《 guó yǔ》 shì zhōng guó zuì zǎo de yī bù guó bié shǐ zhù zuò。 jì lù liǎo zhōu cháo wáng shì hé lǔ guó、 qí guó、 jìn guó、 zhèng guó、 chǔ guó、 wú guó、 yuè guó děng zhū hóu guó de lì shǐ。 shàng qǐ zhōu mù wáng shí 'èr nián（ qián 990） xī zhēng quǎn róng（ yuē qián 947 nián）， xià zhì zhì bó bèi miè（ qián 453 nián）。
　　
　　【 tí jiě】
　　
　　 guān yú guó yǔ de zuò zhě shì shuí， zì gǔ zhì jīn xué jiè duō yòu zhēng lùn， xiàn zài hái méi yòu xíng chéng dìng lùn。 sī mǎ qiān zuì zǎo tí dào guó yǔ de zuò zhě shì zuǒ qiū míng（ zuǒ qiū shī míng， jué yòu《 guó yǔ》）， qí hòu bān gù、 liú zhī jǐ děngdōu rèn wéi shì zuǒ qiū míng suǒ zhù， hái bǎ guó yǔ chēng wéi《 chūn qiū wàizhuàn》 huò《 zuǒ shì wàizhuàn》。 dàn shì zài jìn cháo yǐ hòu， xǔ duō xué zhě dū huái yí guó yǔ bù shì zuǒ qiū míng suǒ zhù。 zhí dào xiàn zài， xué jiè réng rán zhēng lùn bù xiū， yī bān dū fǒu rèn zuǒ qiū míng shì guó yǔ de zuò zhě， dàn shì quē shǎo què záo de zhèng jù。 pǔ biàn kàn fǎ shì， guó yǔ shì zhàn guó chū qī yī xiē shú xī gè guó lì shǐ de rén， gēn jù dāng shí zhōu cháo wáng shì hé gè zhū hóu guó de shǐ liào， jīng guò zhěng lǐ jiā gōng huì biān 'ér chéng。 guó yǔ 'àn zhào yī dìng shùn xù fēn guó pái liè， zài nèi róng shàng piān zhòng yú jì shù lì shǐ rén wù de yán lùn。 zhè shì guó yǔ tǐ lì shàng zuì dà de tè diǎn。
　　
　　【 píng jià】
　　
　　 guó yǔ zài nèi róng shàng yòu hěn qiáng de lún lǐ qīng xiàng， hóng yáng dé de jīng shén， zūn chóng lǐ de guī fàn， rèn wéi “ lǐ ” shì zhì guó zhī běn。 ér qiě fēi cháng tū chū zhōng jūn sī xiǎng。
　　
　　 guó yǔ de zhèng zhì guān bǐ jiào jìn bù， fǎn duì zhuān zhì hé fǔ bài， zhòng shì mín yì， zhòng shì rén cái， jù yòu nóng zhòng de mín běn sī xiǎng。
　　
　　 guó yǔ jì lù liǎo chūn qiū shí qī de jīng jì、 cái zhèng、 jūn shì、 bīng fǎ、 wài jiāo、 jiào yù、 fǎ lǜ、 hūn yīn děng gè zhǒng nèi róng， duì yán jiū xiān qín shí qī de lì shǐ fēi cháng zhòng yào。
　　
　　【 yán jiū cān kǎo shū mù】
　　
　　 xuē 'ān qín、 wáng lián shēng《 guó yǔ yì zhù》， jí lín wén shǐ chū bǎn shè， 1991 nián ISBN780626138
　　
　　 dǒng lì zhāng《 guó yǔ yì zhù biàn xī》， jì nán dà xué chū bǎn shè， 1993 nián
　　
　　2、 hàn yǔ de yī zhǒng yǔ yīn tǐ xì míng
　　
　　1949 nián zhōng huá rén mín gòng hé guó chéng lì qián tuī xíng de bǎ běi jīng huà zuò wéi hàn mín zú gòng tóng yǔ de yùn dòng。 tā tí chū“ yán wén yī zhì” hé“ guó yǔ tǒng yī” liǎng dà kǒu hào。“ yán wén yī zhì” shì shū miàn yǔ bù yòng gǔ dài wén yán， gǎi yòng xiàn dài bái huà。“ guó yǔ tǒng yī” shì xiàn dài bái huà yào yǐ běi jīng huà wéi quán guó tōng yòng de guó yǔ。 zhè gè yùn dòng duì yú xiàn dài hàn mín zú gòng tóng yǔ de jiàn lì hé tuī xíng， duì yú wén tǐ gǎi gé hé wén zì pīn yīn huà， dōuyòu yī dìng de gòng xiàn。
　　
　　【 chǎn shēng de jīng guò】
　　
　　 yóu yú shòu dào rì běn míng zhì wéi xīn de yǐng xiǎng， zài qīng mò de hòu shí nián , jiù yǐ jīng tí chū tǒng yī guó yǔ de wèn tí。 zuì zǎo tí dào“ guó yǔ” zhè gè míng chēng de， shì dāng shí bèi wěi rèn wéi jīng shī dà xué táng zǒng jiào xí de tóng chéng pài gǔ wén míng jiā wú rǔ guān。 1902 nián tā qù rì běn kǎo chá xué zhèng， kàn dào rì běn tuī xíng guó yǔ（ dōng jīng huà） de chéng jì， shēn shòu gǎn dòng， huí guó hòu xiě xìn gěi guǎn xué dà chén zhāng bǎi xī， zhù zhāng zài xué xiào jiào xué wáng zhào de guān huà hé shēng zì mǔ , tuī xíng yǐ“ jīng huà”（ běi jīng huà） wéi biāo zhǔn de guó yǔ。 1909 nián， qīng zhèng fǔ zī zhèng yuàn kāi huì， yì yuán jiāng qiān tí chū bǎ“ guān huà” zhèng míng wéi“ guó yǔ”， shè lì“ guó yǔ biān chá wěi yuán huì”， fù zé biān dìng yán jiū shì yí。 1911 nián xué bù zhào kāi“ zhōng yāng jiào yù huì yì”， tōng guò《 tǒng yī guó yǔ bàn fǎ 'àn》， jué yì zài jīng chéng chéng lì guó yǔ diào chá zǒng huì， gè shěng shè fēn huì， jìn xíng yǔ cí、 yǔ fǎ、 yīn yùn de diào chá， shěn dìng“ guó yǔ” biāo zhǔn， biān ji guó yǔ kè běn、 guó yǔ cí diǎn hé fāng yán duì zhào biǎo děng。 1912 nián mín guó chéng lì hòu， zhào kāi“ lín shí jiào yù huì yì”， jué dìng xiān cóng tǒng yī hàn zì de dú yīn zuò qǐ， zhào kāi“ dú yīn tǒng yī huì”。 1913 nián“ dú yīn tǒng yī huì” kāi huì， yì dìng liǎo hàn zì de guó dìng dú yīn（ jí“ guó yīn”） hé pīn qiē guó yīn de zì mǔ“ zhù yīn zì mǔ” ( yě jiào“ guó yīn zì mǔ” )。 yì dìng yǐ hòu， běi yáng zhèng fǔ chí chí bù yú gōng bù。 yú shì zài 1916 nián， běi jīng jiào yù jiè rén shì zǔ zhì“ zhōng huá mín guó guó yǔ yán jiū huì”（ jiǎn chēng“ guó yǔ yán jiū huì”） xiān qǐ liǎo yī gè cuī cù běi yáng zhèng fǔ gōng bù zhù yīn zì mǔ hé gǎi xué xiào“ guó wén” kē wéi“ guó yǔ” kē de yùn dòng。
　　
　　 yán jiū huì guī dìng liǎo 5 xiàng rèn wù： ① diào chá gè shěng fāng yán； ② xuǎn dìng biāo zhǔn yǔ； ③ biān ji biāo zhǔn yǔ de yǔ fǎ cí diǎn； ④ yòng biāo zhǔn yǔ biān ji guó mín xué xiào jiào kē shū jí cān kǎo shū； ⑤ biān ji guó yǔ kān wù。 tí chū xué xiào de“ guó wén” jiào kē shū gǎi chēng“ guó yǔ” jiào kē shū。 yùn dòng dé dào gè dì jiào yù jiè rén shì de xiǎng yìng。 guó yǔ yán jiū huì de huì yuán 4 nián zhōng zēng jiā dào 12000 duō rén。 1918 nián běi yáng zhèng fǔ jiào yù bù zhào kāi“ quán guó gāo děng shī fàn xiào cháng huì yì”， jué dìng zài quán guó gāo děng shī fàn fù shè“ guó yǔ jiǎng xí kē” , zhuān jiào zhù yīn zì mǔ jí guó yǔ , bìng yú 11 yuè gōng bù liǎo“ zhù yīn zì mǔ”。 tóng nián，《 xīn qīng nián》 děng kān wù tí chū“ wén xué gé mìng” de kǒu hào， kāi shǐ yòng bái huà wén xiě zuò。 1919 nián“ wǔ sì” yùn dòng bào fā， zài zhè gè yùn dòng de tuī dòng xià， běi yáng zhèng fǔ jiào yù bù chéng lì zhèng fǔ de tuī xíng jī gòu“ guó yǔ tǒng yī chóu bèi huì”， bìng xùn lìng quán guó gè guó mín xué jiàogǎi“ guó wén” kē wéi“ guó yǔ” kē。 yǔ cǐ tóng shí， yòu tōng lìng xiū gǎi yuán lái de《 guó mín xué xiào lìng》， guī dìng shǒu xiān jiào shòu zhù yīn zì mǔ， gǎi gé jiào kē shū de wén tǐ hé jiào xué fāng fǎ děng， zhè yàng， guó yǔ yùn dòng zài xué xiào fāng miàn dé dào liǎo chū bù de chéng gōng。
　　
　　【“ guó yǔ” de tuī xíng】
　　
　　“ wǔ sì” yǐ hòu， guó yǔ yùn dòng jìn rù tuī xíng qī。 zhù yào gōng zuò shì xiū dìng zhù yīn zì mǔ fāng 'àn， zhì dìng guó yǔ luó mǎ zì pīn yīn fǎ shì， tiáozhěng“ guó yīn” biāo zhǔn， kuò dà guó yǔ de jiào yù hèyìng yòng， yǐ jí chū bǎn、 xuān chuán děng。
　　
　　
　　
　　 tái wān yǔ yán yǔ zú qún mìqiè xiāng guān。 àn tōng sú de fēn fǎ， tái wān rén kě fēn wéi 4 dà zú qún， qí zhōng mǐn nán rén yuē zhàn 74%， kè jiā rén yuē 12%， wài shěng rén yuē 13%， yuán zhù mín wéi 1% zuǒ yòu。 mǐn nán rén yǐ mǐn nán huà wéi mǔ yǔ， kè jiā rén yǐ kè jiā huà wéi mǔ yǔ， wài shěng rén yǐ“ guó yǔ” wéi mǔ yǔ。 yuán zhù mín fēn wéi 11 gè mín zú， fēn bié shǐ yòng bù tóng de yuán zhù mín yǔ， bìng bǎ tā men dàngzuò mǔ yǔ。
　　
　　 mǐn nán huà qí shí shì zhèng zōng de zhōng yuán gǔ yǔ。 cóng hàn mò dào táng mò fān zhèn zhī luàn， huáng hé yán 'àn de zhōng yuán rén lù xù xiàng nán fāng qiān yí， bǎ hé luò gǔ yǔ dài dào dōng nán yán hǎi； míng qīng shí qī yī xiē dà lù yí mín dù guò hǎi xiá， yòu bǎ zhè yī yǔ yán dài dào tái wān， yīn cǐ mǐn nán huà yòu bèi chēng wéi“ hé luò yǔ”。 hòu lái， tái wān mǐn nán huà yǎn biàn chū“ tái nán qiāng”、“ tái běi qiāng” hé“ yí lán qiāng” děng， qí zhōng yǐ“ tái nán qiāng” zuì jù dài biǎo xìng。
　　
　　 táng dài yǐ lái， zhōng guó běi fāng chí xù dòng dàng， wài zú qīn rǎo bù duàn， zhōng yuán gè mín zú de yǔ yán xiāng hù róng hé， xiāng hù xī shōu， zhú jiàn xíng chéng yuán dài bái huà、 míng qīng guān huà， zuì hòu yǎn biàn wéi běi píng huà， zhōng yuán gǔ yǔ zài běi fāng wán quán xiāo shī。 mín guó chū qī， běi píng huà gǎi míng“ guó yǔ”， chéng wéi zhōng huá mín zú de tōng yòng yǔ。 guó mín dǎng tuì jù tái wān hòu， shè lì“ guó yǔ tuī xíng wěi yuán huì”， yán jiū bìng tuī guǎng“ guó yǔ”。 yóu yú wài shěng rén zhōng sū、 zhè、 mǐn、 yuè rén jiào duō， shì lì jiào dà， suǒ yǐ tái wān“ guó yǔ” shòu dào jiāng zhè fāng yán jí mǐn nán fāng yán de yǐng xiǎng， dài yòu míng xiǎn de wú yuè qiāng diào。 xīn zhōng guó chéng lì hòu， dà lù yǐ běi jīng yǔ yīn wéi biāo zhǔn yīn、 yǐ běi fāng fāng yán wéi jī chǔ fāng yán， duì yì dú zì、 qīng shēng hé 'ér huà děng yǔ yán xiàn xiàng jìn xíng liǎo jìn yī bù guī fàn， liǎng 'àn“ guó yǔ” chā bié yóu cǐ lā dà。
　　
　　 chú liǎo shàng shù yǔ yán wài， wài yǔ zài tái wān yě yòu yī dìng dì wèi。 shòu guò zhōng xué yǐ shàng jiào yù de réndōu huì shuō yī xiē yīng yǔ。 zài shè wài xué shù、 shāng mào hé lǚ yóu lǐng yù， yīng yǔ shì tōng yòng yǔ。 xiàn jīn 70 suì yǐ shàng de tái wān rén yī bān hái huì shuō yī xiē rì yǔ。 dà liàng lái zì fěi lǜ bīn、 yìn ní hé yuè nán de wài lái láo gōng zé shǐ yòng qí běn guó yǔ yán。
　　
　　 dà bù fēn tái wān rén néng gòu shǐ yòng mǔ yǔ jí“ guó yǔ”。“ guó yǔ” shì dǎo nèi gè zú qún de tōng yòng yǔ， shì xué xiào jiào yù shǐ yòng de zhèng shì yǔ yán， shì xīn wén、 chū bǎn hé gōng wén zhōng shǐ yòng de guān fāng yǔ yán。 yòu yán jiū shuō， zài tái wān gè dì huǒ chē zhàn， lǚ kè shǐ yòng pín shuài zuì gāo de yǔ yán shì“ guó yǔ”， píng jūn yuē 49%； mǐn nán huà cì zhī， yuē 47%；“ guó yǔ” ∕ mǐn nán huà hùn yòng yuē 1.7%； kè jiā huà yuē 1.7%； yuán zhù mín yǔ yuē 0.3%； qí tā yǔ yán yuē 0.3%。 yī bān lái shuō， yuè shì dū shì dì qū， yuè shì jīng jì fā dá dì qū， shǐ yòng“ guó yǔ” pín shuài yuè gāo， yuè shì nóng cūn dì qū， yuè shì jīng jì luò hòu dì qū， mǐn nán huà shǐ yòng pín shuài yuè gāo。 nián líng yuè xiǎo， shǐ yòng“ guó yǔ” pín shuài yuè gāo， nián líng yuè dà， shǐ yòng mǐn nán huà pín shuài yuè gāo。 nǚ xìng bǐ nán xìng gèng qīng xiàng shǐ yòng“ guó yǔ”。

　　guó yǔ xiàn cún de zuì zǎo zhù běn , wéi zhāo zài fēn xī shí cí de cí xìng hé yòng fǎ、 xùn shì xū cí hé fēn xī tè shū jù shì děng fāng miàn jūn yòu dú dào de jiàn jiě , fǎn yìng chū sān guó shí dài hàn yǔ yǔ wén xué zhě de yǔ fǎ guān niàn hé fēn xī yǔ yán suǒ dá dào de shí jì shuǐ píng

　　《 zhàn guó cè》
　　
　　 zhàn guó shí yóushuì zhī shì de cè móu hé yán lùn de huì biān . chū yòu《 guó cè》、《 guó shì》、《 shì yǔ》、《 duǎn cháng》、《 cháng shū》、《 xiū shū》 děng míng chēng hé běn zǐ， xī hàn mò liú xiàng biān dìng wéi sān shí sān piān。 sòng shí yǐ yòu quē yì， yóu céng gǒng zuò liǎo dìng bǔ。 yòu dōng hàn gāo yòu zhù， jīn cán quē。 sòng bào biāo gǎi biàn yuán shū cì xù， zuò xīn zhù。 wú yuán shī dào zuò《 jiàozhù》， jìn rén jīn zhèng huī yòu《 bǔ shì》， jīn rén miù wén yuǎn yòu《 zhàn guó cè xīn zhù》。 hú nán cháng shā mǎ wáng duī chū tǔ xī hàn bó shū， jì shù zhàn guó shí shì， dìng míng《 zhàn guó zòng héng jiā shū》， yǔ běn shū nèi róng xiāng sì。
　　 zhàn guó cè shì zhōng guó gǔ dài de yī bù shǐ xué míng zhù。 tā shì yī bù guó bié tǐ shǐ shū。 quán shū 'àn dōng zhōu、 xī zhōu、 qín guó、 qí guó、 chǔ guó、 zhào guó、 wèi guó、 hán guó、 yàn guó、 sòng guó、 wèi guó、 zhōng shān guó yǐ cì fēn guó biān xiě， gòng 33 juàn， yuē 12 wàn zì。
　　
　　《 zhàn guó cè》 zhù yào jì shù liǎo zhàn guó shí qī de zòng héng jiā de zhèng zhì zhù zhāng hé cè lüè， zhǎn shì liǎo zhàn guó shí dài de lì shǐ tè diǎn hé shè huì fēng mào， shì yán jiū zhàn guó lì shǐ de zhòng yào diǎn jí。
　　《 zhàn guó cè》 shì wǒ guó gǔ dài jìzǎi zhàn guó shí qī zhèng zhì dǒu zhēng de yī bù zuì wán zhěng de zhù zuò。 tā shí jì shàng shì dāng shí zòng héng jiā yóushuì zhī cí de huì biān， ér dāng shí qī guó de fēng yún biàn huàn， hé zòng lián héng， zhàn zhēng mián yán， zhèng quán gēngdié， dū yǔ móu shì xiàn cè、 zhì shì lùn biàn yòu guān， yīn 'ér jù yòu zhòng yào de shǐ liào jià zhí。 gāi shū wén cí yōu měi， yǔ yán shēng dòng， fù yú xióng biàn yǔ yùn chóu de jī zhì， miáo xiě rén wù huì shēng huì sè， zài wǒ guó gǔ diǎn wén xué shǐ shàng yì zhàn yòu zhòng yào dì wèi。
　　
　　
　　 tí jiě
　　
　　 zhàn guó cè de zuò zhě zhí dào xiàn zài yě méi yòu què dìng， yuán yòu《 guó cè》、《 guó shì》、《 duǎn cháng》、《 shì yǔ》、《 cháng shū》、《 xiū shū》 děng míng chēng。 xī hàn mò nián， liú xiàng xiào lù qún shū shí zài huáng jiā cáng shū zhōng fā xiàn liǎo liù zhǒng jì lù zòng héng jiā de xiě běn， dàn shì nèi róng hùn luàn， wén zì cán quē。 yú shì liú xiàng 'àn zhào guó bié biān dìng liǎo《 zhàn guó cè》。 yīn cǐ， zhàn guó cè xiǎn rán bù shì yī shí yī rén suǒ zuò， liú xiàng zhǐ shì zhàn guó cè de jiàodìng zhě hé biān dìng zhě。 yīn qí shū suǒ jì lù de duō shì zhàn guó shí zòng héng jiā wéi qí suǒ fǔ zhī guó de zhèng zhì zhù zhāng hé wài jiāo cè lüè， yīn cǐ liú xiàng bǎ zhè běn shū míng wéi《 zhàn guó cè》。
　　
　　 běi sòng shí，《 zhàn guó cè》 sàn yì pō duō， jīng céng gǒng xiào bǔ， shì wéi jīn běn《 zhàn guó cè》。 1973 nián， zài cháng shā mǎ wáng duī sān hào hàn mù chū tǔ liǎo yī pī bó shū， qí zhōng yī bù lèi sì yú jīn běn《 zhàn guó cè》， zhěng lǐ hòu dìng míng wéi《 zhàn guó zòng héng jiā shū》。 gāi shū gòng 27 piān， qí zhōng 11 piān nèi róng hé wén zì yǔ jīn běn《 zhàn guó cè》 hé《 shǐ jì》 dà tǐ xiāng tóng。
　　
　　 tǐ lì， jīn běn gòng 33 juàn。 gòng 497 piān。 suǒ jìzǎi de lì shǐ， shàng qǐ qián 490 nián zhī bó miè fàn shì， xià zhì qián 221 nián gāo jiàn lí yǐ zhù jī qín shǐ huáng。
　　
　　
　　 píng jià
　　
　　《 zhàn guó cè》 yī shū fǎn yìng liǎo zhàn guó shí dài de shè huì fēng mào， dāng shí shì rén de jīng shén fēng cǎi， bù jǐn shì yī bù lì shǐ zhù zuò， yě shì yī bù fēi cháng hǎo de lì shǐ sǎnwén。 tā zuò wéi yī bù fǎn yìng zhàn guó lì shǐ de lì shǐ zī liào， bǐ jiào kè guān dì jì lù liǎo dāng shí de yī xiē zhòng dà lì shǐ shì jiàn， shì zhàn guó lì shǐ de shēng dòng xiě zhào。 tā xiáng xì dì jì lù liǎo dāng shí zòng héng jiā de yán lùn hé shì jì， zhǎn shì liǎo zhè xiē rén de jīng shén fēng mào hé sī xiǎng cáigàn， lìng wài yě jì lù liǎo yī xiē yì yǒng zhì shì de rén shēng fēng cǎi。
　　
　　《 zhàn guó cè》 de wén xué chéng jiù yě fēi cháng tū chū， zài zhōng guó wén xué shǐ shàng， tā biāo zhì zhe zhōng guó gǔ dài sǎnwén fā zhǎn de yī gè xīn shí qī， wén xué xìng fēi cháng tū chū， yóu qí zài rén wù xíng xiàng dì kè huà， yǔ yán wén zì de yùn yòng， yù yán gù shì děng fāng miàn jù yòu fēi cháng xiān míng de yì shù tè sè。
　　
　　《 zhàn guó cè》 de sī xiǎng nèi róng bǐ jiào fù zá， zhù tǐ shàng tǐ xiàn liǎo zòng héng jiā de sī xiǎng qīng xiàng， tóng shí yě fǎn yìng chū liǎo zhàn guó shí qī sī xiǎng huó yuè， wén huà duō yuán de lì shǐ tè diǎn。《 zhàn guó cè》 de zhèng zhì guān bǐ jiào jìn bù， zuì tū chū de shì tǐ xiàn liǎo zhòng shì rén cái de zhèng zhì sī xiǎng。
　　
　　《 zhàn guó cè》 yī shū duì sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 de jìzhuàn tǐ de xíng chéng， jù yòu hěn dà yǐng xiǎng。《 zhàn guó cè》 lì lái wéi yán jiū zhě chēng zàn qí wén xué jià zhí， dàn shì duì tā de sī xiǎng què shì zhòng shuō fēn yún。 zhè shì yóu yú gāi shū yǔ hòu shì de rú jiā sī xiǎng bù fú， guò yú zhuī zhú míng lì。 ér qiě guò yú kuā dà zòng héng jiā de lì shǐ zuò yòng， jiàng dī liǎo shǐ xué jià zhí。
　　
　　 yán jiū cān kǎo shū mù
　　 xióng xiàn guāng，《 zhàn guó cè yán jiū yǔ xuǎn yì》， chóngqìng chū bǎn shè， 1988 nián ISBN753660020
　　 mèng qìng xiáng，《 zhàn guó cè yì zhù》， hēi lóng jiāng rén mín chū bǎn shè， 1986 nián tǒng yī shū hào： 10093 701
　　 wáng shǒu qiān，《 zhàn guó cè quán yì》， guì zhōu rén mín chū bǎn shè， 1992 nián ISBN722102444
　　 zhū yǒu huá，《 zhàn guó cè xuǎn yì》， shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè， 1987 nián
　　 zhào pī jié，《 zhàn guó cè xuǎn yì》， rén mín wén xué chū bǎn shè， 1994 nián
　　 lán kāi xiáng，《 zhàn guó cè míng piān shǎng xī》， běi jīng shí yuè wén yì chū bǎn shè， 1991 nián
　　 hé jiàn zhāng，《 zhàn guó cè zhù shì》， zhōng huá shū jú， 1990 nián ISBN710100622
　　 hé jìn，《 zhàn guó cè yán jiū》， běi jīng dà xué chū bǎn shè， 2001 nián ISBN730105101
　　《 zhàn guó cè》 shì huì biān 'ér chéng de lì shǐ zhù zuò， zuò zhě bù míng。 qí zhōng suǒ bāo hán de zī liào， zhù yào chū yú zhàn guó shí dài， bāo kuò cè shì de zhù zuò hé shǐ chén de jìzǎi， huì jí chéng shū， dāng zài qín tǒng yī yǐ hòu。 yuán lái de shū míng bù què dìng， xī hàn liú xiàng kǎo dìng zhěng lǐ hòu， dìng míng wéi《 zhàn guó cè》。 zǒng gòng sān shí sān piān， àn guó bié jì shù， jì yòu dōng zhōu yī、 xī zhōu yī、 qín wǔ、 qí liù、 chǔ sì、 zhào sì、 wèi sì、 hán sān、 yàn sān、 sòng、 wèi hé wéi yī、 zhōng shān yī。 jì shì nián dài dà zhì shàng jiē《 chūn qiū》， xià qì qín tǒng yī。 yǐ cè shì de yóushuì huó dòng wéi zhōng xīn， fǎn yìng chū zhè yī shí qī gè guó zhèng zhì、 wài jiāo de qíng zhuàng。 quán shū méi yòu xì tǒng wán zhěng de tǐ lì， dōushì xiāng hù dú lì de dān piān。
　　 zhàn guó cè rén wù
　　
　　1、 sū qín： zhàn guó shí qī zhù míng de zòng héng jiā， dōng zhōu luò yáng rén。 shì jì zài
　　《 sū qín shǐ jiāng lián héng shuō qín》 zhōng。 sū qín chū shēn hán wēi， dú shū kè kǔ， xiàng wǎng fù guì shēng huó， jù yòu qiáng liè de gōng míng xīn， qiě zhī shí fēng fù， néng yán shàn biàn， shàn yú yùn chóu wéi wò， wéi rén zhù chū móu huá cè， dàn méi yòu zì jǐ gù dìng de zhèng zhì zhù zhāng yǔ lǐ xiǎng， zài zhàn guó shí dài zòng héng jiā zhōng tā shì bǐ jiào diǎn xíng de。
　　2、 gān mào： zhàn guó zhōng qī qín guó míng jiāng。 xià cài ( jīn 'ān huī fèng tái ) rén。 shì jì zài《 sū dài quàn qín wáng liú gān mào》 zhōng。 gān mào zì qín guó táo chū hòu， zhǔn bèi dào qí guó qù。 chū liǎo hán gǔ guān， yù jiàn sū dài（ sū qín zhī xiōng）， shuō：“ nín tīng shuō jiāng shàng nǚ zǐ de gù shì má？” sū dài shuō：“ méi tīng shuō guò。” gān mào shuō：“ zài jiāng shàng de zhòng duō nǚ zǐ zhōng， yòu yī gè jiā pín wú zhú de nǚ zǐ。 nǚ zǐ men zài yī qǐ shāng liàng， yào bǎ jiā pín wú zhú de gǎn zǒu。 jiā pín wú zhú de nǚ zǐ zhǔn bèi lí qù liǎo， tā duì nǚ zǐ men shuō： ‘ wǒ yīn wéi méi yòu zhú， suǒ yǐ cháng cháng xiān dào， yī dào biàn dǎ sǎo wū zǐ， pū xí zǐ。 nǐ men hé bì 'ài xī zhào zài sì bì shàng de nà yī diǎn yú guāng ní？ rú guǒ cì yī diǎn yú guāng gěi wǒ， duì nǐ men yòu yòu shénme fáng 'ài ní？ wǒ zì rèn wéi duì nǐ men hái shì yòu yòng de， wèishénme yī dìng yào gǎn wǒ zǒu ní？ ’ nǚ zǐ men shāng liàng yǐ hòu， rèn wéi tā shuō de duì， jiù bǎ tā liú xià lái liǎo。 xiàn zài wǒ yóu yú méi yòu cái dé， bèi qín guó gǎn zǒu， chū liǎo hán gǔ guān， yuàn yì wéi nín dǎ sǎo wū zǐ， pū xí zǐ， xī wàng bù yào bǎ wǒ gǎn zǒu。” sū dài shuō：“ hǎo， wǒ jiāng shè fǎ ràng qí guó zhòng yòng nín。”
　　3、 zhōu gōng dàn， xī zhōu zhèng zhì jiā。 zhōu gōng xìng jī， míng dàn zhōu wǔ wáng zhī dì， yì chēng shū dàn。 zhōu wén wáng zhōu wén wáng de dì sì zǐ， zhōu wǔ wáng de tóng mǔ dì。 yīn cǎi yì zài zhōu， chēng wéi zhōu gōng。 wǔ wáng sǐ hòu， qí zǐ chéng wáng nián yòu， yóu tā shè zhèng dāng guó。 wǔ wáng sǐ hòu yòu píng dìng“ sān jiān” pàn luàn， dà xíng fēng jiàn， yíng jiàn dōng dū， zhì lǐ zuò lè， hái zhèng chéng wáng， zài gǒng gù hé fā zhǎn zhōu wáng cháo de tǒng zhì shàng qǐ liǎo guān jiàn xìng de zuò yòng， duì zhōng guó lì shǐ de fā zhǎn chǎn shēng liǎo shēn yuǎn yǐng xiǎng。 zhōu gōng zài dāng shí bù jǐn shì zhuó yuè de zhèng zhì jiā、 jūn shì jiā， ér qiě hái shì gè duō cái duō yì de shī rén、 xué zhě。 qí xiōng dì guǎn shū、 cài shū hé huò shū děng rén gòu jié shāng zhòu zǐ wǔ gēng hé xú、 yǎn děng dōng fāng yí zú fǎn pàn。 tā fèng mìng chū shī， sān nián hòu píng pàn， bìng jiāng shì lì kuò zhǎn zhì hǎi。 hòu jiàn chéng zhōu luò yì， zuò wéi dōng dū。 xiāng chuán tā zhì lǐ zuò lè， jiàn lì diǎn zhāng zhì dù。 qí yán lùn jiàn yú《 shàng shū》 zhū piān。
　　 zhàn guó cè》 shì yī bù xiān qín lì shǐ wén xiàn， yīn cháng yú shuō shì 'ér zhù míng， shì yī bù guó bié tǐ shǐ shū， zá jì dōng xī zhōu jí qín、 qí、 chǔ、 zhào、 wèi、 hán、 yàn、 sòng、 wèi、 zhōng shān zhū guó zhī shì， gòng 33 juàn， yuē 12 wàn zì。 shàng jiē chūn qiū， xià zhì qín bìng liù guó， jì shì yuē 'èr bǎi sì shí nián（ qián 460 héng qián 220）。
　　《 zhàn guó cè》 hái yòu《 guó shì》《 guó cè》《 shì yǔ》《 duǎn cháng》《 cháng shū》《 xiū shū》 děng míng chēng。 yuán zhù zhě míng zì bù kě kǎo。
　　 xī hàn mò nián， liú xiàng xiào lù qún shū shí zài huáng jiā cáng shū zhōng fā xiàn liǎo liù zhǒng jì lù zòng héng jiā de xiě běn， dàn shì nèi róng hùn luàn， wén zì cán quē。 yú shì liú xiàng 'àn zhào guó bié biān dìng liǎo《 zhàn guó cè》。 yīn cǐ， zhàn guó cè xiǎn rán bù shì yī shí yī rén suǒ zuò， liú xiàng zhǐ shì zhàn guó cè de jiàodìng zhě hé biān dìng zhě。 yīn qí shū suǒ jì lù de duō shì zhàn guó shí zòng héng jiā wéi qí suǒ fǔ zhī guó de zhèng zhì zhù zhāng hé wài jiāo cè lüè， yīn cǐ liú xiàng bǎ zhè běn shū míng wéi《 zhàn guó cè》， yán yòng zhì jīn。 běi sòng shí，《 zhàn guó cè》 sàn yì pō duō， jīng céng gǒng xiào bǔ， shì wéi jīn běn《 zhàn guó cè》。
　　《 zhàn guó cè》 zhù yào jì shù liǎo zhàn guó shí de zòng héng jiā de zhèng zhì zhù zhāng hé cè lüè， zhǎn shì liǎo zhàn guó shí dài de lì shǐ tè diǎn hé shè huì fēng mào， shì yán jiū zhàn guó lì shǐ de zhòng yào diǎn jí。
　　《 zhàn guó cè》 suǒ jì rén wù shì fù zá de， yòu zòng héng jiā， rú sū qín； yòu yì shì， rú lǔ zhòng lián、 táng jū、 yán； yòu bù pà sǐ de yǒng shì， rú jīng kē、 niè zhèng。 zhè xiē rén wù xíng xiàng bī zhēn， kè huà dé xǔ xǔ rú shēng。
　　《 zhàn guó cè》 de wén zhāng cháng yú shuō shì， wú lùn gè rén chén shù huò shuāng fāng biàn lùn， dū xǐ huān xuàn rǎn kuā dà， chōng fēn fā huī， chàng suǒ yù yán， jù yòu hěn qiáng de shuō fú lì， cǐ wài， miáo xiě rén wù xíng xiàng jí wéi shēng dòng， ér qiě shàn yú yùn yòng qiǎo miào shēng dòng de bǐ yù， tōng guò yòu qù de yù yán gù shì， zēng qiáng wén zhāng de gǎn rǎn lì。
　　1973 nián， zài cháng shā mǎ wáng duī sān hào hàn mù chū tǔ liǎo yī pī bó shū， qí zhōng yī bù lèi sì yú jīn běn《 zhàn guó cè》， zhěng lǐ hòu dìng míng wéi《 zhàn guó zòng héng jiā shū》。 gāi shū gòng 27 piān， qí zhōng 11 piān nèi róng hé wén zì yǔ jīn běn《 zhàn guó cè》 hé《 shǐ jì》 dà tǐ xiāng tóng。
　　 jīn běn gòng 33 juàn： dōng zhōu cè 1 juàn xī zhōu cè 1 juàn qín cè 5 juàn qí cè 6 juàn chǔ cè 4 juàn zhào cè 4 juàn wèi cè 4 juàn hán cè 3 juàn yàn cè 3 juàn sòng wèi cè 1 juàn zhōng shān cè 1 juàn gòng 497 piān。
　　《 zhàn guó cè》 yī shū duì sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 de jìzhuàn tǐ de xíng chéng， jù yòu hěn dà yǐng xiǎng。《 zhàn guó cè》 lì lái wéi yán jiū zhě chēng zàn qí wén xué jià zhí， dàn shì duì tā de sī xiǎng què shì zhòng shuō fēn yún。 zhè shì yóu yú gāi shū yǔ hòu shì de rú jiā sī xiǎng bù fú， guò yú zhuī zhú míng lì。 ér qiě guò yú kuā dà zòng héng jiā de lì shǐ zuò yòng， jiàng dī liǎo shǐ xué jià zhí。
　　 zhàn guó cè chéng yǔ
　　 yī chén bù rǎn héng héng shèng rén jù yòu sān zhě zhī dé， ér wú yī chén zhī lěi。
　　 dà tíng guǎng zhòng héng héng yǐ chǎng dà zhòng。
　　 liǎng bài jù shāng héng héng jīn liǎng hǔ zhēng rén 'ér dǒu， xiǎo zhě bì sǐ， dà zhě bì shāng。
　　 nán yuán běi zhé héng héng yóu zhì chǔ 'ér běi xíng yě。
　　 wáng yáng bǔ láo héng héng wáng yáng 'ér bǔ láo， wèi wéi chí yě。
　　 yù bàng xiāng zhēng， yú wēng dé lì héng héng yù yuē： jīn rì bù yǔ， míng rì bù yǔ， jí yòu sǐ bàng。 bàng yuē： jīn rì bù chū， míng rì
　　 bù chū， jí yòu sǐ yù。 liǎng zhě bù kěn xiāng shè， yú zhě， dé 'ér bìng qín zhī。
　　 yǔ máo wèi fēng héng héng guǎ rén wén zhī， máo yǔ bù fēng mǎn zhě， bù kě yǐ gāo fēi。
　　 yǐn zhuī lá gǔ héng héng dú shū yù shuì， yǐn zhuī zì lá qí gǔ， xuè liú zhì zú。
　　 mén tíng ruò shì héng héng lìng chū xià， qún chén jìn jiàn， mén tíng ruò shì。
　　 fǎn pú guī zhēn héng héng yán chù zhī zú yǐ， guī fǎn yú pú， zé zhōng shēn bù rǔ yě。
　　 jiǎo tù sān kū héng héng jiǎo tù yòu sān kū， jǐn dé miǎn qí sǐ 'ěr。 jīn jūn yòu yī kū， wèi dé gāo zhěn 'ér wò yě， qǐng wéi jūn fù záo 'èr
　　 kū。
　　 hú jiǎ hǔ wēi héng héng hǔ dé hú， hú yuē： zǐ wù gǎn shí wǒ， tiān dì shǐ wǒ zhǎngbǎishòu， zì ruò yǐ wǒ wéi bù xìn， wú wéi zǐ xiān
　　 xíng， zǐ suí wǒ hòu， bǎi shòu jiàn wǒ gǎn yòu bù zǒu zhě？ hǔ yǐ wéi rán， suì yǔ zhī xié xíng， shòu jiàn jiē zǒu， hǔ bù zhī shòu zhī wèi
　　 jǐ， yǐ wéi wèi hú yě。
　　 jīng gōng zhī niǎo héng héng gōng xián xiǎng， jīng mì lín zhī niǎo。
　　 ān bù dāng chē《 zhàn guó cè · qí cè sì》
　　 bù yí yú lì《 zhàn guó cè · zhào cè》
　　 bù yì 'ér fēi《 zhàn guó cè · qín cè》
　　 cè mù 'ér shì《 zhàn guó cè · qín cè》
　　 fǎn pú guī zhēn《 zhàn guó cè · qí cè》
　　 gāo zhěn wú yōu《 zhàn guó cè · wèi cè yī》
　　 hàn mǎ gōng láo《 zhàn guó cè · chǔ cè》
　　 hú jiǎ hǔ wēi《 zhàn guó cè · chǔ cè yī》
　　 huà shé tiān zú《 zhàn guó cè · qí cè 'èr》
　　 huī hàn chéng yǔ《 zhàn guó cè · qí cè yī》
　　 jiǎo tù sān kū《 zhàn guó cè · qí cè sì》
　　 mén tíng ruò shì《 zhàn guó cè · qí cè yī》
　　 wáng yáng bǔ láo《 zhàn guó cè · chǔ cè sì》
　　
　　
　　《 zhàn guó cè》 jiǎn jiè
　　
　　《 zhàn guó cè》 shì huì biān 'ér chéng de lì shǐ zhù zuò， zuò zhě bù míng。 qí zhōng suǒ bāo hán de zī liào， zhù yào chū yú zhàn guó shí dài， bāo kuò cè shì de zhù zuò hé shǐ chén de jìzǎi， huì jí chéng shū， dāng zài qín tǒng yī yǐ hòu。 yuán lái de shū míng bù què dìng， xī hàn liú xiàng kǎo dìng zhěng lǐ hòu， dìng míng wéi《 zhàn guó cè》。 zǒng gòng sān shí sān piān， àn guó bié jì shù， jì yòu dōng zhōu yī、 xī zhōu yī、 qín wǔ、 qí liù、 chǔ sì、 zhào sì、 wèi sì、 hán sān、 yàn sān、 sòng、 wèi hé wéi yī、 zhōng shān yī。 jì shì nián dài dà zhì shàng jiē《 chūn qiū》， xià qì qín tǒng yī。 yǐ cè shì de yóushuì huó dòng wéi zhōng xīn， fǎn yìng chū zhè yī shí qī gè guó zhèng zhì、 wài jiāo de qíng zhuàng。 quán shū méi yòu xì tǒng wán zhěng de tǐ lì， dōushì xiāng hù dú lì de dān piān。
　　 suī rán xí guàn shàng bǎ《 zhàn guó cè》 guī wéi lì shǐ zhù zuò， dàn tā de qíng kuàng yǔ《 zuǒzhuàn》、《 guó yǔ》 děng yòu hěn dà bù tóng。 yòu xǔ duō jìzǎi， zuò wéi shǐ shí lái kàn shì bù kě xìn de。 rú《 wèi cè》 zhōng zhù míng de“ táng qiě jié qín wáng”， xiě táng qiě zài qín tíng zhōng tǐng jiàn xié bī qín wáng yíng zhèng（ jí qín shǐ huáng）， jiù shì gēn běn bù kě néng fā shēng de shì qíng。 zhè yī lèi nèi róng， yǔ qí shuō shì lì shǐ， hái bù rú shuō shì gù shì。《 zhàn guó cè》 de sī xiǎng guān niàn， jiù qí zhù liú lái shuō， yǔ《 zuǒzhuàn》 děng shǐ shū yě yòu jié rán bù tóng zhī chù。 liú xiàng xù shuō：“ zhàn guó zhī shí， jūn dé qiǎn bó， wéi zhī móu cè zhě， bù dé bù yīn shì 'ér wéi zī， jù shí 'ér wéi huà。 gù qí móu fú jí chí qīng， wéi yī qiē zhī quán， suī bù kě yǐ lín jiào huà， bīng gé jiù jí zhī shì yě。” zhàn guó shí dài， shì chūn qiū yǐ hòu gèng jī liè de dà jiān bìng shí dài， guò qù hái miǎnqiǎng zuò wéi xū shì de rén yì lǐ xìn zhī shuō， zài zhè shí yǐ wán quán bèi dǎ pò。 guó yǔ guó zhī jiān， rú jīn jiǎng de shì yǐ shì xiāng zhēng， yǐ zhì móu xiāng duó。 nà xiē huó yuè zài zhèng zhì wǔ tái shàng de cè shì， yě zhǐ shì yǐ zì jǐ de cái zhì xiàng hé shì de mǎi zhù huàn qǔ gōng míng lì lù， zhāoqín mù chǔ， háo bùwèi guài。 rú sū qín shǐ yǐ lián héng zhī cè quàn shuō qín wáng bìng tūn tiān xià， hòu yòu yǐ hé zòng zhī shuō quàn zhào wáng lián hé liù guó kàng sù。 tā yóu qín shī bài guī lái shí， shòu dào quán jiā rén de miè shì； hòu fù guì hái xiāng， fù mǔ qī sǎo dōuwú bǐ gōng jìng。 yú shì tā gǎn kǎi dào：
　　 jiē fū， pín qióng zé fù mǔ bù zǐ， fù guì zé qīn qī wèi jù。 rén shēng shì shàng， shì wèi fù guì， gài kě hū hū zāi！
　　 zuò zhě yǐ xīn shǎng de bǐ diào， miáo huì liǎo sū qín chóu chú mǎn zhì de shén qíng。 zhè xiē zài jīn tiān kàn lái yě xǔ shì bù zhí dé zàn shǎng， dàn zài dāng rì de lì shǐ tiáo jiàn xià， yuán běn shòu guì zú yā yì de píng mín de xīn lǐ jiù shì rú cǐ， zhè yàng xiě bǐ xū jiǎ de shuō jiào gèng fù yú zhēn shí xìng。
　　 lìng yī fāng miàn， yóu yú cè shì yǐ yī zhǒng bǐ jiào zì yóu、 kě yǐ zé jūn 'ér fǔ zhī de shēn fèn， zài dāng shí de zhèng zhì yǔ wài jiāo zhōng qǐ zhe xiāng dāng zhòng yào de zuò yòng， ér《 zhàn guó cè》 yòu zhù yào qǔ cái yú cè shì zhù zuò， gù shū zhōng duì shì de gè rén zūn yán hé gè rén zuò yòng， jǐyǔ qiáng yòu lì de kěn dìng。《 qí cè》 zhōng jì yán chù jiàn qí xuān wáng， wáng hū：“ chù qián！” chù yì hū：“ wáng qián！” tā hái tāo tāo bù jué dì lùn zhèng liǎo guó wú shì zé bì wáng， gù“ shì guì 'ěr， wáng zhě bù guì” de dào lǐ。《 qín cè》 zhōng zàn yáng sū qín，“ tè qióng xiàng jué mén sāng hù quān shū zhī shì”， què shǐ dé“ tiān xià zhī dà， wàn mín zhī zhòng， wáng hóu zhī wēi， móu chén zhī quán， jiē yù jué yú sū qín zhī cè”。 zhè dāng rán shì kuā dà de， dàn zhè kuā dà zhōng xiǎn shì liǎo cè shì men de zì xìn， yě shì píng mín zhōng yōu yì rén wù de zì xìn。
　　《 zhàn guó cè》 hái rè qíng 'ōu gē liǎo duō wèi yì xiá zhī shì de háo qíng zhuàng jǔ。
　　“ xiá” yě shì yī zhǒng yóu lí yú tǒng zhì jí tuán、 bù shòu quán shì jū lè de rén wù。 tā men yǐ zì shēn de biāo zhǔn、 gè rén de 'ēn yuàn lái jué dìng zì jǐ de xíng dòng， zhòng yì qīng shēng， gǎn qíng jī liè， xiǎn shì chū jù yòu píng mín yì wèi de dào dé guān。 suǒ yǐ“ xiá” zǒng shì wéi fàng rèn bù jī de rén men suǒ xǐ 'ài。
　　 zǒng 'ér yán zhī，《 zhàn guó cè》 jì tǐ xiàn liǎo shí dài sī xiǎng guān niàn de biàn huà， yě tǐ xiàn chū zhàn guó yóu shì、 xiá shì zhè yī lèi chǔyú tǒng zhì jí tuán yǔ shù mín zhī jiān de tè shū 'ér jiào wéi zì yóu de shè huì rén wù de sī xiǎng tè zhēng， bù wán quán shì wèile wéi hù tǒng zhì zhì xù shuō huà。 yóu yú《 zhàn guó cè》 tū pò liǎo jiù de sī xiǎng guān niàn de shù fù， yòu bù wán quán jū ní yú lì shǐ de zhēn shí（ dāng rán cóng lì shǐ xué de yǎn guāng kàn zhè shì quē xiàn）， suǒ yǐ jiù xiǎn dé bǐ yǐ qián de lì shǐ zhù zuò gèng jiā huó pō 'ér fù yòu shēng qì。 cóng wén xué shàng kàn，《 zhàn guó cè》 de tè sè biǎo xiàn zài yǐ xià jǐ gè fāng miàn：
　　 dì yī shì fù yú wén cǎi。《 zuǒzhuàn》 yě shì yǐ wén cǎi zhù chēng de， dàn liǎng zhě xiāng bǐ zhào， kě yǐ kàn dào《 zhàn guó cè》 de yǔ yán gèng wéi míng kuài liú chàng， zòng zì duō biàn， wěi qū jìn qíng。 wú lùn xù shì hái shì shuō lǐ，《 zhàn guó cè》 dū cháng cháng shǐ yòng pū pái hé kuā zhāng de shǒu fǎ， xuàn lì duō zī de cí zǎo， chéng xiàn hān chàng lín lí de qì shì。 zài zhè lǐ， yǔ yán bù jǐn shì zuò yòng yú lǐ zhì、 shuō míng shì shí hé dào lǐ de gōng jù， yě shì zhí jiē zuò yòng yú gǎn qíng yǐ dǎ dòng rén de shǒu duàn。 rú《 sū qín shǐ jiāng lián héng》、《 zhuāng xīn shuō chǔ xiāng wáng》 děng piān， dōushì xiǎn zhù de lì zǐ。
　　 dì 'èr，《 zhàn guó cè》 miáo xiě rén wù de xìng gé hé huó dòng， gèng jiā jù tǐ xì zhì， yě jiù gèng xiǎn dé shēng dòng huó pō。《 zuǒzhuàn》 miáo xiě rén wù， dà dǐ shì jiǎn bǐ de gòu lè。
　　 rú qián miàn jǔ chū de zhòng 'ěr xiàng huái yíng péi zuì de lì zǐ， suī rán yě néng chuán shén， bì jìng guò yú jiǎn dān。 ér《 zhàn guó cè》 zhōng， rú《 qí cè》 xiě féng xuān， yī kāi shǐ， miáo huì tā sān cì dàn jiá 'ér gē、 yòu yì suǒ qiú gèng gāo wù zhì dài yù de qí tè xíng wéi， chū bù kè huà liǎo tā de bù tóng fán xiǎng 'ér yòu gù nòng xuán xū de xìng gé。 jiē zhe， zhǎn kāi liǎo“ féng xuān shǔ jì”、“ jiáo mìng fén juàn”、“ shì yì fù mìng”、“ fù móu xiàngwèi”、“ qǐng lì zōng miào” děng yī xì liè bō lán qǐ fú de qíng jié， jiāng zhè wèi yòu dǎn shí、 yòu cè lüè、 yòu shǒu duàn， tóng shí yě shì shì cái zì 'ào、 duō cí shàn biàn de“ qí shì” fēng cǎi， biǎo xiàn dé lín lí jìn zhì。 zhù míng de《 jīng kē cì qín wáng》 yī piān， gèng shì jīng cǎi fēn chéng， jī dòng rén xīn。 yì shuǐ sòng bié de yī jié zhè yàng miáo xiě：
　　 tài zǐ jí bīn kè zhī qí shì zhě， jiē bái yī guànyǐ sòng zhī。 zhì yì shuǐ zhī shàng， jì zǔ qǔ dào， gāo jiàn lí jī zhù， jīng kē hè'érgē， wéi biàn huī zhī shēng， shì jiē chuí lèi tì qì。 yòu qián 'ér gē yuē：“ fēng xiāo xiāo xī yì shuǐ hán， zhuàng shì yī qù xī bù fù hái。” fù wéi yǔ shēng kāng kǎi， shì jiē chēn mù， fàjìnshàngzhǐ guān。 yú shì jīng kē suì jiù chē 'ér qù， zhōng yǐ bù gù。
　　 zhè duàn miáo xiě lì jí qiáng。 wén zhāng dà shī sī mǎ qiān zuò《 shǐ jì · cì kè lièzhuàn》， duì yòu guān jīng kē de bù fēn， yě dà liàng chāo lù liǎo《 zhàn guó cè》 de yuán wén。“ yàn zhào duō kāng kǎi bēi gē zhī shì” de měi míng， yě yóu cǐ chuán wén tiān xià。
　　 dì sān，《 zhàn guó cè》 suǒ jì de cè shì shuō cí， cháng cháng yǐn yòng shēng dòng de yù yán gù shì， zhè yě shì yǐ wén xué shǒu duàn bāng zhù shuō lǐ。 zhè xiē yù yán， xíng xiàng xiān míng， yù yì shēn kè， yòu qiǎn xiǎn yì dǒng， dú lì dì kàn， yě shì zhōng guó wén xué bǎo kù zhōng cuǐ càn de míng zhū。 zhū rú“ yù bàng xiāng zhēng， yú wēng dé lì”、“ huà shé tiān zú”、“ hú jiǎ hǔ wēi”、“ wáng yáng bǔ láo”、“ nán yuán běi zhé” děng， lì lái jiā yù hù xiǎo。 yóu yú《 zhàn guó cè》 zài xiāng dāng chéng dù shàng bèi lí liǎo zhōng guó gǔ dài de zhèng tǒng sī xiǎng， cháng cháng shòu dào yán lì de pī píng。 dàn yǐ lì shǐ de yǎn guāng lái kàn， tā zhèng shì tǐ xiàn liǎo zhàn guó shí dài huó yuè de sī xiǎng fēn wéi。 tā duì yǔ yán yì shù de zhòng shì， zài zhè fāng miàn qǔ dé de chéng jiù， zài wén xué shǐ shàng gèng jù yòu chéng shàng qǐ xià de zuò yòng。 qín hàn de zhèng lùn sǎnwén、 hàn dài de cí fù， dū shòu dào《 zhàn guó cè》 cí cǎi huá lì、 pū pái kuā zhāng de fēng gé de yǐng xiǎng； sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 miáo huì rén wù xíng xiàng， yě shì zài《 zhàn guó cè》 de jī chǔ shàng gèng wéi xiàng qián fā zhǎn。
　　《 zhàn guó cè》 zá jì dōng xī zhōu jí qín、 qí、 chǔ、 zhào、 wèi、 hán、 yàn、 sòng、 wèi、 zhōng shān zhū guó zhī shì。 qí shí dài shàng jiē chūn qiū， xià zhì qín bìng liù guó， yuē 'èr bǎi sì shí nián ( qián 460- qián 220)。 shū míng huò yuē《 guó cè》， huò yuē《 guó shì》， huò yuē《 duǎn cháng》， huò yuē《 shì yǔ》， huò yuē《 cháng shū》。 tā de zuò zhě bù kě kǎo， yòu rén yí chū yú kuǎi tōng。 dà gài shì qín hàn jiànrén zá cǎi gè guó shǐ liào biān zuǎn 'ér chéng。 hòu lái liú xiàng zhòng jiā zhěng lǐ， dìng míng wéi《 zhàn guó cè》， suì xiāng yán zhì jīn ( yī jiǔ qī sān nián dǐ， cháng shā mǎ wáng duī sān hào hàn mù zhōng chū tǔ dà pī bó shū， qí zhōng yī bù fēn， jīng wén wù kǎo gǔ gōng zuò zhě zhěng lǐ yán jiū， gòng 'èr shí qī zhāng， sān bǎi 'èr shí wǔ wàn xíng， yī wàn yī qiān duō zì， dìng míng wéi《 zhàn guó zòng héng jiā shū》。 qí zhōng shí yī zhāng nèi róng jiàn yú《 zhàn guó cè》 hé《 shǐ jì》， wén zì dà tǐ xiāng tóng。 lìng shí liù zhāng， shì yì shū。 zhè bù dà yuē biān chéng yú qín hàn zhī jì， lèi sì hòu lái liú xiàng zhòng biān xǔ duō zòng héng jiā yán wéi《 zhàn guó cè》 suǒ gēn jù de yī zhǒng bèi mái méi de zòng héng jiā yán de ji běn。 qí zhōng yì shū wéi sī mǎ qiān、 liú xiàng suǒ wèi jiàn， wéi zhàn guó shǐ de yán jiū tí gōng liǎo zhòng yào zī liào。 )
　　《 zhàn guó cè》 de jī běn nèi róng shì zhàn guó shí dài móu chén cè shì zòng héng bǎi hé de dǒu zhēng jí qí yòu guān de móu yì huò cí shuō。 tā bǎo cún bù shǎo de zòng héng jiā de zhù zuò hé yán lùn。 chūn qiū yǐ lái， cháng qī fēn liè zhàn luàn， rén mín wú bù kě wàng jiě jiá xī bīng， huī fù hé píng tǒng yī shēng huó。 zhū hóu zhōng de qiáng dà zhě， dū xiǎng“ bìng tiān xià， líng wàn chéng”。 suǒ yǐ zhàn guó mò nián， qín qí 'èr guó jiē gè zì chēng dì。 yóu yú shè huì biàn gé de yǐng xiǎng，“ dì shì xíng biàn” de qín guó hòu qǐ biàn fǎ yǐ zhì fù qiáng， dǎ pò liù guó jūn shì jú miàn。 cóng cǐ yǐ hòu， qín yǐ xīn xīng lì liàng xiàng wài kuò zhāng， qǐ tú cán shí zhū hóu， tǒng yī hǎi nèi， yǐn qǐ gè guó jiān de fù zá máo dùn hé dǒu zhēng。 zài zhè zhǒng qíng kuàng xià， zhū hóu jiān de shèng fù suī rán zài hěn dà chéng dù shàng jué dìng yú wǔ lì， dàn yě jué dìng yú móu chén cè shì de shèng suàn hé zòng héng shì lì de xiāozhǎng。 suǒ wèi“ héng chéng zé qín dì， cóng chéng zé chǔ wáng”， nà jiù shì shuō， shèng fù de zuì hòu guān jiàn bìng bù wán quán jué dìng yú jūn shì， ér gèng zhòng yào de shì jué dìng yú zhèng zhì de qiǎo miào yùn yòng。 zhè shí hòu， chūn qiū shí dài suǒ jiǎng de lǐ fǎ xìn yì， bù dé bù biàn wéi quán móu jué zhà； cóng róng cí lìng de xíng rén， bù dé bù biàn wéi jù tán xióng biàn de shuìshì。 suǒ yǐ《 zhàn guó cè》 zhōng suǒ zài yī qiē gōng shǒu hé zhàn zhī jì， gōu xīn dǒu jiǎo zhī shì， zhèng shì zhè yī shí dài zhèng zhì dǒu zhēng de fǎn yìng。 ér qí shí xǔ duō móu chén cè shì de yóushuì hé yì lùn， yě shì chūn qiū shí dài xíng rén cí lìng de jìn yī bù fā zhǎn。
　　《 zhàn guó cè》 suǒ xiě de rén wù shì jí qí fù zá de， qí zhōng yòu bù shǎo shì zhuī qiú gè rén gōng míng fù guì de lì jǐ zhù yì zhě， lì rú sū qín qǐ chū běn shì yǐ“ lián héng” shuō qín wáng，“ shū shí shàng 'ér shuō bù xíng”， nǎi zhuǎn 'ér yǐ“ hé zòng” shuō yàn zhào。 chén zhěn xiān shì qín 'ér hòu shì chǔ， jì shì chǔ 'ér yòu 'èr yú qín， zhāoqín mù chǔ， lì chǎng bù dìng。 dàn yě yòu páinàn jiě fēn 'ér wú suǒ qǔ de“ tiān xià zhī shì”， rú lǔ zhòng lián de yì bù dì qín。 yě yòu yì zài shōu mǎi rén xīn、 fén quàn“ shì yì” de féng xuān ( qí cè sì )， suī rán tā shì wéi tǒng zhì jiē jí xiào láo， què yě tì rén mín zuò liǎo yī jiàn hǎo shì。 yě yòu gǎn yú fǎn kàng qiáng bào， miè shì wáng hóu de yì xiá hé gāo shì。 rú táng qiě de“ bù yī zhī nù” ( wèi cè sì )， yán chù de zhí chì“ wáng qián” ( qí cè sì )。 ér hòu zhě gèng fǎn yìng shì de dì wèi de tí gāo hé mín zhù sī xiǎng de tái tóu。 cǐ wài shū zhōng hái cóng cè miàn jiē lù tǒng zhì jiē jí nǚ xìng gù chǒng de dǒu zhēng hé gōng wéi de chǒu xíng， rú zhèng xiù de chán hài wèi měi rén ( chǔ cè sì )、 qín xuān tài hòu yù yǐ wèi chǒu fū xùn zàng ( qín cè 'èr ) biǎo xiàn liǎo tā men de yīn xiǎn yǔ wú chǐ。 yǐ shàng zhè xiē suī rán zhǐ zuò kè guān xù shù， dàn yě fǎn yìng liǎo zhàn guó shí dài gè zhǒng lì shǐ rén wù de jīng shén miàn mào。
　　《 zhàn guó cè》 de wén zhāng tè diǎn shì zuì cháng yú shuō shì， wú lùn gè rén chén shù huò shuāng fāng biàn lùn， dū xǐ huān kuā zhāng xuàn rǎn， chōng fēn fā huī， chàng suǒ yù yán， jù yòu hěn qiáng de shuō fú lì。 rú sū qín shuō zhào wáng ( zhào cè 'èr )， zhāng yí shuō qín wáng， sī mǎ cuò lùn fá shǔ ( bìng qín cè yī )， yú qīng chì kǎo huǎn ( zhào cè sān ) děng， jiù lì shǐ sǎnwén de míng bái liú chàng lái shuō， yǐ jīng dá dào qián suǒ wèi yòu de gāo dù。 ér qiě cè shì men gū jì xíng shì， fēn xī lì hài， wǎng wǎng xì zhì zhǔn què。 rú sū qín quàn xuē gōng liú chǔ tài zǐ， fēn xī tā yòu shí gè kě néng de jiēguǒ ( qí cè sān )； qí suǒ dì yú chǔ， ér shèn zǐ gào xiāng wáng sān jì bìng yòng ( chǔ cè 'èr )。 suī rán《 zhàn guó cè》 jì shù shì jiàn de hòu guǒ bù jìn kě kào， dàn zuò wéi zòng héng jiā lùn shì de běn shēn lái kàn， zé shì chí zhī yòu gù， yán zhī chéng lǐ de。
　　 qí cì shì miáo xiě rén wù de xíng xiàng jí wéi shēng dòng。 rú sū qín shuō qín bù xíng jí xiāng zhào guī jiā， qián hòu tuí sàng hé dé yì de qíng zhuàng， yǐ jí yōng sú de shì tài rén qíng ( qín cè yī )， lǔ zhòng lián de chù tǎng qí wěi， kāng kǎi mù yì，“ bù qū yú zhū hóu” de jīng shén， wú bù xǔ xǔ rú shēng， wéi miào wéi xiào。 tè bié shì yàn cè zhōng yòng quán lì xiě cì kè jīng kē， shì yī piān wán zhěng de xiá yì gù shì。 lì rú yì shuǐ sòng bié yī duàn：
　　 suì fā。 tài zǐ jí bīn kè zhī qí shì zhě， jiē bái yī guànyǐ sòng zhī， zhì yì shuǐ shàng。 jì zǔ qǔ dào， gāo jiàn lí jī zhù， jīng kē hè'érgē， wéi biàn zhǐ zhī shēng， shì jiē chuí lèi tì qì。 yòu qián 'ér wéi gē yuē：“ fēng xiāo xiāo xī yì shuǐ hán， zhuàng shì yī qù xī bù fù hái !” fù wéi kāng kǎi yǔ shēng。 shì jiē chēn mù， fàjìnshàngzhǐ guān。 yú shì jīng kē suì jiù chē 'ér qù， zhōng yǐ bù gù。
　　 zài yī zhǒng bēi zhuàng lín lí de qì fēn zhōng， bǎ yī gè nùfà chōng guān、 chén yì yǒng jué de yīng xióng xíng xiàng shí fēn xiān míng shēng dòng dì biǎo xiàn chū lái。
　　 zhì yú shū zhōng shuō shì， cháng cháng yùn yòng qiǎo miào shēng dòng de pì yù， tōng guò xǔ duō yòu qù de yù yán gù shì， yǐ zēng qiáng lùn zhě de shuō fú lì， shèn zhì yòu shí hái kě yǐ jié shěng wén cí。 rú jiāng yǐ yǐ hú jiǎ hǔ wēi duì chǔ xuān wáng ( chǔ cè yī )， sū dài yǐ yù bàng xiāng chí shuō zhào huì wáng ( yàn cè 'èr )， sū qín yǐ táo gěng hé tǔ 'ǒu jiàn mèng cháng jūn ( qí cè sān )， zhuāng xīn yǐ qīng líng、 huáng què shuō chǔ xiāng wáng， hàn míng yǐ jì fú yán chē shuō chūn shēn jūn ( bìng chǔ cè sì ) děng， rù qíng rù lǐ， yě shì yī gè tè diǎn。 tè bié xiàng zōu jì fěng jiàn de fāng fǎ gèng wéi qiǎo miào。 tā ná qīn zì tǐ yàn de shēng huó suǒ shì lái qǐ fā qí wáng， xiǎo zhōng jiàn dà， bù bù jìn bī， shǐ qí wáng gǎn dào sì miàn bā fāng bèi xiàn chén bāo wéi de wēi xiǎn， bù dé bù xià lìng dà kāi yán lù。 zōu jì de shēng huó tǐ yàn kě néng shì shì shí 'ér fēi xū gòu， dàn jiè lái zuò wéi yī zhǒng zēng qiáng shuō fú lì de shǒu duàn， yǐ rán dài yòu yù yán yì wèi， kě wèi bié kāi shēng miàn。