《 shēn zǐ》 shì zhàn guó shí qī（ gōng yuán qián 475 nián ～ gōng yuán qián 221 nián） fǎ jiā dài biǎo rén wù shēn bù hài de suǒ zhù。 shēn bù hài（ yuē gōng yuán qián 395 nián～ gōng yuán qián 337 nián）， zhèng guó jīng（ jīn zhōng guó zhōng bù hé nán shěng xíng yáng xiàn dōng nán） rén， hán guó miè diào zhèng guó hòu， hán zhāo hóu zhòng yòng tā wéi chéngxiàng， zài hán guó zhù chí gǎi gé， shí wǔ nián jiān biàn shǐ hán guó qiáng shèng qǐ lái。《 shǐ jì。 lǎo zǐ hán fēi lièzhuàn》 zhōng shuō tā yuán lái xìn fèng dào jiā sī xiǎng， hòu lái fēn huà chū lái， chéng wéi fǎ jiā。 tā de zhù zuò《 shēn zǐ》 yuán lái yòu liǎng piān，《 hàn shū。 yì wén zhì》 zhōng shuō shì liù piān。
dèng xī（ ?～ gōng yuán qián 501）， chūn qiū mò nián zhèng guó sī xiǎng jiā hé gé xīn jiā。 zǐ chǎn zhí zhèng shí， rèn zhèng guó dà fū。 cóng xiàn yòu shǐ liào kàn， tā shì jiān jué fǎn duì “ lǐ zhì ” de xiān xíng zhě，“ bù fǎ xiān wáng， bù shì lǐ yì”。 tā bù mǎn zǐ chǎn suǒ zhù xíng shū， jìng zì jǐ biān liǎo yī bù《 zhú xíng》。 jìn rén dù yù zài zhù《 zuǒzhuàn》 shí shuō， dèng xī“ yù gǎi zhèng suǒ zhù jiù zhì， bù shòu jūn mìng， ér sī zào xíng fǎ， shū zhī yú zhú jiǎn， gù yán zhú xíng”。 dèng xī tí chū“ shì duàn yú fǎ” de zhù zhāng， yì jí bì xū yǐ fǎ zuò wéi pàn duàn rén men yán xíng shì fēi de biāo zhǔn， zhè zhèng shì hòu lái fǎ jiā fǎn duì“ lǐ zhì”、 zhù zhāng“ fǎ zhì” de yào qiú。 mù qián liú chuán de《 dèng xī zǐ》 jù chuán shì hòu rén wěi tuō。 dàn qí zhōng yòu xiē guān diǎn dāng yuán yú dèng xī。
dèng xī hái céng sī jiā zhāo shōu mén tú， chuán shòu fǎ lǜ zhī shí hé sù sòng fāng fǎ， dāng shí xiàng tā“ xué sòng zhě bù kě shèngshǔ”。 zhè yě shì zhōng guó fǎ zhì shǐ shàng de chuàng jǔ。 dèng xī yòu yǐ shàn cháng biàn lùn zhù chēng：“ cāo liǎng kě zhī shuō， shè wú qióng zhī cí”， bìng néng“ chí zhī yòu gù， yán zhī chéng lǐ”。 zài tā de chàng dǎo hé gǔ dòng xià， dāng shí zhèng guó céng xīng qǐ yī gǔ gé xīn làng cháo， gěi xīn、 lǎo guì zú de tǒng zhì zào chéng yán zhòng wēi xié， yǐ zhì“ zhèng guó dà luàn， mín kǒu huān huá”， zuì hòu zhōng yú chū xiàn liǎo“ zhèng sì chuǎn shā dèng xī， ér yòng qí zhú xíng” de jié jú。 sì chuǎn shì jì zǐ chǎn、 zǐ dà shū zhī hòu de zhèng guó zhí zhèng， tā shā liǎo dèng xī， què bù dé bù yòng《 zhú xíng》；《 xún zǐ · fēi shí 'èr zǐ》 wèi qí：“ bù fǎ xiān wáng， bù shì lǐ yì； ér hǎo zhì guài shuō， wán qǐ cí。 shèn chá 'ér bù huì， biàn 'ér wú yòng， duō shì 'ér guǎ gōng， bù kě yǐ wéi zhì gāng jì。 rán 'ér qí chí zhī yòu gù， qí yán zhī chéng lǐ， zú yǐ qī huò yú zhòng。 shì huì shī、 dèng xī yě。
dèng xī hái céng sī jiā zhāo shōu mén tú， chuán shòu fǎ lǜ zhī shí hé sù sòng fāng fǎ， dāng shí xiàng tā“ xué sòng zhě bù kě shèngshǔ”。 zhè yě shì zhōng guó fǎ zhì shǐ shàng de chuàng jǔ。 dèng xī yòu yǐ shàn cháng biàn lùn zhù chēng：“ cāo liǎng kě zhī shuō， shè wú qióng zhī cí”， bìng néng“ chí zhī yòu gù， yán zhī chéng lǐ”。 zài tā de chàng dǎo hé gǔ dòng xià， dāng shí zhèng guó céng xīng qǐ yī gǔ gé xīn làng cháo， gěi xīn、 lǎo guì zú de tǒng zhì zào chéng yán zhòng wēi xié， yǐ zhì“ zhèng guó dà luàn， mín kǒu huān huá”， zuì hòu zhōng yú chū xiàn liǎo“ zhèng sì chuǎn shā dèng xī， ér yòng qí zhú xíng” de jié jú。 sì chuǎn shì jì zǐ chǎn、 zǐ dà shū zhī hòu de zhèng guó zhí zhèng， tā shā liǎo dèng xī， què bù dé bù yòng《 zhú xíng》；《 xún zǐ · fēi shí 'èr zǐ》 wèi qí：“ bù fǎ xiān wáng， bù shì lǐ yì； ér hǎo zhì guài shuō， wán qǐ cí。 shèn chá 'ér bù huì， biàn 'ér wú yòng， duō shì 'ér guǎ gōng， bù kě yǐ wéi zhì gāng jì。 rán 'ér qí chí zhī yòu gù， qí yán zhī chéng lǐ， zú yǐ qī huò yú zhòng。 shì huì shī、 dèng xī yě。
《 guǎn zǐ》 shì zhàn guó shí gè xué pài de yán lùn huì biān， nèi róng hěn páng zá， bāo kuò fǎ jiā、 rú jiā、 dào jiā、 yīn yáng jiā、 míng jiā、 bīng jiā hé nóng jiā de guān diǎn， chuán shuō shì chūn qiū shí qī guǎn zhòng de zhù zuò。
xiàn zài bǎn běn de《 guǎn zǐ》 shì zài xī hàn shí yóu liú xiàng biān dìng de， yuán yòu bā shí liù piān， xiàn zhǐ yòu qī shí liù piān， nèi róng fēn wéi bā lèi：《 jīng yán》 jiǔ piān，《 wài yán》 bā piān，《 nèi yán》 qī piān，《 duǎn yǔ》 shí qī piān，《 qū yán》 wǔ piān，《 zá piān》 shí piān，《 guǎn zǐ jiě》 sì piān，《 guǎn zǐ qīng zhòng》 shí liù piān。
xiàn zài bǎn běn de《 guǎn zǐ》 shì zài xī hàn shí yóu liú xiàng biān dìng de， yuán yòu bā shí liù piān， xiàn zhǐ yòu qī shí liù piān， nèi róng fēn wéi bā lèi：《 jīng yán》 jiǔ piān，《 wài yán》 bā piān，《 nèi yán》 qī piān，《 duǎn yǔ》 shí qī piān，《 qū yán》 wǔ piān，《 zá piān》 shí piān，《 guǎn zǐ jiě》 sì piān，《 guǎn zǐ qīng zhòng》 shí liù piān。
《 shāng jūn shū》 shì zhàn guó shí qī shāng yàng yī pài fǎ jiā zhù zuò de huì biān， yòu míng《 shāng zǐ》。 shāng yàng（ yuē gōng yuán qián 390 nián～ gōng yuán qián 338 nián）， tā chū shēn yú wèi guó guó jūn de yuǎn qīn， míng yàng， suǒ yǐ chēng wèi yàng huò zhě gōng sūn yàng， hòu lái yīn wéi zài qín guó biàn fǎ yòu gōng， bèi fēng zài shāng， suǒ yǐ hòu rén yī bān dū chēng tā shāng yàng。 tā nián qīng shí jiù xǐ huān fǎ lǜ zhī xué， céng jīng zài wèi guóxiàng gōng shū cuó de shǒu xià zuò guò jiā chén， duì lǐ kuī hé wú qǐ děng rén zài wèi guó de biàn fǎ qíng kuàng hěn shú xī， zài gōng yuán qián 361 nián， qín xiào gōng jí wèi， guǎng qiú xián cái， shāng yàng yú shì dài zhe《 fǎ jīng》 dào liǎo qín guó， kāi shǐ zài qín guó biàn fǎ， shǐ chēng“ shāng yàng biàn fǎ”。
《 hán fēi zǐ》 shì zhōng guó gǔ dài zhù míng sī xiǎng jiā hán fēi de zhù zuò。
quán shū fēn wéi wǔ shí wǔ piān， wéi fǎ jiā jí dà chéng de zuò pǐn。
quán shū fēn wéi wǔ shí wǔ piān， wéi fǎ jiā jí dà chéng de zuò pǐn。
（ sòng） guì wàn róng zhuàn（ míng） wú nè shān bǔ。
kāi xǐ dīng mǎo chūn， pú yǐ ráo zhī yú gān wèi qū jùn， shū mǎn， jiū cáo sūn gōng qǐ yú， wǔ lín rén yě， liú kuǎn jìng rì。 huà cì yīn jí niè shì， wèi fán diǎn yù zhī guān， shí shēng mín sī mìng， tiān xīn xiàng bèi、 guó zuò xiū duǎn xì yān， bǐ tā zhí zhǎng yóu dāng jǐn zhòng。 jìn zhě pó yáng wèi xū wéi rén suǒ shā， hūn míng mò zhī zhù míng， chéng bǔ zhī lì xù zhí yú dá yǐ gào， zhèng zuǒ jiē jù， yì jì chéng fú， yǐ qiě móu lián 'èr gōng shǒu jié kuǎn， wú yī yì cí。 mǒu dú bù néng wú yí， gōng zào tái fǔ qǐng huǎn qí shì， zhòng lì shǎng bǎng， guǎng bù 'ěr mù， bǐ jī zhèng qiú。 wèi jǐ， guǒ dé gōng lì zhě， yǐ zhèng diǎn xíng。 bù rán， héng zhì sì wú gū yú sǐ dì， xián yuān qiān gǔ， jiù jiāng shuí zhí！ wàn róng wén zhī， qú rán liǎn rèn， yīn tàn wú fū zǐ sān jué wéi biān， tè zhe qí yì yù huǎn sǐ zhī xiàng yú zhōng fú， ér gǔ zhī jūn zǐ yì jìn xīn yú yī chéng bù kě biàn zhě， gōng qí yòu yān。 jì 'ér dōng guī， cān xuǎn dài cì jiàn kāng， àn cáo lǚ shěng sī shì， ruò yòu yǐn yōu， suì yú xiá rì， qǔ hé lǔ gōng fù zǐ yí yù jí， cān yǐ kāi fēng zhèng gōng zhé yù guī jiàn， bǐ shì shǔ cí， lián chéng qī shí 'èr yùn， hào rì táng yīn bǐ shì。 fán yǔ wǒ tóng zhì zhě lèi， néng shàng tǐ lì dài qīn xù zhī yì， xià jiū zhū gōng biān mó zhī xīn， yán jīng jí lǜ， bù wèi kōng yán， zé táng yīn zhe míng jiào， jí lín wú yè kū， hé shèng duō lǐ zhī xìng。 shì yòng fú xián yú jìn míng， nǐ qǐn zhū mù yǐ guǎng qí chuán。 suì zài chóngguāng xié qià rùn yuè wàng rì sì míng guì wàn róng xù。
duān míng gǎi yuán qī yuè yǐ mào， wàn róng yǐ shàng yòu láng méng 'ēn shēng duì， shǒu zòu shǒu yī xīn zhī zhèng yǐ jǐn zhì yuán， cì zòu chéng qún lì zhī tān yǐ gù bāng běn。 tiān wēi zhǐ chǐ， jiàn cì bāo jiā， jì 'ér yù yīn xùn fā， wèi： zhèn cháng jiàn qīng suǒ biān táng yīn bǐ shì， zhī qīng tīng sòng jué néng shěn kè。 wàn róng jí gōng zòu： chén zuó diào jiàn kāng sī lǐ yòu yuàn， dài cì rì jiǔ， yīn biān cǐ yǐ zī jiàn wén。 qǐ liào tiān chǐ qí féng， wù guān yǐ lǎn， róng chén xià diàn。 gōng xiè jì chū， huáng mén biàn yòu lì qiú cǐ běn zhě qǐn zǐ xīng jiāng， yuǎn mò zhī zhì， shì yòng zhòng qiàn liú bù， shù kě shàng guǎng shèng zhù hǎo shēng zhī dé， xià bì lì guān 'āi jīn zhī zhì。 shí yuè jì wàng cháo sàn dà fū xīn chú zhí bǎo zhāng gé zhī cháng dé fǔ guì wàn róng jǐn shí。
kāi xǐ dīng mǎo chūn， pú yǐ ráo zhī yú gān wèi qū jùn， shū mǎn， jiū cáo sūn gōng qǐ yú， wǔ lín rén yě， liú kuǎn jìng rì。 huà cì yīn jí niè shì， wèi fán diǎn yù zhī guān， shí shēng mín sī mìng， tiān xīn xiàng bèi、 guó zuò xiū duǎn xì yān， bǐ tā zhí zhǎng yóu dāng jǐn zhòng。 jìn zhě pó yáng wèi xū wéi rén suǒ shā， hūn míng mò zhī zhù míng， chéng bǔ zhī lì xù zhí yú dá yǐ gào， zhèng zuǒ jiē jù， yì jì chéng fú， yǐ qiě móu lián 'èr gōng shǒu jié kuǎn， wú yī yì cí。 mǒu dú bù néng wú yí， gōng zào tái fǔ qǐng huǎn qí shì， zhòng lì shǎng bǎng， guǎng bù 'ěr mù， bǐ jī zhèng qiú。 wèi jǐ， guǒ dé gōng lì zhě， yǐ zhèng diǎn xíng。 bù rán， héng zhì sì wú gū yú sǐ dì， xián yuān qiān gǔ， jiù jiāng shuí zhí！ wàn róng wén zhī， qú rán liǎn rèn， yīn tàn wú fū zǐ sān jué wéi biān， tè zhe qí yì yù huǎn sǐ zhī xiàng yú zhōng fú， ér gǔ zhī jūn zǐ yì jìn xīn yú yī chéng bù kě biàn zhě， gōng qí yòu yān。 jì 'ér dōng guī， cān xuǎn dài cì jiàn kāng， àn cáo lǚ shěng sī shì， ruò yòu yǐn yōu， suì yú xiá rì， qǔ hé lǔ gōng fù zǐ yí yù jí， cān yǐ kāi fēng zhèng gōng zhé yù guī jiàn， bǐ shì shǔ cí， lián chéng qī shí 'èr yùn， hào rì táng yīn bǐ shì。 fán yǔ wǒ tóng zhì zhě lèi， néng shàng tǐ lì dài qīn xù zhī yì， xià jiū zhū gōng biān mó zhī xīn， yán jīng jí lǜ， bù wèi kōng yán， zé táng yīn zhe míng jiào， jí lín wú yè kū， hé shèng duō lǐ zhī xìng。 shì yòng fú xián yú jìn míng， nǐ qǐn zhū mù yǐ guǎng qí chuán。 suì zài chóngguāng xié qià rùn yuè wàng rì sì míng guì wàn róng xù。
duān míng gǎi yuán qī yuè yǐ mào， wàn róng yǐ shàng yòu láng méng 'ēn shēng duì， shǒu zòu shǒu yī xīn zhī zhèng yǐ jǐn zhì yuán， cì zòu chéng qún lì zhī tān yǐ gù bāng běn。 tiān wēi zhǐ chǐ， jiàn cì bāo jiā， jì 'ér yù yīn xùn fā， wèi： zhèn cháng jiàn qīng suǒ biān táng yīn bǐ shì， zhī qīng tīng sòng jué néng shěn kè。 wàn róng jí gōng zòu： chén zuó diào jiàn kāng sī lǐ yòu yuàn， dài cì rì jiǔ， yīn biān cǐ yǐ zī jiàn wén。 qǐ liào tiān chǐ qí féng， wù guān yǐ lǎn， róng chén xià diàn。 gōng xiè jì chū， huáng mén biàn yòu lì qiú cǐ běn zhě qǐn zǐ xīng jiāng， yuǎn mò zhī zhì， shì yòng zhòng qiàn liú bù， shù kě shàng guǎng shèng zhù hǎo shēng zhī dé， xià bì lì guān 'āi jīn zhī zhì。 shí yuè jì wàng cháo sàn dà fū xīn chú zhí bǎo zhāng gé zhī cháng dé fǔ guì wàn róng jǐn shí。
zài wǒ guó lì dài wén lùn zhù zuò zhōng , wén zhāng xué jiā hé wén xué pī píng jiā duì sī fǎ wén shū shuō bù shàng shí fēn zhòng shì , dàn zài qí tán dào wén zhāng biàn tǐ wèn tí shí què shí jiàn lùn jí。 cáo pī《 diǎn lùn · lùn wén》 lǐ tí dào de“ shū” , liú xié《 wén xīn diāo lóng · shū jì》 suǒ liè jǔ de“ lǜ zhě”、“ qì zhě”、“ quàn zhě” , jí shǔ yú sī fǎ wén shū de fàn chóu。 dào míng dài , wú nà de《 wén zhāng biàn tǐ》 hé xú shī céng de《 wén tǐ míng biàn》 dū céng bǎ“ pàn cí” liè wéi zhuān mén wén tǐ jiā yǐ lùn shù
mǎ fēi bǎi xiān shēng jǐ shí nián lái qián xīn yán jiū《 guǎn zǐ qīng dé piān》， bìng yú yī jiǔ sì sān nián kāi shǐ xiě zuò《 guǎn zǐ qīng zhòng xīn piān quán》， zhì jīn fán qī yì qí gǎo。 qí dì sān gǎo， wǔ shí nián dài zhōng qī guō mò ruò tóng zhì biān zhe《 guǎn wǔ jí xiào》 shí céng jiè qù cān kǎo bìng liè rù yǐn yòng shū mù， yǐn yòng guò jìn bǎi tiáo。 guō lǎo dāng shí céng xiě gěi mǎ xiān shēng yī fēng xìn， duì cǐ gǎo zuò liǎo píng jià， hái jiàn yì“ lìng wài xiě chéng yī piān zōng hé de yán jiū héng héng jì shì xiě chéng lùn wén xíng shì”。 mǎ xiān shēng jiē shòu zhè yī yì jiàn， xiān hòu xiě liǎo sān piān lùn wén， hé chēng《 lùn guǎn zǐ qīng zhòng》。 duì《 qīng zhòng》 yuán wén de xiào shì bù fēn yě zuò liǎo duō cì xiū gǎi。 xiàn zài， wǒ men jiāng liǎng bù fēn hé bìng chū bǎn， bìng gēn jù mǎ xiān shēng běn rén yì yuàn， jiāng guō lǎo de xìn jiā yǐ yǐng yìn， fàng zài qián miàn。
zhù zhě zài běn shū zhōng， bǐ jiào zhù yì yán jiū《 qīng zhòng》 de zhù zuò shí dài hé guàn chuàn《 qīng zhòng》 gè piān de jī běn sī xiǎng lǐ lùn tǐ xì， bìng yǐ cǐ wéi zhǐ dǎo lái jìn xíng jù tǐ wén zì de xiào shì。 duì《 qīng zhòng》 zhōng yī xiē cháng yòng zì cí hé zhuān mén shù yǔ de hán yì， yě zhù yì jìn xíng liǎo zōng hé de fēn xī yǔ yán jiū。 zài yuán wén xiào shì shàng cǎi qǔ shèn zhòng tài dù， fán rèn wéi kě tōng de bù qīng yì gǎi、 bǔ、 shān、 yí。 tā zài yòu guān《 qīng zhòng》 de yī xiē wèn tí hé yuán yì zài jiě shì shàng dū tí chū liǎo xǔ duō dú lì de jiàn jiě， bìng duì bù tóng de yì jiàn jìn xíng liǎo bó biàn。 xiāng xìn cǐ shū de chū bǎn， duì yú cù jìn《 qīng zhòng》 yán jiū zhōng gè zhǒng bù tóng yì jiàn de zhēng míng， cóng 'ér shǐ yán jiū gèng jiā shēn rù， huì yòu yī dìng de hǎo chù。
zhù zhě zài běn shū zhōng， bǐ jiào zhù yì yán jiū《 qīng zhòng》 de zhù zuò shí dài hé guàn chuàn《 qīng zhòng》 gè piān de jī běn sī xiǎng lǐ lùn tǐ xì， bìng yǐ cǐ wéi zhǐ dǎo lái jìn xíng jù tǐ wén zì de xiào shì。 duì《 qīng zhòng》 zhōng yī xiē cháng yòng zì cí hé zhuān mén shù yǔ de hán yì， yě zhù yì jìn xíng liǎo zōng hé de fēn xī yǔ yán jiū。 zài yuán wén xiào shì shàng cǎi qǔ shèn zhòng tài dù， fán rèn wéi kě tōng de bù qīng yì gǎi、 bǔ、 shān、 yí。 tā zài yòu guān《 qīng zhòng》 de yī xiē wèn tí hé yuán yì zài jiě shì shàng dū tí chū liǎo xǔ duō dú lì de jiàn jiě， bìng duì bù tóng de yì jiàn jìn xíng liǎo bó biàn。 xiāng xìn cǐ shū de chū bǎn， duì yú cù jìn《 qīng zhòng》 yán jiū zhōng gè zhǒng bù tóng yì jiàn de zhēng míng， cóng 'ér shǐ yán jiū gèng jiā shēn rù， huì yòu yī dìng de hǎo chù。
shàng yuán 'èr nián（ 675） sān yuè， nǚ huáng wǔ zé tiān yǐn wén xué zhī shì zhù zuò láng yuán wàn qǐng、 zuǒ shǐ liú yī zhī děng rén， xiū zhuàn cǐ shū， zuò wéi chén liáo jiè jiàn zhī shū。 cǐ shū 2 juàn 10 piān， yǐ rú jiā chuán tǒng dào dé guān niàn wéi jī chǔ， lùn shù wéi chén zhě zhèng xīn、 chéng yì、 ài guó、 zhōng jūn zhī dào， zuò wéi chén liáo de zuò yòu míng yǔ shì rén gòng jǔ xí yè de dú běn， yǒng yuǎn wéi chí fēng jiàn tǒng zhì dì wèi。 yuán shū jiǔ yì， xiàn yòu《 yuè yǎ táng cóng shū》 běn， jù yuē běn《 yì cún cóng shū》 běn kān xíng。
wǔ zé tiān 624～ 705）， táng gāo zōng lǐ zhì huáng hòu， hòu wéi zhōu zé tiān huáng dì， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì。 bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī wén shuǐ dōng） rén。 wǔ zé tiān 14 suì shí， táng tài zōng lǐ shì mín zhào rù gōng wéi cái rén。 tài zōng sǐ hòu， zé tiān rù gǎn yè sì wéi ní。 táng gāo zōng jí wèi， fù zhào rù gōng， bài zhāo yí， jìn hào chén fēi， yǔ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi zhēng chǒng， hù xiāng chán huǐ。 yǒng huī liù nián（ 655） gāo zōng lì wǔ shì wéi huáng hòu。 wáng huáng hòu bèi fèi bù jiǔ， jí yǔ xiāo shū fēi tóng bèi zé tiān hài sǐ。 zé tiān sù duō zhì jì， jiān shè wén shǐ， zì xiǎn qìng mò nián qǐ， chéng gāo zōng tǐ ruò duō bìng zhī jī， suì zhuān guó bǐng， wēi shì yuē zhòng。 shàng yuán yuán nián（ 674）， gāo zōng chēng“ tiān huáng”， wǔ hòu chēng“ tiān hòu”， gōng zhōng chēng wéi“ èr shèng”。 hóng dào yuán nián（ 683） gāo zōng qù shì， zhōng zōng lǐ xiǎn jí wèi， zé tiān lín cháo chēng zhì。 sì shèng yuán nián（ 684） èr yuè， zé tiān fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， lì ruì zōng lǐ dàn， jì xù lín cháo chēng zhì。 zé tiān yú tiān shòu yuán nián（ 690） chēng dì， guó hào zhōu。 fèi ruì zōng wéi huáng sì， gǎi dōng dū luò yáng wéi shén dū。
wǔ zé tiān zài duó qǔ zhèng quán de guò chéng zhōng dà sì jiǎn chú yì jǐ， dǎ jī zhèng dí， bìng làn shā yī xiē bèi tā huái yí de dà chén。 táng chū de yuán lǎo zhòng chén rú zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 yú zhì níng、 péi yán jí chéng wù tǐng děng rén， shǎo shù bèi biǎn zhú， duō shù zāo zhū shā； lǐ shì huáng shì jí zōng shì zhū wáng xiāng jì shā lù dài jìn。 wǔ zé tiān yǐ nǚ zhù de shēn fèn hào lìng tiān xià， zhí zhèng qián yòu wú zì jǐ de xīn fù， zhí zhèng hòu duō yí chén mín bù zhōng yú jǐ， suì rèn yòng suǒ yuán lǐ、 zhōu xīng jí lái jùn chén děng kù lì， guǎng shì luó zhì， yán kù bī gōng， jiǎng lì gào mì， suī rán xiāo miè liǎo yī xiē zhèng dí， dàn yě làn shā wú gū。 dào wǔ zhōu zhèng quán zhèng shì jiàn lì yǐ hòu， dǒu zhēng qū xiàng huǎn hé， cǐ fēng cái yòu suǒ shōu liǎn。 wǔ zé tiān wéi tái gāo wǔ shì yī zú jí chǒng chén lǐ yì fǔ děng rén de shè huì dì wèi， yì zhì jiù mén fá shì zú jí lǐ táng huáng zú， gǎi《 zhēnguàn shì zú zhì》 wéi《 xìng shì lù》， bǎ wǔ jiā liè rù dì yī děng， bìng guī dìng fán wǔ pǐn yǐ shàng guān yuán jiē rù yú pǔ。 wèile péi zhí zì jǐ de zhèng zhì lì liàng， kuò dà qí zhèng quán de shè huì jī chǔ， tā jǔ xíng diàn shì， chuàng wǔ jǔ、 zì jǔ、 shì guān děng zhì， yuán wài zhì guān， pò gé yòng rén。 zhè yàng zuò suī rán xuǎn bá liǎo yī pī cái néng zhī shì， dàn yě bù miǎn shǐ guān yuán bèi zēng， liú yú rǒng làn。
gāo zōng zài wèi shí， wǔ zé tiān céng shàng shū jiàn yán 12 shì， qí zhōng yòu quàn nóng sāng、 bó fù liǎn、 xī gān gē、 jìn yín qiǎo、 shěng lì yì děng jìn bù de zhù zhāng， gāo zōng jiē lüè shī xíng zhī。 zài wǔ zé tiān zhí zhèng de bàn gè shì jì zhōng， yóu yú suí mò nóng mín qǐ yì de zuò yòng jí táng tài zōng zhēn guān zhī zhì diàn dìng de jī chǔ， yě yóu yú wǔ zé tiān chén zhòng dǎ jī liǎo jiù shì zú hé dà guì zú、 dà guān liáo jí tuán， zhí xíng liǎo yī xiē jù yòu jìn bù xìng de zhèng cè， suǒ yǐ shè huì jīng jì chéng xiàn chū fā zhǎn de qū shì。 wǔ zhōu zhèng quán jiàn lì hòu， tā gǎn dào zhěng gè xī yù guò yú kuò yuǎn， bù yì guǎn xiá， suì yú cháng 'ān 'èr nián（ 702） bǎ tiān shān yǐ běi dì qū cóng 'ān xī dū hù fǔ huá chū lái， lìng zhì běi tíng dū hù fǔ， zhì tíng zhōu（ jīn xīn jiāng jí mù sà 'ěr běi pò chéng zǐ）。 ān xī sì zhèn（ jí suì yè、 qiūcí、 yú tián、 shū lè） zì chuí gǒng 'èr nián（ 686） qǐ wéi tǔbō suǒ zhàn。 wǔ zé tiān bù gān xīn shī tǔ， nǎi yú cháng shòu yuán nián（ 692） qiǎn wáng xiào jié děng dà pò tǔbō， huī fù liǎo sì zhèn。 wǔ zé tiān hái fēi cháng zhòng shì zhù shù， zhào xué shì xiān hòu zhuàn chéng《 xuán lǎn》、《 gǔ jīn nèi fàn》、《 qīng gōng jì yào》、《 shǎo yáng zhèng fàn》、《 wéi chéng diǎn xùn》、《 zǐ shū yào lù》、《 fèng lóu xīn jiè》、《 xiào zǐ chuán》、《 liè nǚ chuán》、《 nèi fàn yào lüè》、《 lè shū yào lù》、《 bǎi liáo xīn jiè》、《 zhào rén běn yè》、《 chén guǐ》 děng shū。 tā lìng yòu《 chuí gǒng jí》、《 jīn lún jí》 děng zhù shù。
dàn wǔ zé tiān yě yòu bù shǎo xiāo jí de xíng wéi。 tā xìn tú、 chóng fó jiào、 jiàn sì yuàn、 zhù míng táng、 zào tiān shū、 zhù jiǔ dǐng， làng fèi liǎo dà liàng de rén lì wù lì。 zài dǎ jī zhèng dí de guò chéng zhōng yě bù miǎn làn shā wú gū。 guān lì dà zēng yě bì rán jiā zhòng liǎo nóng mín de fù dān， zài tā tǒng zhì shí qī jìn guǎn shè huì jīng jì yòu suǒ shàng shēng， dàn táo hù wèn tí yǐ jīng yuē yì yán zhòng， fǔ bīng zhì kāi shǐ zǒu xiàng pò huài。 wǔ zé tiān zhòng yòng wǔ shì zōng shì wǔ chéng sì、 wǔ sān sī、 wǔ yōu xù jí wǔ yōu níng děng rén， bìng dà fēng wǔ shì zōng rén wéi wáng。 dà chén jí Xū děng rén shēn yǐ sì jūn zhī xuǎn wéi lǜ， wǔ zé tiān yě gǎn dào zuò wéi nǚ zǐ， sǐ hòu zhǐ néng rù lǐ jiā zōng miào xiǎng zǐ sūn jì sì， suǒ yǐ jiē shòu chén xià jiàn yì， yú shèng lì yuán nián（ 698） yíng hái lú líng wáng lǐ xiǎn， fù lì wéi tài zǐ。 wǔ shì wǎn nián chǒng 'ài nán qiè zhāng chāng zōng、 zhāng yì zhī xiōng dì， èr rén hú jiǎ hǔ wēi， zuò wēi zuò fú。 shén lóng yuán nián（ 705） zhēngyuè， zhāng jiǎn zhī、 huán yàn fàn、 cuī xuán、 jìng huī děng rén lián hé yòu yǔ lín dàjiàng jūn lǐ duō zuò fā dòng zhèng biàn， zhū shā 'èr zhāng， bī zé tiān tuì wèi， yíng zhōng zōng fù wèi。 zhōng zōng shàng zūn hào wéi zé tiān dà shèng dì， hòu rén yīn chēng tā wéi“ wǔ zé tiān”。 tóng nián shí yī yuè qù shì。
wǔ zé tiān 624～ 705）， táng gāo zōng lǐ zhì huáng hòu， hòu wéi zhōu zé tiān huáng dì， zhōng guó lì shǐ shàng wéi yī de nǚ huáng dì。 bìng zhōu wén shuǐ（ jīn shān xī wén shuǐ dōng） rén。 wǔ zé tiān 14 suì shí， táng tài zōng lǐ shì mín zhào rù gōng wéi cái rén。 tài zōng sǐ hòu， zé tiān rù gǎn yè sì wéi ní。 táng gāo zōng jí wèi， fù zhào rù gōng， bài zhāo yí， jìn hào chén fēi， yǔ wáng huáng hòu、 xiāo shū fēi zhēng chǒng， hù xiāng chán huǐ。 yǒng huī liù nián（ 655） gāo zōng lì wǔ shì wéi huáng hòu。 wáng huáng hòu bèi fèi bù jiǔ， jí yǔ xiāo shū fēi tóng bèi zé tiān hài sǐ。 zé tiān sù duō zhì jì， jiān shè wén shǐ， zì xiǎn qìng mò nián qǐ， chéng gāo zōng tǐ ruò duō bìng zhī jī， suì zhuān guó bǐng， wēi shì yuē zhòng。 shàng yuán yuán nián（ 674）， gāo zōng chēng“ tiān huáng”， wǔ hòu chēng“ tiān hòu”， gōng zhōng chēng wéi“ èr shèng”。 hóng dào yuán nián（ 683） gāo zōng qù shì， zhōng zōng lǐ xiǎn jí wèi， zé tiān lín cháo chēng zhì。 sì shèng yuán nián（ 684） èr yuè， zé tiān fèi zhōng zōng wéi lú líng wáng， lì ruì zōng lǐ dàn， jì xù lín cháo chēng zhì。 zé tiān yú tiān shòu yuán nián（ 690） chēng dì， guó hào zhōu。 fèi ruì zōng wéi huáng sì， gǎi dōng dū luò yáng wéi shén dū。
wǔ zé tiān zài duó qǔ zhèng quán de guò chéng zhōng dà sì jiǎn chú yì jǐ， dǎ jī zhèng dí， bìng làn shā yī xiē bèi tā huái yí de dà chén。 táng chū de yuán lǎo zhòng chén rú zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng、 yú zhì níng、 péi yán jí chéng wù tǐng děng rén， shǎo shù bèi biǎn zhú， duō shù zāo zhū shā； lǐ shì huáng shì jí zōng shì zhū wáng xiāng jì shā lù dài jìn。 wǔ zé tiān yǐ nǚ zhù de shēn fèn hào lìng tiān xià， zhí zhèng qián yòu wú zì jǐ de xīn fù， zhí zhèng hòu duō yí chén mín bù zhōng yú jǐ， suì rèn yòng suǒ yuán lǐ、 zhōu xīng jí lái jùn chén děng kù lì， guǎng shì luó zhì， yán kù bī gōng， jiǎng lì gào mì， suī rán xiāo miè liǎo yī xiē zhèng dí， dàn yě làn shā wú gū。 dào wǔ zhōu zhèng quán zhèng shì jiàn lì yǐ hòu， dǒu zhēng qū xiàng huǎn hé， cǐ fēng cái yòu suǒ shōu liǎn。 wǔ zé tiān wéi tái gāo wǔ shì yī zú jí chǒng chén lǐ yì fǔ děng rén de shè huì dì wèi， yì zhì jiù mén fá shì zú jí lǐ táng huáng zú， gǎi《 zhēnguàn shì zú zhì》 wéi《 xìng shì lù》， bǎ wǔ jiā liè rù dì yī děng， bìng guī dìng fán wǔ pǐn yǐ shàng guān yuán jiē rù yú pǔ。 wèile péi zhí zì jǐ de zhèng zhì lì liàng， kuò dà qí zhèng quán de shè huì jī chǔ， tā jǔ xíng diàn shì， chuàng wǔ jǔ、 zì jǔ、 shì guān děng zhì， yuán wài zhì guān， pò gé yòng rén。 zhè yàng zuò suī rán xuǎn bá liǎo yī pī cái néng zhī shì， dàn yě bù miǎn shǐ guān yuán bèi zēng， liú yú rǒng làn。
gāo zōng zài wèi shí， wǔ zé tiān céng shàng shū jiàn yán 12 shì， qí zhōng yòu quàn nóng sāng、 bó fù liǎn、 xī gān gē、 jìn yín qiǎo、 shěng lì yì děng jìn bù de zhù zhāng， gāo zōng jiē lüè shī xíng zhī。 zài wǔ zé tiān zhí zhèng de bàn gè shì jì zhōng， yóu yú suí mò nóng mín qǐ yì de zuò yòng jí táng tài zōng zhēn guān zhī zhì diàn dìng de jī chǔ， yě yóu yú wǔ zé tiān chén zhòng dǎ jī liǎo jiù shì zú hé dà guì zú、 dà guān liáo jí tuán， zhí xíng liǎo yī xiē jù yòu jìn bù xìng de zhèng cè， suǒ yǐ shè huì jīng jì chéng xiàn chū fā zhǎn de qū shì。 wǔ zhōu zhèng quán jiàn lì hòu， tā gǎn dào zhěng gè xī yù guò yú kuò yuǎn， bù yì guǎn xiá， suì yú cháng 'ān 'èr nián（ 702） bǎ tiān shān yǐ běi dì qū cóng 'ān xī dū hù fǔ huá chū lái， lìng zhì běi tíng dū hù fǔ， zhì tíng zhōu（ jīn xīn jiāng jí mù sà 'ěr běi pò chéng zǐ）。 ān xī sì zhèn（ jí suì yè、 qiūcí、 yú tián、 shū lè） zì chuí gǒng 'èr nián（ 686） qǐ wéi tǔbō suǒ zhàn。 wǔ zé tiān bù gān xīn shī tǔ， nǎi yú cháng shòu yuán nián（ 692） qiǎn wáng xiào jié děng dà pò tǔbō， huī fù liǎo sì zhèn。 wǔ zé tiān hái fēi cháng zhòng shì zhù shù， zhào xué shì xiān hòu zhuàn chéng《 xuán lǎn》、《 gǔ jīn nèi fàn》、《 qīng gōng jì yào》、《 shǎo yáng zhèng fàn》、《 wéi chéng diǎn xùn》、《 zǐ shū yào lù》、《 fèng lóu xīn jiè》、《 xiào zǐ chuán》、《 liè nǚ chuán》、《 nèi fàn yào lüè》、《 lè shū yào lù》、《 bǎi liáo xīn jiè》、《 zhào rén běn yè》、《 chén guǐ》 děng shū。 tā lìng yòu《 chuí gǒng jí》、《 jīn lún jí》 děng zhù shù。
dàn wǔ zé tiān yě yòu bù shǎo xiāo jí de xíng wéi。 tā xìn tú、 chóng fó jiào、 jiàn sì yuàn、 zhù míng táng、 zào tiān shū、 zhù jiǔ dǐng， làng fèi liǎo dà liàng de rén lì wù lì。 zài dǎ jī zhèng dí de guò chéng zhōng yě bù miǎn làn shā wú gū。 guān lì dà zēng yě bì rán jiā zhòng liǎo nóng mín de fù dān， zài tā tǒng zhì shí qī jìn guǎn shè huì jīng jì yòu suǒ shàng shēng， dàn táo hù wèn tí yǐ jīng yuē yì yán zhòng， fǔ bīng zhì kāi shǐ zǒu xiàng pò huài。 wǔ zé tiān zhòng yòng wǔ shì zōng shì wǔ chéng sì、 wǔ sān sī、 wǔ yōu xù jí wǔ yōu níng děng rén， bìng dà fēng wǔ shì zōng rén wéi wáng。 dà chén jí Xū děng rén shēn yǐ sì jūn zhī xuǎn wéi lǜ， wǔ zé tiān yě gǎn dào zuò wéi nǚ zǐ， sǐ hòu zhǐ néng rù lǐ jiā zōng miào xiǎng zǐ sūn jì sì， suǒ yǐ jiē shòu chén xià jiàn yì， yú shèng lì yuán nián（ 698） yíng hái lú líng wáng lǐ xiǎn， fù lì wéi tài zǐ。 wǔ shì wǎn nián chǒng 'ài nán qiè zhāng chāng zōng、 zhāng yì zhī xiōng dì， èr rén hú jiǎ hǔ wēi， zuò wēi zuò fú。 shén lóng yuán nián（ 705） zhēngyuè， zhāng jiǎn zhī、 huán yàn fàn、 cuī xuán、 jìng huī děng rén lián hé yòu yǔ lín dàjiàng jūn lǐ duō zuò fā dòng zhèng biàn， zhū shā 'èr zhāng， bī zé tiān tuì wèi， yíng zhōng zōng fù wèi。 zhōng zōng shàng zūn hào wéi zé tiān dà shèng dì， hòu rén yīn chēng tā wéi“ wǔ zé tiān”。 tóng nián shí yī yuè qù shì。
lì shǐ shàng zuì zhù míng de kù lì， qǐng jūn rù wèng de fā míng zhě lái jùn chén suǒ zhù； nǎi zhōng guó jǐ qiān nián wén míng shǐ zhōng niè shēng chū lái de jí xié 'è zhì huì zhī dà chéng de guǐ jì quán shū； shì yī bù kù lì chì luǒ luǒ shī kù xíng 'è de gào bái。
zhěng rén zhuān jiā kù lì zhōu xīng lín sǐ zhī jì， kàn guò《 luó zhì jīng》， zì tàn fú rú， jìng gān yuàn shòu sǐ； yī dài rén jié zǎixiàng dí rén jié yuè bà《 luó zhì jīng》， lěng hàn dié chū， què bù gǎn hǎn yuān； xióng cái nǚ huáng wǔ zé tiān miàn duì《 luó zhì jīng》， tàn dào：“ rú cǐ jī xīn， zhèn wèi bì guò yě。” shā jī suì shēng。
fèn qīng shǐ jì zhī kù lì lái jùn chén： fèn qīng gé mìng
［ cóng“ luó zhì” shuō qǐ ］
bǐ rú shuō yòu yī wèi“ kù lì”， zhè gè rén míng jiào lái jùn chén， tā céng shì nǚ huáng wǔ zé tiān de dé lì shǒu xià， zài jìn qī diàn shì jù zhōng， shì gè pín pín chū jìng de rén wù。 zhè shì gè néng gān zhēn shì de rén， ér qiě tā de“ fèn”， bìng bù zhí jiē duì zhǔn bǎi xìng， ér shì duì yú dāng shí de bù fēn dà guān liáo， shèn zhì hěn duō qián cháo de wáng zú guì zhòu。
jù《 xīn táng shū》 yǔ《 zī zhì tōng jiàn》 de jìzǎi， lái jùn chén shēng qián céng jīng yǔ rén hé zuò， gòng tóng zhuàn xiě guò yī bù《 luó zhì jīng》， zhè shì yī bù zhuān mén jiǎng luó zhì zuì míng、 jiǎo móu dǒu zhì、 gòu rén yǐ zuì、 jiān qiě zhěng rén zhì rén de“ fèn shū”。 chuán shuō wǔ zé tiān kàn hòu yě hěn gǎn tàn， tā shuō：“ rú cǐ xīn jī， zhèn yì wèi bì guò yě !”
tái wān xué zhě bǎi yáng zhù shū《 zī zhì tōng jiàn》， duì cǐ shū zuò guò zhè yàng de píng jià：“ wǔ zhōu wáng cháo， zài lì shǐ shàng chū xiàn duǎn duǎn shí liù nián， duì rén lèi wén huà zuì dà de gòng xiàn， jiù shì yī bù《 luó zhì jīng》。”
bù guò kě xī de shì， zhè bù rén lèi yòu shǐ yǐ lái dì yī běn yóu fèn qīng“ zì zhù zhuàn xiě” de zhòng yào jīng diǎn， fā xiàn wā jué dé tài wǎn， zhì jīn yǐ yì qiān nián。 jù shuō qián jǐ nián céng yòu rén pīn còu chū yī běn《 luó zhì jīng》， sì hū fēi zhēn。 wǒ gè rén rèn wéi， zhè běn shū， rú néng zǎo xiē kān xíng yú shì， shuō bù dìng huì gǎi biàn zhōng guó shè huì de xiàn zhuàng， nà yě hěn yòu kě néng。
lái jùn chén shēng dāng shèng táng， cǐ rén bù sì chén liàng yǔ yán ruǐ， yīn wéi tā“ wú cái wú xué”， yě bù sì jí 'àn yòu hàn wǔ dì zhè gè kuò xué shēng， àn shuō tā yīnggāi méi yòu shénme kě yǐ“ fèn mèn” de， dàn shì hěn qí guài， tā yù dào liǎo yī gè zài zhōng guó lì shǐ shàng kě yǐ shuō shì qiānzǎi nán féng de dà shí dài、 dà jī yù。
zhōng guó de fēng jiàn shè huì shì fèng xíng kǒng mèng zhī dào de rén zhì shè huì， guān chǎng shàng lì lái shì“ xià fù shàng， yǐ chéng zhì； shàng shì xià， yǐ chéng míng。”
shēn wéi xià děng rén， yào xiǎng jǐ jìn shì tú， móu qǔ guān wèi， huò dé quán lì， bì xū qǔ yuè shàng sī， dé dào shàng sī de shǎng shí tí xié， fǒu zé yě shì tú yòu qí zhì。 yòng yǎn xià shí máo de huà shuō： shǒu xiān nǐ běn rén dé xíng héng héng hái dé yòu rén shuō nǐ xíng héng héng shuō nǐ xíng de rén hái dé xíng héng héng hái dé xíng de rén duì nǐ xíng bù xíng hěn guān jiàn：“ tā shuō nǐ xíng nǐ jiù xíng， bù xíng yě xíng； shuō nǐ bù xíng nǐ jiù bù xíng， xíng yě bù xíng。”
［ nǚ huáng wǔ zé tiān］
táng wǔ zé tiān chēng dì， shǐ chēng“ wǔ hòu gé mìng”， zhè lǐ de“ gé mìng”， shì gé mìng de běn yì， gé shì dòng cí， mìng shì cháo dài， suǒ yǐ， gé mìng shì“ gǎi cháo huàn dài” de yì sī。
dàn shì wǔ hòu gé mìng， qí lái lù bìng bù shí fēn tǎn dàng， zǎo qī dà zhì kě xíng， shēn rù tǐ zhì zhī hòu， jiù shì wèn tí duō duō。 suǒ yǐ bù dòng yòng quán móu， bù huò dé zhòng duō guān liáo de yōng dài， méi yòu zhèng zhì shǒu wàn， xīn tǐ zhì yě shì jiàn lì bù qǐ lái， huò zhě jiàn lì qǐ lái yě méi yòu gēn jī。
wǔ zé tiān jì wèi qián hòu， yě jìn xíng liǎo“ liúxiě de” wáng cháo gēngtì， dàn shì zài qí guò chéng zhōng， shè huì fā zhǎn suǒ fù chū de dài jià， yě shì xiāng dāng jù dà de。 zài táng gāo zōng xiǎng lì wǔ zé tiān wéi huáng hòu de shí hòu， zhǎng wò dà quán de zhēnguàn lǎo chén zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng děng rén chū miàn jié lì fǎn duì， tā men rèn wéi wǔ zé tiān chū shēn dī wēi， bù pèi dāng huáng hòu。 wǔ zé tiān dāng liǎo huáng hòu yǐ hòu， tā yǐ kào shù zú guān liáo lǐ yì fǔ、 xǔ jìng zōng děng zhī chí， biǎn zhǎngsūn wú jì、 shā diào liǎo chǔ suì liáng děng rén。
gāo zōng sǐ hòu， wǔ zé tiān lín cháo tīng zhèng。 táng zhōng zōng、 ruì zōng， shí jì shàng zhǐ shì tā de kuǐ léi。 684 nián ( guāng zhái yuán nián )， liǔ zhōu sī mǎ xú jìng yè yǐ kuāng fù táng shì、 yōng lì lú líng wáng wéi hào zhào， zài yáng zhōu qǐ bīng， rén shù céng fā zhǎn dào shí yú wàn。 688 nián ( chuí gǒng sì nián )， zōng shì lǐ chōng zài bó zhōu ( shān dōng liáo chéng )、 lǐ zhēn zài yù zhōu ( hé nán rǔ nán ) yòu qǐ bīng fǎn wǔ zé tiān。 zhè liǎng cì qǐ bīng dōuhěn kuài bèi wǔ zé tiān pài bīng jī kuì。
fēn xī wǔ zhōu luàn xiàng zhī yuán， zhè shì yóu yú yī gè xīn cháo de jiàn lì， shǐ yuán lái yǐ fù yú jiù cháo tíng de huáng shì、 wài qī、 gāo guān men shī qù liǎo zì jǐ de tiān táng， tā men rú hé néng gòu gān xīn？ xiān shì fēn kāi pàn luàn， suī rán zǒng shì bèi zhèn yā， dàn tā men zhōng jiū shì yī gǔ qián zài de zhèng zhì shì lì， shí kè wēi xié zhe xīn cháo de shēng cún。 wǔ zé tiān míng chá duō shí， zěn huì mò rán chǔzhī、 lìng qí zī màn ní？
［ jī 'àn rú shān］
wǔ zé tiān zhèng kǔ yú cǐ shì， yī gè jiào yú bǎo jiā de rén lái xiàn cè， qǐng zhù“ tóng guǐ”， jiǎng lì gào mì。 zhè kě zhèng zhōng nǚ huáng xià huái， lì jí zhào lìng yú bǎo jiā jiān zhù tóng guǐ， bìng zhào zhǐ gè gè zhōu xiàn， fán yòu yù jìn jīng gào mì zhě， zhōu xiàn gěi yǐ yì mǎ hé wǔ pǐn guān de gòngfèng， sòng qí jìn sù lái jīng， bìng bù dé“ wèn jié” suǒ gào nèi róng。 gào mì shǔ shí zhě， gěi yǐ fēng shǎng； bù shí zhě， miǎn yú zhuī jiū。 cóng cǐ， sì miàn bā fāng de gào mì zhě fēng yōng 'ér lái， páo dào cháng 'ān xiàng“ tóng guǐ” tóu shū zhě luò yì bù jué。
zhè gè tóng guǐ shè zhì zhī hòu， kě yǐ“ fēng wén yán shì”， gào mì de rén men， yě jiù yuè lái yuè duō， qí zhōng zhù yào de chéngfèn， jiù shì gè lèi fèn qīng， yǐ zhì yú jī 'àn rú shān， rì jiàn“ lā jī huà”。
wǔ zé tiān méi yòu bàn fǎ， jiù cóng fèn qīng zhōng bá zhuó liǎo yī dà pī guān lì xíng xùn、 zhì yù，“ fèn qīng shì， fèn qīng bì”。 zhè pī fèn qīng， dà duō shù chū shēn yú shì mín yǔ xià céng shè huì， què cóng cǐ jìn rù liǎo gōng tíng yǔ“ shàng liú shè huì”， chéng wéi chū shēn cǎo gēn de xīn cháo guān liáo。
wǔ zé tiān zhèng hǎo yào yǐ zhè xiē rén“ wéi qí dāo fǔ”， dá dào gǒng gù zhèng quán de mùdì。 zài zhè xiē fèn qīng de zhù lì zhī xià， tā xiān zhū shā zōng shì shù bǎi rén， yòu shā dà chén yǔ gāo guān shù bǎi jiā， cì shǐ yǐ xià de jūn zhèng guān lì zé bù jì qí shù， yǐ qiān bǎi wàn rén tóu luò dì， lái dǎ jī lǐ táng zōng shì jí jiù cháo shì lì。
lái jùn chén yě shì qià hǎo gǎn shàng liǎo， tā shàn yú“ chuài mó shàng yì”， jī jí cānyù， gòng xiāng“ fèn qīng gé mìng” de“ shèng jǔ”； wèicǐ， jǐn jīng tā de shǒu zhū shā de dà chén hé guān yuán， jù《 xīn táng shū》 jìzǎi， gòng yòu yī qiān duō jiā。
xīn cháo làn shā， fèn qīng dāng dào。 yǐn qǐ rén rén zì wēi， zào chéng liǎo xīn de wēi jī， wǔ zé tiān jiù fǎn shǒu wěi zuì yú zhè xiē“ fèn qīng guān lì” de“ tān kù”， yǐ cǐ tuō xiè zé rèn， jiè yòng yīng quǎn de tóu lú， lái huǎn jiě rì qū jǐn zhāng de shè huì máo dùn。
yòu shí hòu dú zhè duàn lì shǐ， wǒ rèn wéi lái jùn chén zhè xiē fèn qīng， qí gè rén shì xiāng dāng wú gū de， tā men zhǐ shì cháo tíng de yīng quǎn -- tā men zhōng de hěn duō rén， suī rán shì yǐ gào mì jìn shēn， wéi lì hài rén wú shù； dàn shì nǐ zhēn zhèng guān chá tā men de bàn 'àn， dōushì“ zhí wù fàn zuì”， shǔ yú zhí xíng zuì gāo céng de shòu yì jí gāo céng de zhèng zhì yì tú， què hěn nán fā xiàn tā men“ wéi 'è mín jiān” de shí jù。
duì cǐ，《 xīn táng shū》 de píng jià yě hěn gōng dào， rèn wéi：“ wū hū！ fēi lì gǎn yě， shí yòu zhī wéi yě。 guān jùn chén bèi， chù lì fàng mìng， nèi huái tāo tiān， yòu zhāng tānɡ、 zhì dū zhī tǔ jū yún。” zuì hòu yī jù shì shuō， fèn qīng men rú cǐ 'áo zhāng， yě yòu kě yǐ lǐ jiě de dì fāng： tā men rú guǒ gǎn shàng liǎo hǎo shí hòu， yù dào liǎo hàn jǐng dì huò zhě hàn wǔ dì zhè yàng de míng jūn， yědōu yīnggāi shì guó jiā de“ dòng liáng zhī cái”。
ér qiě， wǔ zé tiān duì tā men yě hěn wú qíng， bǐ rú， lái jùn chén zuì hòu bèi shā， yě méi yòu zhēn zhèng de guò 'è -- shòu lǐ cǐ 'àn de guān yuán， yuán běn jiù shì lái jùn chén hěn duō nián de hǎo péng yǒu wèi suì zhōng， yě shì dāng shí zhù míng de fèn qīng zhī yī，“ zào 'àn” shǒu duàn gāo qiáng， zì rán yě bǎ lái jùn chén bàn chéng liǎo“ tiě 'àn”、 wèn chéng liǎo“ sǐ zuì”，“ zhǎn yú xī shì”，“ yǐ mǎ jiàn qí gǔ， wú jié yú， jiā shǔ jí méi。”
lái jùn chén zhì sǐ yě méi yòu biàn bái。
zhè shuō míng， tā zài xīn zhōng hěn míng bái， zì jǐ zhǐ shì yī zhǒng gōng jù、 yīng quǎn， tù sǐ gǒu pēng， méi yòu qí tā“ zhèng zhì jià zhí”， suǒ yǐ， yě méi yòu shénme kě yǐ bào yuàn de。 dāng gè fèn qīng，“ kǎn tóu zhǐ dāng fēng luò mào”， yòu dào shì“ fèn qīng bù pà sǐ， pà sǐ bù fèn qīng”， ér lái jùn chén zhè gè rén， qí shí shì fēi cháng zhí dé zhòng shì yǔ fēn xī de -- shǔ yú“ diǎn xíng huán jìng zhī zhōng de diǎn xíng fèn qīng”。
［“ zhì tān guān kě yòng kù lì”］
táng dài yǐ wén zhì wǔ gōng kāi guó、 zhì guó。 dàn shì yóu yú běn lái jiù shì suí huáng shì de qīn zú、 fān zhèn， suǒ yǐ， nèi luàn yī zhí hěn duō， cóng jìn yáng gōng zhī biàn、 xuán wǔ mén zhī biàn， zhè zhǒng shì qíng， wǔ zé tiān zì rán jiàn guò、 tīng shuō guò hěn duō。
wǔ zé tiān zì shí 'èr suì jìn gōng， zài shēn gōng jìn 70 nián， kě yǐ shuō shénme réndōu yǐ jīng jiàn shí guò liǎo。 tā guò shǒu de gōng lì
， wǔháng bā zuò， shénme dōuyòu。 bāo kuò xiè yáo huán yǔ shàng guān wǎn 'ér zhè lèi nǚ guān zhōng de quán chén， suǒ yǐ， tā shǒu xià yòu jǐ gè“ fèn qīng”， hù shì zuò 'è， chěng xiōng yī shí， yīnggāi kě yǐ lǐ jiě。
duì zhè xiē rén， shǐ jiā píng lùn：“ gāo zhě méng fēng jué， xià zhě bèi lái cì， yǐ quàn tiān xià。 yú shì suǒ yuán lǐ、 lái jùn chén zhī tú， chuài hòu mì zhǐ， fēn fēn bìng xīng； zé wěn mó yá， shì shēn yīng ruò gǒu tún rán。 zhì pàn luán chòu dá dào lù， yuān xuè liú lí dāo jù； zhōng gěng guì qiáng zhī chén， zhāobù bǎo hūn。”
yòng jīn tiān de huà shuō， jiù shì jí“ luó zhì” zhī néng shì， sì“ qióng zhì” zhī yín wēi， shì“ zhū shā” rú pǐ hǎo， fèn qīng dāng dào， shā dé rén men hài pà liǎo， rán hòu wǔ zé tiān“ xiǎng gān shá jiù gān shá !” bù guò yě hěn qīng chǔ， shì shénme rén“ zhāobù bǎo hūn” ní？ yuán lái shì“ guì chén” yǔ“ qiáng chén”， zhè qí shí yě nán guài wǔ zé tiān。
yào shuō， zhè yǔ wǔ zé tiān de gè xìng yòu guān。 nián qīng shí， chū rù shēn gōng， tā jiù yǐ wéi táng tài zōng xùn liè mǎ wén míng cháo yě liǎo， yīn wéi tā zhù zhāng yǐ“ tiě biān、 tiě wō、 bǐ shǒu” zhè sān zhǒng“ cè lüè” duì fù liè mǎ， suǒ yǐ bù guǎn duō liè de mǎ pǐ， dào tā shǒu zhōng， bù chū sān tiān， yě néng gǎo dìng。
rú lái jùn chén zhè yàng de fèn qīng， chū shēn cǎo gēn， jī běn shàng méi yòu wén huà， bù kě néng píng kē jǔ qiú dé jìn shēn zhī lù， tā men zhǐ néng yǐ kào“ shí shí zài zài” de běn lǐng zài cháo zhōng lì zú。 shí jì shàng， tā men yě zhǐ shì wǔ zé tiān shǒu zhōng xùn mǎ de yī tiáo biān zǐ bà liǎo。 zhì yú tā men shì fǒu zhēn de tān cái lì、 huò zhě shā rén rú má， tān gōng、 tān jué， zhí zhì“ tān qǔ” huáng wèi， biàn fān shǐ shū， wǒ méi yòu kàn dào guò zhēn píng shí jù。
ér qiě， tuì yī bù shuō， zhè xiē rén jiù suàn fèn qīng， shǐ rén jué dé qīng bó kěwù， zé rèn yě bù zài tā men héng héng lì shǐ shì yán sù de， zhè yī qún fèn qīng， hé yǐ néng chěng wēi zuò 'è？ wú rén zhǐ shǐ， zhè kě néng má？ lái jùn chén gèng shì qí zhōng de diǎn xíng。
yě xǔ， lái jùn chén de xìng gé zhōng yòu qí xiōng hěn dǎi dú、 cán kù wú bǐ de yī miàn， dàn zhè gè rén yě yòu“ néng yán shàn biàn、 guān chá rù wēi、 gōng zuò zhā shí、 jī jí kěn gān” de lìng wài yī miàn。 rú guǒ zhǐ zhī qí“ fèn”， bù zhī qí“ néng”， wèi miǎn shī yú gōng zhèng。 bì jìng， sī mǎ guāng jiù rèn wéi，“ zhì tān guān xū yòng zhòng diǎn”， zhè jù huà hái shì mán yòu dào lǐ de！
［“ tóu guǐ” ér lái］
jù《 xīn táng shū · lièzhuàn · kù lì》 yī zhāng de jiè shào， lái jùn chén chū shēn qióng kǔ， tā shì jīng zhào wàn nián xiàn ( jīn shǎn xī cháng 'ān xiàn ) rén。 fù lái cāo， shì yī wèi píng mín， jù shuō bù wù zhèng yè， yǐ dǔ bó wéi shēng。 céng yǔ tóng cūn de lìng yī gè dǔ tú cài běn yào hǎo， yī cì， cài běn dǔ shū liǎo， qiàn liǎo lái cāo dǔ zhài。 lái cāo zhī cài běn wú lì cháng hái， biàn suǒ cài běn de qī zǐ dǐ cháng dǔ zhài。 zhè yàng， lái cāo suàn shì yòu liǎo lǎo pó， lái jùn chén biàn suí mǔ qīn dào liǎo lái jiā。
lái jùn chén de shēng fù、 yǎng fù dōushì shì mín yǔ xià céng yóu mín jiē céng， dì wèi dī jiàn。 lái jùn chén nián qīng de shí hòu， lí jiā chū wài yóu lì， zhè shì dāng shí de shè huì fēng sú， dàn tā zài hé zhōu ( jīn 'ān huī hé xiàn )， bèi guān fǔ wú gù yǐ dào qiè zuì zhuō ná rù yù。 lái jùn chén bǎo mìng wéi xiān， méi yòu bàn fǎ， biàn cǎi qǔ liǎo bǎ shì qíng“ nào dà” de shǒu duàn， yú shì tā zài yù zhōng shàng gào， wū xiàn zhuō tā de rén xiǎng móu fǎn， yǐ qiú tuō zuì。 kè guān dì shuō， zhè yě shì lái jùn chén shēng xìng cōng míng、 chù shì guǒ duàn de yī miàn。
móu fǎn， nǎi dāng shí fēi tóng xiǎo kě zhī shì， shè jí zhèng zhì yào 'àn。 hé zhōu cì shǐ dōng píng wáng lǐ xù yě zhǐ hǎo lì jí tí shěn、 jū wèn tā。 lái jùn chén běn lái jiù bù zhī dào rèn hé móu fǎn de shì shí， tā yào de jiù shì bù yào hú lǐ hú tú dì sǐ zài yù zhōng， suǒ yǐ yě jiù méi yòu zài nào xià qù， zhǐ shì fū yǎn lǐ xù。 lǐ xù wèn bù chū jiēguǒ， jiù dǎ liǎo tā yī bǎi dà bān， shì fàng liǎo。 zhè shì lái jùn chén shēng píng dì yī cì tǐ huì dào liǎo guān chǎng de hūn guì yǔ hēi 'àn miàn。
táng tiān shòu nián jiān， cháo tíng zhèng chù zài“ huàn xuè” jiē duàn， wǔ zé tiān chū yú zì jǐ de zhèng zhì yě xīn， suǒ yǐ yī fāng miàn cán kù wú qíng dì dǎ jī yì jǐ， pái chì yī qiē fǎn duì huò bù shùn cóng zì jǐ de lì liàng， tè bié jǐng tì lǐ shì huáng zú zhōng de gè zhǒng chéng yuán； lìng yī fāng miàn jiān shōu bìng xù， dà sì wǎng luó qīn fù huò zhī chí zì jǐ de lì liàng， ér qiě tè bié zhòng shì yì xìng 'ér yòu méi yòu hòu tái de gè zhǒng rén wù， yǐ chōng shí fā zhǎn zì jǐ de zhèng zhì shì lì。
zhèng shì zài zhè zhǒng qì hòu xià， jū yú lǐ shì huáng zú de hé zhōu cì shǐ dōng píng wáng lǐ xù shòu dào wǔ hòu de dǎ jī， bèi bǔ xià yù liǎo。 lái jùn chén wén xī， wéi bào sī fèn， tóng shí yě xī wàng huò dé yī gè jìn shēn、 chū míng de jī huì， yú shì tā jiǎn jǔ liǎo lǐ xù zài hé zhōu de liè zhèng，“ tóu guǐ” gào lǐ xù“ gòng nì”， chēng cháo tíng yīnggāi zhòng zhì lǐ xù。
cǐ shí chū bù kòng zhì liǎo cháo zhèng de wǔ zé tiān， zuì pà shēn biān de rén pàn nì、 móu fǎn， yīn cǐ， tā pò lì zhào jiàn liǎo zhè gè wén suǒ wèi wén de cǎo gēn xià mín、 fèn qīng dài biǎo lái jùn chén。 lái jùn chén xiàng wǔ zé tiān bào gào shuō， tā xiān qián céng xiàng lǐ xù tóu zhuàng， jiē fā láng yá wáng lǐ chōng móu fǎn， dàn què bèi lǐ xù kòu yā bù bào， hái bèi yuān wǎng dì dǎ liǎo yī bǎi dà bǎn。
zhè shǐ wǔ zé tiān hěn yòu xīng qù， yī fāng miàn huò dé liǎo lǐ xù de zuì zhèng， yī fāng miàn yòu jué dé lái jùn chén shí fēn zhōng xīn， yú shì， wǔ zé tiān tí bá lái jùn chén dān rèn“ shì yù shǐ”， jiā cháo sàn dà fū， fù zé shěn lǐ yīn 'àn yù fàn。 zhè zài dāng shí， bìng bù shì shénme tè bié de dài yù， dàn shì lái jùn chén zuò mèng yě méi yòu xiǎng dào yóu cǐ yī bù dēng tiān， cóng cǐ yòu liǎo jìn yī bù wéi wǔ zé tiān bào xiào de kě néng。 tā yě què shí jié qí suǒ néng、 hěn zhòng shì zhè gè kě yǐ biǎo xiàn de jī huì héng héng zhì yú làn shā wú gū， nà shì hòu lái de shì qíng。
cǐ hòu， lái yě yīn wéi bàn 'àn 'ér“ huò chǒng”， zài rèn“ lǚ xīng dà yù”。
gōng táng zhī shàng， lái jùn chén běn lái zhǐ yòu shòu shěn、 bèi jū de fèn， shuí zhī yīzhāo tū biàn， tā jìng zuò dào shì yù shǐ de bǎo zuò shàng， jū gōng táng 'àn xùn bié rén。 wàn xìng de shì， lái jùn chén què shí yòu“ jué yù” de tiān cái， tā jīng cháng tīng shěn， yán jiū 'àn fàn men dǐ lài de xīn lǐ yīn sù， yě jīng cháng qiú jiào yú yī xiē“ lǎo xíng zūn”， yě jiù shì yī xiē gōng mén zhōng de jiù rén。 yīn 'ér zhǐ yào tā chū shěn， jīng cháng yòu fēi cháng hǎo de xiào guǒ。 wǔ zé tiān dāng cháo wèn 'àn， běn lái jiù zhǐ qiú yǐ dǎ jī zhèng dí wéi mùdì， àn jiàn yuán lái méi yòu shénme nèi róng， zhè suī rán shǐ lái jùn chén bàn 'àn jù yòu jí dà de nán dù， dàn zhǐ yào tā néng yòu bàn fǎ xùn sù jié 'àn， yī bān dōubù huì yòu shénme hòu gù zhī yōu。
dāng shí， yǐ dà táng fǎ lìng， gòng 502 kuǎn， tiáo kuǎn fēn míng， běn lái zhū rú“ xíng bù shàng dà fū” zhè yī tào， zài táng cháo de shí xíng， shì fēi cháng yán gé de -- jù《 xīn táng shū》 de jìzǎi：“ tài zōng dìng tiān xià， liú xīn tīng duàn， zhù lìng： zhōu xiàn lùn sǐ sān fù zòu， jīng shī wǔ fù zòu。 yù yǐ jué， shàng yù rán wéi chè shàn zhǐ lè。 zhì wǎn jié， tiān xià xíng jǐ cuò。”
zhè yě jiù shì shuō， zhèng guī de fēng jiàn zhì dù xià， yě shì bù qīng yì shā rén de， tè bié shì cháo chén， yī dìng yào huáng shàng qīn zì duàn dìng shì fǒu gāi shā， ér qiě yào fǎn fù sān dào wǔ cì； shā yī gè dà chén，“ zuì zài zhèn gōng”， àn guī dìng， huáng dì běn rén hái“ chè shàn、 zhǐ lè”， yǐ chéng fá zì jǐ。 suǒ yǐ zhí dào zhēnguàn wèi nián， táng tài zōng jīhū méi yòu chǔsǐ guò rèn hé dà chén。
wǔ hòu shí qī， zhè xiē lǜ tiáo yě méi yòu biàn huà， dàn shì lái jùn chén děng rén yǐ jīng yòu suǒ tū pò，
duì xíng fǎ， tā yòng dé shàng jiù yòng， yòng bù shàng jiù gē zhì yī biān héng héng yī wèi yán xíng kǎo dǎ， xíng xùn bī gōng， suǒ wèi“ luó zhì、 qióng zhì”， zài zhè fāng miàn， cǐ rén què shí jù yòu tè shū de cái néng。
wǔ zé tiān ràng lái jùn chén chū bàn de jǐ zhuāng 'àn zǐ， lái jùn chén“ shēng yìng qì qiú”， xùn sù jié 'àn。 ràng wǔ zé tiān gǎn dào“ chēng zhǐ”， gǎn jué cǐ rén néng gān。 yú shì， wǔ zé tiān yòu gù yì zòng róng tā yán xíng jùn fǎ， yǐ“ xié zhì qún chén”。 cháo zhōng dà chén， fán bù shùn cóng wǔ zé tiān， nǎ pà zhǐ yòu“ xiān jiè” zhī guò， xì wēi zhī shī， wǔ zé tiān jiù shòu yì lái jùn chén xīng yù wèn zuì。 ér lái jùn chén bì néng xīn lǐng shén huì， àn zhào wǔ zé tiān de yì tú， gòu hài bié rén xià yù， rán hòu“ qióng zhì zhì sǐ”。
zhěng rén zhuān jiā kù lì zhōu xīng lín sǐ zhī jì， kàn guò《 luó zhì jīng》， zì tàn fú rú， jìng gān yuàn shòu sǐ； yī dài rén jié zǎixiàng dí rén jié yuè bà《 luó zhì jīng》， lěng hàn dié chū， què bù gǎn hǎn yuān； xióng cái nǚ huáng wǔ zé tiān miàn duì《 luó zhì jīng》， tàn dào：“ rú cǐ jī xīn， zhèn wèi bì guò yě。” shā jī suì shēng。
fèn qīng shǐ jì zhī kù lì lái jùn chén： fèn qīng gé mìng
［ cóng“ luó zhì” shuō qǐ ］
bǐ rú shuō yòu yī wèi“ kù lì”， zhè gè rén míng jiào lái jùn chén， tā céng shì nǚ huáng wǔ zé tiān de dé lì shǒu xià， zài jìn qī diàn shì jù zhōng， shì gè pín pín chū jìng de rén wù。 zhè shì gè néng gān zhēn shì de rén， ér qiě tā de“ fèn”， bìng bù zhí jiē duì zhǔn bǎi xìng， ér shì duì yú dāng shí de bù fēn dà guān liáo， shèn zhì hěn duō qián cháo de wáng zú guì zhòu。
jù《 xīn táng shū》 yǔ《 zī zhì tōng jiàn》 de jìzǎi， lái jùn chén shēng qián céng jīng yǔ rén hé zuò， gòng tóng zhuàn xiě guò yī bù《 luó zhì jīng》， zhè shì yī bù zhuān mén jiǎng luó zhì zuì míng、 jiǎo móu dǒu zhì、 gòu rén yǐ zuì、 jiān qiě zhěng rén zhì rén de“ fèn shū”。 chuán shuō wǔ zé tiān kàn hòu yě hěn gǎn tàn， tā shuō：“ rú cǐ xīn jī， zhèn yì wèi bì guò yě !”
tái wān xué zhě bǎi yáng zhù shū《 zī zhì tōng jiàn》， duì cǐ shū zuò guò zhè yàng de píng jià：“ wǔ zhōu wáng cháo， zài lì shǐ shàng chū xiàn duǎn duǎn shí liù nián， duì rén lèi wén huà zuì dà de gòng xiàn， jiù shì yī bù《 luó zhì jīng》。”
bù guò kě xī de shì， zhè bù rén lèi yòu shǐ yǐ lái dì yī běn yóu fèn qīng“ zì zhù zhuàn xiě” de zhòng yào jīng diǎn， fā xiàn wā jué dé tài wǎn， zhì jīn yǐ yì qiān nián。 jù shuō qián jǐ nián céng yòu rén pīn còu chū yī běn《 luó zhì jīng》， sì hū fēi zhēn。 wǒ gè rén rèn wéi， zhè běn shū， rú néng zǎo xiē kān xíng yú shì， shuō bù dìng huì gǎi biàn zhōng guó shè huì de xiàn zhuàng， nà yě hěn yòu kě néng。
lái jùn chén shēng dāng shèng táng， cǐ rén bù sì chén liàng yǔ yán ruǐ， yīn wéi tā“ wú cái wú xué”， yě bù sì jí 'àn yòu hàn wǔ dì zhè gè kuò xué shēng， àn shuō tā yīnggāi méi yòu shénme kě yǐ“ fèn mèn” de， dàn shì hěn qí guài， tā yù dào liǎo yī gè zài zhōng guó lì shǐ shàng kě yǐ shuō shì qiānzǎi nán féng de dà shí dài、 dà jī yù。
zhōng guó de fēng jiàn shè huì shì fèng xíng kǒng mèng zhī dào de rén zhì shè huì， guān chǎng shàng lì lái shì“ xià fù shàng， yǐ chéng zhì； shàng shì xià， yǐ chéng míng。”
shēn wéi xià děng rén， yào xiǎng jǐ jìn shì tú， móu qǔ guān wèi， huò dé quán lì， bì xū qǔ yuè shàng sī， dé dào shàng sī de shǎng shí tí xié， fǒu zé yě shì tú yòu qí zhì。 yòng yǎn xià shí máo de huà shuō： shǒu xiān nǐ běn rén dé xíng héng héng hái dé yòu rén shuō nǐ xíng héng héng shuō nǐ xíng de rén hái dé xíng héng héng hái dé xíng de rén duì nǐ xíng bù xíng hěn guān jiàn：“ tā shuō nǐ xíng nǐ jiù xíng， bù xíng yě xíng； shuō nǐ bù xíng nǐ jiù bù xíng， xíng yě bù xíng。”
［ nǚ huáng wǔ zé tiān］
táng wǔ zé tiān chēng dì， shǐ chēng“ wǔ hòu gé mìng”， zhè lǐ de“ gé mìng”， shì gé mìng de běn yì， gé shì dòng cí， mìng shì cháo dài， suǒ yǐ， gé mìng shì“ gǎi cháo huàn dài” de yì sī。
dàn shì wǔ hòu gé mìng， qí lái lù bìng bù shí fēn tǎn dàng， zǎo qī dà zhì kě xíng， shēn rù tǐ zhì zhī hòu， jiù shì wèn tí duō duō。 suǒ yǐ bù dòng yòng quán móu， bù huò dé zhòng duō guān liáo de yōng dài， méi yòu zhèng zhì shǒu wàn， xīn tǐ zhì yě shì jiàn lì bù qǐ lái， huò zhě jiàn lì qǐ lái yě méi yòu gēn jī。
wǔ zé tiān jì wèi qián hòu， yě jìn xíng liǎo“ liúxiě de” wáng cháo gēngtì， dàn shì zài qí guò chéng zhōng， shè huì fā zhǎn suǒ fù chū de dài jià， yě shì xiāng dāng jù dà de。 zài táng gāo zōng xiǎng lì wǔ zé tiān wéi huáng hòu de shí hòu， zhǎng wò dà quán de zhēnguàn lǎo chén zhǎngsūn wú jì、 chǔ suì liáng děng rén chū miàn jié lì fǎn duì， tā men rèn wéi wǔ zé tiān chū shēn dī wēi， bù pèi dāng huáng hòu。 wǔ zé tiān dāng liǎo huáng hòu yǐ hòu， tā yǐ kào shù zú guān liáo lǐ yì fǔ、 xǔ jìng zōng děng zhī chí， biǎn zhǎngsūn wú jì、 shā diào liǎo chǔ suì liáng děng rén。
gāo zōng sǐ hòu， wǔ zé tiān lín cháo tīng zhèng。 táng zhōng zōng、 ruì zōng， shí jì shàng zhǐ shì tā de kuǐ léi。 684 nián ( guāng zhái yuán nián )， liǔ zhōu sī mǎ xú jìng yè yǐ kuāng fù táng shì、 yōng lì lú líng wáng wéi hào zhào， zài yáng zhōu qǐ bīng， rén shù céng fā zhǎn dào shí yú wàn。 688 nián ( chuí gǒng sì nián )， zōng shì lǐ chōng zài bó zhōu ( shān dōng liáo chéng )、 lǐ zhēn zài yù zhōu ( hé nán rǔ nán ) yòu qǐ bīng fǎn wǔ zé tiān。 zhè liǎng cì qǐ bīng dōuhěn kuài bèi wǔ zé tiān pài bīng jī kuì。
fēn xī wǔ zhōu luàn xiàng zhī yuán， zhè shì yóu yú yī gè xīn cháo de jiàn lì， shǐ yuán lái yǐ fù yú jiù cháo tíng de huáng shì、 wài qī、 gāo guān men shī qù liǎo zì jǐ de tiān táng， tā men rú hé néng gòu gān xīn？ xiān shì fēn kāi pàn luàn， suī rán zǒng shì bèi zhèn yā， dàn tā men zhōng jiū shì yī gǔ qián zài de zhèng zhì shì lì， shí kè wēi xié zhe xīn cháo de shēng cún。 wǔ zé tiān míng chá duō shí， zěn huì mò rán chǔzhī、 lìng qí zī màn ní？
［ jī 'àn rú shān］
wǔ zé tiān zhèng kǔ yú cǐ shì， yī gè jiào yú bǎo jiā de rén lái xiàn cè， qǐng zhù“ tóng guǐ”， jiǎng lì gào mì。 zhè kě zhèng zhōng nǚ huáng xià huái， lì jí zhào lìng yú bǎo jiā jiān zhù tóng guǐ， bìng zhào zhǐ gè gè zhōu xiàn， fán yòu yù jìn jīng gào mì zhě， zhōu xiàn gěi yǐ yì mǎ hé wǔ pǐn guān de gòngfèng， sòng qí jìn sù lái jīng， bìng bù dé“ wèn jié” suǒ gào nèi róng。 gào mì shǔ shí zhě， gěi yǐ fēng shǎng； bù shí zhě， miǎn yú zhuī jiū。 cóng cǐ， sì miàn bā fāng de gào mì zhě fēng yōng 'ér lái， páo dào cháng 'ān xiàng“ tóng guǐ” tóu shū zhě luò yì bù jué。
zhè gè tóng guǐ shè zhì zhī hòu， kě yǐ“ fēng wén yán shì”， gào mì de rén men， yě jiù yuè lái yuè duō， qí zhōng zhù yào de chéngfèn， jiù shì gè lèi fèn qīng， yǐ zhì yú jī 'àn rú shān， rì jiàn“ lā jī huà”。
wǔ zé tiān méi yòu bàn fǎ， jiù cóng fèn qīng zhōng bá zhuó liǎo yī dà pī guān lì xíng xùn、 zhì yù，“ fèn qīng shì， fèn qīng bì”。 zhè pī fèn qīng， dà duō shù chū shēn yú shì mín yǔ xià céng shè huì， què cóng cǐ jìn rù liǎo gōng tíng yǔ“ shàng liú shè huì”， chéng wéi chū shēn cǎo gēn de xīn cháo guān liáo。
wǔ zé tiān zhèng hǎo yào yǐ zhè xiē rén“ wéi qí dāo fǔ”， dá dào gǒng gù zhèng quán de mùdì。 zài zhè xiē fèn qīng de zhù lì zhī xià， tā xiān zhū shā zōng shì shù bǎi rén， yòu shā dà chén yǔ gāo guān shù bǎi jiā， cì shǐ yǐ xià de jūn zhèng guān lì zé bù jì qí shù， yǐ qiān bǎi wàn rén tóu luò dì， lái dǎ jī lǐ táng zōng shì jí jiù cháo shì lì。
lái jùn chén yě shì qià hǎo gǎn shàng liǎo， tā shàn yú“ chuài mó shàng yì”， jī jí cānyù， gòng xiāng“ fèn qīng gé mìng” de“ shèng jǔ”； wèicǐ， jǐn jīng tā de shǒu zhū shā de dà chén hé guān yuán， jù《 xīn táng shū》 jìzǎi， gòng yòu yī qiān duō jiā。
xīn cháo làn shā， fèn qīng dāng dào。 yǐn qǐ rén rén zì wēi， zào chéng liǎo xīn de wēi jī， wǔ zé tiān jiù fǎn shǒu wěi zuì yú zhè xiē“ fèn qīng guān lì” de“ tān kù”， yǐ cǐ tuō xiè zé rèn， jiè yòng yīng quǎn de tóu lú， lái huǎn jiě rì qū jǐn zhāng de shè huì máo dùn。
yòu shí hòu dú zhè duàn lì shǐ， wǒ rèn wéi lái jùn chén zhè xiē fèn qīng， qí gè rén shì xiāng dāng wú gū de， tā men zhǐ shì cháo tíng de yīng quǎn -- tā men zhōng de hěn duō rén， suī rán shì yǐ gào mì jìn shēn， wéi lì hài rén wú shù； dàn shì nǐ zhēn zhèng guān chá tā men de bàn 'àn， dōushì“ zhí wù fàn zuì”， shǔ yú zhí xíng zuì gāo céng de shòu yì jí gāo céng de zhèng zhì yì tú， què hěn nán fā xiàn tā men“ wéi 'è mín jiān” de shí jù。
duì cǐ，《 xīn táng shū》 de píng jià yě hěn gōng dào， rèn wéi：“ wū hū！ fēi lì gǎn yě， shí yòu zhī wéi yě。 guān jùn chén bèi， chù lì fàng mìng， nèi huái tāo tiān， yòu zhāng tānɡ、 zhì dū zhī tǔ jū yún。” zuì hòu yī jù shì shuō， fèn qīng men rú cǐ 'áo zhāng， yě yòu kě yǐ lǐ jiě de dì fāng： tā men rú guǒ gǎn shàng liǎo hǎo shí hòu， yù dào liǎo hàn jǐng dì huò zhě hàn wǔ dì zhè yàng de míng jūn， yědōu yīnggāi shì guó jiā de“ dòng liáng zhī cái”。
ér qiě， wǔ zé tiān duì tā men yě hěn wú qíng， bǐ rú， lái jùn chén zuì hòu bèi shā， yě méi yòu zhēn zhèng de guò 'è -- shòu lǐ cǐ 'àn de guān yuán， yuán běn jiù shì lái jùn chén hěn duō nián de hǎo péng yǒu wèi suì zhōng， yě shì dāng shí zhù míng de fèn qīng zhī yī，“ zào 'àn” shǒu duàn gāo qiáng， zì rán yě bǎ lái jùn chén bàn chéng liǎo“ tiě 'àn”、 wèn chéng liǎo“ sǐ zuì”，“ zhǎn yú xī shì”，“ yǐ mǎ jiàn qí gǔ， wú jié yú， jiā shǔ jí méi。”
lái jùn chén zhì sǐ yě méi yòu biàn bái。
zhè shuō míng， tā zài xīn zhōng hěn míng bái， zì jǐ zhǐ shì yī zhǒng gōng jù、 yīng quǎn， tù sǐ gǒu pēng， méi yòu qí tā“ zhèng zhì jià zhí”， suǒ yǐ， yě méi yòu shénme kě yǐ bào yuàn de。 dāng gè fèn qīng，“ kǎn tóu zhǐ dāng fēng luò mào”， yòu dào shì“ fèn qīng bù pà sǐ， pà sǐ bù fèn qīng”， ér lái jùn chén zhè gè rén， qí shí shì fēi cháng zhí dé zhòng shì yǔ fēn xī de -- shǔ yú“ diǎn xíng huán jìng zhī zhōng de diǎn xíng fèn qīng”。
［“ zhì tān guān kě yòng kù lì”］
táng dài yǐ wén zhì wǔ gōng kāi guó、 zhì guó。 dàn shì yóu yú běn lái jiù shì suí huáng shì de qīn zú、 fān zhèn， suǒ yǐ， nèi luàn yī zhí hěn duō， cóng jìn yáng gōng zhī biàn、 xuán wǔ mén zhī biàn， zhè zhǒng shì qíng， wǔ zé tiān zì rán jiàn guò、 tīng shuō guò hěn duō。
wǔ zé tiān zì shí 'èr suì jìn gōng， zài shēn gōng jìn 70 nián， kě yǐ shuō shénme réndōu yǐ jīng jiàn shí guò liǎo。 tā guò shǒu de gōng lì
， wǔháng bā zuò， shénme dōuyòu。 bāo kuò xiè yáo huán yǔ shàng guān wǎn 'ér zhè lèi nǚ guān zhōng de quán chén， suǒ yǐ， tā shǒu xià yòu jǐ gè“ fèn qīng”， hù shì zuò 'è， chěng xiōng yī shí， yīnggāi kě yǐ lǐ jiě。
duì zhè xiē rén， shǐ jiā píng lùn：“ gāo zhě méng fēng jué， xià zhě bèi lái cì， yǐ quàn tiān xià。 yú shì suǒ yuán lǐ、 lái jùn chén zhī tú， chuài hòu mì zhǐ， fēn fēn bìng xīng； zé wěn mó yá， shì shēn yīng ruò gǒu tún rán。 zhì pàn luán chòu dá dào lù， yuān xuè liú lí dāo jù； zhōng gěng guì qiáng zhī chén， zhāobù bǎo hūn。”
yòng jīn tiān de huà shuō， jiù shì jí“ luó zhì” zhī néng shì， sì“ qióng zhì” zhī yín wēi， shì“ zhū shā” rú pǐ hǎo， fèn qīng dāng dào， shā dé rén men hài pà liǎo， rán hòu wǔ zé tiān“ xiǎng gān shá jiù gān shá !” bù guò yě hěn qīng chǔ， shì shénme rén“ zhāobù bǎo hūn” ní？ yuán lái shì“ guì chén” yǔ“ qiáng chén”， zhè qí shí yě nán guài wǔ zé tiān。
yào shuō， zhè yǔ wǔ zé tiān de gè xìng yòu guān。 nián qīng shí， chū rù shēn gōng， tā jiù yǐ wéi táng tài zōng xùn liè mǎ wén míng cháo yě liǎo， yīn wéi tā zhù zhāng yǐ“ tiě biān、 tiě wō、 bǐ shǒu” zhè sān zhǒng“ cè lüè” duì fù liè mǎ， suǒ yǐ bù guǎn duō liè de mǎ pǐ， dào tā shǒu zhōng， bù chū sān tiān， yě néng gǎo dìng。
rú lái jùn chén zhè yàng de fèn qīng， chū shēn cǎo gēn， jī běn shàng méi yòu wén huà， bù kě néng píng kē jǔ qiú dé jìn shēn zhī lù， tā men zhǐ néng yǐ kào“ shí shí zài zài” de běn lǐng zài cháo zhōng lì zú。 shí jì shàng， tā men yě zhǐ shì wǔ zé tiān shǒu zhōng xùn mǎ de yī tiáo biān zǐ bà liǎo。 zhì yú tā men shì fǒu zhēn de tān cái lì、 huò zhě shā rén rú má， tān gōng、 tān jué， zhí zhì“ tān qǔ” huáng wèi， biàn fān shǐ shū， wǒ méi yòu kàn dào guò zhēn píng shí jù。
ér qiě， tuì yī bù shuō， zhè xiē rén jiù suàn fèn qīng， shǐ rén jué dé qīng bó kěwù， zé rèn yě bù zài tā men héng héng lì shǐ shì yán sù de， zhè yī qún fèn qīng， hé yǐ néng chěng wēi zuò 'è？ wú rén zhǐ shǐ， zhè kě néng má？ lái jùn chén gèng shì qí zhōng de diǎn xíng。
yě xǔ， lái jùn chén de xìng gé zhōng yòu qí xiōng hěn dǎi dú、 cán kù wú bǐ de yī miàn， dàn zhè gè rén yě yòu“ néng yán shàn biàn、 guān chá rù wēi、 gōng zuò zhā shí、 jī jí kěn gān” de lìng wài yī miàn。 rú guǒ zhǐ zhī qí“ fèn”， bù zhī qí“ néng”， wèi miǎn shī yú gōng zhèng。 bì jìng， sī mǎ guāng jiù rèn wéi，“ zhì tān guān xū yòng zhòng diǎn”， zhè jù huà hái shì mán yòu dào lǐ de！
［“ tóu guǐ” ér lái］
jù《 xīn táng shū · lièzhuàn · kù lì》 yī zhāng de jiè shào， lái jùn chén chū shēn qióng kǔ， tā shì jīng zhào wàn nián xiàn ( jīn shǎn xī cháng 'ān xiàn ) rén。 fù lái cāo， shì yī wèi píng mín， jù shuō bù wù zhèng yè， yǐ dǔ bó wéi shēng。 céng yǔ tóng cūn de lìng yī gè dǔ tú cài běn yào hǎo， yī cì， cài běn dǔ shū liǎo， qiàn liǎo lái cāo dǔ zhài。 lái cāo zhī cài běn wú lì cháng hái， biàn suǒ cài běn de qī zǐ dǐ cháng dǔ zhài。 zhè yàng， lái cāo suàn shì yòu liǎo lǎo pó， lái jùn chén biàn suí mǔ qīn dào liǎo lái jiā。
lái jùn chén de shēng fù、 yǎng fù dōushì shì mín yǔ xià céng yóu mín jiē céng， dì wèi dī jiàn。 lái jùn chén nián qīng de shí hòu， lí jiā chū wài yóu lì， zhè shì dāng shí de shè huì fēng sú， dàn tā zài hé zhōu ( jīn 'ān huī hé xiàn )， bèi guān fǔ wú gù yǐ dào qiè zuì zhuō ná rù yù。 lái jùn chén bǎo mìng wéi xiān， méi yòu bàn fǎ， biàn cǎi qǔ liǎo bǎ shì qíng“ nào dà” de shǒu duàn， yú shì tā zài yù zhōng shàng gào， wū xiàn zhuō tā de rén xiǎng móu fǎn， yǐ qiú tuō zuì。 kè guān dì shuō， zhè yě shì lái jùn chén shēng xìng cōng míng、 chù shì guǒ duàn de yī miàn。
móu fǎn， nǎi dāng shí fēi tóng xiǎo kě zhī shì， shè jí zhèng zhì yào 'àn。 hé zhōu cì shǐ dōng píng wáng lǐ xù yě zhǐ hǎo lì jí tí shěn、 jū wèn tā。 lái jùn chén běn lái jiù bù zhī dào rèn hé móu fǎn de shì shí， tā yào de jiù shì bù yào hú lǐ hú tú dì sǐ zài yù zhōng， suǒ yǐ yě jiù méi yòu zài nào xià qù， zhǐ shì fū yǎn lǐ xù。 lǐ xù wèn bù chū jiēguǒ， jiù dǎ liǎo tā yī bǎi dà bān， shì fàng liǎo。 zhè shì lái jùn chén shēng píng dì yī cì tǐ huì dào liǎo guān chǎng de hūn guì yǔ hēi 'àn miàn。
táng tiān shòu nián jiān， cháo tíng zhèng chù zài“ huàn xuè” jiē duàn， wǔ zé tiān chū yú zì jǐ de zhèng zhì yě xīn， suǒ yǐ yī fāng miàn cán kù wú qíng dì dǎ jī yì jǐ， pái chì yī qiē fǎn duì huò bù shùn cóng zì jǐ de lì liàng， tè bié jǐng tì lǐ shì huáng zú zhōng de gè zhǒng chéng yuán； lìng yī fāng miàn jiān shōu bìng xù， dà sì wǎng luó qīn fù huò zhī chí zì jǐ de lì liàng， ér qiě tè bié zhòng shì yì xìng 'ér yòu méi yòu hòu tái de gè zhǒng rén wù， yǐ chōng shí fā zhǎn zì jǐ de zhèng zhì shì lì。
zhèng shì zài zhè zhǒng qì hòu xià， jū yú lǐ shì huáng zú de hé zhōu cì shǐ dōng píng wáng lǐ xù shòu dào wǔ hòu de dǎ jī， bèi bǔ xià yù liǎo。 lái jùn chén wén xī， wéi bào sī fèn， tóng shí yě xī wàng huò dé yī gè jìn shēn、 chū míng de jī huì， yú shì tā jiǎn jǔ liǎo lǐ xù zài hé zhōu de liè zhèng，“ tóu guǐ” gào lǐ xù“ gòng nì”， chēng cháo tíng yīnggāi zhòng zhì lǐ xù。
cǐ shí chū bù kòng zhì liǎo cháo zhèng de wǔ zé tiān， zuì pà shēn biān de rén pàn nì、 móu fǎn， yīn cǐ， tā pò lì zhào jiàn liǎo zhè gè wén suǒ wèi wén de cǎo gēn xià mín、 fèn qīng dài biǎo lái jùn chén。 lái jùn chén xiàng wǔ zé tiān bào gào shuō， tā xiān qián céng xiàng lǐ xù tóu zhuàng， jiē fā láng yá wáng lǐ chōng móu fǎn， dàn què bèi lǐ xù kòu yā bù bào， hái bèi yuān wǎng dì dǎ liǎo yī bǎi dà bǎn。
zhè shǐ wǔ zé tiān hěn yòu xīng qù， yī fāng miàn huò dé liǎo lǐ xù de zuì zhèng， yī fāng miàn yòu jué dé lái jùn chén shí fēn zhōng xīn， yú shì， wǔ zé tiān tí bá lái jùn chén dān rèn“ shì yù shǐ”， jiā cháo sàn dà fū， fù zé shěn lǐ yīn 'àn yù fàn。 zhè zài dāng shí， bìng bù shì shénme tè bié de dài yù， dàn shì lái jùn chén zuò mèng yě méi yòu xiǎng dào yóu cǐ yī bù dēng tiān， cóng cǐ yòu liǎo jìn yī bù wéi wǔ zé tiān bào xiào de kě néng。 tā yě què shí jié qí suǒ néng、 hěn zhòng shì zhè gè kě yǐ biǎo xiàn de jī huì héng héng zhì yú làn shā wú gū， nà shì hòu lái de shì qíng。
cǐ hòu， lái yě yīn wéi bàn 'àn 'ér“ huò chǒng”， zài rèn“ lǚ xīng dà yù”。
gōng táng zhī shàng， lái jùn chén běn lái zhǐ yòu shòu shěn、 bèi jū de fèn， shuí zhī yīzhāo tū biàn， tā jìng zuò dào shì yù shǐ de bǎo zuò shàng， jū gōng táng 'àn xùn bié rén。 wàn xìng de shì， lái jùn chén què shí yòu“ jué yù” de tiān cái， tā jīng cháng tīng shěn， yán jiū 'àn fàn men dǐ lài de xīn lǐ yīn sù， yě jīng cháng qiú jiào yú yī xiē“ lǎo xíng zūn”， yě jiù shì yī xiē gōng mén zhōng de jiù rén。 yīn 'ér zhǐ yào tā chū shěn， jīng cháng yòu fēi cháng hǎo de xiào guǒ。 wǔ zé tiān dāng cháo wèn 'àn， běn lái jiù zhǐ qiú yǐ dǎ jī zhèng dí wéi mùdì， àn jiàn yuán lái méi yòu shénme nèi róng， zhè suī rán shǐ lái jùn chén bàn 'àn jù yòu jí dà de nán dù， dàn zhǐ yào tā néng yòu bàn fǎ xùn sù jié 'àn， yī bān dōubù huì yòu shénme hòu gù zhī yōu。
dāng shí， yǐ dà táng fǎ lìng， gòng 502 kuǎn， tiáo kuǎn fēn míng， běn lái zhū rú“ xíng bù shàng dà fū” zhè yī tào， zài táng cháo de shí xíng， shì fēi cháng yán gé de -- jù《 xīn táng shū》 de jìzǎi：“ tài zōng dìng tiān xià， liú xīn tīng duàn， zhù lìng： zhōu xiàn lùn sǐ sān fù zòu， jīng shī wǔ fù zòu。 yù yǐ jué， shàng yù rán wéi chè shàn zhǐ lè。 zhì wǎn jié， tiān xià xíng jǐ cuò。”
zhè yě jiù shì shuō， zhèng guī de fēng jiàn zhì dù xià， yě shì bù qīng yì shā rén de， tè bié shì cháo chén， yī dìng yào huáng shàng qīn zì duàn dìng shì fǒu gāi shā， ér qiě yào fǎn fù sān dào wǔ cì； shā yī gè dà chén，“ zuì zài zhèn gōng”， àn guī dìng， huáng dì běn rén hái“ chè shàn、 zhǐ lè”， yǐ chéng fá zì jǐ。 suǒ yǐ zhí dào zhēnguàn wèi nián， táng tài zōng jīhū méi yòu chǔsǐ guò rèn hé dà chén。
wǔ hòu shí qī， zhè xiē lǜ tiáo yě méi yòu biàn huà， dàn shì lái jùn chén děng rén yǐ jīng yòu suǒ tū pò，
duì xíng fǎ， tā yòng dé shàng jiù yòng， yòng bù shàng jiù gē zhì yī biān héng héng yī wèi yán xíng kǎo dǎ， xíng xùn bī gōng， suǒ wèi“ luó zhì、 qióng zhì”， zài zhè fāng miàn， cǐ rén què shí jù yòu tè shū de cái néng。
wǔ zé tiān ràng lái jùn chén chū bàn de jǐ zhuāng 'àn zǐ， lái jùn chén“ shēng yìng qì qiú”， xùn sù jié 'àn。 ràng wǔ zé tiān gǎn dào“ chēng zhǐ”， gǎn jué cǐ rén néng gān。 yú shì， wǔ zé tiān yòu gù yì zòng róng tā yán xíng jùn fǎ， yǐ“ xié zhì qún chén”。 cháo zhōng dà chén， fán bù shùn cóng wǔ zé tiān， nǎ pà zhǐ yòu“ xiān jiè” zhī guò， xì wēi zhī shī， wǔ zé tiān jiù shòu yì lái jùn chén xīng yù wèn zuì。 ér lái jùn chén bì néng xīn lǐng shén huì， àn zhào wǔ zé tiān de yì tú， gòu hài bié rén xià yù， rán hòu“ qióng zhì zhì sǐ”。
wāng huī zǔ de《 zuǒ zhì yào yán》 suǒ xù shù de shì zuò wéi mù yǒu suǒ yìng jiān chí de yuán zé， shū zhōng gēn jù tā zǎo nián rù mù de jīng lì 'ér zǒng jié chū lái。 yǐng xiǎng shèn dà
《 quán móu shū》 rú tóng yī zuò zhì huì móu lüè de bǎo kù， kě wèi bāo wàn xiàng， bó dà jīng shēn。 quán shū shè jí dào lǐng xiù、 zhì guó、 wéi guān、 wéi rén、 chǔshì、 xiū shēn、 zuò shì de fāng fāng miàn miàn。 jì yòu qū zhé de lì shǐ gù shì， yě yòu yì wèi shēn cháng de bǐ yù gé yán； yòu qǐ rén xīn zhì、 cuī rén shàng jìn duì huà， yě yòu kàn sì qiǎn xiǎn、 shí jì shēn kè de chǔshì zhé lǐ hé zuò rén zhì huì。 duì rén shēng、 mìng yùn、 jī yù、 chéng jiù、 shēng sǐ、 móu lüè děngdōu yòu dú tè de kàn fǎ。 yǐn rén shēn sī， ràng rén gǎn wù。