《 bǎi zhàn qí lüè》（ yuán míng《 bǎi zhàn qí fǎ》） zuò wéi yī bù yǐ lùn shù zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ wéi zhù zhǐ de gǔ dài jūn shì lǐ lùn zhuān zhù 'ér wèn shì， zhè wú lùn shì zài sòng yǐ qián huò shì sòng yǐ hòu， dōushì bù duō jiàn de。 yīn cǐ， cóng qí chǎn shēng yǐ lái， jiù wéi bīng jiā suǒ zhòng shì hé tuī chóng， jǐyǔ hěn gāo píng jià， bìng yī zài kān xíng， guǎng wéi liú chuán。 míng hóng zhì shí qī（ １ ５ ０ ４ nián） shǎn xī bù zhèng shǐ sī zuǒ cān zhèng lǐ zàn， chēng gāi shū shì “ jí yòng bīng zhī miào， zài bīng jiā shì zhī， ruò wú yú cè ” ①；
tā rèn wéi： zhǐ yào“ wò bīng zhě píng shí néng shú yú xīn， ruò jiāng yòu shì 'ér jīng shén chóu dù zhī， jí fū lín dí， yòu néng xiàngjī 'ér yìng zhī yǐ biàn tōng zhī shù”， nà jiù kě yǐ jiàn“ chéng kǎi zòu zhī gōng”。 míng wàn lì 'èr shí qī nián（１５ ９９ nián）， piàoqí jiāng jūn wáng míng hè rèn wéi： gāi shū“ shū zú yǐ qǐ fā hòu rén， ér zhàn dào lüè bèi yǐ” ②。 chóng zhēn jiān zōu fù rèn wéi：“ yǐ cǐ shū jiào zhàn yú xī rén， yòng bīng zhī miào sī guò bàn yǐ”， cháng ruò“ shén míng 'ér shàn yòng zhī， suī yǐ bǎi zhàn 'ér bǎi shèng kě yě” ③。 qīng xián fēng jiān mǎn rén lín guì rèn wéi： shì shū“ qǐ fā shén zhì， huò bù wú suǒ bǔ” ④， děng děng。 cóng míng、 qīng zhū duō lùn bīng zhě de zhè xiē zàn yǔ zhōng， kě yǐ míng xiǎn kàn chū， gāi shū zài wǒ guó bīng xué lǐ lùn fā zhǎn shǐ shàng de zhòng yào yǐng xiǎng hé dì wèi。 zōng guān quán shū， wǒ men rèn wéi，《 bǎi zhàn qí lüè》 yòu rú xià jǐ dà tè diǎn：
dì yī、《 bǎi zhàn qí lüè》 shì zài běi sòng shén zōng cháo bān dìng《 wǔ jīng qī shū》 wéi wǔ xué bì dú kè běn zhī hòu， chǎn shēng de yī
bù bǐ jiào quán miàn xì tǒng dì lùn shù gǔ dài zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ de bīng xué zhuān zhù； tā bù jǐn jì chéng liǎo wǒ guó gǔ dài jūn shì sī
xiǎng de jīng huá， ér qiě duì mǒu xiē wèn tí yòu yī dìng fā zhǎn。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de tè diǎn zhī yī。 míng rén lǐ zàn zài
《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ xù》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū，“ qí mìng míng lì fǎ， duō chū sūn wǔ zǐ、《 wǔ
jīng qī shū》， gài yǐ《 sūn zǐ》 wéi jīng”； wáng míng hè zài qí《 dēng tán bì jiū · ji bǎi zhàn shuō》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí
lüè》 gè kuǎn“ kuǎn xià gè fù hé yú sūn zǐ fǎ， qiě gèng yǐ gǔ rén zhī xíng shì zhèng zhī， lì hài dé shī， zhāo rán yú xīn mù zhī jiān”；
zōu fù zài《 bǎi zhàn shèng fǎ xiǎo yǐn》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū“ zì《 jì zhàn》 yǐ zhì《 wàng zhàn》， fán yòu bǎi
piān， jù zì《 wǔ jīng qī shū》 zhōng liú chū”。 cóng yǐ shàng suǒ yǐn bīng jiā de píng yǔ zhōng， wǒ men kě yǐ shí fēn qīng chǔ dì kàn chū《 bǎi
zhàn qí lüè》 yǔ《 wǔ jīng qī shū》， tè bié shì yǔ《 sūn zǐ bīng fǎ》 de yuān yuán guān xì。 gāi shū suǒ yuán yǐn de bǎi tiáo gǔ dài bīng fǎ
（ jí“ fǎ yuē” yǐn wén）， yòu bā shí qī tiáo chū zì sòng shén zōng yuán fēng sān nián（１０ ８０ nián） cháo tíng bān dìng de《 wǔ jīng qī
shū》， ér qí zhōng yǐn zì《 wǔ jīng qī shū》 zhī shǒu《 sūn zǐ bīng fǎ》 de dá liù shí tiáo zhī duō， zhàn quán shū suǒ yǐn gǔ dài bīng fǎ zǒng
tiáo shù de bǎi fēn zhī liù shí， zhàn suǒ yǐn《 wǔ jīng qī shū》 tiáo shù de bǎi fēn zhī liù shí jiǔ。 kě jiàn， shuō《 bǎi zhàn qí lüè》“ yǐ
《 sūn zǐ》 wéi jīng”， shì fú hé shí jì qíng kuàng de。 yóu cǐ kě yǐ jìn yī bù kàn chū，《 bǎi zhàn qí lüè》“ yǐ《 sūn zǐ》 wéi
jīng” de zhù shù mùdì zài yú jiǎng jiě yǐ《 sūn zǐ》 wéi shǒu de《 wǔ jīng qī shū》 bīng jiā jīng diǎn， bìng qiě qià shì tōng guò“ jiě jīng”
ér jì chéng liǎo zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng jīng huá。
dàn shì，《 bǎi zhàn qí lüè》 de kě guì zhī chù， bù jǐn zài yú tā“ yǐ《 sūn zǐ》 wéi jīng” ér jì chéng liǎo sūn zǐ sī xiǎng，
ér qiě gèng zài yú tā duì sūn zǐ sī xiǎng hái yòu mǒu xiē fā zhǎn。 lì rú， guān yú sù zhàn sù jué hé chí jiǔ fáng yù de zuò zhàn yuán zé wèn tí。
《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi， zài wǒ qiáng dí ruò、 wǒ zhòng dí guǎ， shèng lì què yòu bǎ wò de qíng kuàng xià， duì lái fàn zhī dí， yào cǎi qǔ
sù zhàn sù jué de jìn gōng zhàn； dàn zài dí qiáng wǒ ruò、 dí zhòng wǒ guǎ， shèng lì wú bǎ wò de qíng kuàng xià， zé yìng cǎi zhēng chí jiǔ pí dí de
fáng yù zhàn。 zhè zhǒng néng gòu gēn jù dí wǒ lì liàng duì bǐ de shí jì， bù tóng qíng kuàng cǎi qǔ bù tóng zuò zhàn yuán zé de zhǐ dǎo sī xiǎng， bǐ sūn
zǐ dān chún qiáng diào de“ bīng wén zhuō sù， wèi dǔ qiǎo zhī jiǔ”（《 sūn zǐ bīng fǎ · zuò zhàn piān》） de sù shèng lùn zhù zhāng， wú lùn zài
rèn shí shàng， hái shì zài shí jiàn shàng， dōushì gè fā zhǎn。 yòu rú， zài duì dài wéi kùn dí rén de wèn tí shàng， sūn zǐ zhù zhāng“ wéi shī bì
jué”（《 sūn zǐ bīng fǎ · jūn zhēng piān》）。 dàn zài shénme qíng kuàng xià， bāo wéi dí rén yào liú yòu quē kǒu， sūn zǐ bìng méi yòu zuò jù
tǐ chǎn shù。 yīn cǐ， jì rán qiáng diào“ bì jué”， jiù yì wèi zhe bù lùn zài hé zhǒng qíng kuàng xià， bāo wéi dí réndōu bì xū liú yòu quē
kǒu。 zhè zhǒng jué duì huà de zhù zhāng， róng yì dǎo zhì zhàn zhēng zhǐ dǎo shàng de xíng 'ér shàng xué， yīn 'ér shí jiàn shàng jí yì yí wù zhàn jī yǐ zhì zāo
shòu cuò bài。 dàn《 bǎi zhàn qí lüè》 suǒ zhù zhāng de“ wéi qí sì miàn， xū kāi yī jiǎo”（《 wéi zhàn》）， shì zhǐ zài gōng chéng zuò zhàn
tiáo jiàn xià suǒ yìng cǎi qǔ de zhǐ dǎo yuán zé。 zhè yǔ sūn zǐ“ wéi shī bì jué” de hán yì shì bù wán quán xiāng tóng de。 zài gǔ dài gōng chéng jì
shù zhuāng bèi luò hòu， tè bié shì zài méi yòu huò quē shǎo gōng chéng huǒ qì de tiáo jiàn xià， dān píng xióng hòu de bīng lì shǐ yòng dāo qiāng gē máo jiàn jǐ duì
gù shǒu jiān chéng de dí rén shí shī qiáng gōng yìng dǎ， wǎng wǎng shāng wáng dà 'ér zòu xiào xiǎo。 rú guǒ cǎi qǔ xū liú quē kǒu“ yǐ shì shēng lù”， jiù
néng yòu shǐ dí rén tuō lí jiān chéng gù lěi， cóng 'ér zào chéng zài yùn dòng zhōng jiān dí de jī huì。 zhè yàng， jì kě pò dí zhī jūn， yòu néng bá dí
zhī chéng。 zài rú， guān yú jìn gōng zuò zhàn zhōng zhuī jī bài dí wèn tí。 sūn zǐ zhù zhāng“ guī shī wù 'è”、“ qióng kòu wù pò”（《 sūn
zǐ bīng fǎ · jūn zhēng piān》）； ér《 bǎi zhàn qí lüè》 zé zhù zhāng， duì yú qǐ tú bǎo cún shí lì，“ suī tuì zǒu fēi bài yě， bì yòu
qí yě”（《 zhú zhàn》） de dí rén， bù yào cōng máng zhuī jī，“ yí zhěng bīng huǎn zhuī”， yǐ fáng zhōng“ qí” shàngdàng。 dàn duì què
shǔ kuì bài zhī dí， zé yìng“ zòng bīng zhuī jī”， wù qiú jiān miè。 zhè zhǒng qū bié bù tóng qíng kuàng， cǎi qǔ bù tóng zuò zhàn zhǐ dǎo de sī
xiǎng， bǐ sūn zǐ de piàn miàn zhù zhāng， shì gèng jiā fú hé kè guān shí jì hé zhàn zhēng shí jiàn de xū yào。
dì 'èr、《 bǎi zhàn qí lüè》 bù jǐn jì chéng hé fā zhǎn liǎo wǒ guó gǔ dài de jūn shì sī xiǎng， ér qiě sōu jí hé cún lù liǎo dà liàng gǔ
dài zhàn zhēng zhàn lì zī liào。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de yòu yī tè diǎn。 tā sōu jí liǎo zì chūn qiū qì wǔ dài yī qiān liù bǎi sì shí
wǔ nián（ zuì zǎo de zhàn lì shì gōng yuán qián ７００ nián chūn qiū chū qī de chǔ jiǎo zhī zhàn， zuì wǎn de zhàn lì shì gōng yuán９４５ nián wǔ dài
mò qī de hòu jìn yǔ qì dān de yáng chéng zhī zhàn） jiān sǎnjiàn yú 'èr shí yī zhǒng shǐ jí de gè zhǒng lèi xíng de zhàn（ shì） lì bǎi lì。 qí zhōng
guī mó jiào dà、 yǐng xiǎng jiào shēn、 tè diǎn xiān míng de zhàn（ shì） lì yòu： chūn qiū shí qī de qí lǔ cháng sháo zhī zhàn， chǔ sòng hóng shuǐ zhī
zhàn， jìn chǔ chéng pú zhī zhàn， qí guó yàn yīng zhé chōng zūn zǔ cuò bài jìn guó zhàn zhēng tú móu shì， yuè wú lì zé zhī zhàn； zhàn guó shí qī de qí
wèi mǎ líng zhī zhàn， yàn qí jí mò zhī zhàn， zhào shē jiù hán pò qín zhī zhàn， qín miè chǔ zhī zhàn； qín mò xiàng yǔ jìn gōng qín jūn de jù lù zhī
zhàn， liú bāng jìn gōng qín jūn de yáo guān zhī zhàn； xī hàn shí qī de hán xìn miè zhào、 gōng qí zhī zhàn， wèi qīng kàng jī xiōng nú rù qīn zhī zhàn，
zhōu yà fū píng dìng wú、 chǔ qī guó pàn luàn zhī zhàn， zhào chōng guó píng dìng xiān líng zhī zhàn； dōng hàn shí qī de gěng yǎn píng dìng gē jù shì lì zhāng bù
zhī zhàn， wú hàn jī miè gē jù shì lì gōng sūn shù zhī zhàn， yuán、 cáo guān dù zhī zhàn， cáo cāo gōng dǎ wū huán zhī zhàn， zhū gé liàng yǔ liú bèi
de“ lóng zhōng duì”， sūn quán yǔ cáo cāo zhēng duó hé féi zhī zhàn， lǚ méng xí qǔ jīng zhōu zhī zhàn； sān guó shí qī de wèi jiāng sī mǎ yì jī miè
mèng dá de shàng yōng zhī zhàn、 píng dìng gōng sūn yuān de liáo dōng zhī zhàn， shǔ xiāng zhū gé liàng wǔ gōng cáo wèi zhī zhàn， wèi miè shǔ zhī zhàn； xī jìn miè
wú zhī zhàn， jìn jiāng liú kūn jìn gōng shí lè zhī zhàn； dōng jìn jī bài qián qín de féi shuǐ zhī zhàn， dōng jìn miè nán yàn、 hòu qín zhī zhàn； nán běi
cháo shí qī de liáng jiāng chén bà xiān píng dìng hóu jǐng pàn luàn zhī zhàn， běi zhōu miè běi qí zhī zhàn； suí yáng dì qióng bīng dú wǔ dǎo zhì wáng guó shì， suí
mò liú wén jìng jìn gōng qū tū tōng de tóng guān zhī zhàn； táng chū lǐ shì mín píng dìng xuē rén gǎo de qiǎn shuǐ yuán zhī zhàn、 jī miè liú wǔ zhōu de hé dōng
zhī zhàn、 wéi gōng wáng shì chōng jī bài dòu jiàn dé de hǔ láo、 luò yáng zhī zhàn， lǐ xiào gōng píng dìng fǔ gōng shí de dān yáng zhī zhàn， lǐ jìng fǎn jī
tū jué zhī zhàn， táng zhōng zōng shí zhāng rén yuàn fǎn jī tū jué shōu fù mò nán zhī zhàn， xiàn zōng shí lǐ sù xuě yè qí xí cài zhōu zhī zhàn； wǔ dài shí
qī de jìn（ hòu táng qián shēn） yǔ hòu liáng zhēng duó hé běi de bǎi xiāng、 wèi zhōu zhī zhàn， hòu jìn yǔ qì dān de yáng chéng zhī zhàn， děng děng。
《 bǎi zhàn qí lüè》 suǒ sōu jí hé cún lù de bǎi gè zhàn（ shì） lì， yī bān dōuyòu zhàn zhēng fā shēng de shí jiān hé zī liào lái yuán， zhè wéi
hòu rén jiǎn suǒ zhàn zhēng zhàn lì zī liào， yán jiū zhōng guó gǔ dài jūn shì shǐ， tí gōng liǎo jí dà fāng biàn。
dì sān、《 bǎi zhàn qí lüè》 liè jǔ liǎo jūn shì dǒu zhēng lǐng yù lǐ cún zài de dà liàng duì lì tǒng yī guān xì， fēn piān lì lùn， duì bǐ
fēn xī， shuō míng xiāng fǎn xiāng chéng de dào lǐ， chōng mǎn biàn zhèng sī xiǎng， shì yī bù xì tǒng quán miàn chǎn shì gǔ dài jūn shì fàn chóu de zhòng yào zhù
zuò。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zuì xiān míng tū chū de tè diǎn。 shū zhōng suǒ liè bǎi zhàn， suī rán gè zì dú lì chéng piān， dàn gè piān
zhī jiān， bìng fēi gū lì bù lián， ér shì zhèng fǎn chéng duì yòu qí nèi zài lián xì。 yóu yú《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng yì shí dào jūn shì shàng de
xǔ duō máo dùn xiàn xiàng dōushì xiāng fǎn xiāng chéng de， yīn 'ér néng cóng qiáng yǔ ruò、 zhòng yǔ guǎ、 xū yǔ shí、 jìn yǔ tuì、 gōng yǔ shǒu、 shèng yǔ
bài、 ān yǔ wēi、 qí yǔ zhèng、 fēn yǔ hé、 ài yǔ wēi、 shǎng yǔ fá、 zhù yǔ kè、 láo yǔ yì、 huǎn yǔ sù、 lì yǔ hài、 qīng yǔ
zhòng、 shēng yǔ sǐ、 jī yǔ bǎo、 yuǎn yǔ jìn、 zhěng yǔ luàn、 nán yǔ yì děng zhèng fǎn liǎng fāng miàn， tí chū zài bù tóng qíng kuàng xià， yào cǎi qǔ
bù tóng de zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ。 wéi rén men yǐ biàn zhèng de guān diǎn fēn xī yán jiū zhàn zhēng， bì miǎn zhù guān zhǐ dǎo shàng de xíng 'ér shàng
xué hé piàn miàn xìng， tí gōng liǎo hěn hǎo de jiè jiàn。 tā cóng zhàn zhēng qiān biàn wàn huà zhè yī kè guān shí jì chū fā， zhǐ jīng chù jí dào máo dùn de
shuāng fāng jì xiāng hù yǐ cún， yòu zài yī dìng tiáo jiàn xià xiāng hù zhuǎn huà de guī lǜ。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zuì wéi kě guì de dì
fāng。 lì rú， tā zài duì“ shèng yǔ bài” zhè duì máo dùn xiàn xiàng de duì bǐ fēn xī zhōng， yǐ jīng rèn shí dào shèng lì zhōng qián cáng zhe shī bài de
zhǒng zǐ， shī bài zhōng bāo hán yòu shèng lì de yīn sù， shèng yǔ bài jiāng zài yī dìng de tiáo jiàn xià xiāng hù zhuǎn huà de guī lǜ xìng。 tā rèn wéi， dǎ
liǎo shèng zhàng zhī hòu“ bù kě jiāo duò， dāng rì yè yán bèi yǐ dài zhī”（《 shèng zhàn》）， rú guǒ“ shì jǐ shèng 'ér fàng yì”（《 yì
zhàn》）， jiù huì fǎn shèng wéi bài。 tā tè bié qiáng diào zhǐ chū， zài qǔ dé shèng lì de xíng shì xià， bù kě má bì dà yì， duì yú lái jiàng
zhī dí，“ bì yào chá qí zhēn wěi， yuǎn míng chì hòu， rì yè shè bèi， bù kě dài hū， yán lìng piān bì zhěng bīng yǐ dài zhī， zé shèng； bù
rán zé bài”（《 jiàng zhàn》）。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào，“ jiāo duò”、“ fàng yì”、“ dài
hū”， jiù shì yóu shèng zhuǎn bài de tiáo jiàn。 tā rèn wéi， zài dǎ liǎo bài zhàng yǐ hòu， bù kě wèi qiè qì něi， zhǐ yào néng“ sī hài zhōng zhī
lì”（《 bài zhàn》）， rèn zhēn jiē shòu jiào xùn， qièshí zuò dào“ zhěng lì qì xiè， jī yáng shì zú”（《 bài zhàn》）， yǎng jīng
xù ruì，“ dài qí kě yòng 'ér shǐ zhī”（《 yǎng zhàn》）， bìng qiě zhèng què shí shī zuò zhàn zhǐ dǎo， xuǎn zé yòu lì zhàn jī，“ hòu bǐ
xiè dài 'ér jī zhī”（《 bài zhàn》）， jiù néng zhuǎn bài wéi shèng。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào， zhuǎn bài wéi shèng de
tiáo jiàn， jiù shì jiē shòu jiào xùn， rèn zhēn bèi zhàn hé zhèng què de zuò zhàn zhǐ dǎo。
《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi，“ zhòng yǔ guǎ” zhè duì máo dùn de shuāng fāng， zài yī dìng de tiáo jiàn xià yě shì xiāng hù zhuǎn huà de。 tā
zhǐ chū， zài dí zhòng wǒ guǎ de xíng shì xià zuò zhàn， zhǐ yào wǒ chōng fēn fā huī zhù guān néng dòng zuò yòng， shí shī zhèng què de zuò zhàn zhǐ dǎo， cǎi
qǔ“ shè xū xíng yǐ fēn qí shì”（《 xíng zhàn》） de“ shì xíng huò dí” zhàn fǎ， jiù kě yǐ shǐ dí rén fēn bīng chù chù fáng wǒ，
“ dí shì jì fēn， qí bīng bì guǎ”（《 xíng zhàn》）， ér wǒ jí zhōng bīng lì dǎ dí yī bù， zài zhàn yì zhàn dǒu shàng chù yú“ yǐ zhòng
jī guǎ”（《 xíng zhàn》） de yòu lì tài shì， jiù kě yǐ gè gè jiān miè dí rén。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào，
shí shī zhèng què de zhù guān zhǐ dǎo， nǎi shì shí xiàn“ dí zhòng wǒ guǎ” xiàng“ dí guǎ wǒ zhòng” zhuǎn huà de gēn běn tiáo jiàn。《 bǎi zhàn qí
lüè》 zài“ zhòng yǔ guǎ” zhè duì máo dùn de shuāng fāng xiāng hù zhuǎn huà wèn tí de rèn shí shàng， yǐ jīng bāo hán yòu zài dí qiáng wǒ ruò de xíng shì
xià， rú hé tōng guò zhù guān nǔ lì， chuàng zào yǐ liè shì bīng lì zhàn shèng yōu shì dí rén de sī xiǎng， zhè shì shí fēn kě guì de。
yòu rú， zài duì“ shēng yǔ sǐ” zhè duì máo dùn de fēn xī zhōng，《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi， duì dí zuò zhàn zhōng， rú guǒ“ lín
zhèn wèi qiè， yù yào shēng， fǎn wéi suǒ shā。”（《 shēng zhàn》） yì sī shì shuō， zuò zhàn zhōng rú guǒ tān shēng pà sǐ， jiù yòu shī bài bèi
shā de wēi xiǎn。 fǎn zhī， rú guǒ néng gòu“ jué qù qí shēng lǜ， zé bì shèng”（《 sǐ zhàn》）。 yì sī shì shuō， zuò zhàn zhōng rú guǒ
bào dìng bì sǐ jué xīn 'ér zhàn， jiù yī dìng néng huò dé shèng lì 'ér shēng cún。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào， shēng yǔ sǐ zài
yī dìng de tiáo jiàn xià yě shì xiāng hù zhuǎn huà de。 tān shēng pà sǐ， shì yóu shēng cún xiàng sǐ wáng zhuǎn huà de tiáo jiàn； ér yīng yǒng fèn zhàn， zé shì
yóu sǐ wáng xiàng shēng cún zhuǎn huà de tiáo jiàn。 suǒ yǐ，《 bǎi zhàn qí lüè》 yuán yǐn《 wú zǐ · zhì bīng》 shuō：“ xìng shēng zé sǐ”
（《 shēng zhàn》），“ bì sǐ zé shēng”（《 sǐ zhàn》）。 zhè wú yí shì fú hé biàn zhèng guān diǎn de zhèng què jié lùn。
zǒng zhī，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng jiào hǎo dì yì shí dào jūn shì dǒu zhēng lǐng yù zhōng yī qiē máo dùn de shuāng fāng， bù dàn xiāng hù yǐ cún
ér gòng chù yú yī gè tǒng yī tǐ zhōng， ér qiě jiāng zài yī dìng de tiáo jiàn xià gè zì xiàng duì lì miàn fāng xiàng zhuǎn huà。 cǐ zhǒng biàn zhèng dì guān chá shì
wù de sī wéi fāng shì， shì yìng yú chōng fēn kěn dìng de。
dì sì、《 bǎi zhàn qí lüè》 zài zhù shù fāng shì hé yǔ yán yùn yòng shàng， yě shì yòu qí xiān míng tè diǎn de。 míng rén lǐ zàn zài《 wǔ
jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ xù》 zhōng zhǐ chū：“ bǎi fǎ ruò chuán， měi fǎ jì jù suǒ yǐ， fù yǐn gǔ jiàngshuài suǒ xíng zhī yòu hé zhě zhèng
zhī”。 zhè dà tǐ shàng gài kuò liǎo《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zhù shù fāng shì shàng de zhù yào tè diǎn。 gāi shū 'àn zhào gǔ dài zuò zhàn shuāng fāng de
gè fāng miàn qíng kuàng（ bāo kuò zhèng zhì de、 jīng jì de、 wài jiāo de、 jūn shì de、 dì lǐ de、 qì xiàng de qíng kuàng， děng děng）， fēn wéi
bǎi zhàn， gè yǐ dān yīn cí（ jì、 móu、 jiān、 xuǎn、 děng děng） shè tiáo lì mù； měi zhàn jì yǐ gǔ dài bīng fǎ wéi yǐ jù chǎn míng bīng jī
fāng lüè， yòu yǐ gǔ dài shìdàng zhàn lì shì lì jiā yǐ yìn zhèng； gè zhàn jì xiāng duì dú lì chéng piān， yòu xiāng hù guān lián chéng zhèng fǎn duì bǐ， lùn
shǐ jié hé、 biàn zhèng fēn xī dì lùn shù liǎo gōng qǔ zhàn shèng zhī dào。 cǐ zhǒng lùn bīng de biān zuǎn tǐ lì hé zhù shù fāng shì， chéng wéi hòu rén yán jiū
bīng xué hé zhù shū lì shuō zhī jiàn。
《 bǎi zhàn qí lüè》 zài yǔ yán wén zì yùn yòng shàng de zuì dà tè diǎn， kě yǐ yòng bā gè zì lái gài kuò， zhè jiù shì： cí jiǎn yì
gāi， tōng sú yì dǒng。 xiàng《 bǎi zhàn qí lüè》 nà yàng yùn yòng jǐ jìn bái huà tǐ lùn bīng zhù shù de gǔ dài bīng shū， zài sòng yǐ qián shì bù duō
jiàn de。 yīn cǐ，《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de chǎn shēng， bù jǐn kāi chuàng liǎo gǔ dài bīng xué yùn yòng tōng sú yǔ yán wén zì zhù shū lì shuō de
xiān lì， ér qiě wéi jìn yī bù chuán bō hé hóng yáng zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng jīng huá， fā huī liǎo jī jí zuò yòng。 míng、 qīng zhī jì，
《 bǎi zhàn qí lüè》 zhī suǒ yǐ bèi bīng jiā yī zài kān xíng， zài shè huì shàng guǎng wéi liú chuán， qí zhòng yào yuán yīn yě zài yú tā tōng sú yì dǒng，
hàoxué hǎo jì。
zōng shàng suǒ shù， bù nán kàn chū，《 bǎi zhàn qí lüè》 zuò wéi yī bù zhuān mén yǐ chǎn shù zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ wéi zhù yào tè
sè de gǔ dài jūn shì lùn zhù， wú yí yìng zài zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng hé jūn shì xué shù fā zhǎn de lì shǐ cháng hé zhōng zhàn yòu zhòng yào wèi
zhì。 qí jià zhí zhù yào yòu 'èr： yī shì tā de sī xiǎng jià zhí。《 bǎi zhàn qí lüè》 zài jì chéng yǐ《 sūn zǐ bīng fǎ》 wéi dài biǎo de gǔ
diǎn bīng xué sī xiǎng de jī chǔ shàng， jié hé lì dài zhàn zhēng shí jiàn jīng yàn suǒ zōng shù hé zǒng jié de nèi róng fēng fù de jūn shì yuán zé， tā cóng kè
guān shí jì chū fā， biàn zhèng dì fēn xī yán jiū zhàn zhēng de sī xiǎng fāng fǎ， bù jǐn duì sòng yǐ hòu jūn shì sī xiǎng de yìng yòng yǔ fā zhǎn chǎn shēng guò
zhòng yào yǐng xiǎng， ér qiě duì wǒ men jīn tiān fēn xī hé yán jiū xiàn dài zhàn zhēng guī lǜ jí qí zhǐ dǎo yuán zé， réng yòu zhòng yào cān kǎo jià zhí。 èr
shì tā de xué shù jià zhí。《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū suǒ cǎi yòng de yǐ dān yīn cí shè tiáo lì mùdì biān zuǎn tǐ lì， yǐ gǔ dài bīng fǎ wéi
lì lùn yǐ jù、 yǐ gǔ dài zhàn lì wéi lùn zhèng shì lì de lùn shǐ jié hé、 zhèng fǎn duì bǐ de zhù shù fāng shì， cóng xiàn cún gǔ dài bīng shū qíng kuàng
kàn shì zuì zǎo de， yīn 'ér， tā zài wǒ guó jūn shì xué shù fā zhǎn shǐ shàng qǐ zhe fā fán qǐ lì de zhòng yào zuò yòng。
《 bái huà bǎi zhàn qí lüè》 yóu tí shì、 yì wén、 yuán wén、 zhù shì、 fù lù wǔ bù fēn zǔ chéng， xiàn yǐ cì zhú xiàng shuō míng rú xià：
（ yī）、“ tí shì”： bāo kuò liǎng bù fènnèi róng， yī shì 'ě yào gài kuò měi piān“ lùn shù” de zhōng xīn nèi róng hé jīng shén shí
zhì， zhǐ chū qí suǒ lùn yǔ gǔ diǎn bīng xué lǐ lùn de yuān yuán guān xì yǐ jí qí kě qǔ xìng huò jú xiàn xìng。 èr shì zhuózhòng pōu xī měi piān“ shǐ
lì” zài zuò zhàn zhǐ dǎo shàng de dé shī yǔ zuò zhàn chéng bài de guān xì， yǐ jí kě gōng jiè jiàn de jīng yàn jiào xùn。 yóu yú gāi shū suǒ yǐn shǐ lì
duō shù bǐ jiào jiǎn lüè， gù bǐ zhě yī bān dū yǐ shǐ lì yuán zhù jìn xíng fēn xī， ér fēn xī zhōng de yǐn wén， fán yǔ《 bǎi zhàn qí lüè》 xiāng
tóng de， bù zài zhù míng chū chù， bù tóng huò wéi qí suǒ wú zhě， jūn kuò zhù chū chù。
（ èr）、“ yì wén”： zài zhōng shí yú yuán yì de qián tí xià， lì qiú zuò dào zhǔn què wú wù、 tōng sú chàng dá、 shēng dòng kě
dú， fú hé jūn shì yòng yǔ。 rú yīn yuán wén chéngfèn cán quē huò guò yú jiǎn lüè 'ér yǐng xiǎng wén yì lián guàn chù， suǒ bǔ zhī yì wén bù fēn， yī
bān dū jiā yuán kuò hào“（）”。
（ sān）、“ yuán wén”： yǐ míng hóng zhì shí qī nián（１５０４ nián） mǎ sī jìn《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ》 kè
běn wéi dǐ běn（ jiǎn chēng“ mǎ běn”）， yǐ míng wàn lì 'èr shí qī nián（１５９９ nián） táng fù chūn《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí
fǎ》 kè běn（ jiǎn chēng“ táng běn”） hé wáng míng hè《 dēng tán bì jiū · bǎi zhàn》 kè běn（ jiǎn chēng“ wáng běn”， dàn gāi kè běn jǐn
cún lù《 bǎi zhàn qí fǎ》 qián jí zhī wǔ shí zhàn）、 chóng zhēn jiǔ nián（１ ６ ３６ nián） suǒ kè《 tāo lüè shì fǎ》 cóng shū shōu lù de
《 bǎi zhàn qí fǎ》 zhī wāng qí cān dìng běn（ jiǎn chēng“ wāng běn”） wéi cān xiào běn， duì zhào yòu guān zhèng shǐ yuán zhù jìn xíng jiàokān de， fán
shì zhòng yào jiàozhèng chù， jūn zài běn shū“ zhù shì” zhōng jiā yǐ shuō míng， bù lìng chū xiào jì。 yuán wén jiàokān zhōng xū yào qiáng diào shuō míng de wèn
tí yòu 'èr：
qí yī、 gāi shū suǒ yǐn gǔ dài bīng fǎ（ jí“ fǎ yuē” nèi róng）， fán yǔ yuán zhù bù tóng qiě yǐng xiǎng yuán yì de， jūn jù yuán zhù
jiàogǎi， bìng zài“ zhù shì” zhōng shuō míng jiàogǎi lǐ yóu； yǐn wén zì cí suī yǔ yuán zhù bù tóng， dàn bù yǐng xiǎng yuán yì de， yī bān zhǐ zhù
míng yuán wén， bù zuò wén zì gǎi dòng； fán yǐn wén tuō lòu chéngfèn， zé bǔ zú hòu jiā fāng kuò hào“ 〔 〕”。
qí 'èr、 gāi shū suǒ yǐn de shǐ lì， fán yǐn wén yǔ shǐ jí xiāng bèi zhě， jūn jù yuán zhù yú yǐ dìng zhèng； yǐn wén zì cí suī yǔ yuán zhù
bù tóng， dàn bìng wèi gǎi biàn yuán yì de， yī bān bù zài gēnggǎi； yǐn wén fán yòu zhòng yào tuō lòu， bù bǔ zé yǐng xiǎng wén yì lián guàn wán zhěng huò
zhě jiǎn shā gāi shū jūn shì tè sè de， zé jù shǐ shū yuán zhù yú yǐ zēng bǔ， suǒ bǔ chéngfèn jiā fāng kuò hào“〔〕”。
（ sì）、“ zhù shì”： lì qiú zhǔn què、 jiǎn míng， yī bān bù zuò zì yuán、 cí yuán kǎo zhèng。 zhù shì de zhù yào nèi róng shì：
shēng pì zì cí shì yì， zhòng yào zhuān yòng shù yǔ， bīng fǎ yǐn wén jí shǐ lì chū chù， lì shǐ rén wù jí dì míng， zhòng yào jiàokān zhù wén hé zú yǐ zhèng míng qí chéng shū shí dài de bì huì wén zì。 zhè lǐ xū yào zhuózhòng shuō míng de， shǐ lì zhōng suǒ shè jí de lì shǐ rén wù， yī bān dū jiā zhù shì， dàn tóng yī rén wù zài bù tóng piān mù zhōng duō cì chū xiàn shí， zhǐ zhù shì shǒu cì； zhàn lì zhōng suǒ shè jí de lì shǐ dì míng， yī bān dū zhù míng jīn dì míng， dàn tóng yī cháo dài de tóng yī dì míng， suī zài bù tóng piān mù shǐ lì zhōng duō cì chū xiàn， zhǐ zhù shì shǒu cì， bù tóng cháo dài de tóng yī dì míng， zé fēn bié zhù shì。
（ wǔ）、“ fù lù”： wéi biàn yú dú zhě liǎo jiě gāi shū de chéng shū shí dài jí zuò zhě děng wèn tí， běn shū mò fù lù zhuō wén 'èr piān：
１、《 bǎi zhàn qí lüè》 bù shì míng dài liú jī de zhù zuò； ２、《 〈 bǎi zhàn qí lüè 〉 biàn wěi》 zhì yí。
bǐ zhě zì zhī xué zhí bó liè， shuǐ píng yòu xiàn， shū zhōng nán miǎn bù zú shèn zhì cuò wù zhī wài， jìng qí dú zhě pī píng zhǐ zhèng。
tā rèn wéi： zhǐ yào“ wò bīng zhě píng shí néng shú yú xīn， ruò jiāng yòu shì 'ér jīng shén chóu dù zhī， jí fū lín dí， yòu néng xiàngjī 'ér yìng zhī yǐ biàn tōng zhī shù”， nà jiù kě yǐ jiàn“ chéng kǎi zòu zhī gōng”。 míng wàn lì 'èr shí qī nián（１５ ９９ nián）， piàoqí jiāng jūn wáng míng hè rèn wéi： gāi shū“ shū zú yǐ qǐ fā hòu rén， ér zhàn dào lüè bèi yǐ” ②。 chóng zhēn jiān zōu fù rèn wéi：“ yǐ cǐ shū jiào zhàn yú xī rén， yòng bīng zhī miào sī guò bàn yǐ”， cháng ruò“ shén míng 'ér shàn yòng zhī， suī yǐ bǎi zhàn 'ér bǎi shèng kě yě” ③。 qīng xián fēng jiān mǎn rén lín guì rèn wéi： shì shū“ qǐ fā shén zhì， huò bù wú suǒ bǔ” ④， děng děng。 cóng míng、 qīng zhū duō lùn bīng zhě de zhè xiē zàn yǔ zhōng， kě yǐ míng xiǎn kàn chū， gāi shū zài wǒ guó bīng xué lǐ lùn fā zhǎn shǐ shàng de zhòng yào yǐng xiǎng hé dì wèi。 zōng guān quán shū， wǒ men rèn wéi，《 bǎi zhàn qí lüè》 yòu rú xià jǐ dà tè diǎn：
dì yī、《 bǎi zhàn qí lüè》 shì zài běi sòng shén zōng cháo bān dìng《 wǔ jīng qī shū》 wéi wǔ xué bì dú kè běn zhī hòu， chǎn shēng de yī
bù bǐ jiào quán miàn xì tǒng dì lùn shù gǔ dài zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ de bīng xué zhuān zhù； tā bù jǐn jì chéng liǎo wǒ guó gǔ dài jūn shì sī
xiǎng de jīng huá， ér qiě duì mǒu xiē wèn tí yòu yī dìng fā zhǎn。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de tè diǎn zhī yī。 míng rén lǐ zàn zài
《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ xù》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū，“ qí mìng míng lì fǎ， duō chū sūn wǔ zǐ、《 wǔ
jīng qī shū》， gài yǐ《 sūn zǐ》 wéi jīng”； wáng míng hè zài qí《 dēng tán bì jiū · ji bǎi zhàn shuō》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí
lüè》 gè kuǎn“ kuǎn xià gè fù hé yú sūn zǐ fǎ， qiě gèng yǐ gǔ rén zhī xíng shì zhèng zhī， lì hài dé shī， zhāo rán yú xīn mù zhī jiān”；
zōu fù zài《 bǎi zhàn shèng fǎ xiǎo yǐn》 zhōng zhǐ chū：《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū“ zì《 jì zhàn》 yǐ zhì《 wàng zhàn》， fán yòu bǎi
piān， jù zì《 wǔ jīng qī shū》 zhōng liú chū”。 cóng yǐ shàng suǒ yǐn bīng jiā de píng yǔ zhōng， wǒ men kě yǐ shí fēn qīng chǔ dì kàn chū《 bǎi
zhàn qí lüè》 yǔ《 wǔ jīng qī shū》， tè bié shì yǔ《 sūn zǐ bīng fǎ》 de yuān yuán guān xì。 gāi shū suǒ yuán yǐn de bǎi tiáo gǔ dài bīng fǎ
（ jí“ fǎ yuē” yǐn wén）， yòu bā shí qī tiáo chū zì sòng shén zōng yuán fēng sān nián（１０ ８０ nián） cháo tíng bān dìng de《 wǔ jīng qī
shū》， ér qí zhōng yǐn zì《 wǔ jīng qī shū》 zhī shǒu《 sūn zǐ bīng fǎ》 de dá liù shí tiáo zhī duō， zhàn quán shū suǒ yǐn gǔ dài bīng fǎ zǒng
tiáo shù de bǎi fēn zhī liù shí， zhàn suǒ yǐn《 wǔ jīng qī shū》 tiáo shù de bǎi fēn zhī liù shí jiǔ。 kě jiàn， shuō《 bǎi zhàn qí lüè》“ yǐ
《 sūn zǐ》 wéi jīng”， shì fú hé shí jì qíng kuàng de。 yóu cǐ kě yǐ jìn yī bù kàn chū，《 bǎi zhàn qí lüè》“ yǐ《 sūn zǐ》 wéi
jīng” de zhù shù mùdì zài yú jiǎng jiě yǐ《 sūn zǐ》 wéi shǒu de《 wǔ jīng qī shū》 bīng jiā jīng diǎn， bìng qiě qià shì tōng guò“ jiě jīng”
ér jì chéng liǎo zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng jīng huá。
dàn shì，《 bǎi zhàn qí lüè》 de kě guì zhī chù， bù jǐn zài yú tā“ yǐ《 sūn zǐ》 wéi jīng” ér jì chéng liǎo sūn zǐ sī xiǎng，
ér qiě gèng zài yú tā duì sūn zǐ sī xiǎng hái yòu mǒu xiē fā zhǎn。 lì rú， guān yú sù zhàn sù jué hé chí jiǔ fáng yù de zuò zhàn yuán zé wèn tí。
《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi， zài wǒ qiáng dí ruò、 wǒ zhòng dí guǎ， shèng lì què yòu bǎ wò de qíng kuàng xià， duì lái fàn zhī dí， yào cǎi qǔ
sù zhàn sù jué de jìn gōng zhàn； dàn zài dí qiáng wǒ ruò、 dí zhòng wǒ guǎ， shèng lì wú bǎ wò de qíng kuàng xià， zé yìng cǎi zhēng chí jiǔ pí dí de
fáng yù zhàn。 zhè zhǒng néng gòu gēn jù dí wǒ lì liàng duì bǐ de shí jì， bù tóng qíng kuàng cǎi qǔ bù tóng zuò zhàn yuán zé de zhǐ dǎo sī xiǎng， bǐ sūn
zǐ dān chún qiáng diào de“ bīng wén zhuō sù， wèi dǔ qiǎo zhī jiǔ”（《 sūn zǐ bīng fǎ · zuò zhàn piān》） de sù shèng lùn zhù zhāng， wú lùn zài
rèn shí shàng， hái shì zài shí jiàn shàng， dōushì gè fā zhǎn。 yòu rú， zài duì dài wéi kùn dí rén de wèn tí shàng， sūn zǐ zhù zhāng“ wéi shī bì
jué”（《 sūn zǐ bīng fǎ · jūn zhēng piān》）。 dàn zài shénme qíng kuàng xià， bāo wéi dí rén yào liú yòu quē kǒu， sūn zǐ bìng méi yòu zuò jù
tǐ chǎn shù。 yīn cǐ， jì rán qiáng diào“ bì jué”， jiù yì wèi zhe bù lùn zài hé zhǒng qíng kuàng xià， bāo wéi dí réndōu bì xū liú yòu quē
kǒu。 zhè zhǒng jué duì huà de zhù zhāng， róng yì dǎo zhì zhàn zhēng zhǐ dǎo shàng de xíng 'ér shàng xué， yīn 'ér shí jiàn shàng jí yì yí wù zhàn jī yǐ zhì zāo
shòu cuò bài。 dàn《 bǎi zhàn qí lüè》 suǒ zhù zhāng de“ wéi qí sì miàn， xū kāi yī jiǎo”（《 wéi zhàn》）， shì zhǐ zài gōng chéng zuò zhàn
tiáo jiàn xià suǒ yìng cǎi qǔ de zhǐ dǎo yuán zé。 zhè yǔ sūn zǐ“ wéi shī bì jué” de hán yì shì bù wán quán xiāng tóng de。 zài gǔ dài gōng chéng jì
shù zhuāng bèi luò hòu， tè bié shì zài méi yòu huò quē shǎo gōng chéng huǒ qì de tiáo jiàn xià， dān píng xióng hòu de bīng lì shǐ yòng dāo qiāng gē máo jiàn jǐ duì
gù shǒu jiān chéng de dí rén shí shī qiáng gōng yìng dǎ， wǎng wǎng shāng wáng dà 'ér zòu xiào xiǎo。 rú guǒ cǎi qǔ xū liú quē kǒu“ yǐ shì shēng lù”， jiù
néng yòu shǐ dí rén tuō lí jiān chéng gù lěi， cóng 'ér zào chéng zài yùn dòng zhōng jiān dí de jī huì。 zhè yàng， jì kě pò dí zhī jūn， yòu néng bá dí
zhī chéng。 zài rú， guān yú jìn gōng zuò zhàn zhōng zhuī jī bài dí wèn tí。 sūn zǐ zhù zhāng“ guī shī wù 'è”、“ qióng kòu wù pò”（《 sūn
zǐ bīng fǎ · jūn zhēng piān》）； ér《 bǎi zhàn qí lüè》 zé zhù zhāng， duì yú qǐ tú bǎo cún shí lì，“ suī tuì zǒu fēi bài yě， bì yòu
qí yě”（《 zhú zhàn》） de dí rén， bù yào cōng máng zhuī jī，“ yí zhěng bīng huǎn zhuī”， yǐ fáng zhōng“ qí” shàngdàng。 dàn duì què
shǔ kuì bài zhī dí， zé yìng“ zòng bīng zhuī jī”， wù qiú jiān miè。 zhè zhǒng qū bié bù tóng qíng kuàng， cǎi qǔ bù tóng zuò zhàn zhǐ dǎo de sī
xiǎng， bǐ sūn zǐ de piàn miàn zhù zhāng， shì gèng jiā fú hé kè guān shí jì hé zhàn zhēng shí jiàn de xū yào。
dì 'èr、《 bǎi zhàn qí lüè》 bù jǐn jì chéng hé fā zhǎn liǎo wǒ guó gǔ dài de jūn shì sī xiǎng， ér qiě sōu jí hé cún lù liǎo dà liàng gǔ
dài zhàn zhēng zhàn lì zī liào。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de yòu yī tè diǎn。 tā sōu jí liǎo zì chūn qiū qì wǔ dài yī qiān liù bǎi sì shí
wǔ nián（ zuì zǎo de zhàn lì shì gōng yuán qián ７００ nián chūn qiū chū qī de chǔ jiǎo zhī zhàn， zuì wǎn de zhàn lì shì gōng yuán９４５ nián wǔ dài
mò qī de hòu jìn yǔ qì dān de yáng chéng zhī zhàn） jiān sǎnjiàn yú 'èr shí yī zhǒng shǐ jí de gè zhǒng lèi xíng de zhàn（ shì） lì bǎi lì。 qí zhōng
guī mó jiào dà、 yǐng xiǎng jiào shēn、 tè diǎn xiān míng de zhàn（ shì） lì yòu： chūn qiū shí qī de qí lǔ cháng sháo zhī zhàn， chǔ sòng hóng shuǐ zhī
zhàn， jìn chǔ chéng pú zhī zhàn， qí guó yàn yīng zhé chōng zūn zǔ cuò bài jìn guó zhàn zhēng tú móu shì， yuè wú lì zé zhī zhàn； zhàn guó shí qī de qí
wèi mǎ líng zhī zhàn， yàn qí jí mò zhī zhàn， zhào shē jiù hán pò qín zhī zhàn， qín miè chǔ zhī zhàn； qín mò xiàng yǔ jìn gōng qín jūn de jù lù zhī
zhàn， liú bāng jìn gōng qín jūn de yáo guān zhī zhàn； xī hàn shí qī de hán xìn miè zhào、 gōng qí zhī zhàn， wèi qīng kàng jī xiōng nú rù qīn zhī zhàn，
zhōu yà fū píng dìng wú、 chǔ qī guó pàn luàn zhī zhàn， zhào chōng guó píng dìng xiān líng zhī zhàn； dōng hàn shí qī de gěng yǎn píng dìng gē jù shì lì zhāng bù
zhī zhàn， wú hàn jī miè gē jù shì lì gōng sūn shù zhī zhàn， yuán、 cáo guān dù zhī zhàn， cáo cāo gōng dǎ wū huán zhī zhàn， zhū gé liàng yǔ liú bèi
de“ lóng zhōng duì”， sūn quán yǔ cáo cāo zhēng duó hé féi zhī zhàn， lǚ méng xí qǔ jīng zhōu zhī zhàn； sān guó shí qī de wèi jiāng sī mǎ yì jī miè
mèng dá de shàng yōng zhī zhàn、 píng dìng gōng sūn yuān de liáo dōng zhī zhàn， shǔ xiāng zhū gé liàng wǔ gōng cáo wèi zhī zhàn， wèi miè shǔ zhī zhàn； xī jìn miè
wú zhī zhàn， jìn jiāng liú kūn jìn gōng shí lè zhī zhàn； dōng jìn jī bài qián qín de féi shuǐ zhī zhàn， dōng jìn miè nán yàn、 hòu qín zhī zhàn； nán běi
cháo shí qī de liáng jiāng chén bà xiān píng dìng hóu jǐng pàn luàn zhī zhàn， běi zhōu miè běi qí zhī zhàn； suí yáng dì qióng bīng dú wǔ dǎo zhì wáng guó shì， suí
mò liú wén jìng jìn gōng qū tū tōng de tóng guān zhī zhàn； táng chū lǐ shì mín píng dìng xuē rén gǎo de qiǎn shuǐ yuán zhī zhàn、 jī miè liú wǔ zhōu de hé dōng
zhī zhàn、 wéi gōng wáng shì chōng jī bài dòu jiàn dé de hǔ láo、 luò yáng zhī zhàn， lǐ xiào gōng píng dìng fǔ gōng shí de dān yáng zhī zhàn， lǐ jìng fǎn jī
tū jué zhī zhàn， táng zhōng zōng shí zhāng rén yuàn fǎn jī tū jué shōu fù mò nán zhī zhàn， xiàn zōng shí lǐ sù xuě yè qí xí cài zhōu zhī zhàn； wǔ dài shí
qī de jìn（ hòu táng qián shēn） yǔ hòu liáng zhēng duó hé běi de bǎi xiāng、 wèi zhōu zhī zhàn， hòu jìn yǔ qì dān de yáng chéng zhī zhàn， děng děng。
《 bǎi zhàn qí lüè》 suǒ sōu jí hé cún lù de bǎi gè zhàn（ shì） lì， yī bān dōuyòu zhàn zhēng fā shēng de shí jiān hé zī liào lái yuán， zhè wéi
hòu rén jiǎn suǒ zhàn zhēng zhàn lì zī liào， yán jiū zhōng guó gǔ dài jūn shì shǐ， tí gōng liǎo jí dà fāng biàn。
dì sān、《 bǎi zhàn qí lüè》 liè jǔ liǎo jūn shì dǒu zhēng lǐng yù lǐ cún zài de dà liàng duì lì tǒng yī guān xì， fēn piān lì lùn， duì bǐ
fēn xī， shuō míng xiāng fǎn xiāng chéng de dào lǐ， chōng mǎn biàn zhèng sī xiǎng， shì yī bù xì tǒng quán miàn chǎn shì gǔ dài jūn shì fàn chóu de zhòng yào zhù
zuò。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zuì xiān míng tū chū de tè diǎn。 shū zhōng suǒ liè bǎi zhàn， suī rán gè zì dú lì chéng piān， dàn gè piān
zhī jiān， bìng fēi gū lì bù lián， ér shì zhèng fǎn chéng duì yòu qí nèi zài lián xì。 yóu yú《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng yì shí dào jūn shì shàng de
xǔ duō máo dùn xiàn xiàng dōushì xiāng fǎn xiāng chéng de， yīn 'ér néng cóng qiáng yǔ ruò、 zhòng yǔ guǎ、 xū yǔ shí、 jìn yǔ tuì、 gōng yǔ shǒu、 shèng yǔ
bài、 ān yǔ wēi、 qí yǔ zhèng、 fēn yǔ hé、 ài yǔ wēi、 shǎng yǔ fá、 zhù yǔ kè、 láo yǔ yì、 huǎn yǔ sù、 lì yǔ hài、 qīng yǔ
zhòng、 shēng yǔ sǐ、 jī yǔ bǎo、 yuǎn yǔ jìn、 zhěng yǔ luàn、 nán yǔ yì děng zhèng fǎn liǎng fāng miàn， tí chū zài bù tóng qíng kuàng xià， yào cǎi qǔ
bù tóng de zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ。 wéi rén men yǐ biàn zhèng de guān diǎn fēn xī yán jiū zhàn zhēng， bì miǎn zhù guān zhǐ dǎo shàng de xíng 'ér shàng
xué hé piàn miàn xìng， tí gōng liǎo hěn hǎo de jiè jiàn。 tā cóng zhàn zhēng qiān biàn wàn huà zhè yī kè guān shí jì chū fā， zhǐ jīng chù jí dào máo dùn de
shuāng fāng jì xiāng hù yǐ cún， yòu zài yī dìng tiáo jiàn xià xiāng hù zhuǎn huà de guī lǜ。 zhè shì《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zuì wéi kě guì de dì
fāng。 lì rú， tā zài duì“ shèng yǔ bài” zhè duì máo dùn xiàn xiàng de duì bǐ fēn xī zhōng， yǐ jīng rèn shí dào shèng lì zhōng qián cáng zhe shī bài de
zhǒng zǐ， shī bài zhōng bāo hán yòu shèng lì de yīn sù， shèng yǔ bài jiāng zài yī dìng de tiáo jiàn xià xiāng hù zhuǎn huà de guī lǜ xìng。 tā rèn wéi， dǎ
liǎo shèng zhàng zhī hòu“ bù kě jiāo duò， dāng rì yè yán bèi yǐ dài zhī”（《 shèng zhàn》）， rú guǒ“ shì jǐ shèng 'ér fàng yì”（《 yì
zhàn》）， jiù huì fǎn shèng wéi bài。 tā tè bié qiáng diào zhǐ chū， zài qǔ dé shèng lì de xíng shì xià， bù kě má bì dà yì， duì yú lái jiàng
zhī dí，“ bì yào chá qí zhēn wěi， yuǎn míng chì hòu， rì yè shè bèi， bù kě dài hū， yán lìng piān bì zhěng bīng yǐ dài zhī， zé shèng； bù
rán zé bài”（《 jiàng zhàn》）。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào，“ jiāo duò”、“ fàng yì”、“ dài
hū”， jiù shì yóu shèng zhuǎn bài de tiáo jiàn。 tā rèn wéi， zài dǎ liǎo bài zhàng yǐ hòu， bù kě wèi qiè qì něi， zhǐ yào néng“ sī hài zhōng zhī
lì”（《 bài zhàn》）， rèn zhēn jiē shòu jiào xùn， qièshí zuò dào“ zhěng lì qì xiè， jī yáng shì zú”（《 bài zhàn》）， yǎng jīng
xù ruì，“ dài qí kě yòng 'ér shǐ zhī”（《 yǎng zhàn》）， bìng qiě zhèng què shí shī zuò zhàn zhǐ dǎo， xuǎn zé yòu lì zhàn jī，“ hòu bǐ
xiè dài 'ér jī zhī”（《 bài zhàn》）， jiù néng zhuǎn bài wéi shèng。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào， zhuǎn bài wéi shèng de
tiáo jiàn， jiù shì jiē shòu jiào xùn， rèn zhēn bèi zhàn hé zhèng què de zuò zhàn zhǐ dǎo。
《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi，“ zhòng yǔ guǎ” zhè duì máo dùn de shuāng fāng， zài yī dìng de tiáo jiàn xià yě shì xiāng hù zhuǎn huà de。 tā
zhǐ chū， zài dí zhòng wǒ guǎ de xíng shì xià zuò zhàn， zhǐ yào wǒ chōng fēn fā huī zhù guān néng dòng zuò yòng， shí shī zhèng què de zuò zhàn zhǐ dǎo， cǎi
qǔ“ shè xū xíng yǐ fēn qí shì”（《 xíng zhàn》） de“ shì xíng huò dí” zhàn fǎ， jiù kě yǐ shǐ dí rén fēn bīng chù chù fáng wǒ，
“ dí shì jì fēn， qí bīng bì guǎ”（《 xíng zhàn》）， ér wǒ jí zhōng bīng lì dǎ dí yī bù， zài zhàn yì zhàn dǒu shàng chù yú“ yǐ zhòng
jī guǎ”（《 xíng zhàn》） de yòu lì tài shì， jiù kě yǐ gè gè jiān miè dí rén。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào，
shí shī zhèng què de zhù guān zhǐ dǎo， nǎi shì shí xiàn“ dí zhòng wǒ guǎ” xiàng“ dí guǎ wǒ zhòng” zhuǎn huà de gēn běn tiáo jiàn。《 bǎi zhàn qí
lüè》 zài“ zhòng yǔ guǎ” zhè duì máo dùn de shuāng fāng xiāng hù zhuǎn huà wèn tí de rèn shí shàng， yǐ jīng bāo hán yòu zài dí qiáng wǒ ruò de xíng shì
xià， rú hé tōng guò zhù guān nǔ lì， chuàng zào yǐ liè shì bīng lì zhàn shèng yōu shì dí rén de sī xiǎng， zhè shì shí fēn kě guì de。
yòu rú， zài duì“ shēng yǔ sǐ” zhè duì máo dùn de fēn xī zhōng，《 bǎi zhàn qí lüè》 rèn wéi， duì dí zuò zhàn zhōng， rú guǒ“ lín
zhèn wèi qiè， yù yào shēng， fǎn wéi suǒ shā。”（《 shēng zhàn》） yì sī shì shuō， zuò zhàn zhōng rú guǒ tān shēng pà sǐ， jiù yòu shī bài bèi
shā de wēi xiǎn。 fǎn zhī， rú guǒ néng gòu“ jué qù qí shēng lǜ， zé bì shèng”（《 sǐ zhàn》）。 yì sī shì shuō， zuò zhàn zhōng rú guǒ
bào dìng bì sǐ jué xīn 'ér zhàn， jiù yī dìng néng huò dé shèng lì 'ér shēng cún。 kě jiàn，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng rèn shí dào， shēng yǔ sǐ zài
yī dìng de tiáo jiàn xià yě shì xiāng hù zhuǎn huà de。 tān shēng pà sǐ， shì yóu shēng cún xiàng sǐ wáng zhuǎn huà de tiáo jiàn； ér yīng yǒng fèn zhàn， zé shì
yóu sǐ wáng xiàng shēng cún zhuǎn huà de tiáo jiàn。 suǒ yǐ，《 bǎi zhàn qí lüè》 yuán yǐn《 wú zǐ · zhì bīng》 shuō：“ xìng shēng zé sǐ”
（《 shēng zhàn》），“ bì sǐ zé shēng”（《 sǐ zhàn》）。 zhè wú yí shì fú hé biàn zhèng guān diǎn de zhèng què jié lùn。
zǒng zhī，《 bǎi zhàn qí lüè》 yǐ jīng jiào hǎo dì yì shí dào jūn shì dǒu zhēng lǐng yù zhōng yī qiē máo dùn de shuāng fāng， bù dàn xiāng hù yǐ cún
ér gòng chù yú yī gè tǒng yī tǐ zhōng， ér qiě jiāng zài yī dìng de tiáo jiàn xià gè zì xiàng duì lì miàn fāng xiàng zhuǎn huà。 cǐ zhǒng biàn zhèng dì guān chá shì
wù de sī wéi fāng shì， shì yìng yú chōng fēn kěn dìng de。
dì sì、《 bǎi zhàn qí lüè》 zài zhù shù fāng shì hé yǔ yán yùn yòng shàng， yě shì yòu qí xiān míng tè diǎn de。 míng rén lǐ zàn zài《 wǔ
jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ xù》 zhōng zhǐ chū：“ bǎi fǎ ruò chuán， měi fǎ jì jù suǒ yǐ， fù yǐn gǔ jiàngshuài suǒ xíng zhī yòu hé zhě zhèng
zhī”。 zhè dà tǐ shàng gài kuò liǎo《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū zhù shù fāng shì shàng de zhù yào tè diǎn。 gāi shū 'àn zhào gǔ dài zuò zhàn shuāng fāng de
gè fāng miàn qíng kuàng（ bāo kuò zhèng zhì de、 jīng jì de、 wài jiāo de、 jūn shì de、 dì lǐ de、 qì xiàng de qíng kuàng， děng děng）， fēn wéi
bǎi zhàn， gè yǐ dān yīn cí（ jì、 móu、 jiān、 xuǎn、 děng děng） shè tiáo lì mù； měi zhàn jì yǐ gǔ dài bīng fǎ wéi yǐ jù chǎn míng bīng jī
fāng lüè， yòu yǐ gǔ dài shìdàng zhàn lì shì lì jiā yǐ yìn zhèng； gè zhàn jì xiāng duì dú lì chéng piān， yòu xiāng hù guān lián chéng zhèng fǎn duì bǐ， lùn
shǐ jié hé、 biàn zhèng fēn xī dì lùn shù liǎo gōng qǔ zhàn shèng zhī dào。 cǐ zhǒng lùn bīng de biān zuǎn tǐ lì hé zhù shù fāng shì， chéng wéi hòu rén yán jiū
bīng xué hé zhù shū lì shuō zhī jiàn。
《 bǎi zhàn qí lüè》 zài yǔ yán wén zì yùn yòng shàng de zuì dà tè diǎn， kě yǐ yòng bā gè zì lái gài kuò， zhè jiù shì： cí jiǎn yì
gāi， tōng sú yì dǒng。 xiàng《 bǎi zhàn qí lüè》 nà yàng yùn yòng jǐ jìn bái huà tǐ lùn bīng zhù shù de gǔ dài bīng shū， zài sòng yǐ qián shì bù duō
jiàn de。 yīn cǐ，《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū de chǎn shēng， bù jǐn kāi chuàng liǎo gǔ dài bīng xué yùn yòng tōng sú yǔ yán wén zì zhù shū lì shuō de
xiān lì， ér qiě wéi jìn yī bù chuán bō hé hóng yáng zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng jīng huá， fā huī liǎo jī jí zuò yòng。 míng、 qīng zhī jì，
《 bǎi zhàn qí lüè》 zhī suǒ yǐ bèi bīng jiā yī zài kān xíng， zài shè huì shàng guǎng wéi liú chuán， qí zhòng yào yuán yīn yě zài yú tā tōng sú yì dǒng，
hàoxué hǎo jì。
zōng shàng suǒ shù， bù nán kàn chū，《 bǎi zhàn qí lüè》 zuò wéi yī bù zhuān mén yǐ chǎn shù zuò zhàn yuán zé hé zuò zhàn fāng fǎ wéi zhù yào tè
sè de gǔ dài jūn shì lùn zhù， wú yí yìng zài zhōng guó gǔ dài jūn shì sī xiǎng hé jūn shì xué shù fā zhǎn de lì shǐ cháng hé zhōng zhàn yòu zhòng yào wèi
zhì。 qí jià zhí zhù yào yòu 'èr： yī shì tā de sī xiǎng jià zhí。《 bǎi zhàn qí lüè》 zài jì chéng yǐ《 sūn zǐ bīng fǎ》 wéi dài biǎo de gǔ
diǎn bīng xué sī xiǎng de jī chǔ shàng， jié hé lì dài zhàn zhēng shí jiàn jīng yàn suǒ zōng shù hé zǒng jié de nèi róng fēng fù de jūn shì yuán zé， tā cóng kè
guān shí jì chū fā， biàn zhèng dì fēn xī yán jiū zhàn zhēng de sī xiǎng fāng fǎ， bù jǐn duì sòng yǐ hòu jūn shì sī xiǎng de yìng yòng yǔ fā zhǎn chǎn shēng guò
zhòng yào yǐng xiǎng， ér qiě duì wǒ men jīn tiān fēn xī hé yán jiū xiàn dài zhàn zhēng guī lǜ jí qí zhǐ dǎo yuán zé， réng yòu zhòng yào cān kǎo jià zhí。 èr
shì tā de xué shù jià zhí。《 bǎi zhàn qí lüè》 yī shū suǒ cǎi yòng de yǐ dān yīn cí shè tiáo lì mùdì biān zuǎn tǐ lì， yǐ gǔ dài bīng fǎ wéi
lì lùn yǐ jù、 yǐ gǔ dài zhàn lì wéi lùn zhèng shì lì de lùn shǐ jié hé、 zhèng fǎn duì bǐ de zhù shù fāng shì， cóng xiàn cún gǔ dài bīng shū qíng kuàng
kàn shì zuì zǎo de， yīn 'ér， tā zài wǒ guó jūn shì xué shù fā zhǎn shǐ shàng qǐ zhe fā fán qǐ lì de zhòng yào zuò yòng。
《 bái huà bǎi zhàn qí lüè》 yóu tí shì、 yì wén、 yuán wén、 zhù shì、 fù lù wǔ bù fēn zǔ chéng， xiàn yǐ cì zhú xiàng shuō míng rú xià：
（ yī）、“ tí shì”： bāo kuò liǎng bù fènnèi róng， yī shì 'ě yào gài kuò měi piān“ lùn shù” de zhōng xīn nèi róng hé jīng shén shí
zhì， zhǐ chū qí suǒ lùn yǔ gǔ diǎn bīng xué lǐ lùn de yuān yuán guān xì yǐ jí qí kě qǔ xìng huò jú xiàn xìng。 èr shì zhuózhòng pōu xī měi piān“ shǐ
lì” zài zuò zhàn zhǐ dǎo shàng de dé shī yǔ zuò zhàn chéng bài de guān xì， yǐ jí kě gōng jiè jiàn de jīng yàn jiào xùn。 yóu yú gāi shū suǒ yǐn shǐ lì
duō shù bǐ jiào jiǎn lüè， gù bǐ zhě yī bān dū yǐ shǐ lì yuán zhù jìn xíng fēn xī， ér fēn xī zhōng de yǐn wén， fán yǔ《 bǎi zhàn qí lüè》 xiāng
tóng de， bù zài zhù míng chū chù， bù tóng huò wéi qí suǒ wú zhě， jūn kuò zhù chū chù。
（ èr）、“ yì wén”： zài zhōng shí yú yuán yì de qián tí xià， lì qiú zuò dào zhǔn què wú wù、 tōng sú chàng dá、 shēng dòng kě
dú， fú hé jūn shì yòng yǔ。 rú yīn yuán wén chéngfèn cán quē huò guò yú jiǎn lüè 'ér yǐng xiǎng wén yì lián guàn chù， suǒ bǔ zhī yì wén bù fēn， yī
bān dū jiā yuán kuò hào“（）”。
（ sān）、“ yuán wén”： yǐ míng hóng zhì shí qī nián（１５０４ nián） mǎ sī jìn《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí fǎ》 kè
běn wéi dǐ běn（ jiǎn chēng“ mǎ běn”）， yǐ míng wàn lì 'èr shí qī nián（１５９９ nián） táng fù chūn《 wǔ jīng zǒng yào · bǎi zhàn qí
fǎ》 kè běn（ jiǎn chēng“ táng běn”） hé wáng míng hè《 dēng tán bì jiū · bǎi zhàn》 kè běn（ jiǎn chēng“ wáng běn”， dàn gāi kè běn jǐn
cún lù《 bǎi zhàn qí fǎ》 qián jí zhī wǔ shí zhàn）、 chóng zhēn jiǔ nián（１ ６ ３６ nián） suǒ kè《 tāo lüè shì fǎ》 cóng shū shōu lù de
《 bǎi zhàn qí fǎ》 zhī wāng qí cān dìng běn（ jiǎn chēng“ wāng běn”） wéi cān xiào běn， duì zhào yòu guān zhèng shǐ yuán zhù jìn xíng jiàokān de， fán
shì zhòng yào jiàozhèng chù， jūn zài běn shū“ zhù shì” zhōng jiā yǐ shuō míng， bù lìng chū xiào jì。 yuán wén jiàokān zhōng xū yào qiáng diào shuō míng de wèn
tí yòu 'èr：
qí yī、 gāi shū suǒ yǐn gǔ dài bīng fǎ（ jí“ fǎ yuē” nèi róng）， fán yǔ yuán zhù bù tóng qiě yǐng xiǎng yuán yì de， jūn jù yuán zhù
jiàogǎi， bìng zài“ zhù shì” zhōng shuō míng jiàogǎi lǐ yóu； yǐn wén zì cí suī yǔ yuán zhù bù tóng， dàn bù yǐng xiǎng yuán yì de， yī bān zhǐ zhù
míng yuán wén， bù zuò wén zì gǎi dòng； fán yǐn wén tuō lòu chéngfèn， zé bǔ zú hòu jiā fāng kuò hào“ 〔 〕”。
qí 'èr、 gāi shū suǒ yǐn de shǐ lì， fán yǐn wén yǔ shǐ jí xiāng bèi zhě， jūn jù yuán zhù yú yǐ dìng zhèng； yǐn wén zì cí suī yǔ yuán zhù
bù tóng， dàn bìng wèi gǎi biàn yuán yì de， yī bān bù zài gēnggǎi； yǐn wén fán yòu zhòng yào tuō lòu， bù bǔ zé yǐng xiǎng wén yì lián guàn wán zhěng huò
zhě jiǎn shā gāi shū jūn shì tè sè de， zé jù shǐ shū yuán zhù yú yǐ zēng bǔ， suǒ bǔ chéngfèn jiā fāng kuò hào“〔〕”。
（ sì）、“ zhù shì”： lì qiú zhǔn què、 jiǎn míng， yī bān bù zuò zì yuán、 cí yuán kǎo zhèng。 zhù shì de zhù yào nèi róng shì：
shēng pì zì cí shì yì， zhòng yào zhuān yòng shù yǔ， bīng fǎ yǐn wén jí shǐ lì chū chù， lì shǐ rén wù jí dì míng， zhòng yào jiàokān zhù wén hé zú yǐ zhèng míng qí chéng shū shí dài de bì huì wén zì。 zhè lǐ xū yào zhuózhòng shuō míng de， shǐ lì zhōng suǒ shè jí de lì shǐ rén wù， yī bān dū jiā zhù shì， dàn tóng yī rén wù zài bù tóng piān mù zhōng duō cì chū xiàn shí， zhǐ zhù shì shǒu cì； zhàn lì zhōng suǒ shè jí de lì shǐ dì míng， yī bān dū zhù míng jīn dì míng， dàn tóng yī cháo dài de tóng yī dì míng， suī zài bù tóng piān mù shǐ lì zhōng duō cì chū xiàn， zhǐ zhù shì shǒu cì， bù tóng cháo dài de tóng yī dì míng， zé fēn bié zhù shì。
（ wǔ）、“ fù lù”： wéi biàn yú dú zhě liǎo jiě gāi shū de chéng shū shí dài jí zuò zhě děng wèn tí， běn shū mò fù lù zhuō wén 'èr piān：
１、《 bǎi zhàn qí lüè》 bù shì míng dài liú jī de zhù zuò； ２、《 〈 bǎi zhàn qí lüè 〉 biàn wěi》 zhì yí。
bǐ zhě zì zhī xué zhí bó liè， shuǐ píng yòu xiàn， shū zhōng nán miǎn bù zú shèn zhì cuò wù zhī wài， jìng qí dú zhě pī píng zhǐ zhèng。
yù lí zǐ， míng liú jī zhù， liú jī， zì bó wēn， fēng chéng yì bó。
《 yù lí zǐ》 yǔ qí tā bǐ jì zá lù bù tóng， duō lùn shuō yǔ pì yù， gù biān rù sǎnwén lèi。
《 yù lí zǐ》 yǔ qí tā bǐ jì zá lù bù tóng， duō lùn shuō yǔ pì yù， gù biān rù sǎnwén lèi。
guó chū lǐ xián lù， yī juàn， yuán wén wèi tí zhuàn zhě xìng shì。 yī shuō liú jī zhuàn。 sì kù quán shū zǒng mù juàn wǔ 'èr jì： ‘ cǐ shū yì wén zhì、 qiān qǐng táng shū mù jiē zuò jī zhuàn。 rán lù zhōng suǒ zài， jí míng tài zǔ rèn yòng jī jí yè chēn、 zhāng yì、 sòng lián sì rén shì， qiě yòu jī chí yì guī lǐ， jū jiā yī yuè 'ér hōng zhī wén， zé fēi jī suǒ zuò shěn yǐ。 ’ gù jué míng， bù qǔ liú jī shuō。
guó chū lǐ xián lù yī juàn（ zhè jiāng fàn mào zhù jiā tiān yī gé cáng běn）
jiù běn tí míng liú jī zhuàn jī zì bó wēn qīng tián rén yuán zhì shùn zhòngjǔ jìn shì chú gāo 'ān chéng bà qù xuán qǐ wéi jiāng zhè rú xué fù tí jǔ zài tóu hé guī fù bì wéi yuán shuài fǔ dū shì wéi fāng guó zhēn suǒ gòu jī guǎn shào xīng hòu cóng shū mù lū yí xùn jiǎo bǔ shān kòu zhí zhèng zhě yì qí gōng jǐn shòu zǒng guǎn fǔ pàn suì qì guān hái lǐ míng chū pìn rù lǐ xián guǎn cān yù jī mì bài yù shǐ zhōng chéng jiān tài shǐ lìng yòu shòu hóng wén guǎn xué shì xù gōng fēng chéng yì bó zhèng dé jiǔ nián zhuī shì wén chéng shì jì jù míng shǐ běn chuán cǐ shū yì wén zhì qiān qǐng táng shū mù jiē zuò jī zhuàn rán lù zhōng suǒ zài jí míng tài zǔ rèn yòng jī jí yè chēn zhāng yì sòng lián sì rén shì qiě yòu jī chí yì guī lǐ jū jiā yī yuè 'ér hōng zhī wén zé fēi jī suǒ zuò shěn yǐ qí zhōng jì shù duō yǔ shǐ chuán xiāng hé wú tā yì tóng yòu jī yì jiē zài qí zú shí shì 'ér sòng lián dé zuì xǐ shǔ shì zé wú zhī yè chēn shì jì yì shèn liáo liáo gài hòu rén zá cǎi chéng shū gù xiáng lüè bù tóng rú cǐ yě（ sì kù quán shū zǒng mù · shǐ bù · zá shǐ lèi cún mù）
guó chū lǐ xián lù yī juàn（ zhè jiāng fàn mào zhù jiā tiān yī gé cáng běn）
jiù běn tí míng liú jī zhuàn jī zì bó wēn qīng tián rén yuán zhì shùn zhòngjǔ jìn shì chú gāo 'ān chéng bà qù xuán qǐ wéi jiāng zhè rú xué fù tí jǔ zài tóu hé guī fù bì wéi yuán shuài fǔ dū shì wéi fāng guó zhēn suǒ gòu jī guǎn shào xīng hòu cóng shū mù lū yí xùn jiǎo bǔ shān kòu zhí zhèng zhě yì qí gōng jǐn shòu zǒng guǎn fǔ pàn suì qì guān hái lǐ míng chū pìn rù lǐ xián guǎn cān yù jī mì bài yù shǐ zhōng chéng jiān tài shǐ lìng yòu shòu hóng wén guǎn xué shì xù gōng fēng chéng yì bó zhèng dé jiǔ nián zhuī shì wén chéng shì jì jù míng shǐ běn chuán cǐ shū yì wén zhì qiān qǐng táng shū mù jiē zuò jī zhuàn rán lù zhōng suǒ zài jí míng tài zǔ rèn yòng jī jí yè chēn zhāng yì sòng lián sì rén shì qiě yòu jī chí yì guī lǐ jū jiā yī yuè 'ér hōng zhī wén zé fēi jī suǒ zuò shěn yǐ qí zhōng jì shù duō yǔ shǐ chuán xiāng hé wú tā yì tóng yòu jī yì jiē zài qí zú shí shì 'ér sòng lián dé zuì xǐ shǔ shì zé wú zhī yè chēn shì jì yì shèn liáo liáo gài hòu rén zá cǎi chéng shū gù xiáng lüè bù tóng rú cǐ yě（ sì kù quán shū zǒng mù · shǐ bù · zá shǐ lèi cún mù）