ lì shǐ rén wù fú jiàn jìn jiāng lì shǐ rén wù zhōng guó dōng běi lì shǐ rén wù yī sī lán jiào lì shǐ rén wù cháo xiān bàn dǎo lì shǐ rén wù fú jiàn lì shǐ rén wù shì xì fú jiàn nán 'ān lì shǐ rén wù zhōng guó lì shǐ rén wù kāng dé lì shǐ rén wù yuán dài yī shēng shì jiè lì shǐ rén wù wèi jiě zhī mí zhōng guó lì shǐ rén wù wèi jiě zhī mí lì shǐ rén wù jìzǎi yǔ píng jià míng dài fú jiàn tóng 'ān lì shǐ rén wù sòng dài fú jiàn xīng huà xiàn lì shǐ rén wù míng fú jiàn jìn jiāng lì shǐ rén wù sòng dài fú jiàn pú tián lì shǐ rén wù qīng zhèng zhì jūn shì lì shǐ rén wù míng mò zhè jiāng wēn zhōu lì shǐ rén wù míng dài fú jiàn jìn jiāng lì shǐ rén wù zhōng guó jié chū lì shǐ rén wù jì niàn bì nán táng fú jiàn quán zhōu lì shǐ rén wù míng dài fú jiàn nán 'ān lì shǐ rén wù míng mò fú jiàn nán 'ān lì shǐ rén wù míng mò qīng chū fú jiàn jìn jiāng lì shǐ rén wù zhōng guó lì shǐ rén wù CBA qiú yuán nán sòng zhè jiāng wēn zhōu lì shǐ rén wù 1. lì shǐ rén wù ( qīng . huà jiā ) ▲ zhōng guó lì shǐ rén wù ： kāng dé 1. lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù ( míng ) 5. lì shǐ rén wù ( qīng ) 4. lì shǐ rén wù ( táng ) 3. lì shǐ rén wù 6. lì shǐ rén wù ( yuán dài yī shēng ) 7 lì shǐ rén wù【 chūn qiū】 qī、 lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù jiě mì zhōu zuò rén chuán lì shǐ rén wù de yì wén qù shì lì shǐ rén wù měnggǔ dì guó dàhán 4. lì shǐ rén wù ( nán cháo liáng ) jī dū jiào lì shǐ rén wù xiǎozhuàn lì shǐ rén wù chéng míng shǒu duàn : tuī dòng lì shǐ de hòu liǎn pí bǎo dǎo tái wān ( lì shǐ rén wù piān màn huà dú běn ) wǔ sì yǐ lái lì shǐ rén wù bǐ míng bié míng lù qīng mò tái wān lì shǐ rén wù sì dà hàn lín zhī yī táng dài fú jiàn xīng huà jùn xīng huà xiàn lì shǐ rén wù lì shǐ rén wù de yì wén qù shì： yuè shì pǐn rén lù lì shǐ rén wù de yì wén qù shì yuè shì pǐn rén lù lì shǐ rén wù ( měnggǔ dì guó dàhán ) zhōng huá jié chū lì shǐ rén wù gù shì jí sī xiǎng jiā fēnlèixiángqíng rén wù lì shǐ lì shǐ xué jiā shī rén sūn zǐ wēn jiā bǎo huáng yì sūn zhōng shān sān guó rén wù dì wáng zǎixiàng zhào guó de jūn shì jiā sòng shǐ rén míng tái wān lì shǐ rén wù hā tè cí wēi gé shèng mǎ dīng lāi tè bā dān huáng dì wǔ dīng qín 'èr shì guāng xù shǎo kāng shùn zhì tóng zhì xiǎo jiá zhōu wén wáng zhuān Xū bù jiàng chái zōng xùn dì yǐ hàn huì dì kǒng jiá nán gēng qín dé gōng tài wù wài rén wén dīng wò dīng wò jiá wǔ yǐ yáng jiá zhòng kāng zhōu chéng wáng zhōu gòng wáng zhōu jǐng wáng zhōu kǎo wáng zhōu liè wáng zhōu mù wáng zhōu qǐng wáng zhōu xiào wáng zhōu yí wáng zhōu yōu wáng zhōu zhēn dìng wáng zhōu zhuāng wáng zhōu yì wáng zǔ dīng zǔ gēng zǔ jiá zǔ xīn zǔ yǐ dào guāng jiā qìng