《 shèn zǐ》 shì zhàn guó shí qī fǎ jiā dài biǎo shèn dào děng rén suǒ zhù。 shèn dào（ yuē gōng yuán qián 390 nián ～ gōng yuán qián 315 nián）， zhào guó rén， yuán lái xué xí dào jiā sī xiǎng， shì cóng dào jiā zhōng fēn chū lái de fǎ jiā dài biǎo rén wù。 qí xuān wáng shí tā céng cháng qī zài jì xià jiǎng xué， duì yú fǎ jiā sī xiǎng zài qí guó de chuán bō zuò chū liǎo gòng xiàn。《 shǐ jì》 shuō tā yòu《 shí 'èr lùn》，《 hàn shū · yì wén zhì》 de fǎ jiā lèi zhù lù liǎo《 shèn zǐ》 sì shí 'èr piān。 hòu lái hěn duō dū shī chuán liǎo，《 shèn zǐ》 xiàn cún yòu《 wēi dé》、《 yīn xún》、《 mín zá》、《 dé lì》、《 jūn rén》 wǔ piān，《 qún shū zhì yào》 lǐ yòu《 zhī zhōng》、《 jūn chén》 liǎng piān， qīng cháo shí， qián xī zuò hé biān wéi qī piān， kè rù《 shǒu shān gé cóng shū》。 cǐ wài， hái yòu yì wén shù shí tiáo。
zài xiān qín de fǎ jiā dài biǎo rén wù zhōng， shèn dào、 shēn bù hài hé shāng yàng fēn bié zhòng shì “ shì ”、“ shù”、“ fǎ”， dàn dōushì zài tí chàng fǎ zhì de jī chǔ shàng tí chū de bù tóng guān diǎn。“ shì” zhù yào zhǐ quán shì， shèn dào rèn wéi， jūn zhù rú guǒ yào shí xíng fǎ zhì， jiù bì xū zhòng shì quán shì， zhè yàng cái néng lìng xíng jìn zhǐ。
dì yī， shèn dào zhù zhāng“ mín yī yú jūn， shì duàn yú fǎ”， jí bǎi xìng、 bǎi guān tīng cóng yú jūn zhù de zhèng lìng， ér jūn zhù zài zuò shì shì bì xū wán quán yǐ fǎ xíng shì。 ér qiě， lì fǎ quán yě yào jí zhōng yú jūn zhù zhī shǒu， gè jí de guān lì zhǐ néng yán gé dì zūn shǒu fǎ lǜ hé zhí xíng fǎ lǜ， jí“ yǐ sǐ shǒu fǎ”。 bǎi xìng zé yào jiē shòu fǎ lìng de guī dìng， àn fǎ zuò shì， jí“ yǐ lì yì fǎ”。 shèn dào rèn wéi zhè yàng cái néng shí xíng fǎ zhì， bìng qǔ dé gōng xiào。 zài jūn zhù jù tǐ zhí fǎ de guò chéng zhōng， shèn dào tí chàng fǎ zhì， zuò dào gōng píng zhí fǎ， fǎn duì rén zhì。 zhù zhāng lì fǎ yào wéi gōng， fǎn duì lì fǎ wéi sī。 yòng tā de huà shuō， jiù shì“ guān bù sī qīn， fǎ bù yí 'ài， shàng xià wú shì， wéi fǎ suǒ zài。” tā rèn wéi fǎ zhì bǐ rén zhì yōu yuè， shèn zhì shuō bù hǎo de fǎ lǜ yě bǐ méi yòu fǎ lǜ hǎo。
dì 'èr， tā tí chàng zhòng“ shì” hé“ wú wéi 'ér zhì”。 zhòng“ shì” shì wéi liǎo zhòng shì fǎ lǜ， jūn zhù zhǐ yòu zhǎng wò liǎo quán shì， cái néng bǎo zhèng fǎ lǜ de zhí xíng。 shèn dào bǎ jūn zhù hé quán shì fēn bié bǐ yù wéi fēi lóng hé yún wù， fēi lóng yòu liǎo yún wù cái néng fēi dé gāo， rú guǒ yún wù sàn qù， fēi lóng jiù shì dì shàng de qiū yǐn liǎo。 rú guǒ yòu liǎo quán shì， jí shǐ xiàng xià jié nà yàng de hūn yōng cán bào， mìng lìng yě néng zhí xíng， jí“ lìng zé xíng， jìn zé zhǐ”。 rú guǒ méi yòu quán shì， jí shǐ xiàng yáo nà yàng xián dé， bǎi xìng yě bù tīng cóng mìng lìng。 suǒ yǐ， shèn dào fǎn duì rú jiā zhù zhāng de“ dé zhì”， rèn wéi nà yàng bù kě néng shǐ fǎ lǜ guàn chè zhí xíng， huì chǎn shēng hěn duō bì duān。 zài wú wéi 'ér zhì fāng miàn， shèn dào hé shēn bù hài zhù zhāng shì xiāng sì de， zhǐ shì lùn shù de jiǎo dù bù tóng。 tā rèn wéi， rú guǒ guó jūn shénme shìdōu zì jǐ qīn zì qù zuò， bù dàn huì jīn pí lì jìn， hái huì shǐ dà chén bàng guān， bù jī jí zuò shì， děng yī dàn yòu liǎo guò shī， dà chén huì bǎ zé rèn tuī dào jūn zhù shēn shàng， jūn chén máo dùn de jī huà shèn zhì huì dǎo zhì móu fǎn cuàn wèi de shì chū xiàn。
《 shèn zǐ》 de zuò zhě shì shèn dào。 shèn dào， yuē shēng yú gōng yuán qián 395 nián， sǐ yú gōng yuán qián 315 nián zuǒ yòu。 tā shì zhàn guó shí qī de zhào guó rén， qí xuān wáng、 qí ■ wáng shí yóu xué jì xià， zài jì xià xué gōng jiǎng xué duō nián， yòu bù shǎo xué shēng， zài dāng shí xiǎng yòu shèng míng。 zài jì xià shí， yǔ tián pián、 jiē zǐ、 huán yuān děng yòu jiào duō de jiāo wǎng。 tā men yī qǐ bèi qí wáng mìng wéi dà fū， shòu dào zūn jìng， qí wáng hái tè yì wèitā men jiàn qǐ liǎo gāo lóu dà shà， xiū zhù liǎo sì tōng bā dá de dào lù。
《 shèn zǐ》 yī shū， sī mǎ qiān《 shǐ jì · mèng zǐ xún qīng lièzhuàn》 zhōng jiè shào shuō yòu“ shí 'èr lùn”。 xú guǎng zhù shì dào：“ jīn《 shèn zǐ》， liú xiàng suǒ dìng， yòu sì shí yī piān。” bān gù《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù lù wéi sì shí 'èr piān， sòng dài de《 chóng wén zǒng mù》 jì wéi sān shí qī piān。 xiàn cún《 shèn zǐ》 zhǐ yòu qī piān， jí《 wēi dé》、《 yīn xún》、《 mín zá》、《 dé lì》、《 jūn rén》、《 zhī zhōng》、《 jūn chén》。 yóu cǐ kě jiàn，《 shèn zǐ》 de yì shī qíng kuàng xiāng dāng yán zhòng。
shèn dào zài《 shèn zǐ》 yī shū zhōng biǎo xiàn chū lái de sī xiǎng jù yòu míng xiǎn de dào jiā hé fǎ jiā de tè diǎn。 yī fāng miàn， shèn dào zhù zhāng yīn xún zì rán， qīng jìng 'ér zhì， suǒ yǐ， tā shuō：“ tiān dào， yīn zé dà， huà zé xì， yīn yě zhě， yīn rén zhī qíng yě。 rén mò bù zì wéi yě， huà 'ér shǐ zhī wèiwǒ， zé mò kě dé 'ér yòng yǐ”（《 shèn zǐ · yīn xún》） yì sī shì shuō， rèn qí zì rán， zé wàn wù hēng tōng， huà 'ér biàn zhī， wù jiù bù dé qí yòng liǎo。 zì rán jiè shì zhè yàng， shè huì yě shì zhè yàng。 tā zài《 mín zá》 zhōng shuō：“ mín zá chù 'ér gè yòu suǒ néng， suǒ néng zhě bù tóng， cǐ mín zhī qíng yě。 dà jūn zhě， tài shàng yě， jiān chù xià zhě yě。 xià zhī suǒ néng bù tóng， ér jiē shàng zhī yòng yě。 shì yǐ dà jūn yīn mín zhī néng wéi zī， jìn bāo 'ér chù zhī， wú suǒ qù qǔ yān。 shì gù bù shè yī fāng yǐ qiú yú rén， gù suǒ qiú zhě wú bù zú yě。 dà jūn bù zé qí xià， gù zú。 bù zé qí xià， zé yì wéi xià yǐ。 yì wéi xià zé mò bù róng。 mò bù róng gù duō xià， duō xià zhī wèi tài shàng。”
“ yīn mín zhī néng wéi zī， jìn bāo 'ér chù zhī， wú suǒ qù qǔ”， zhè jiù shì zài zhì lǐ bǎi xìng shí yě yào yīn qí suǒ néng， bù yào piān qǔ， yòu suǒ qù qǔ， zhè yàng cái néng fù zú。 lìng yī fāng miàn tā yòu qiáng diào fǎ hé shì。 fǎ jiù shì fǎ lǜ、 fǎ guī， shì jiù shì quán shì。 zhè 'èr zhě shì xiāng fǔ xiāng chéng de。 shì shì qián tí， fǎ shì shǒu duàn。 shèn dào rèn wéi：“ dà jūn rèn fǎ 'ér fú gōng， zé shì duàn yú fǎ yǐ”（《 shèn zǐ · jūn rén》）。 tā míng què dì shuō guò：“ fēi lóng chéng yún， téng shé yóu wù。 yún bà wù jì， ér lóng shé yǔ yín qǐ tóng yǐ， zé shī qí suǒ chéng yě。 …… yáo wéi pǐ fū bù néng zhì sān rén， ér jié wéi tiān zǐ néng luàn tiān xià， wú cóng cǐ zhī shì wèi zhī zú shì， ér xián zhì zhī bù zú mù yě。” zhè shì《 hán fēi zǐ · nán shì》 zhōng zhuǎn yǐn shèn dào de huà。 lóng shé zhī suǒ yǐ téng kōng fēi tiān， zhù yào píng jiè yún wù de wēi shì， yī dàn yún wù xiāo shī， lóng shé jiù yǔ dì shàng de qiū yǐn yī yàng， wú suǒ zuò wéi， yuán yīn zài yú shī qù liǎo tā men lài yǐ fēi téng de shì。 tóng yàng， méi yòu liǎo quán shì， cōng míng xián néng rú yáo zhè yàng de jūn zhù lián sān gè pǔ tōng rén yě zhì lǐ bù liǎo； ér yòu liǎo quán shì， hūn kuì píng yōng rú jié zhè yàng de rén què néng shǐ tiān xià dà luàn。
suǒ yǐ， tā zhù zhāng“ qiǎng fǎ chù shì”；“ fǎ zhì lǐ jí， suǒ yǐ lì gōng yì yě”；“ fǎ zhě， suǒ yǐ qí tiān xià zhī dòng， zhì gōng dà dìng zhī zhì yě。 gù zhì zhě suǒ yǐ bù dé yuè fǎ 'ér sì móu， biàn zhě bù dé yuè fǎ 'ér sì yì， shì bù dé bèi fǎ 'ér yòu míng， chén bù dé bèi fǎ 'ér yòu gōng。 wǒ xǐ kě yì， wǒ fèn kě zhì， wǒ fǎ bù kě lí yě； gǔ ròu kě xíng， qīn qī kě miè， zhì fǎ bù kě jué yě”。 bǎ fǎ kàn chéng liǎo guó jiā de gēn běn， shì wéi xì shè huì zhì xù， lún lǐ dào dé de kě kào bǎo zhèng。 shèn dào rèn wéi， yòu liǎo fǎ， jiù yào zhēn zhèng yǐ fǎ zhì guó， bù néng zhǐ shì bǎi shè。 tā shuō：“ wéi rén jūn zhě bù duō tīng， jù fǎ yǐ shù yǐ guān dé shī。 wú fǎ zhī yán， bù tīng yú 'ěr； wú fǎ zhī láo， bù tú yú gōng； wú láo zhī qīn， bù rèn yú guān。 guān bù sī qīn， fǎ bù yí 'ài。 shàng xià wú shì， wéi fǎ suǒ zài。”（《 shèn zǐ · jūn chén》） shénme dōuyào yòng fǎ lái shí xíng、 pàn duàn、 cái dìng， bù néng yòu suǒ yí lòu。 fǎ yòu zhǒng zhǒng zuò yòng， suǒ yǐ，“ fǎ suī bù shàn， yóu yù yú wú fǎ”（《 shèn zǐ · wēi dé》） rán 'ér，“ zhì guó wú qí fǎ zé luàn， zōng fǎ 'ér bù biàn zé shuāi， yòu fǎ 'ér xíng sī wèi zhī bù fǎ。 yǐ lì yì fǎ zhě， bǎi xìng yě； yǐ sǐ shǒu fǎ zhě， yòu sī yě； yǐ dào biàn fǎ zhě， jūn cháng yě。”（《 yì wén lèi jù》 juàn 54 yǐn《 shèn zǐ》） fǎ bì xū bù duàn biàn huà yǐ shùn yìng shí dài， fǒu zé， fǎ jiù huì shuāi bài， jiù huì zǒu xiàng sǐ wáng， suǒ yǐ， zuò wéi guó jūn de zé rèn zhī yī jiù shì biàn fǎ。
biǎo miàn shàng kàn lái， shèn dào zhù zhāng yīn xún zì rán、 qīng jìng 'ér zhì yǔ yǐ fǎ zhì guó shì máo dùn de， shí jì shàng， shèn zǐ de yì sī shì zài fǎ zhì de jī chǔ shàng yǐ zhào shì wù de běn xìng， shùn qí zì rán， fǎ yě bì xū zūn xún zì rán běn xìng。 hěn míng xiǎn， shèn dào de sī xiǎng shì lǎo zhuāng dào xué yǔ fǎ jiā de hé liú。
duì yú shèn dào de xué shuō yǔ sī xiǎng， lì shǐ shàng de píng jià fēn qí pō dà。《 zhuāng zǐ · tiān xià piān》 bǎ shèn dào yǔ péng méng、 tián pián děng liàng qí guān， rèn wéi tā mendōu shì dào jiā， tā men“ gōng 'ér bù dǎng， yì 'ér wú sī， jué rán wú zhù， qū wù 'ér bù liǎng， bù gù yú lǜ， bù móu yú zhī， yú wù wú zé， yǔ zhī jù wǎng， gǔ zhī dào shù yòu zài yú shì zhě， péng méng、 tián pián， shèn dào wén qí fēng 'ér yuè zhī…… shì gù dào qì zhī qù jǐ， ér yuán bù dé yǐ。 lěng tài yú wù， yǐ wéi dào lǐ。” yóu yú zhuāng zǐ shì dào jiā， qí sī xiǎng yǔ shèn dào yòu gòng tóng zhī chù， suǒ yǐ， zhuāng zǐ de píng lùn yǔ fēn xī dōushì zàn yáng xìng zhì de。
xún zǐ de píng jià jiù bù yī yàng liǎo， tā zài《 xún zǐ · fēi shí 'èr zǐ》 zhōng shuō shèn dào de sī xiǎng xué shuō：“ shàng fǎ 'ér wú fǎ， xià xiū（ xún） ér hǎo zuò， shàng zé qǔ tīng yú shàng， xià zé qǔ cóng yú sú， zhōng rì yán chéng wén diǎn， jí jiū chá zhī zé tì rán wú suǒ guī sù， bù kě yǐ jīng guó dìng fēn。 rán 'ér qí chí zhī yòu gù， qí yán zhī chéng lǐ， zú yǐ qī huò yú zhòng， shì shèn dào、 tián pián yě。”《 xún zǐ · jiě bì》 zhōng yòu shuō：“ shèn zǐ bì yú fǎ 'ér bù zhī xián…… yóu fǎ wèi zhī， dào jìn shù yǐ。” hòu lái yáng jìng zài zhù《 xún zǐ》 shí zuò liǎo jìn yī bù de jiě shì hé fā huī：“ shèn zǐ běn huáng lǎo， guī xíng míng， duō míng bù shàng xián bù shǐ néng zhī dào。 gù qí shuō yuē： ‘ duō xián bù kě yǐ duō jūn， wú xián bù kě yǐ wú jūn。 ’ qí yì dàn míng dé qí fǎ， suī wú xián yì kě wéi zhì， ér bù zhī fǎ dài xián 'ér hòu jǔ yě。” yáng jìng de zhè zhǒng jiě shì hé fā huī duì bāng zhù wǒ men lǐ jiě xún zǐ de guān diǎn hěn yòu bì yì。
xún zǐ rèn wéi， shèn dào de sī xiǎng xué shuō shì yī zhǒng yíng hé jūn zhù yǔ dà zhòng de xué shuō， xì jiū qǐ lái hěn nán kàn chū tā de zhǐ guī suǒ zài， sǎnluàn 'ér bù chéng xì tǒng， yīn 'ér shì bù néng yòng lái 'ān bāng zhì guó de。 ér qiě shèn dào piàn miàn qiáng diào fǎ， hū shì rén de zuò yòng、 néng rén de zuò yòng， rèn wéi fǎ kě yǐ bāo bàn yī qiē， zhè yòu zǒu xiàng liǎo jí duān。 dàn shì， shèn dào de xué shuō chí zhī yòu gù， yán zhī chéng lǐ， bìng fēi háo wú dào lǐ， yīn 'ér shì kě yǐ liáo bèi yī shuō de。 qín hàn yǐ hòu， suí zhe rú jiā xué shuō dìng yú yī zūn jú miàn de chū xiàn， shèn dào de xué shuō zāo dào liǎo chè dǐ pī pàn。《 hán shī wàizhuàn》 shuō：“ fū dāng shì zhī yú， shì xié shuō， wén jiān yán， yǐ luàn tiān xià， qī huò zhòng yú， shǐ hùn rán bù zhī shì fēi zhì luàn zhī suǒ cún zhě， zé shì fàn huī、 wèi móu、 tián wén、 zhuāng zhōu、 shèn dào、 tián pián、 mò dí、 sòng■、 dèng xī、 huì shī zhī tú yě。 cǐ shí zǐ zhě， jiē shùn fēi 'ér zé， wén jiàn zá bó。 rán 'ér bù shī shàng gǔ， bù fǎ xiān wáng， àn wǎng jiù zào shuō， wù zì wéi gōng， dào wú suǒ yù， ér rén xiāng cóng。 gù yuē shí zǐ zhě zhī gōng shuō， shuō jiē bù zú hé dà dào， měi fēng sú， zhì gāng jì； rán qí chí zhī gè yòu gù， yán zhī jiē yòu lǐ， zú yǐ qī huò zhòng yú， jiāo luàn pǔ bǐ， zé shì shí zǐ zhī zuì yě。” zhè gè yì jiàn jì shì zhèng tǒng rú jiā de kàn fǎ， yě shì yǐ dài biǎo guān fāng de yì jiàn。 hòu miàn de jǐ jù huà yǔ xún zǐ de píng lùn xiāng tóng， huò zhě běn lái jiù lái yuán yú xún zǐ， dàn shì kǒu wěn què yòu tiān rǎng zhī bié liǎo。
kè guān dì shuō， zài shèn dào de xué shuō zhōng， què shí cún zài zhuózhòng fǎ qīng xián de quē xiàn， yě cún zài zhuózhòng fǎ yǔ shùn zì rán zhè liǎng zhě nán yǐ tǒng yī de máo dùn， dàn shì， tā bì miǎn liǎo lǎo zhuāng dào xué chún cuì rèn zì rán 'ér bù yào fǎ zhì hé fǎ jiā zhù zhāng jué duì de fǎ zhì 'ér bù bì yīn xún zì rán de liǎng zhǒng jí duān。 tā duì shāo hòu de fǎ jiā jù yòu qǐ méng de yì yì， yě kě yǐ shuō shì fǎ jiā de kāi chuàng zhě。 qīng dài de《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 píng lùn shuō：“ jīn kǎo qí shū dà zhǐ， yù yīn wù lǐ zhī dāng rán， gè dìng yī fǎ 'ér shǒu zhī。 bù qiú yú fǎ zhī wài， yì bù kuān yú fǎ zhī zhōng， zé shàng xià xiāng 'ān， kě yǐ qīng jìng 'ér zhì。 rán fǎ suǒ bù xíng， shì bì xíng yǐ qí zhī， dào dé zhī wéi xíng míng， cǐ qí zhuǎn guān， suǒ yǐ shēn、 hán duō chēng zhī yě。” zhè gè yì jiàn yīnggāi shuō shì bǐ jiào gōng zhèng kè guān de， suǒ yǐ， xiàn dài xué zhě qián jī bó zài zuò《 míng jiā wǔ zhǒng xiào dú jì》 shí， quán pán xí yòng liǎo zhè yī duàn wén zì。
zài xiān qín de fǎ jiā dài biǎo rén wù zhōng， shèn dào、 shēn bù hài hé shāng yàng fēn bié zhòng shì “ shì ”、“ shù”、“ fǎ”， dàn dōushì zài tí chàng fǎ zhì de jī chǔ shàng tí chū de bù tóng guān diǎn。“ shì” zhù yào zhǐ quán shì， shèn dào rèn wéi， jūn zhù rú guǒ yào shí xíng fǎ zhì， jiù bì xū zhòng shì quán shì， zhè yàng cái néng lìng xíng jìn zhǐ。
dì yī， shèn dào zhù zhāng“ mín yī yú jūn， shì duàn yú fǎ”， jí bǎi xìng、 bǎi guān tīng cóng yú jūn zhù de zhèng lìng， ér jūn zhù zài zuò shì shì bì xū wán quán yǐ fǎ xíng shì。 ér qiě， lì fǎ quán yě yào jí zhōng yú jūn zhù zhī shǒu， gè jí de guān lì zhǐ néng yán gé dì zūn shǒu fǎ lǜ hé zhí xíng fǎ lǜ， jí“ yǐ sǐ shǒu fǎ”。 bǎi xìng zé yào jiē shòu fǎ lìng de guī dìng， àn fǎ zuò shì， jí“ yǐ lì yì fǎ”。 shèn dào rèn wéi zhè yàng cái néng shí xíng fǎ zhì， bìng qǔ dé gōng xiào。 zài jūn zhù jù tǐ zhí fǎ de guò chéng zhōng， shèn dào tí chàng fǎ zhì， zuò dào gōng píng zhí fǎ， fǎn duì rén zhì。 zhù zhāng lì fǎ yào wéi gōng， fǎn duì lì fǎ wéi sī。 yòng tā de huà shuō， jiù shì“ guān bù sī qīn， fǎ bù yí 'ài， shàng xià wú shì， wéi fǎ suǒ zài。” tā rèn wéi fǎ zhì bǐ rén zhì yōu yuè， shèn zhì shuō bù hǎo de fǎ lǜ yě bǐ méi yòu fǎ lǜ hǎo。
dì 'èr， tā tí chàng zhòng“ shì” hé“ wú wéi 'ér zhì”。 zhòng“ shì” shì wéi liǎo zhòng shì fǎ lǜ， jūn zhù zhǐ yòu zhǎng wò liǎo quán shì， cái néng bǎo zhèng fǎ lǜ de zhí xíng。 shèn dào bǎ jūn zhù hé quán shì fēn bié bǐ yù wéi fēi lóng hé yún wù， fēi lóng yòu liǎo yún wù cái néng fēi dé gāo， rú guǒ yún wù sàn qù， fēi lóng jiù shì dì shàng de qiū yǐn liǎo。 rú guǒ yòu liǎo quán shì， jí shǐ xiàng xià jié nà yàng de hūn yōng cán bào， mìng lìng yě néng zhí xíng， jí“ lìng zé xíng， jìn zé zhǐ”。 rú guǒ méi yòu quán shì， jí shǐ xiàng yáo nà yàng xián dé， bǎi xìng yě bù tīng cóng mìng lìng。 suǒ yǐ， shèn dào fǎn duì rú jiā zhù zhāng de“ dé zhì”， rèn wéi nà yàng bù kě néng shǐ fǎ lǜ guàn chè zhí xíng， huì chǎn shēng hěn duō bì duān。 zài wú wéi 'ér zhì fāng miàn， shèn dào hé shēn bù hài zhù zhāng shì xiāng sì de， zhǐ shì lùn shù de jiǎo dù bù tóng。 tā rèn wéi， rú guǒ guó jūn shénme shìdōu zì jǐ qīn zì qù zuò， bù dàn huì jīn pí lì jìn， hái huì shǐ dà chén bàng guān， bù jī jí zuò shì， děng yī dàn yòu liǎo guò shī， dà chén huì bǎ zé rèn tuī dào jūn zhù shēn shàng， jūn chén máo dùn de jī huà shèn zhì huì dǎo zhì móu fǎn cuàn wèi de shì chū xiàn。
《 shèn zǐ》 de zuò zhě shì shèn dào。 shèn dào， yuē shēng yú gōng yuán qián 395 nián， sǐ yú gōng yuán qián 315 nián zuǒ yòu。 tā shì zhàn guó shí qī de zhào guó rén， qí xuān wáng、 qí ■ wáng shí yóu xué jì xià， zài jì xià xué gōng jiǎng xué duō nián， yòu bù shǎo xué shēng， zài dāng shí xiǎng yòu shèng míng。 zài jì xià shí， yǔ tián pián、 jiē zǐ、 huán yuān děng yòu jiào duō de jiāo wǎng。 tā men yī qǐ bèi qí wáng mìng wéi dà fū， shòu dào zūn jìng， qí wáng hái tè yì wèitā men jiàn qǐ liǎo gāo lóu dà shà， xiū zhù liǎo sì tōng bā dá de dào lù。
《 shèn zǐ》 yī shū， sī mǎ qiān《 shǐ jì · mèng zǐ xún qīng lièzhuàn》 zhōng jiè shào shuō yòu“ shí 'èr lùn”。 xú guǎng zhù shì dào：“ jīn《 shèn zǐ》， liú xiàng suǒ dìng， yòu sì shí yī piān。” bān gù《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù lù wéi sì shí 'èr piān， sòng dài de《 chóng wén zǒng mù》 jì wéi sān shí qī piān。 xiàn cún《 shèn zǐ》 zhǐ yòu qī piān， jí《 wēi dé》、《 yīn xún》、《 mín zá》、《 dé lì》、《 jūn rén》、《 zhī zhōng》、《 jūn chén》。 yóu cǐ kě jiàn，《 shèn zǐ》 de yì shī qíng kuàng xiāng dāng yán zhòng。
shèn dào zài《 shèn zǐ》 yī shū zhōng biǎo xiàn chū lái de sī xiǎng jù yòu míng xiǎn de dào jiā hé fǎ jiā de tè diǎn。 yī fāng miàn， shèn dào zhù zhāng yīn xún zì rán， qīng jìng 'ér zhì， suǒ yǐ， tā shuō：“ tiān dào， yīn zé dà， huà zé xì， yīn yě zhě， yīn rén zhī qíng yě。 rén mò bù zì wéi yě， huà 'ér shǐ zhī wèiwǒ， zé mò kě dé 'ér yòng yǐ”（《 shèn zǐ · yīn xún》） yì sī shì shuō， rèn qí zì rán， zé wàn wù hēng tōng， huà 'ér biàn zhī， wù jiù bù dé qí yòng liǎo。 zì rán jiè shì zhè yàng， shè huì yě shì zhè yàng。 tā zài《 mín zá》 zhōng shuō：“ mín zá chù 'ér gè yòu suǒ néng， suǒ néng zhě bù tóng， cǐ mín zhī qíng yě。 dà jūn zhě， tài shàng yě， jiān chù xià zhě yě。 xià zhī suǒ néng bù tóng， ér jiē shàng zhī yòng yě。 shì yǐ dà jūn yīn mín zhī néng wéi zī， jìn bāo 'ér chù zhī， wú suǒ qù qǔ yān。 shì gù bù shè yī fāng yǐ qiú yú rén， gù suǒ qiú zhě wú bù zú yě。 dà jūn bù zé qí xià， gù zú。 bù zé qí xià， zé yì wéi xià yǐ。 yì wéi xià zé mò bù róng。 mò bù róng gù duō xià， duō xià zhī wèi tài shàng。”
“ yīn mín zhī néng wéi zī， jìn bāo 'ér chù zhī， wú suǒ qù qǔ”， zhè jiù shì zài zhì lǐ bǎi xìng shí yě yào yīn qí suǒ néng， bù yào piān qǔ， yòu suǒ qù qǔ， zhè yàng cái néng fù zú。 lìng yī fāng miàn tā yòu qiáng diào fǎ hé shì。 fǎ jiù shì fǎ lǜ、 fǎ guī， shì jiù shì quán shì。 zhè 'èr zhě shì xiāng fǔ xiāng chéng de。 shì shì qián tí， fǎ shì shǒu duàn。 shèn dào rèn wéi：“ dà jūn rèn fǎ 'ér fú gōng， zé shì duàn yú fǎ yǐ”（《 shèn zǐ · jūn rén》）。 tā míng què dì shuō guò：“ fēi lóng chéng yún， téng shé yóu wù。 yún bà wù jì， ér lóng shé yǔ yín qǐ tóng yǐ， zé shī qí suǒ chéng yě。 …… yáo wéi pǐ fū bù néng zhì sān rén， ér jié wéi tiān zǐ néng luàn tiān xià， wú cóng cǐ zhī shì wèi zhī zú shì， ér xián zhì zhī bù zú mù yě。” zhè shì《 hán fēi zǐ · nán shì》 zhōng zhuǎn yǐn shèn dào de huà。 lóng shé zhī suǒ yǐ téng kōng fēi tiān， zhù yào píng jiè yún wù de wēi shì， yī dàn yún wù xiāo shī， lóng shé jiù yǔ dì shàng de qiū yǐn yī yàng， wú suǒ zuò wéi， yuán yīn zài yú shī qù liǎo tā men lài yǐ fēi téng de shì。 tóng yàng， méi yòu liǎo quán shì， cōng míng xián néng rú yáo zhè yàng de jūn zhù lián sān gè pǔ tōng rén yě zhì lǐ bù liǎo； ér yòu liǎo quán shì， hūn kuì píng yōng rú jié zhè yàng de rén què néng shǐ tiān xià dà luàn。
suǒ yǐ， tā zhù zhāng“ qiǎng fǎ chù shì”；“ fǎ zhì lǐ jí， suǒ yǐ lì gōng yì yě”；“ fǎ zhě， suǒ yǐ qí tiān xià zhī dòng， zhì gōng dà dìng zhī zhì yě。 gù zhì zhě suǒ yǐ bù dé yuè fǎ 'ér sì móu， biàn zhě bù dé yuè fǎ 'ér sì yì， shì bù dé bèi fǎ 'ér yòu míng， chén bù dé bèi fǎ 'ér yòu gōng。 wǒ xǐ kě yì， wǒ fèn kě zhì， wǒ fǎ bù kě lí yě； gǔ ròu kě xíng， qīn qī kě miè， zhì fǎ bù kě jué yě”。 bǎ fǎ kàn chéng liǎo guó jiā de gēn běn， shì wéi xì shè huì zhì xù， lún lǐ dào dé de kě kào bǎo zhèng。 shèn dào rèn wéi， yòu liǎo fǎ， jiù yào zhēn zhèng yǐ fǎ zhì guó， bù néng zhǐ shì bǎi shè。 tā shuō：“ wéi rén jūn zhě bù duō tīng， jù fǎ yǐ shù yǐ guān dé shī。 wú fǎ zhī yán， bù tīng yú 'ěr； wú fǎ zhī láo， bù tú yú gōng； wú láo zhī qīn， bù rèn yú guān。 guān bù sī qīn， fǎ bù yí 'ài。 shàng xià wú shì， wéi fǎ suǒ zài。”（《 shèn zǐ · jūn chén》） shénme dōuyào yòng fǎ lái shí xíng、 pàn duàn、 cái dìng， bù néng yòu suǒ yí lòu。 fǎ yòu zhǒng zhǒng zuò yòng， suǒ yǐ，“ fǎ suī bù shàn， yóu yù yú wú fǎ”（《 shèn zǐ · wēi dé》） rán 'ér，“ zhì guó wú qí fǎ zé luàn， zōng fǎ 'ér bù biàn zé shuāi， yòu fǎ 'ér xíng sī wèi zhī bù fǎ。 yǐ lì yì fǎ zhě， bǎi xìng yě； yǐ sǐ shǒu fǎ zhě， yòu sī yě； yǐ dào biàn fǎ zhě， jūn cháng yě。”（《 yì wén lèi jù》 juàn 54 yǐn《 shèn zǐ》） fǎ bì xū bù duàn biàn huà yǐ shùn yìng shí dài， fǒu zé， fǎ jiù huì shuāi bài， jiù huì zǒu xiàng sǐ wáng， suǒ yǐ， zuò wéi guó jūn de zé rèn zhī yī jiù shì biàn fǎ。
biǎo miàn shàng kàn lái， shèn dào zhù zhāng yīn xún zì rán、 qīng jìng 'ér zhì yǔ yǐ fǎ zhì guó shì máo dùn de， shí jì shàng， shèn zǐ de yì sī shì zài fǎ zhì de jī chǔ shàng yǐ zhào shì wù de běn xìng， shùn qí zì rán， fǎ yě bì xū zūn xún zì rán běn xìng。 hěn míng xiǎn， shèn dào de sī xiǎng shì lǎo zhuāng dào xué yǔ fǎ jiā de hé liú。
duì yú shèn dào de xué shuō yǔ sī xiǎng， lì shǐ shàng de píng jià fēn qí pō dà。《 zhuāng zǐ · tiān xià piān》 bǎ shèn dào yǔ péng méng、 tián pián děng liàng qí guān， rèn wéi tā mendōu shì dào jiā， tā men“ gōng 'ér bù dǎng， yì 'ér wú sī， jué rán wú zhù， qū wù 'ér bù liǎng， bù gù yú lǜ， bù móu yú zhī， yú wù wú zé， yǔ zhī jù wǎng， gǔ zhī dào shù yòu zài yú shì zhě， péng méng、 tián pián， shèn dào wén qí fēng 'ér yuè zhī…… shì gù dào qì zhī qù jǐ， ér yuán bù dé yǐ。 lěng tài yú wù， yǐ wéi dào lǐ。” yóu yú zhuāng zǐ shì dào jiā， qí sī xiǎng yǔ shèn dào yòu gòng tóng zhī chù， suǒ yǐ， zhuāng zǐ de píng lùn yǔ fēn xī dōushì zàn yáng xìng zhì de。
xún zǐ de píng jià jiù bù yī yàng liǎo， tā zài《 xún zǐ · fēi shí 'èr zǐ》 zhōng shuō shèn dào de sī xiǎng xué shuō：“ shàng fǎ 'ér wú fǎ， xià xiū（ xún） ér hǎo zuò， shàng zé qǔ tīng yú shàng， xià zé qǔ cóng yú sú， zhōng rì yán chéng wén diǎn， jí jiū chá zhī zé tì rán wú suǒ guī sù， bù kě yǐ jīng guó dìng fēn。 rán 'ér qí chí zhī yòu gù， qí yán zhī chéng lǐ， zú yǐ qī huò yú zhòng， shì shèn dào、 tián pián yě。”《 xún zǐ · jiě bì》 zhōng yòu shuō：“ shèn zǐ bì yú fǎ 'ér bù zhī xián…… yóu fǎ wèi zhī， dào jìn shù yǐ。” hòu lái yáng jìng zài zhù《 xún zǐ》 shí zuò liǎo jìn yī bù de jiě shì hé fā huī：“ shèn zǐ běn huáng lǎo， guī xíng míng， duō míng bù shàng xián bù shǐ néng zhī dào。 gù qí shuō yuē： ‘ duō xián bù kě yǐ duō jūn， wú xián bù kě yǐ wú jūn。 ’ qí yì dàn míng dé qí fǎ， suī wú xián yì kě wéi zhì， ér bù zhī fǎ dài xián 'ér hòu jǔ yě。” yáng jìng de zhè zhǒng jiě shì hé fā huī duì bāng zhù wǒ men lǐ jiě xún zǐ de guān diǎn hěn yòu bì yì。
xún zǐ rèn wéi， shèn dào de sī xiǎng xué shuō shì yī zhǒng yíng hé jūn zhù yǔ dà zhòng de xué shuō， xì jiū qǐ lái hěn nán kàn chū tā de zhǐ guī suǒ zài， sǎnluàn 'ér bù chéng xì tǒng， yīn 'ér shì bù néng yòng lái 'ān bāng zhì guó de。 ér qiě shèn dào piàn miàn qiáng diào fǎ， hū shì rén de zuò yòng、 néng rén de zuò yòng， rèn wéi fǎ kě yǐ bāo bàn yī qiē， zhè yòu zǒu xiàng liǎo jí duān。 dàn shì， shèn dào de xué shuō chí zhī yòu gù， yán zhī chéng lǐ， bìng fēi háo wú dào lǐ， yīn 'ér shì kě yǐ liáo bèi yī shuō de。 qín hàn yǐ hòu， suí zhe rú jiā xué shuō dìng yú yī zūn jú miàn de chū xiàn， shèn dào de xué shuō zāo dào liǎo chè dǐ pī pàn。《 hán shī wàizhuàn》 shuō：“ fū dāng shì zhī yú， shì xié shuō， wén jiān yán， yǐ luàn tiān xià， qī huò zhòng yú， shǐ hùn rán bù zhī shì fēi zhì luàn zhī suǒ cún zhě， zé shì fàn huī、 wèi móu、 tián wén、 zhuāng zhōu、 shèn dào、 tián pián、 mò dí、 sòng■、 dèng xī、 huì shī zhī tú yě。 cǐ shí zǐ zhě， jiē shùn fēi 'ér zé， wén jiàn zá bó。 rán 'ér bù shī shàng gǔ， bù fǎ xiān wáng， àn wǎng jiù zào shuō， wù zì wéi gōng， dào wú suǒ yù， ér rén xiāng cóng。 gù yuē shí zǐ zhě zhī gōng shuō， shuō jiē bù zú hé dà dào， měi fēng sú， zhì gāng jì； rán qí chí zhī gè yòu gù， yán zhī jiē yòu lǐ， zú yǐ qī huò zhòng yú， jiāo luàn pǔ bǐ， zé shì shí zǐ zhī zuì yě。” zhè gè yì jiàn jì shì zhèng tǒng rú jiā de kàn fǎ， yě shì yǐ dài biǎo guān fāng de yì jiàn。 hòu miàn de jǐ jù huà yǔ xún zǐ de píng lùn xiāng tóng， huò zhě běn lái jiù lái yuán yú xún zǐ， dàn shì kǒu wěn què yòu tiān rǎng zhī bié liǎo。
kè guān dì shuō， zài shèn dào de xué shuō zhōng， què shí cún zài zhuózhòng fǎ qīng xián de quē xiàn， yě cún zài zhuózhòng fǎ yǔ shùn zì rán zhè liǎng zhě nán yǐ tǒng yī de máo dùn， dàn shì， tā bì miǎn liǎo lǎo zhuāng dào xué chún cuì rèn zì rán 'ér bù yào fǎ zhì hé fǎ jiā zhù zhāng jué duì de fǎ zhì 'ér bù bì yīn xún zì rán de liǎng zhǒng jí duān。 tā duì shāo hòu de fǎ jiā jù yòu qǐ méng de yì yì， yě kě yǐ shuō shì fǎ jiā de kāi chuàng zhě。 qīng dài de《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 píng lùn shuō：“ jīn kǎo qí shū dà zhǐ， yù yīn wù lǐ zhī dāng rán， gè dìng yī fǎ 'ér shǒu zhī。 bù qiú yú fǎ zhī wài， yì bù kuān yú fǎ zhī zhōng， zé shàng xià xiāng 'ān， kě yǐ qīng jìng 'ér zhì。 rán fǎ suǒ bù xíng， shì bì xíng yǐ qí zhī， dào dé zhī wéi xíng míng， cǐ qí zhuǎn guān， suǒ yǐ shēn、 hán duō chēng zhī yě。” zhè gè yì jiàn yīnggāi shuō shì bǐ jiào gōng zhèng kè guān de， suǒ yǐ， xiàn dài xué zhě qián jī bó zài zuò《 míng jiā wǔ zhǒng xiào dú jì》 shí， quán pán xí yòng liǎo zhè yī duàn wén zì。