《 zhàn guó cè》 yī shū， jìzǎi liǎo zhàn guó shí dài gè guó de lì shǐ shì shí hé gù shì chuán shuō， yòu shǐ liào jià zhí， yě yòu wén xué jià zhí。 zhì xī hàn mò nián， shū zhōng piān jiǎn yòu líng luàn quē shī qíng kuàng， liú xiàng suì jiā yǐ zhěng lǐ， dìng wéi sān shí sān piān。 ěr hòu， lì dài chuán chāo chuán kè， yòu duō yòu 'é wù。 suī rán jīng guò xué zhě duō cì jiàozhù、 ji bǔ huò gǎi biān， dàn cún zài de wèn tí réng rán bù shǎo。 hé jiàn zhāng jiào shòu yán jiū cǐ shū duō nián， céng cān kǎo yòu guān shū jí yī bǎi duō zhǒng， yǐ tā yuān bó de lì shǐ zhī shí hé shēn hòu de xùn gǔ xué xiū yǎng， qián jié qián rén de zhěng lǐ chéng guǒ， xiě chéng《 zhàn guó cè zhù shì》， tí chū liǎo zì jǐ dà liàng de xīn dé tǐ huì。
　　 zài xiào kān fāng miàn， lì rú《 qín cè》 yī dì 'èr zhāng：“ qiě fū sū qín tè qióng xiàng jué mén、 sāng hù quān shū zhī shì 'ěr。” bào biāo zhù：“ jué mén， jué yuán wéi mén。” duàn yù cái《 shuō wén jiě zì zhù》：“ kū” gǔ yǔ“ kū” tōng yòng， gǔ shū zhōng“ kū” duō 'é wéi“ jué”。 běn《 zhù shì》 zhǐ chū，“ jué mén” yìng zuò“ kū xué”，“ jué”、“ kū”、“ jué” gǔ tōng yòng；“ xué” yīn zài zhuàn wén zhōng yǔ“ mén” xíng jìn 'ér 'é wéi“ mén”。 xià wén yòu“ hù” zì， cǐ chù bù yìng fù chū“ mén” zì。
　　 yòu rú《 qí cè》 sān dì yī yī zhāng：“（ qián lüè） quǎn tù jù bà， gè sǐ qí chù。 tián fù jiàn zhī， wú láo juàn zhī kǔ， ér shàn qí gōng。” běn《 zhù shì》 rèn wéi，“ jiàn” dāng shì“” zì zhī wù，“” tóng“ dé”。 dé zhī， cái“ wú láo juàn zhī kǔ， ér shàn qí gōng”。
　　 zài jiě shì fāng miàn， lì rú《 qí cè》 yī dì 'èr zhāng：“ dà wáng zhī guó， xī yòu bā、 shǔ、 hàn zhōng zhī lì， běi yòu hú háo、 dài mǎ zhī yòng， nán yòu wū shān、 qián zhōng zhī xiàn， dōng yòu yáo、 hán zhī gù。” qián rén dū bǎ“ hú háo” jiě wéi“ hú dì” chū chǎn de háo pí，“ dài mǎ” jiě wéi dài jùn chū chǎn de mǎ。 běn《 zhù shì》 shí wéi，“ hú” hé“ háo” shì zhǐ běi fāng liǎng gè mín zú dì qū。“ háo” tóng“ mò”， shì gǔ dài de mín zú míng。“ dài mǎ” zhǐ“ dài jùn” hé“ mǎ yì”， dōushì dì míng。 yuán shū zhōng zhè jǐ jù dōushì zhǐ“ dì shì xíng biàn” ér yán。
　　 yòu rú《 qín cè》 sān dì yī yī zhāng：“ chén qiè wéi wáng kǒng， kǒng wàn shì zhī hòu， yòu guó zhě fēi zǐ sūn yě。” yú chàng zhù：“‘ wàn shì’ jí‘ hòu shì’”， yú wén yì bù hé。 běn《 zhù shì》 rèn wéi，“ wàn shì” jí“ wàn suì”、“ qiān qiū wàn suì” zhī yì， zhǐ dì wáng“ yàn jià”。 gǔ dài duì guì zú huì yán sǐ zì。
　　 běn《 zhù shì》 zhōng zhè lèi lì zhèng hěn duō， jì yòu chōng fēn zhèng jù， yòu fú hé yuán shū nèi róng。 hé jiàn zhāng jiào shòu shàn yú yùn yòng héng xiàng hé zòng xiàng lián xì de yán jiū fāng fǎ， jiān chí kē xué de zhì xué tài dù， shǐ zhù shì qǔ dé liǎo fēng shuò chéng guǒ。
　　 yīn fǎ lǔ

　　yī
　　 chūn qiū hòu qī， shè huì jīng jì hé jiē jí guān xì fā shēng liǎo hěn dà biàn dòng。 zhōu tiān zǐ shì lì jiàn shuāi， gè zhū hóu guó dōuyào qiú dú lì， xiǎng tuō lí zhōu tiān zǐ de“ lǐng dǎo”， tóng shí yě wèile dǐ yù qí tā zhū hóu de qīn xí， dū xiǎng jiā qiáng běn guó de shì lì。 dāng shí， shì（ zhī shí fènzǐ） zhè yī jiē céng de rén yě gè zì chuàng lì liǎo zì jǐ de xué shuō hé xué pài， duì zhì guó zhī dào gè yòu zì jǐ de yī tào lǐ lùn hé fāng fǎ。 zhū hóu guó jūn wèile jiā qiáng běn guó de shì lì， dū xū yào jī jí dì zhāo xián nà shì。（《 kǒng cóng zǐ · jū wèi》：“ zǐ sī yuē‘ jīn tiān xià zhū hóu fāng yù lì zhēng， jìng zhāo yīng xióng， yǐ zì fǔ yì， cǐ nǎi dé shì zé chāng， shī shì zé wáng zhī qiū yě。，”） gè xué pài wéi liǎo ràng zhū hóu guó jūn cǎi nà zì jǐ zhè yī xué pài de zhù zhāng， jiù dà lì jìn xíng xuān chuán。 yú shì chǎn shēng liǎo gè gè xué pài wéi zì jǐ xùn liàn“ shì” de dà shī。 yòu de xué pài xué shēng duō dào jǐ bǎi、 jǐ qiān。 gè xué pài de tóu miàn rén wù qīn zì dào gè zhū hóu guó qù xuān chuán yóushuì。 kǒng qiū céng dào guò qí、 lǔ、 wèi、 sòng、 chén、 cài、 chǔ děng guó qù yóushuì， mò dí yě céng dào guò chǔ、 lǔ、 sòng、 qí děng guó qù yóushuì。 dào liǎo zhàn guó shí qī， yóushuì zhī fēng gèng shèng， xún zǐ jiù dào guò yàn、 qí、 chǔ、 qín、 zhào děng guó qù yóushuì， mèng kē jiù dào guò wèi、 sòng、 zōu、 téng、 lǔ děng guó qù yóushuì。 kǒng qiū de xué shēng yuán xiàn jiù shuō guò“ xué dào bù néng xíng（ shí xíng） zhě wèi zhī bō”（《 shǐ jì · zhòng ní dì zǐ lièzhuàn》）“ xué dào 'ér xíng zhī” jiù shì zhè xiē shì jīn jīn lè dào de， díquè yě shì tā men zhù guān de yuàn wàng。 shì shí shàng cóng zhè xiē shì dāng zhōng chǎn shēng liǎo xǔ duō wǒ guó gǔ dài de wěi dà sī xiǎng jiā hé jù yòu wěi dà rén gé de rén wù。 dāng rán， duō shù díshì tā men“ xué dào” de mùdì， zhèng rú kǒng qiū de xué shēng zǐ zhāng nà yàng， zài yú“ gànlù”（《 lùn yǔ · wéi zhèng》）， yě jiù shì shuō zài yú xué zuò guān。 kǒng mén de xué shēng zuò guān de jiù fēi cháng duō。 rú rǎn qiú wéi jì shì zǎi， zǐ lù wéi jì shì zǎi、 wéi pú dà fū、 wéi wèi dà fū kǒng kuī zhī yì zǎi， zǐ yóu wéi wǔ chéng zǎi， zǐ jiàn wéi dān fù zǎi， děng děng。 qí zhōng zuì huó yuè de yào tuī zǐ gòng，“ zǐ gòng yī chū， cún lǔ luàn qí， pò wú、 qiáng jìn 'ér bà yuè： zǐ gòng yī shǐ， shǐ shì xiāng pò， shí nián zhī zhōng， wǔ guó gè yòu biàn。“（ yǐ shàng jūn jiàn《 shǐ jì · zhòng ní dì zǐ lièzhuàn》） zǐ gòng jiǎn zhí chéng liǎo chūn qiū shí dài de“ zòng héng jiā ” liǎo。
　　 bān gù zài《 hàn shū · yì wén zhì》 lǐ shuō， chūn qiū zhàn guó shí qī， xué pài gòng yòu shí jiā 。 hán fēi zài《 hán fēi zǐ · xiǎn xué piān》 lǐ shuō：“ shì zhī xiǎn xué， rú、 mò yě。 rú zhī suǒ zhì， kǒng qiū yě； mò zhī suǒ zhì， mò dí yě。”（ dāng shì zuì zhù míng de xué pài shì rú jiā hé mò jiā 。 rú jiā de zǔ shī shì kǒng qiū， mò jiā de zǔ shī shì mò dí。） tā men hù xiāng pī píng、 gōng jī， yòu zì wǒ biāo bǎng， qí mùdì jiù shì yào zhū hóu guó jūn bù yào tīng xìn bié de xué pài de zhù zhāng， ér yào tā men shí xíng zì jǐ zhè yī xué pài de zhù zhāng。 dài biǎo rú jiā yī pài de xún zǐ duì mò zǐ pī píng shuō：“ wǒ yǐ mò zǐ zhī‘ fēi lè’ yě， zé shǐ tiān xià luàn； mò zǐ zhī‘ jié yòng’ yě， zé shǐ tiān xià pín。”（《 xún zǐ · fù guó》）（ wǒ rèn wéi mò zǐ zhù zhāng“ fēi lè”， shì zào chéng tiān xià huò luàn de gēn yuán； mò zǐ zhù zhāng“ jié yòng”， shì zào chéng tiān xià pín qióng de gēn yuán。） rú jiā lìng yī pài de tóu tóu mèng kē gèng mán mà mò zǐ shuō：“ yáng shì（ míng jiā dài biǎo yáng zhū） wèiwǒ， shì wú jūn yě； mò shì jiān 'ài， shì wú fù yě。 wú fù wú jūn， shì qín shòu yě。”（《 mèng zǐ · téng wén gōng xià》） jù mèng zǐ shuō“ tiān xià zhī yán， bù guī yáng， zé guī mò。” kě jiàn mò dí de xué shuō zài dāng shí céng chǎn shēng guò hěn dà de yǐng xiǎng。 mèng zǐ hái shuō“ yáng、 mò zhī dào bù xī， kǒng zǐ zhī dào bù zhù。”（ yáng zhū hé mò dí de xué shuō bù xiāo miè， kǒng zǐ de xué shuō jiù wú fǎ fā yáng。）（ jūn jiàn《 mèng zǐ · téng wén gōng xià》） rú、 mò liǎng jiā de dǒu zhēng jiǎn zhí chéng liǎo nǐ sǐ wǒ huó de dǒu zhēng。 bù jǐn bù tóng“ jiā ” hù xiāng pī píng、 hù xiāng gōng jī， shèn zhì mán mà， jí shǐ tóng yī“ jiā ” de bù tóng pài bié yě hù xiāng jìn xíng gōng jī hé zì wǒ biāo bǎng。 lì rú kǒng zǐ zhī hòu，“ rú fēn wéi bā”（《 hán fēi zǐ · xiǎn xué piān》）， mèng kē yī pài shuō， tā cái shì rú jiā de zhēn chuán。 xún zǐ duì rú jiā jǐ pài de pī pàn， jīhū méi yòu yī pài néng xìng miǎn， duì mèng kē zhè pài pī pàn yóu shèn（ jiàn《 xún zǐ · fēi shí 'èr zǐ piān》）。 zòng héng jiā zhèng shì zài zhè zhǒng“ bǎi jiā zhēng míng” de xíng shì xià jué qǐ de yī“ jiā ”。
　　《 hàn shū · yì wén zhì》 shuō“ cóng héng jiā zhě liú， gài chū yú xíng rén zhī guān。”“ xíng rén zhī guān” jí dāng shí wài jiāo guān。 wèishénme shuō shì“ cóng héng jiā ” ní？ sī mǎ qiān shuō：“ jí tián cháng（ qí jiǎn gōng shí dà fū） shā jiǎn gōng 'ér xiāng qí guó（ qián 481 nián）， zhū hóu yàn rán（ ān rán） fú tǎo， hǎi nèi zhēng yú zhàn gōng yǐ； sān guó（ zhào、 wèi、 hán） zhōng zhī zú fēn jìn（ qián 403 nián）， tián hé（ tián cháng zēngsūn， wéi qí xuān gōng xiāng） yì yì miè qí（ zhǐ jiāng qí） ér yòu zhī（ qián 386 nián）， liù guó zhī shèng zì cǐ shǐ， wù zài qiáng bīng bìng dí， móu zhà yòng， ér cóng héng duǎn cháng zhī shuō qǐ。”（《 shǐ jì · liù guó nián biǎo xù》）《 hán fēi zǐ · wǔ qiū piān》 shuō“ qún chén zhī yán wài shì zhě， fēi yòu fēn yú cóng héng zhī dǎng， zé yòu chóu chóu zhī zhōng（ tóng“ zhōng”， xīn sī）， ér jiè lì yú guó yě。”（ qún chén tán lùn wài jiāo dà shì de， bù shì fēn shǔ yú hé cóng、 lián héng liǎng pài， jiù shì yòu hù xiāng dí duì zhī xīn， ér jiè guó jiā de lì liàng lái bào sī chóu。） yòu shuō“ cóng zhě， hé zhòng ruò yǐ gōng yī qiáng yě； ér héng zhě， shì yī qiáng yǐ gōng zhòng ruò yě。” zhàn guó chū， gè guó xiān hòu jiē jìn xíng liǎo zhèng zhì gǎi gé。 wèi wén hóu（ qián 445 nián － qián 396 nián） xiān hòu rèn yòng wèi chéng zǐ、 dí huáng、 lǐ kuī wéixiàng， lǐ kuī shì zǐ xià（ kǒng zǐ de xué shēng） de xué shēng， shì zhàn guó shí dài fǎ jiā de shǐ zǔ； jīng guò gǎi gé， chéng liǎo dāng shí zuì qiáng shèng de guó jiā 。 zhào guó zài qián 403 nián rèn gōng zhòng lián wéixiàng， yě jìn xíng liǎo zhèng zhì gǎi gé。 chǔ dào wáng（ qián 401 nián－ qián 381 nián） shí， rèn yòng fǎ jiā wú qǐ（ lǐ kuī de tóng xué） jìn xíng liǎo zhèng zhì gǎi gé。 hán zhāo hóu zài qián 355 nián rèn yòng fǎ jiā shēn bù hài jìn xíng liǎo zhèng zhì gǎi gé。 qí wēi wáng（ yú qián 357 nián） rèn yòng zōu jì wéixiàng jìn xíng zhèng zhì gǎi gé。 qín guó dì chù pì yuǎn， bǐ jiào luò hòu， xiào gōng（ qián 361 nián－ qián 338 nián） shí， shēn gǎn“ zhū hóu bēi qín， chǒu mò dà yān”（ gǎn dào zhū hóu qīng shì qín guó， zhè shì qí chǐ dà rǔ）， yú shì xià lìng guó zhōng， yào qiú zhèng zhì gǎi gé。 cǐ shí wèi yàng（ jí shāng yàng， lǐ kuī de xué shēng） rù qín， qián 356 nián qín xiào gōng jiù wěi rèn wèi yàng wéi zuǒ shù cháng（ qín jué wéi 'èr shí jí， zuǒ shù cháng wéi dì shí jí）， kāi shǐ jìn xíng biàn fǎ。 xīn fǎ“ xíng zhī shí nián， qín mín dà yuè， dào bù shí yí， shān wú dào zéi， jiā gěi rén zú， mín yǒng yú gōng zhàn， qiè yú sī dǒu， xiāng yì dà zhì。”（《 shǐ jì · shāng jūn lièzhuàn》） qín huì wáng（ qián 337 nián－ qián 311 nián） jí wèi hòu， suī chē liè liǎo shāng yàng， dàn shāng yàng de xīn fǎ réng wèi fèi qì， jì xù zhí xíng。 yīn cǐ qín guó yóu luò hòu 'ér xiān jìn， cóng pín qióng dào fù qiáng， chéng wéi zhàn guó qī xióng zhōng shí lì zuì xióng hòu de dà guó， bìng kāi shǐ jìn xíng jiān bìng liù guó de zhàn zhēng。 qín guó qiáng dà de yā lì， shǐ qí tā liù guó gǎn dào mò dà de wēi xié。 yú shì gè guó jūn zhù fēn fēn zhēng qǔ méng guó， lì tú lián hé kàng qín。 kě shì liù guó bǐ cǐ zhī jiān， réng rán shì máo dùn chóngchóng， hěn nán jiān shǒu méng yuē。 qín guó què lì yòng liù guó zhī jiān de máo dùn， cóng zhōng pò huài tā men de tuán jié， huò lián qí fá chǔ， huò yuē chǔ gōng qí， gè gè jī pò。 suǒ yǐ， liù guó lián hé yǐ kàng qín chēng“ hé cóng”， yǔ qín lián hé gōng jī tā guó chēng“ lián héng”。 zhàn guó qī xióng（ qín、 qí、 chǔ、 zhào、 wèi、 hán、 yàn） zài zhèng zhì wài jiāo shàng huò hé cóng， huò lián héng， míng zhēng 'àn dǒu， shùn xī wàn biàn。 èr bǎi duō nián lái， qī guó yī zhí bù duàn dì fǎn fù dì jìn xíng zhàn zhēng， zhí zhì qián 221 nián qín shǐ huáng miè liù guó， tǒng yī liǎo zhōng guó wéi zhǐ。
　　 yóushuì zhū hóu de fēng qì， chūn qiū mò qī， kǒng、 mò liǎng jiā yǐ chàng zhī zài xiān， bù guò tā men dāng shí huò zhù zhāng“ yǐ lǐ wèiguó”， huò zhù zhāng zhǐ bīng“ fēi gōng”，， hái méi yòu xiàng hòu lái cóng héng cè shì de nà zhǒng fēng qì。 dào liǎo zhàn guó shí qī， mèng zǐ jiù yòu“ chù shì héng yì”（ zhǐ chūn qiū yǐ hòu gè pài rén wù“ luàn fā yì lùn“）（《 mèng zǐ · téng wén gōng xià》） zhī jī。 mèng zǐ hé zhāng yí dū xiān hòu yóushuì guò liáng huì zhì（ qián 369 nián－ qián 319 nián）， liáng huì wáng bìng méi yòu tīng cóng mèng zǐ。《 shǐ jì · mèng kē xún qīng lièzhuàn》 shuō“ mèng kē …… shì（ zhì） liáng（ wèi）， liáng huì wáng bù guǒ（ xìn） suǒ yán， zé jiàn yǐ wéi（ bèi rèn wéi） yū yuǎn 'ér kuò yú shì qíng（ yū kuò 'ér bùqiè hé shí yòng）。 dāng shì zhī shí， qín yòng shāng jūn， fù guó qiáng bīng； chǔ、 wèi yòng wú qǐ， zhàn shèng ruò dí； qí wēi wáng、 xuān wáng yòng sūn zǐ、 tián jì zhī tú， ér zhū hóu dōng miàn cháo qí。 tiān xià fāng wù（ chóng shàng） yú hé cóng、 lián héng， yǐ gōng fá wéi xián（ shàn）， ér mèng kē nǎi shù（ jiǎng lùn） táng、 yú sān dài zhī dé（ zhèng zhì）， shì yǐ suǒ rú（ dāng） zhě bù hé（ bù hé yú yóushuì duì xiàng de yào qiú）。” dāng shí rén mendōu shuō：“ wài shì， dà kě yǐ wáng， xiǎo kě yǐ 'ān。”（ gǎo wài jiāo huó dòng， dà kě yǐ tǒng yī tiān xià， xiǎo kě yǐ 'ān dìng guó jiā ）（《 hán fēi zǐ · wǔ》） dāng shí zhū hóu guó jūn dū xī wàng zì jǐ huò lì wéi bà zhù（ lǐng dǎo zhū hóu）， huò chéng jiù wáng yè（ tǒng yī tiān xià）。 cóng héng cè shì zhèng zhuā zhù zhè yī diǎn jìn xíng yóushuì。 sū qín shuō qín huì gān shuō：“ xī zhě shén nóng fá bǔ suì， huáng dì fá zhuō lù 'ér qín（ qín） chī yóu， yáo fá huān dōu， shùn fá sān miáo， yǔ fá gòng gōng， tānɡ fá yòu xià， wén wáng fá chóng， wǔ
　　 wáng fá zhòu， qí huán rèn zhàn 'ér bó tiān xià。 yóu cǐ guān zhī， è yòu bù zhàn zhě hū？”（《 qín cè yī · dì 'èr zhāng》） fàn huī shuō qín zhāo wáng shuō：“ zú xià shàng wèi tài hòu zhī yán， xià huò jiān chén zhī tài， jū shēn gōng zhī zhōng， bù lí bǎo fù zhī shǒu， zhōng shēn 'àn huò， wú yǔ zhào jiān； dà zhě zōng miào miè fù， xiǎo zhě shēn yǐ gū wēi。 cǐ chén zhī suǒ kǒng 'ěr！ ruò fū qióng rǔ zhī shì， sǐ wáng zhī huàn， chén fú gǎn wèi yě。 chén sǐ 'ér qín zhì， xián yú shēng yě。”（《 qín cè sān · dì jiǔ zhāng》） zhāng yí shuō qín huì wáng shuō：“ dà wáng shì tīng qí shuō， yī jǔ 'ér tiān xià zhī cóng bù pò， zhào bù jǔ， hán bù wáng， jīng、 wèi bù chén， qí、 yàn bù qīn， bàwáng zhī míng bù chéng， sì lín zhū hóu bù cháo， dà wáng zhǎn chén yǐ xùn yú guó， yǐ zhù wéi móu bù zhōng zhě。”（《 qín cè yī · dì wǔ zhāng》。 cǐ zhāng《 hán fēi zǐ》 chū jiàn qín tóng， huò yǐ wéi hán fēi zuò。） tā men huò shuō zhī yǐ lǐ， yòng míng xiǎn de lì shǐ jīng yàn shuō fú duì fāng xiāng xìn zì jǐ de dào lǐ； huò dòng zhī yǐ qíng， yǐ pī gān lì dǎn zhī cí gǎn dòng duì fāng xiāng xìn zì jǐ de zhōng zhēn； wéi liǎo ràng duì fāng tīng cóng zì jǐ de zhù zhāng， tā men shèn zhì kě yǐ bǎ nǎo dài dǔ shàng。 qīng dài xué zhě gù yán wǔ shuō， zhōu mò“ bāng（ guó） wú dìng jiāo， shì wú dìng zhù。”（ rì zhī lù juàn shí sān“ zhōu mò fēng sú” tiáo） zhè jiù huó shēng shēng dì xiě chū liǎo zhàn guó shí qī“ yǐ gōng fá wéi xián”， cóng héng bǎi hé， fēng yún biàn huàn de zhèng zhì wài jiāo xíng shì。《 zhàn guó cè》 zhōng píng jià sū qín xiāng zhào yǐ hòu de zuò zhě shuō：“ sū qín xiāng yú zhào 'ér guān bù tōng。 dāng cǐ zhī shí， tiān xià zhī dà， wàn mín zhī zhòng， wáng hóu zhī wēi， móu chén zhī quán， jiē yù jué sū qín zhī cè。 bù fèi dǒu liáng， wèi fán yī bīng， wèi zhàn yī shì， wèi jué yī xián， wèi zhé yī shǐ， zhū hóu xiāng qīn， xián yú xiōng dì。 fū xián rén zài， ér tiān xià fú， yī rén yòng， ér tiān xià cóng。”（《 qín cè yī · dì 'èr zhāng》） dāng shí yī wèi cóng héng jiā jǐng chūn duì mèng zǐ shuō：“ gōng sūn yǎn、 zhāng yí qǐ bù chéng dà zhàng fū zāi？ yī nù 'ér zhū hóu jù， ān jū 'ér tiān xià xī（ tiān xià tài píng wú shì）。”（《 mèng zǐ · téng wén gōng xià》） zhè xiē huà suī rán bù miǎn yòu xiē kuā zhāng， dàn yě yī dìng chéng dù fǎn yìng liǎo dāng shí cóng héng jiā wài jiāo huó dòng de zhēn shí qíng kuàng。
　　 èr
　　 lì dài chí zhèng tǒng rú jiā guān diǎn de pī píng jiā dōuduì《 zhàn guó cè》 jiā yǐ biǎn dī， shèn zhì bǎ tā dìng wéi“ dú cǎo”， yào dà jiā “ chú dú”。 hàn dài liú xiàng rèn wéi tā“ bù kě yǐ lín jiào huà”（《 zhàn guó cè》 shū lù）， jiù shì shuō， tā méi yòu xuān chuán rú jiào， suǒ yǐ bù néng yòng lái“ jiào huà” rén mín。 sòng dài lǐ gé fēi shuō tā“ qiǎn lòu bù zú dào”（ shū《 zhàn guó cè》 hòu）， yīn wéi dōubù shì chū zì rú jiā de diǎn jí， bù hé rú jiā de kǒu wèi， suǒ yǐ chì zhī wéi“ qiǎn lòu”。 céng gǒng gèng rèn wéi zhè shì yī bù“ xié shuō”， bǎ tā zhěng lǐ bǎo cún xià lái， wéi de shì“ shǐ dāng shì zhī rén jiē zhī qí shuō zhī bù kě cóng， rán hòu yǐ jìn zé qí； shǐ hòu shì zhī rén jiē zhī qí shuō zhī bù kě wéi， rán hòu yǐ jiè zé míng。”（《 Zēngzǐ gù xù》） yīn wéi bào lù liǎo xǔ duō fǎn dòng tǒng zhì jiē jí hēi 'àn chǒu 'è de dōng xī， suǒ yǐ bèi dìng wéi“ xié shuō”， bǎ tā zhěng lǐ bǎo cún xià lái， wéi de shì zuò fǎn miàn jiào cái， ràng“ dāng shì zhī rén”、“ hòu shì zhī rén” dōuzhī dào zhè shì yī bù“ xié shuō”， zhè yàng jiù róng yì jìn jué。 zhè xiē pī píng， zhèng kě yǐ cóng tā men de fǎn miàn lái kěn dìng zhè bù shū。《 zhàn guó cè》 de nèi róng hěn fēng fù， yě hěn fù zá。 xià miàn jiù jiǎn lüè dì jiù mǒu xiē fāng miàn zuò diǎn jiè shào。
　　（ yī） yào qiú tǒng zhì zhě yào zhòng shì rén mín
　　 zhào huì wén wáng sǐ hòu（ qián 266 nián sǐ）， tài zǐ zhào xiào chéng wáng jí wèi， qí mǔ zhào wēi hòu zhí zhèng。 qí xiāng wáng pài shǐ chén wèn hóu zhào wēi hòu。 wēi hòu hái wèi chāi kāi qí xiāng wáng de wèn hóu xìn， shǒu xiān wèn shǐ chén：“ suì yì wú yàng yé？ mín yì wú yàng yé？ wáng yì wú yàng yé？” shǐ chén jí wéi bù mǎn dì kàng yì shuō：“ jīn bù wèn wáng， ér xiān wèn suì yǔ mín， qǐ xiān jiàn 'ér hòu zūn guì zhě hū？” zhào wēi hòu rèn wéi“ gǒu wú suì， hé yòu mín？ gǒu wú mín， hé yòu jūn？ gù yòu shěběn 'ér wèn mò zhě xié？”（《 qí cè sì · dì qī zhāng》） mèng zǐ céng shuō“ mín wéi guì， shè jì cì zhī， jūn wéi qīng。”（《 mèng zǐ · jìn xīn xià》） wēi hòu zhè zhǒng“ mín wéi běn”，“ jūn wéi mò” de guān diǎn hé mèng zǐ de“ mín wéi gu씓 jūn wéi qīng” de sī xiǎng shì yī zhì de。 xún zǐ wáng zhì“ chuán yuē：‘ jūn zhě， zhōu yě； shù rén zhě， shuǐ yě。 shuǐ zé（ néng） zài zhōu， shuǐ zé fù zhōu。’…… gù jūn rén zhě yù 'ān， zé mò ruò píng zhèng 'ài mín yǐ。” xīn qì jí shuō“ mín zhě， guó zhī gēn běn， ér tān zhuó zhī lì pò shǐ wéi dào。”（《 lùn dào zéi zhā zǐ》） huáng zōng xī yě shuō“ tiān xià zhī zhì luàn bù zài yī xìng zhī xīng wáng， ér zài wàn mín zhī yōu lè。”（《 míng yí dài fǎng lù yuán chén》） kě jiàn“ mín běn” sī xiǎng zài zhōng guó yuán jì yuǎn， liú yòu cháng。 zhào wēi hòu zhòng shì shénme yàng de“ rén” ní？ wǒ men cóng tā fǎn duì shénme yàng de“ rén” jiù kě yǐ kàn chū。 wēi hòu jì xù wèn“ yú líng zǐ zhòng shàng cún hū？ shì qí wéi rén yě， shàng bù chén yú wáng， xià bù zhì qí jiā ， zhōng bù suǒ jiāo zhū hóu， cǐ shuài mín 'ér chū yú wú yòng zhě， héwèi zhì jīn bù shā hū？” wēi hòu rèn wéi， yú líng zǐ zhòng shàng bù néng duì guó jūn yòu suǒ bāng zhù， xià bù néng zhì lǐ hǎo jiā tíng， duì wài yòu bù néng lián luò zhū hóu， xiū hǎo bāng jiāo， zhè jiǎn zhí shì gěi rén mín zuò bǎng yàng， dài tóu bù gěi guó jiā zuò shì； duì yú zhè yàng de rén， wèishénme hái bù shā diào？ zhào wēi hòu tòng hèn yú líng zǐ zhòng nà zhǒng táo bì xiàn shí de xiāo jí tài dù， zhèng biǎo xiàn liǎo tā de jī jí yòng shì de jīng shén。 hán fēi zǐ yě yòu tóng yàng de guān diǎn， tā zài jiān jié shì chén piān zhōng shuō“ gǔ yòu bó yí、 shū qí zhě， wǔ wáng ràng yǐ tiān xià 'ér fú shòu， èr rén 'è sǐ shǒu yáng zhī líng； ruò cǐ chén zhě bù wèi zhòng zhū， bù lì（ tān） zhòng shǎng， bù kě yǐ fá jìn yě， bù kě yǐ shǎng shǐ yě。 cǐ zhī wèi wú yì zhī chén yě， wú suǒ yǐ shǎo 'ér qù zhī（ wǒ kàn qīng zhè zhǒng rén， yào bǎ tā men chú diào）。” zhào wēi hòu sì hū yòu diǎn gān shè bié guó nèi zhèng， qí shí bù rán。 tā zhè yàng gōng rán xuān chēng， bù zhǐ shì duì yú líng zǐ zhòng hé qí guó de kàn fǎ， ér shì duì suǒ yòu xiàng yú líng zǐ zhòng zhè yàng de rén jí qí guó de zhè zhǒng tài dù biǎo shì gōng kāi fǒu dìng。
　　（ èr） yào qiú wèiguó lì gōng， bù néng yuán gōng wú láo xiǎng shòu gāo guān hòu lù
　　 zhào cè sì jìzǎi， zhào wēi hòu gāng zhí zhèng， qín guó chéng jī gōng zhào， zhào guó qiú jiù yú qí， qí guó yào qiú yǐ wēi hòu yòu zǐ cháng 'ān jūn zuò dǐ yā， cái chū yuán bīng。 qún chén jìn jiàn， wēi hòu bù kěn。 chù lóng yǐ“ wèi zūn 'ér wú gōng， fèng hòu 'ér wú láo…… yī dàn shān líng bēng， cháng 'ān jūn hé yǐ zì tuō yú zhào” wéi cí jìn shuō wēi hòu。 wēi hòu xǐng wù， nǎi yǐ cháng 'ān jūn zhì yú qí， qí bīng nǎi chū。 zuò zhě jìn yī bù yòu jiè zǐ yì zhī kǒu shuō“ rén zhù zhī zǐ yě， gǔ ròu zhī qīn yě， yóu bù néng shì wú gōng zhī zūn， wú láo zhī fèng， ér shǒu jīn yù zhī zhòng yě， ér kuàng rén chén hū？” zuò zhě bù jǐn xiàng fēng jiàn de“ shì qīng”、“ shì lù” zhì dù xuān zhàn， ér qiě gèng shì duì jūn zhù shì xí zhì dù dà dǎn de tiǎo zhàn。 zhè zhǒng fǎn duì“ shì qīng”、“ shì lù” zhì dù de sī xiǎng zài dāng shí shì pǔ biàn de。 shāng yàng jiù zhù zhāng“ míng jūn zhī shǐ qí chén yě， yòng bì chū yú qí láo， shǎng bì jiā yú qí gōng。“（ yīng míng de guó jūn， rèn yòng de rén bì dìng shì yòu chéng jì de rén， jiǎng shǎng de rén bì dìng shì yòu gōng láo de rén。）（《 shāng jūn shū · cuò fǎ》） xún zǐ yě tí chàng“ shàng xián shǐ néng”（ zūn chóng hé rèn yòng dé cái jiān bèi de rén）（《 xún zǐ · wáng zhì》） fàn huī gěi qín zhāo wáng de shàng shū jiù gōng kāi tí chū“ míng zhù lì zhèng， yòu gōng zhě bù dé bù shǎng， yòu néng zhě bù dé bù guān； láo dà zhě qí lù hòu， gōng duō zhě qí jué zūn。”（《 qín cè sān · dì bā zhāng》） hán fēi yě zhù zhāng“ zhì shì zhī chén， gōng duō zhě wèi zūn， lì jí zhě shǎng hòu。”（ zhēn zhèng néng zhì lǐ guó jiā de dà chén， gōng láo duō de rén yào gěi yǐ gāo de guān wèi， jìn xīn jié lì de rén yào gěi yǐ fēng hòu de jiǎng shǎng。）（《 hán fēi zǐ · shǒu dào》） zhè zhǒng hū shēng hé yú lùn bù shì yī shí yī dì yī rén de， ér shì pǔ biàn de， cháng qī de。 duō shǎo rén zài wèicǐ 'ér hūyù、 zhēng qǔ hé fèn dǒu。 kě shì liǎng qiān duō nián lái， zhè zhǒng“ shì qīng”、“ shì lù” zhì dù， huò biàn xiāng de“ shì qīng”、“ shì lù” zhì dù yī zhí zài zhōng guó shí xíng zhe， zhí dào xiàn zài cái suàn shí xiàn liǎo liǎng qiān’ duō nián qián rén men de yuàn wàng。
　　（ sān） guī quàn tǒng zhì zhě yào“ guì shì”
　　“ guì shì” jiù shì zūn zhòng zhī shí fènzǐ。 kàn xià miàn yī duàn yòu qù qiě pō yòu yì sī de duì huà： qí xuān wáng jiàn yán chù yuē：“ chù qián １ chù yì yuē“ wáng qián１ xuān wáng bù yuè。 zuǒ yòu yuē：“ wáng， rén jūn yě； chù， rén chén yě； wáng yuē‘ chù qián’， yì yuē‘ wáng qián’， kě hū？” chù duì yuē“ fū chù qián wéi mù shì， wáng qián wéi qū shì； yǔ shǐ chù wéi mù shì， bù rú shǐ wáng wéi qū shì。” wáng fèn rán zuò sè yuē：“ wáng zhě guì hū？ shì guì hū？” duì yuē：“ shì guì 'ěr， wáng zhě bù guì１ wáng yuē：“ yòu shuō hū？” chù yuē：“ yòu。 xī zhě qín gōng qí， lìng yuē‘ yòu gǎn xià liǔ xià jì lǒng wǔ shí bù 'ér qiáo cǎi zhě， sǐ bù shè ／ lìng yuē‘ yòu néng dé qí wáng tóu zhě， fēng wàn hù hóu， cì jīn qiān yì。’ yóu shì guān zhī， shēng wáng zhī tóu， céng bù ruò sǐ shì zhī lǒng yě。” xuān wáng mò rán bù yuè。 yán chù yòu quàn gào xuān wáng yào“ wú xiū jí wèn， bù kuì xià xué。” xuān wáng hěn yòu gǎn kǎi dì shuō：“ jūn zǐ yān kě wǔ zāi！ guǎ rén zì qǔ bìng 'ěr。 jí jīn wén jūn zǐ zhī yán， nǎi jīn wén xì rén zhī xíng。” ér qiě qǐng qiú zuò yán chù de xué shēng。（《 qí cè sì · dì wǔ zhāng》） yán chù shì yī gè bù wèi quán guì de zhī shí fènzǐ， nǐ kàn tā zài guó wáng miàn qián nà zhǒng bù bēi bù kàng de cóng róng tài dù。 xuān wáng shì yī gè cóng shàn rú liú de guó jiā yuán shǒu， nǐ kàn tā zuì chū duì yán chù nà zhǒng qīng miè tài dù， ér yǐ hòu yòu nà yàng chéng kěn dì zì wǒ fǎnxǐng， gān yuàn dāng yán chù de xué shēng。 qǐ bù fā rén shēn shèng wáng dǒu duì qí xuān wáng zhí yán zhèng jiàn， pī píng tā“ hǎo mǎ”、“ hǎo gǒu”、“ hǎo jiǔ”、“ hàosè” ér“ bù hǎo shì”， bìng qiě yī zhēn jiàn xuè dì chuō chuān liǎo tā zì jǐ biāo bǎng de suǒ wèi“ yōu guó 'ài mín” de huǎng yán， shuō“ wáng zhī yōu guó 'ài mín bù ruò wáng 'ài chǐ hú yě。” qí xuān wáng zhōng yú chéng rèn zì jǐ“ yòu zuì yú guó jiā ”， bìng gǎi zhèng liǎo cuò wù，“ jǔ shì wǔ rén rèn guān”， yīn cǐ“ qí guó dà zhì”。（《 qí cè sì · dì liù zhāng》） yàn zhāo wáng jí wèi，“ bēi shēn hòu bì， yǐ zhāo xián zhě。” guō kuí yòu yī duàn“ zhì shì” de yì lùn：“ dì zhě yùshī chù， wáng zhě yǔ yǒu chù， bà zhě yǔ chén chù， wáng guó yǔ yì chù。 qū zhǐ 'ér shì zhī， běi miàn 'ér shòu xué， zé bǎi jǐ zhě zhì； xiān qū 'ér hòu xī， xiān wèn 'ér hòu hēi， zé shí jǐ zhě zhì； rén qū jǐ qū， zé ruò jǐ zhě zhì； féng jǐ jù zhàng， miǎn shì zhǐ shǐ， zé sī yì zhī rén zhì； ruò zì huī fèn jī， xǔ jí chì duō， zé tú lì zhī rén zhì yǐ。 cǐ gǔ fú dào zhì shì zhī fǎ yě。”（《 yàn cè yī · dì shí 'èr zhāng》） tā bù jǐn fēi cháng shēn kè . jù tǐ dì chǎn míng liǎo guó jūn duì“ shì” de bù tóng tài dù suǒ dé dào de bù tóng jiēguǒ， gèng zhòng yào de shì， tā zǒng jié liǎo suǒ wèi“ zhì mín zhě” yǔ“ bèi zhì zhě” de zhèng què guān xì。 yòng jīn tiān de huà shuō， jiù shì lǐng dǎo yǔ bèi lǐng dǎo de zhèng què guān xì。
　　（ sì） gē sòng bù wèi qiáng bào， bù rǔ shǐ mìng de wài jiāo guān
　　 qín shǐ huáng xiǎng bìng tūn xiǎo guó 'ān líng， jiǎ yì shuō yào yǐ wǔ bǎi lǐ dì huàn qǔ 'ān líng， ān líng jūn wǎn yán jù jué。 qín wáng bù yuè。 ān líng jūn pài táng huī chū shǐ qín guó。 qín wáng shuō“ guǎ rén yǐ wǔ bǎi lǐ zhī dì yì 'ān líng， ān líng jūn bù tīng guǎ rén， hé yě？ qiě qín miè hán wáng wèi， ér jūn yǐ wǔ shí lǐ dì cún zhě， yǐ jūn wéi zhǎngzhě， gù bù cuò yì yě。 jīn wú yǐ shí bèi zhī dì zhū guǎng yú jūn， ér jūn nì guǎ rén zhě， qīng guǎ rén yǔ？” táng huī duì yuē：“ fǒu， fēi ruò shì yě。 ān líng jūn shòu dì yú xiān wáng 'ér shǒu zhī， suī qiān lǐ bù gǎn yì yě， qǐ zhí wǔ bǎi lǐ zāi？” qín wáng dà nù， jìn yī bù wēi xié táng huī shuō：“ gōng cháng wén tiān zǐ zhī nù hū？” táng huī duì yuē“ chén wèi cháng wén yě。” qín wáng yuē：“ tiān zǐ zhī nù， fú shī bǎi wàn， liúxiě qiān lǐ。” táng huī yuē：“ dà wáng cháng wén bù yī zhī nù hū？” qín wáng yuē：“ bù yī zhī nù yě， yì miǎn guān tú xiǎn， yǐ tóu qiǎng dì 'ěr。” táng huī shuō：“ cǐ yōng fū zhī nù yě， fēi shì zhī nù yě。” táng huī liè jǔ liǎo cì shā wú wáng liáo de zhuān zhū， cì shā hán kuǐ de niè zhèng， cì shā qìng jì de yào lí。 rán hòu shuō：“ cǐ sān zǐ zhě jiē bù yī zhī shì yě，…… yǔ chén 'ér jiāng sì yǐ。 ruò shì bì nù， fú shī 'èr rén， liúxiě wǔ bù， tiān xià gǎo sù， jīn rì shì yě。” táng huī tǐng jiàn 'ér qǐ。 qín wáng bù dé bù kǒng jù qū fú，“ cháng guì 'ér xiè”。（《 wèi cè sì · dì 'èr shí qī zhāng》） gōng yuán qián 230 nián（ qín shǐ huáng 'èr shí 'èr nián） qín shǐ huáng xiān hòu miè diào liǎo hán、 wèi liǎng guó。 qín shǐ huáng xiǎng yǐ 'é zhà shǒu duàn tūn bìng dāng shí wèi guó de fù shǔ xiǎo guó 'ān líng。 táng huī chū shǐ， shēn zhī qín guó tǒng yī tiān xià yǐ chéng dìng jú（ qián 221 nián qín tǒng yī tiān xià）， rú guǒ yòng yī bān yóushuì zhī cí qù shuō fú qín shǐ huáng fàng qì tūn bìng 'ān líng de yě xīn， shì bù kě néng de。 yīn cǐ zài qín wáng“ fú shī bǎi wàn， liúxiě qiān lǐ” de dònghè xià， zhēn fēng xiāng duì dì tí chū“ fú shī 'èr rén， liúxiě wǔ bù” xiāng duì kàng， jí yǐ“ tóng guī yú jǐng de wēi xié huí dá liǎo duì fāng jiāo zòng mánhèng de“ dònghè”。 zhōng yú shǐ qín wáng bù dé bù jù pà 'ér xiè zuì。 táng huī zài jiāo héng de“ bà zhù” miàn qián， zhèng qì lǐn rán， bù qū bù náo， wéi hù guó jiā zūn yán， chū sè dì wán chéng wài jiāo shǐ mìng。 zhè zhǒng jī zhì yǒng gǎn， bù wèi qiáng bào de xìng gé， bù shì lìng rén jìng mù má？
　　（ wǔ） sòng yáng jiān chí zhèng yì， jiě rén wēinàn， bù jì bào chóu de gāo shàng pǐn dé
　　 qín wéi zhào dū hán dān， zhào yīn yú qián 260 nián bèi qín jūn dà bài yú cháng píng， sǔn bīng sì shí yú wàn， yǐ wú lì dǐ kàng， zhǐ hǎo qiú jiù yú yīn qīn wèi guó（ zhào xiāng píng yuán jūn zhào shèng zhī qī nǎi wèi gōng zǐ xìn líng jūn wú jì zhī zǐ）。 wèi 'ān lí wáng yīn shè yú qín bīng wēi lì， yòu yīn jì kè qí yì mǔ dì xìn líng jūn， yīn cǐ zài jiù zhào wèn tí shàng yǔ xìn líng jūn yì jiàn fēn qí。 ān lí wáng yǐ wéi： jiù zhào， kǒng dé zuì qiáng zòu， huò jí běn guó； bù jiù， yòu kǒng qín miè zhào， fù qīn jí wèi。 suǒ yǐ 'ān lí wáng shǒu shǔ liǎng duān。 suī pài dàjiàng jìn bǐ lǐng bīng wǎng jiù， ér zhǐ yú dàng yīn bù jìn， àn bīng guān wàng； yòu pài kè jiǎng jūn xīn yuán yǎn quàn zhào zūn qín zhāo wáng wéi dì qǐ tú yǐ cǐ jiě hán dān zhī wéi， ràng zhào guó qū xī tóu jiàng， yǐ bǎo quán zì jǐ。 lǔ zhòng lián， qí zhī gāo shì， shēng píng bù shì yú zhū hóu， zuì xǐ wéi rén páinàn jiě fēn。 dé zhī“ wèi jiāng jūn yù lìng zhào dì qín”。 lǔ zhòng lián zhàn zài fǎn qīn lüè de zhèng yì lì chǎng， jiān jué zhù zhāng kàng qín， fǎn duì tóu jiàng， hé“ dì qín pài” xīn yuán yǎn jìn xíng liǎo yīcháng jī liè de biàn lùn。 zài biàn lùn zhōng， lǔ zhòng lián jiē lù liǎo qín guó de hàozhàn běn zhì， bìng yòng lì shǐ shàng dà liàng shì shí fǎn fù shuō míng“ dì qín” de wēi hài。 zhǐ chū qín guǒ chēng dì，“ liáng wáng 'ān dé yàn rán 'ér yǐ hū？ ér jiāng jūn yòu hé yǐ dé gù chǒng hū？” lǔ zhòng lián yǐ jiān chí zhèng yì de zhàn dǒu jīng shén， yǐ jī zhì xióng biàn de shēng dòng yán cí， fú zhī yǐ lǐ， dòng zhī yǐ lì。 xīn yuán yǎn bù dé bù xīn yuè chéng fú dì shuō：“ shǐ yǐ xiān shēng wéi yōng rén， wú nǎi jīn 'ér zhī xiān shēng wéi tiān xià zhī shì yě！ wú qǐng qù， bù gǎn fù yán dì qín。” zhè yàng， dà dà jiān dìng liǎo zhào guó kàng qín de xìn xīn hé jué xīn。 zuì hòu，“ wèi gōng zǐ wú jì duó jìn bǐ jūn， yǐ jiù zhào jī qín。” pò shǐ qín guó yǐn bīng 'ér qù。 lǔ zhòng lián zhé fú xīn yuán yǎn， jiù zhào yú wēinàn zhī zhōng，“ píng yuán jūn yù fēng lǔ zhòng lián， lǔ zhòng lián cí ràng zhě sān， zhōng bù shòu。” yòu“ yǐ qiān jīn wéi lǔ zhòng lián shòu， lǔ zhòng lián xiào yuē：‘ suǒ guì yú tiān xià zhī shì zhě， wéi rén pái huàn、 shì nán、 jiě fēn luàn 'ér wú suǒ qǔ yě。 jí yòu suǒ qǔ zhě， shì shāng jiǎ zhī rén yě， zhòng lián bù rěn wéi yě。’ suì cí píng yuán jūn 'ér qù， zhōng shēn bù fù jiàn。”（《 zhào cè sān · dì shí sān zhāng》） hòu lái lǔ zhòng lián yòu jiě jiù qí zhī liáo chéng， qí rén yù fēng lǔ zhòng lián， lǔ zhòng lián“ táo yǐn yú hǎi shàng yuē：‘ wú yǔ fù guì 'ér qū（ qū） yú rén， níng pín jiàn 'ér qīng shì sì zhì yān／”（ dà yì shì： yǔ qí tān fù guì 'ér qū cóng yú rén， bù rú chù pín jiàn， qīng shì sú， wú suǒ jì dá。）（《 shǐ jì · lǔ zhòng lián lièzhuàn》） táng dài shī rén lǐ bái 'ài mù lǔ zhòng lián de xìng gé， xiě liǎo yī shǒu gǔ fēng yǐn lǔ zhòng lián wéi“ tóng diào”：“ qí yòu tì tǎng shēng； lǔ lián tè gāo miào。 míng yuè chū hǎi dǐ， yīzhāo kāi guāng yào。 què qín zhèn yīng shēng， hòu shì yǎng mò zhào。 yì qīng qiān jīn zèng， gù xiàng píng yuán xiào。 wú yì dàn dàng rén， fú yī kě tóng diào。”
　　（ liù） jiē lù fǎn dòng tǒng zhì zhě cán rěn、 hèngbào、 hūn yōng、 huāng yín
　　 qín huì wáng zhī qī、 zhāo wáng zhī mǔ xuān tài hòu， chǒng 'ài jìn chén wèi chǒu fū， tài hòu bìng jiāng sǐ， xià lìng：“ wèiwǒ sǐ， bì yǐ wèi zǐ wéi xùn。” wèi zǐ shí fēn dān yōu。 yōng ruì wéi wèi chǒu fū quàn xuān tài hòu shuō：“ yǐ sǐ zhě wèiyòu zhī hū？” tài hòu yuē：“ wú zhī yě。” yōng ruì yuē：“ ruò tài hòu zhī shén líng， míng zhī sǐ zhě zhī wú zhī yǐ， hé wéi kōng yǐ shēng suǒ 'ài zàng yú wú zhī zhī sǐ rén zāi？ ruò sǐ zhě yòu zhī， xiān wáng jī nù zhī rì jiǔ yǐ。 tài hòu jiù guò bù shàn， hé xiá nǎi sī wèi chǒu fū hū？” yú shì xuān tài hòu zhè cái qǔ xiāo liǎo ràng wèi chǒu fū xùn zàng de cán bào chǒu 'è de mìng lìng。（《 qín cè 'èr · dì shí liù zhāng》） gōng yuán qián 384 nián（ qín xiàn gōng yuán nián） yǐ fèi chú liǎo“ cóng sǐ”（ xùn zàng）（ jiàn《 shǐ jì · qín běn jì》）， kě shì zhè gè cán rěn、 huāng yín de tài hòu hái sǐ bào zhù jiù 'è xí bù fàng。 yōng ruì yòng“ yǐ bǐ zhī máo gōng bǐ zhī dùn” de fāng fǎ， tè bié shì yǐ“ xiān wáng jī nù zhī rì jiǔ yǐ” chóngchóng dì cì zhōng tā de yǐn chù， shǐ tā zài jì gǎn dào kǒng jù yòu gǎn dào xiū chǐ de qíng kuàng xià bù dé bù qǔ xiāo liǎo zhè gè huāng táng de mìng lìng。
　　 sòng kāng wáng（ qián 328 nián－ qián 286 nián） dǎ liǎo jǐ gè shèng zhàng， jiāo héng zì xìn， bù kě yī shì， jí yù chēng bà。 yǐ pí náng shèng rén xuè， gāo gāo xuán qǐ， yǐ jiàn shè zhī， xuè xià dī， nǎi yǐ wéi“ shè tiān” zhī xì， rèn wéi jǐ shèng yú tiān。 bìng yǐ biān“ chī dì”， rèn wéi jǐ yǐ“ wēi fú tiān dì guǐ shén”。 yòu“ pōu yǔ zhī bèi”，“ qiè cháo shè zhī jìng” guān qí yì， yǐ wéi xì。 qí cán bào hūn yōng， zhēn shì lìng rén fàzhǐ。 quán guó wéi zhī hài luàn。 qí guó nǎi chū bīng tǎo fá cǐ hūn bào zhī jūn， mín jiē sì sàn 'ér bùwèi shǒu chéng， suì bèi qín guó miè（《 sòng cè · dì bā zhāng》）《 shǐ jì · yīn běn jì》 jìzǎi yīn cháo zuì hòu yī gè jūn wáng zhòu， yě yòu lèi sì bào lì zhī xíng。 zhōu wǔ tǔ fá zhòu shí， bǎi xìng jiē dǎo gē， zhōng miè zhòu。 bù zhì guó， bù 'ài mín， cán bào wú dào， zhōng zāo miè wáng。 zhè shì lì shǐ de bì rán。 suǒ yǐ shàng shū jiǔ gào shuō“ rén wú yú shuǐ jiān（ jiàn）， dāng yú mín jiān。”
　　（ qī） jiē lù fǎn dòng tǒng zhì jiē jí nèi bù gòu xīn dǒu jiǎo， rén miàn shòu xīn， shè xiàn jǐng yòu hài rén de 'è dú chǒu xíng
　　 chǔ huái wáng（ qián 328 nián－ qián 299 nián） xīn dé yī měi rén， shèn xǐ 'ài。 qí fū rén zhèng xiù zhī wáng shèn xǐ 'ài， yì shèn xǐ 'ài： yī fú suí xīn rén suǒ xǐ 'ài 'ér gěi tā zhì zuò， wán qì suí xīn rén suǒ xīn 'ài 'ér gěi tā luó zhì， wò jù yì suí qí suǒ hǎo 'ér wéi tā zhì bèi， biǎo xiàn dé bǐ huái wáng hái xǐ 'ài xīn rén。 chǔ wáng shuō：“ zhèng xiù zhī guǎ rén zhī shuō xīn rén yě， qí 'ài zhī shèn yú guǎ rén。 cǐ xiào zǐ zhī suǒ yǐ shì qīn， zhōng chén zhī suǒ yǐ shì jūn yě。” zhèng xiù liǎo jiě dào huái wáng rèn wéi tā bù jì dù xīn rén， jiù duì xīn rén shuō：“ wáng 'ài zǐ měi yǐ。 suī rán， è zǐ zhī bí。 zǐ wéi jiàn wáng， zé bì yǎn zǐ bí。” zhè yǐ hòu xīn rén jiàn wáng， jiù wǔ zhù bí zǐ。 huái wáng wèn zhèng xiù：“ fū xīn rén jiàn guǎ rén zé yǎn qí bí hé yě？” zhèng xiù shuō：“ qiè zhī zhī。” wáng yuē：“ suī 'è bì yán zhī。” zhèng xiù shuō：“ qí sì 'è wén jūn wáng zhī chòu yě。” wáng yuē：“ hàn zāi！ lìng yì zhī。”（《 chǔ cè sì dì 'èr zhāng》） duǎn duǎn yī duàn xù shù， huó shēng shēng dì gòu huà chū liǎo zhèng xiù yīn xiǎn de zuǐ liǎn， è dú de xīn cháng， jiǎo huá de huì liǎ。 táng dài hán yù céng shēn shēn gǎn tàn tā suǒ chù de shè huì， zhè yàng xiě dào：“ jīn fū píng jū lǐ xiàng xiāng mù yuè， jiǔ shí yóu xì xiāng zhēng zhú， xǔ xǔ qiǎngxiào yǔ yǐ xiāng qǔ xià， wò shǒu chū fèi gān xiāng shì， zhǐ tiān rì tì qì， shì shēng sǐ bù xiāng bēifù， zhēn ruò kě xìn。 yī dàn lín xiǎo lì hài， jǐn rú máo fā bǐ， fǎn yǎn ruò bù xiāng shí。 luò xiàn jǐng， bù yī yǐn shǒu jiù， fǎn jǐ zhī， yòu xià shí yān zhě， jiē shì yě。”（《 liǔ zǐ hòu mù zhì míng》） zhèng xiù zhī liú fǎn dòng tǒng zhì jiē jí shàng céng fènzǐ yǔ cǐ xiāng bǐ， yòu guò zhī wú bù jí。 tā mendōu xiāng dāng zhēn shí dì fǎn yìng liǎo jiē jí shè huì lǐ rén yǔ rén zhī jiān guān xì de zhēn shí qíng kuàng。 tā men néng ràng wǒ men xíng xiàng dì rèn shí yī liǎng qiān nián qián de shè huì de yī gè cè miàn， dàn yòu shì běn zhì de fāng miàn。
　　（ bā） jiē lù jiē jí shè huì rén qíng jiāo bó， shì tài yán liáng
　　 sū qín yóushuì qín huì wáng， jiàn yì tā gǎo lián héng zhèng cè， duì shān dōng liù guó gè gè jī pò， zhè yàng kě yǐ jiàn lì dì yè。 yīn wéi qín huì wáng gāng chē liè liǎo shāng yàng， duì yóushuì zhī shì cún yòu jiè xīn， wǎn yán xiè jué liǎo。 kě shì sū qín yī 'ér zài， zài 'ér sān， yī lián shàng shū shí cì， yě méi yòu shuō dòng qín huì wáng。“ zī yòng fá jué， qù qín 'ér guī， yíng téng lǚ qiāo， fù shū dān gāo， xíng róng gǎo kū， miàn mù lí hēi， zhuàng yòu guī sè”， shí fēn láng bèi。 huí dào jiā lǐ，“ qī bù xià rèn， sǎo bùwèi chuī， fù mǔ bù yǔ yán。” yú shì fā fèn dú shū，“ dú shū yù shuì， yǐn zhuī zì cì qí gǔ， xuè liú zhì zú。” jiù zhè yàng， guò liǎo yī nián， dào zhào guó， yóushuì zhào sù hóu， shuāng fāng tán dé fēi cháng tóu qì， zhào wáng dà yuè， fēng sū qín wéi wǔ 'ān jūn， shòu xiāng yīng“ gé chē bǎishèng， jǐn xiù qiān chún， bái bì bǎi shuāng， huáng jīn wàn yì， yuē cóng sàn héng， yǐ yì qiáng qín。”“ dāng qín zhī lóng， huáng jīn wàn yì wéi yòng， zhuǎn gǔ lián qí， xuàn huáng yú dào， shān dōng zhī guó cóng fēng 'ér fú， shǐ zhào dà zhòng。” sū qín cóng zhào guó chū fā， jiāng qù yóushuì chǔ wēi wáng，“ lù guò luò yáng， fù mǔ wén zhī， qīng gōng chú dào， zhāng lè shè yǐn， jiāo yíng sān shí lǐ； qī cè mù 'ér shì， qīng 'ěr 'ér tīng； sǎo shé xíng pú fú， sì bài zì guì 'ér xiè。” sū qín yuē：“ sǎo hé qián jù 'ér hòu bēi yě？” sǎo yuē：“ yǐ jì zǐ zhī wèi zūn 'ér duō jīn。” sū qín yuē“ jiē hū！ pín qióng zé fù mǔ bù zǐ， fù guì zé qīn qī wèi jù。 rén shēng shì shàng， shì wèi、 fù guì gài kě hū hū zāi？１（《 qín cè yī · dì 'èr zhāng》） sū qín hé tā sǎo sǎo de wèn dá， bǎ jiē jí shè huì rén yǔ rén zhī jiān de guān xì jiē lù dé duō me lín lí jìn zhì。 guò liǎo 'èr bǎi duō nián， sī mǎ qiān duì suǒ chù de nà gè shè huì yě yòu yī duàn kǎi tàn zhī cí：“ shǐ dí gōng wéi tíng wèi（ zuì gāo sī fǎ guān）， bīn kè tián（ sài mǎn） mén， jí fèi（ bà guān）， mén wài kě shè què luó（ niǎo wǎng）。 dí gōng fù wéi tíng wèi， bīn kè yù wǎng， dí gōng nǎi dà shǔ qí mén（ zài mén shàng yòng dà zì tí xiě） yuē：‘ yī sǐ yī shēng， nǎi zhī jiāo qíng； yī pín yī fù， nǎi zhī jiāo tài； yī guì yī jiàn， jiāo qíng nǎi jiàn（ xiàn）。” sī mǎ qiān bù jìn dà shēng hū yuē：“ bēi fū１（《 shǐ jì · jí zhèng lièzhuàn》） jiù shè huì de“ rén qíng”、“ shì tài” rú cǐ， zhè shì bì rán de。
　　 sān
　　《 zhàn guó cè》 zài yì shù biǎo xiàn shàng yě yòu xǔ duō yōu diǎn hé tè diǎn。 liú xiàng suī rán shuō tā“ bù kě yǐ lín jiào huà”， dàn tā yòu bù dé bù chéng rèn cè wén shì“ gāo cái xiù shì” de“ qí cè yì zhì”，“ yì kě xǐ， jiē kě guān。”（《 zhàn guó cè》 shū lù） nán běi cháo shí， liáng cháo wén yì pī píng jiā liú xié（ 465 nián qián hòu－ 520 nián qián hòu） zài wén xīn diāo lóng cái lüè piān lǐ shuō：“ zhàn dài rèn wǔ 'ér wén shì bù jué， zhū zǐ yǐ dào shù qǔ zī， qū、 sòng yǐ chǔ cí fā cǎi， yuèyì bào shū biàn yǐ yì， fàn huī shàng shū mì 'ér zhì， sū qín lì shuō zhuàng 'ér zhōng， lǐ sī zì zòu lì 'ér dòng。 ruò zài wén shì， zé yáng、 bān chóu yě。”（ zhàn guó shí dài chóng shàng yòng wǔ， ér wén xué zhī shì yǐ rán cún zài， zhū zǐ yǐ tán lùn zhé lǐ xué shù qǔ yòng yú shí， qū yuán、 sòng yù yǐ lí sāo 'ér fā yáng wén xué de guāng huī， yuèyì de shū xìn yì zhèng 'ér cí biàn， fàn huī de shàng shū yán mì 'ér shēn kè， sū qín yóushuì qiángjìng 'ér zhòngkěn， lǐ sī de zòu zhāng duō cǎi 'ér dòng tīng。 rú zài tài píng zhòng wén zhī shì， zhè xiē rén hé hàn dài wén xué jiā yáng xióng、 bān gù dōuyòu tóng děng de wén cái。） liú xié cóng wén xué jiǎo dù duì《 zhàn guó cè》 zhōng yī xiē yóushuì zhī shì hé tā men de zuò pǐn yǔ zhū zǐ、 qū yuán、 sòng yù bìng chēng， yòu yǔ hàn dài de wén xué jiā yáng xióng， bān gù pì měi。 kě jiàn《 zhàn guó cè》 de wén xué jià zhí。 xià miàn jiù jiǎn lüè dì tán tán zhè fāng miàn de cū qiǎn kàn fǎ。
　　（ yī） xù shì jiǎn jié míng kuài， yǔ yán míng bái liú chàng， shuō lǐ xióng biàn yòu lì， fēn xī xì zhì zhǔn què。 xiàn yǐ《 zhào cè sì · dì shí bā zhāng》 chù lóng shuō fú zhào tài hòu yī shì wéi lì。
　　 wén zhāng kāi tóu， xiān bǎi xíng shì：“ zhào tài hòu xīn yòng shì， qín jí gōng zhī。 zhào shì qiú jiù yú qí。 qí yuē：‘ bì yǐ cháng 'ān jūn wéi zhì bīng nǎi chū。’ tài hòu bù kěn， dà chén qiáng jiàn。 tài hòu míng wèi zuǒ yòu：‘ yòu fù yán lìng cháng 'ān jūn wéi zhì zhě， lǎo fù bì tuò qí miàn。’” xíng shì de tè diǎn shì： qín gōng zhào qíng kuàng shí fēn jǐn jí； máo dùn jiāo diǎn shì cháng 'ān jūn shì fǒu néng chū zhì； jiě jué wèn tí yǐ chéng jiāng jú。 zhè lǐ liǎng gè“ bì” zì fēi cháng zhǔn què、 xiān míng、 tū chū dì biǎo xiàn liǎo máo dùn shí fēn jiān ruì， ér qiě chéng liǎo jiāng jú， háo wú huí xuán yú dì。 zuò zhě zhè yàng xiě， bù jǐn shì xù shù qíng kuàng， fēn xī xíng shì， yě shì wèile tū chū chù lóng jiě jué zhè yī nán tí de dú tè cái néng。
　　 jiě jué wèn tí， shǒu xiān yào dǎ pò jiāng jú。 zuò zhě cóng zhè yī diǎn rù shǒu。 chù lóng yǐ yī gè wèn hòu tài hòu shēn tǐ de lǎo chén shēnfèn chū xiàn， ér bù yǐ yī gè jiě jué wèn tí de“ jiàn chén” shēnfèn chū xiàn。 nǐ kàn tā“ rù 'ér xú qū， zhì 'ér zì xiè。” yī fān shuō míng hé wèn hòu， shǐ“ shèng qì 'ér xū zhī” de tài hòu kāi liǎo kǒu；“ lǎo fù shì niǎn 'ér xíng”， qì fēn yòu liǎo huǎn hé。 yú shì chù lóng zhuā jǐn shí jī， jiē shàng huà chà 'ér， jì xù wèn hòu， lā qǐ jiā cháng：“‘ rì shí yǐn dé wú shuāi hū？’ tài hòu yuē：‘ shì yù 'ěr／ yuē：‘ lǎo chén jīn zhě shū bù yù shí， nǎi zì qiáng bù， rì sān sì lǐ， shǎo yì shì shí， hé yú shēn。’ yuē：‘ lǎo fù bù néng。’ tài hòu zhī sè shǎo jiě。” zhè yī xí duì huà duō me zì rán， tài hòu kāi shǐ bèi chù lóng suǒ zuǒ yòu， lā rù tā de guǐ dào。 cóng“ shèng qì 'ér xū zhī” dào“ sè shǎo jiě”， chù lóng dé dào dì yī gè“ huí hé” de shèng lì。 dàn tài hòu què háo wú jué chá。 zuò zhě zài zhè lǐ， quán yòng duì huà， ér zhǐ yòng liǎo“ shèng qì 'ér xū zhī”、“ sè shǎo jiě” bā gè zì shuō míng shì jiàn de biàn huà guò chéng， shí zài jiǎn jié míng kuài。
　　 huà tí yī zhuǎn， tí chū“ lǎo chén jiàn xī” de gōng zuò wèn tí。 hái shì chù lóng qǔ dé tán huà de zhù dòng quán hé zhī pèi quán。 yóu“ jiàn xī” de gōng zuò， jìn yī bù yǐn chū“ ài zǐ” de wèn tí。 zài“ ài zǐ” de wèn tí shàng yǐn qǐ liǎo yòu qù de zhēng lùn。 chù lóng shēng chēng 'ài zǐ“ shèn yú fù rén”， ér“ tài hòu xiào yuē：‘ fù rén yì shèn。’” zhè shí qì fēn yòu yòu liǎo dà de zhuǎn biàn。 cóng“ sè shǎo jiě” dào“ tài hòu xiào yuē”， zhè gè zhuǎn biàn kě bù xiào gāng cái shēng chēng“ bì tuò qí miàn”， zhè zhǒng“ shèng qì” hé“ jǐng tì” yǐ jīng wú yǐng wú zōng liǎo。 zuò zhě duì shì jiàn fā zhǎn de 'ān pái shí fēn yòu qù： tài hòu de qíng xù yóu“ shèng qì” dào“ jiě” dào“ xiào”， zhèng shì chù lóng bù bù jiē chù běn tí de guò chéng。 kàn，“ lǎo chén qiè yǐ wéi 'ǎo zhī 'ài yàn hòu xián yú cháng 'ān jūn。” chù lóng jiàn shí jī chéng shú， yú shì dān dāo zhí rù。 zhè shì yī dà tū pò， yīn wéi“ tí cháng 'ān jūn” zhè shì tài hòu zuì jǐng tì、 zuì jì huì de shì。 ér chù lóng yòu yì 'ān pái de“ fǎn huà” què yǐn chū liǎo tài hòu de xīn lǐ huà“ bù ruò cháng 'ān jūn zhī shèn”。 zhè jiù shǐ tài hòu bù zhī bù jué、 yī bù yī bù、 shū shū fú fú dì rù yú gǔ zhōng， ér yòu wéi xià wén kāi liǎo lù。 rú guǒ zhè jù huà yóu chù lóng shuō chū， nà jiù tài ruò liǎo， ér qiě kě néng huì fā shēng biàn gù。 cóng zhè yǐ hòu， jí zhuǎn zhí xià， jiù jìn liǎo zhèng miàn bǎi shì shí shuō dào lǐ de jiē duàn。 tài hòu wán quán bèi“ kòng zhì” liǎo， yǐ zhì zuì hòu wán quán bèi shuō fú， tóng yì cháng 'ān jūn“ zhì yú qí”。
　　 zhěng piān duì huà de guò chéng， jí xù shì de guò chéng； duì huà qì fēn de fā zhǎn， jí xù shì céng cì de fā zhǎn。 zhè shì yī piān chū sè de xù shì wén， yě shì yī piān chū sè de shuō lǐ wén， yòu shì yī piān chū sè de rén wù miáo xiě。 ér xù shì、 shuō lǐ、 rén wù miáo xiě de tè sè jiān 'ér yòu zhī， róng wéi yī tǐ， biǎo xiàn chū zuò zhě xiě zuò shǒu fǎ de gāo miào。
　　（ èr） xiě rén wù， jì yòu rén wù de yǔ yán xíng dòng， shēng dòng xíng xiàng， xǔ xǔ rú shēng； yòu yòu shì jiàn de qū zhé fā zhǎn， bō lán qǐ fú， yǐn rén rù shèng。 xiàn yǐ《 qí cè sì · dì yī zhāng》 féng xuān wéi mèng cháng jūn qiǎo shè“ sān kū” wéi lì。
　　 wén zhāng xiě cè shì féng xuān wéi qí xiāng mèng cháng jūn chū móu huà cè， shēn móu yuǎn lǜ， shù chū qí jì de shì。 féng xuān chū wéi mèng cháng jūn“ shì yì” yú xuē， yòu wéi mèng cháng jūn“ wǎng pìn” yú liáng， zuì hòu wéi mèng cháng jūn jiàn lì zōng miào。 tā wéi mèng cháng jūn shù lì liǎo zhèng zhì jī chǔ， wán chéng liǎo“ jiǎo tù sān kū” de jì móu。 wén zhāng tū chū xiě féng xuān de shēn móu yuǎn lǜ， shù chū qí jì de“ qí”。 yǐ cǐ xiǎn shì féng xuān bù tóng fán xiǎng de cái néng。
　　 shǒu xiān xiě féng xuān zài zhòng rén yǎn zhōng de“ wú néng”， féng xuān zài mèng cháng jūn shí kè yǎn zhōng shì yī gè jì“ wú hǎo”， yòu“ wú néng” de yōng rén。 mèng cháng jūn yě zhǐ shì“ xiào 'ér shòu zhī”。 yīn wéi“ jūn jiàn zhī”， suǒ yǐ gěi féng xuān de dài yù shì“ shí yǐ cǎo jù”。 zhòng rén duì féng xuān“ jiē 'è zhī”， rèn wéi tā shì yī gè“ tān 'ér bù zhī zú” de rén。 dāng mèng cháng jūn què dìng qù xuē shōu zhài de rén xuǎn shí， qià qià shì“ wú hǎo”、“ wú néng”、 wéi“ jūn jiàn zhī” de féng xuān zì gào fèn yǒng bào liǎo míng， zhè shǐ mèng cháng jūn“ guài zhī”。 hé quàn shōu zhài xiāng dāng má fán， fēi duǎn qī suǒ néng wán chéng； kě shì féng xuān xiān rì chū fā， cì chén guī 'ér qiú jiàn， suǒ yǐ mèng cháng jūn yòu“ guài qí jí”。 féng xuān lín xíng， mèng cháng jūn zhǔ féng xuān shì“ wú jiā suǒ guǎ yòu zhě”， zhè shì zhǐ wù zhì fāng miàn。 féng xuān dào xuē，“ jiáo mìng”、“ fén quàn”、“ yǐ quàn cì zhū mín”，“ mín chēng wàn suì”。 shuí zhī féng xuān suǒ shì nǎi shì mèng cháng jūn de zhèng zhì zī běn héng héng“ yì”， dàn mèng cháng jūn wèi jiě qí yì。 cǐ yòu yī“ guài”。 zhè sān“ guài”， zài kè huà féng xuān zhè gè bù tóng fán xiǎng de cè shì xíng xiàng zhōng qǐ dào liǎo yòu lì de fǎn chèn zuò yòng。 bié rén suǒ wèi“ guài” de， zhèng shì féng xuān yǔ zhòng bù tóng zhī chù， zhèng shì shēn móu yuǎn lǜ， chū“ qí” zhī chù。
　　 yī nián hòu qí mǐn wáng bà liǎo mèng cháng jūn de guān， mèng cháng jūn huí dào zì jǐ de fēng dì xuē，“ wèi zhì bǎi lǐ， mín fú lǎo xié yòu， yíng jūn dào zhōng。” zhè shí mèng cháng jūn cái míng bái， duì féng xuān shuō：“ xiān shēng suǒ wéi wén shì yì zhě， nǎi jīn jiàn zhī。” jiē zhe féng xuān yòu yǐ“ chē wǔ shíshèng， jīn wǔ bǎi jīn” dào liáng yóushuì， wéi mèng cháng jūn“ záo dì 'èr kū”， guǒ rán qí mǐn wáng yòu qǐng mèng cháng jūn guān fù yuán zhí。 féng xuān yòu zhì xuē wéi mèng cháng jūn jiàn lì zōng miào， wán chéng liǎo“ sān kū”。 quán piān cóng tóu zhì wěi dū guàn chuānzhuó duì bǐ fǎ。 xiān xù féng xuān zhī“ pín”， yǐ zhì“ bù néng zì cún”； hòu xù féng xuān xiǎn guì，“ chē wǔ shíshèng， jīn wǔ shí jīn” wǎng liáng yóushuì， yǎn rán yī gè wài jiāo dà shǐ， zhè shì cóng shēng huó shàng duì bǐ。 xiān xù féng xuān“ wú néng”， bèi zhòng rén qīng shì； hòu xù féng xuān jì néng“ kuàijì”， yòu néng“ shì yì”， jì néng xié liáng yǐ xié qí， yòu néng jù liáng yǐ qǔ xìn yú qí， zhè shì cóng néng lì fāng miàn duì bǐ。 xiān xù mèng cháng jūn duì féng yuán“ shì yì” bù yuè； hòu xù mèng cháng jūn shòu xuē dì bǎi xìng 'ài dài 'ér dé yì， zhè shì cóng mèng cháng jūn duì féng xuān de tài dù lái duì bǐ。 sān“ guài”、 sān“ duì bǐ”， bù jǐn rén wù shēng dòng xíng xiàng， xǔ xǔ rú shēng， yòu shǐ qíng jié de fā zhǎn bō lán qǐ fú， yǐn rén rù shèng。
　　（ sān） shàn yú yùn yòng mín jiān měi lì de yù yán gù shì hé shēng dòng de bǐ yù jìn xíng shuō lǐ， fù yòu yōu mò gǎn， yì qù héng shēng， shēng dòng huó pō， zēng qiáng liǎo wén zhāng de shuō fú lì。
　　《 yàn cè 'èr · dì shí 'èr zhāng》 shuō， zhào qiě fá yàn， cè shì sū dài wéi yàn zhāo wáng qù quàn zhǐ zhào huì wén wáng。 tā jiàn liǎo zhào wáng bìng bù zhèng miàn tí chū yì jiàn， què jiǎng liǎo yī gè gù shì：“ jīn zhě chén lái， guò yì shuǐ， bàng fāng chū pù， ér yù zhuó qí ròu， bàng hé 'ér qián qí huì。 yù yuē：‘ jīn rì bù yǔ， míng rì bù yǔ， jí yòu sǐ bàng。’ bàng yì wèi yù yuē：‘ jīn rì bù chū， míng rì bù chū， jí yòu sǐ yù。’ liǎng zhě bù kěn xiāng shè， yú fū dé 'ér bìng qín zhī。” jīng guò zhè yàng yī fān shēng dòng dì miáo huì， rán hòu shuō míng， rú guǒ zhào、 yàn xiāng gōng， zé“ qiáng qín zhī wéi yú fū yě。” zhào wáng tīng liǎo lì jí tíng zhǐ gōng yàn。
　　《 chǔ cè sì · dì sì zhāng》 shuō， chǔ xiāng wáng bù tīng dà chén zhuāng xīn de quàn gào， jiēguǒ bèi qín jūn gōng xià liǎo guó dū， xiāng wáng dāng liǎo táo wáng guó jūn。 hòu lái xiāng wáng xǐng wù， zhào jiàn zhuāng xīn， zhuāng xīn shuō liǎo xià miàn yī duàn bǐ yù：
　　“ jūn wáng jiù bù céng jiàn guò qíng yán má？ tā liù zhǐ zú， sì zhǐ chì， fēi xiáng zài tiān kōng， xià kě yǐ shí wén yíng， shàng kě yǐ yǐn gān lù， zì yǐ wéi wú yōu wú lǜ， yǔ rén wú zhēng， què méi liào dào wǔ chǐ zhī tóng yòng yí jiāo zài sì rèn zhī shàng bǔ zhù tā， diào xià lái bèi mǎ yǐ chī diào。 qīng tíng suàn shì xiǎo de， huáng què yě xiàng zhè yàng， xià kě yǐ chī bái mǐ， shàng kě yǐ qī mào shù， gǔ dòng chì bǎng， zì yóu fēi xiáng， zì yǐ wéi wú yōu wú lǜ， yǔ rén wú zhēng， què méi liào dào gōng zǐ wáng sūn zuǒ shǒu chí dàn gōng， yòu shǒu ná dàn wán， bǎ tā cóng shí rèn de gāo chù shè xià， yòng tā qù yǐn yòu tóng lèi： tā men bái tiān hái zì yóu zì zài dì zài shù lín lǐ yóu sàn， kě rì mù què chéng liǎo zhuō shàng jiā yáo。 huáng què suàn shì xiǎo de， tiān 'é yě xiàng zhè yàng， tā men zài jiāng hǎi yóu dàng， zài chí biān xiū xī， tūn chī huáng shàn、 lǐ yú， jǔjué líng jiǎo、 shuǐ cǎo， chéng fēng 'ér gāo fēi， áo xiáng yú tiān kōng， zì yǐ wéi wú yōu wú lǜ， yǔ rén wú zhēng， méi liào dào， liè rén zhǔn bèi hǎo hēi sè de qiáng gōng， yòu ná shàng dài shéng de lì jiàn， yú bǎi rèn de gāo kōng， shè zhōng 'ér zhuì luò； bái tiān hái zì yóu zì zài dì zài tài kōng 'áo xiáng， wǎn shàng què chéng liǎo guō lǐ de qīng dùn tiān 'é。 tiān 'é suàn shì xiǎo de， cài shèng hóu zhī shì yě xiàng zhè yàng， nán yóu yú gāo qiū， běi dēng shàng wū shān， mǎ yǐn rú xī zhī shuǐ， rén shí xiāng jiāng zhī yú， zuǒ bào yòu qiè， yòu lǒu měi nǚ， yǔ qí yóu wán yú shàng cài zhī zhōng， ér bù lǐ guó jiā dà shì； bù liào chǔ líng wáng bīng wéi cài guó， cài shèng hóu què chéng liǎo jiē xià sǐ qiú。 cài shèng hóu zhī shì suàn shì xiǎo de， jūn wáng zhī shì yě xiàng zhè yàng， zuǒ yòu chǒng chén zhōu hóu， yòu yòu chǒng chén xià hóu， yān líng jūn、 shòu líng jūn suí cóng yóu wán， yóu lè yú yún mèng zhī zhōng， ér bù guǎn tiān xià guó jiā dà shì； bù liào ráng hóu shòu qín wáng zhī mìng， dàjiàng bái qǐ gōng rù chǔ dū， jūn wáng zuò liǎo táo wáng guó jūn。” xiāng wáng tīng liǎo dà jīng shī sè， hún shēn fā dǒu。
　　 zhuāng xīn lián yòng shēng dòng de bǐ yù， cóng qīng yán dào huáng què， cóng huáng què dào tiān 'é， dū“ zì yǐ wéi wú huàn， wú yǔ rén zhēng”， kě yǐ yōu yóu zì lè， jiēguǒ zāo dào yì wài de xí jī， zhōng yú sàng shēng。 yòu cóng niǎo què tuī dào rén shì， jǔ chū cài shèng hóu yīn yì lè wáng guó， zhǐ chū chǔ xiāng wáng zāo huò táo wáng de yuán yīn。 yóu wù jí rén， yóu xiǎo dào dà， yóu yuǎn jí jìn， céng céng shēn rù， shǐ rén jīng xīn dòng bó， bù néng bù ràng chǔ xiāng wáng chī jīng 'ér fā dǒu。
　　《 zhàn guó cè》 zhōng yòu bù shǎo piān zhāng zài tán lùn zhòng dà de zhèng zhì wèn tí hé yán sù de rén shēng dào lǐ shí， wǎng wǎng yòng zhè zhǒng shēng dòng huó pō de yù yán huò bǐ yù， bù jǐn zēng qiáng liǎo shuō fú lì， yě gěi rén yǐ qiáng liè de yì shù gǎn rǎn。 rú“ mén tíng ruò shì”（《 qí cè yī · dì shí 'èr zhāng》）、“ huà shé tiān zú”（《 qí cè 'èr · dì sì zhāng》）、“ jiǎo tù sān kū”（《 qí cè sì · dì yī zhāng》）、“ zhí quǎn fèi yáo”（《 qí cè liù · dì wǔ zhāng》），“ hú jiǎ hǔ wēi”（《 chǔ cè yī · dì sān zhāng》）、“ mǐ zhū xīn guì”（《 chǔ cè sān · dì 'èr zhāng》）、“ wáng yáng bǔ láo”（《 chǔ cè sì · dì sì zhāng》）、“ jīng gōng zhī niǎo”（《 chǔ cè sì · dì shí zhāng》）、“ nán yuán běi zhé”（ wèi cè sì dì shí bā zhāng）、“ yù bàng xiāng zhēng， yú rén dé lì”（《 yàn cè 'èr · dì shí 'èr zhāng》） děng děng， dōuyǐ chéng liǎo rén men kǒu tóu shàng cháng yòng de chéng yǔ。
　　 sì
　　 zhàn guó mò qī， liú chuán zhe yī xiē jì lù zòng héng jiā shì jì de shū， yòu de jiào guó cè， yòu de jiào guó shì， yòu de jiào duǎn cháng， yòu de jiào shì yǔ， yòu de jiào cháng shū， yòu de jiào xiū shū。 zhè xiē shū yī zhí liú chuán dào xī hàn。 xī hàn sī mǎ qiān（ qián 145 nián－ qián 93 nián？） zhù《 shǐ jì》 shí， céng cǎi lù liǎo zhè xiē shū de yī xiē nèi róng。 hàn chéng dì shí， guāng lù dà fū liú xiàng（ qián 77 nián－ qián 6 nián） jiàoshū shí， bǎ zhè xiē shū jìn xíng liǎo biān ji， qù qí chóngfù， xiào qí tuō wù， gòng dé sān shí sān piān。 liú xiàng yǐ wéi zhè xiē shū de nèi róng dōushì“ zhàn guó shí yóu shì fǔ suǒ yòng zhī guó， wéi lì cè móu”（《 zhàn guó cè》 xù lù）， suǒ yǐ dìng míng wéi《 zhàn guó cè》。 suǒ jì“ jì chūn qiū yǐ hòu， qì chǔ hàn zhī qǐ， èr bǎi sì shí wǔ nián jiān zhī shì。” yǐ guó bié fēn dōng zhōu、 xī zhōu、 qín、 qí、 chǔ、 zhào、 wèi、 hán、 yàn、 sòng、 wèi、 zhōng shān shí 'èr guó cè，“ gòng sān shí sān piān”。 hòu hàn bān gù（ 32 nián－ 92 nián）《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù lù“《 zhàn guó cè》 sān shí sān piān。” hòu hàn gāo yòu（ 147 nián－ 225 nián shí rén） wéi zhī zhù。
　　 suí shū jīng jí zhì（ gōng yuán 655 nián chéng shū） zhù lù“《 zhàn guó cè》 sān shí 'èr juàn， liú xiàng lù。《 zhàn guó cè》 èr shí yī juàn， gāo yòu zhuàn zhù。” táng shū jīng jí zhì zhù lù“《 zhàn guó cè》 sān shí 'èr juàn， liú xiàng zhuàn，《 zhàn guó cè》 sān shí 'èr juàn gāo yòu zhù。” táng shū yì wén zhì tóng。
　　 wén xiàn tōng kǎo yǐn《 chóng wén zǒng mù》（ 1034 nián－ 1037 nián chéng shū） yuē：“《 zhàn guó cè》 piān juàn wáng jué， dì 'èr zhì dì shí、 dì sān shí yī zhì dì sān shí sān jué。 yòu yòu hòu hàn gāo yòu zhù běn 'èr shí juàn， jīn jué dì yī、 dì wǔ、 dì shí yī zhì dì 'èr shí， zhǐ cún bā juàn。”
　　 sòng dài céng gǒng（ 1019 nián－ 1083 nián）“ fǎng zhī shì dà fū jiā ， shǐ jìn dé qí shū， zhèng qí miù wù， ér yí qí bù kě kǎo zhě， rán hòu《 zhàn guó cè》 sān shí sān piān fù wán。”“ gāo yòu zhù zhě 'èr shí yī piān， huò yuē sān shí 'èr piān， chóng wén zǒng mù cún zhě bā piān， jīn cún zhě shí piān。”（《 zhàn guó cè》 Zēngzǐ gù xù） sòng zhé zōng yuán yòu yuán nián zhì bā nián（ 1086 nián－ 1093 nián）， sūn yuán zhōng“ qǔ céng gǒng sān cì suǒ xiào dìng běn jí sū sòng、 qián zǎo děng bù zú běn， yòu jiè dào liú chǎng shǒu jiàoshū sì yìn mài běn cān kǎo” jìn xíng jiàokān。“ hòu yòu yòng zhū běn jí jí xián yuàn xīn běn xiào， suì wéi dìng běn。”（ sūn yuán zhōng shū gé běn《 zhàn guó cè》 hòu）
　　 sòng gāo zōng shào xīng shí liù nián（ gōng yuán 1146 nián） yáo hóng xiào dìng《 zhàn guó cè》 yún：“ suí jīng jí zhì‘《 zhàn guó cè》 sān shí sì juàn， liú xiàng lù； gāo yòu zhù zhǐ 'èr shí yī juàn。’《 táng yì wén zhì》 liú xiàng suǒ lù yǐ jué 'èr juàn， gāo yòu zhù nǎi zēng shí yī juàn。 jīn shì suǒ chuán sān shí sān juàn。《 chóng wén zǒng mù》 gāo yòu zhù bā piān， jīn shí piān： dì yī、 dì wǔ jué， qián bā piān， hòu sān shí 'èr、 sān shí sān， tōng yòu shí piān。”“ yú cuì zhū běn， xiào dìng lí cì zhī， zǒng sì bǎi bā qiān yú tiáo（ àn：《 zhàn guó cè》 jiàozhù shí juàn jì yún jiā cáng běn tí yào：“ jì xiàng、 céng gǒng suǒ xiào sān shí piān sì bǎi bā shí liù shǒu。”《 hàn shū · yì wén zhì》 wáng xiān qiān bǔ zhù yǐn zhū yī xīn yuē“ jīn gāo yòu yáo hóng zhù běn suī fēn sān shí sān juàn， shí yǐ quē yī piān， gài hòu rén fēn xī yǐ qiú hé sān shí sān piān zhī shù yě。”） tài shǐ gōng suǒ cǎi jiǔ shí yú tiáo， qí shì yì zhě zhǐ wǔ、 liù tiáo。”（ yáo hóng tí）（ àn . yáo hóng jù céng gǒng xiào dìng běn、 sūn pǔ xiào běn、 qián zǎo xiào běn、 liú chǎng xiào běn、 jí xián yuàn běn、 wú xìng míng zhě， yòu yǐ《 chūn qiū hòu yǔ》 cān xiào bǔ zhù）
　　 sòng gāo zōng shào xīng shí qī nián（ gōng yuán 1147 nián） bào biāo yǐn“《 huái nán zǐ》、《 hòu hàn zhì》、《 shuō wén》、《 jí yùn》、《 shǐ jì · péi zhù》” yǐ zhù《 zhàn guó cè》（ wú shī dào xù）。
　　 yuán tài dìng 'èr nián（ gōng yuán 1325 nián） wú shī dào jù bào zhù《 zhàn guó cè》 zuò bǔ、 zhèng， bǔ bào zhù zhī quē， zhèng bào zhù zhī shī。
　　 xiàn zài suǒ chuán zhě jí yáo hóng xiào bǔ běn jí bào、 wú jiàozhù běn。 jiē fēi liú xiàng yuán běn（ zhù）。
　　 wǔ
　　 běn shū yǐ qīng tóng zhì jǐ sì nián（ 1869 nián） hú běi chóng wén shū jú zhòng diāo shàn chuān yáo shì běn《 zhàn guó cè》 wéi dǐ běn（ jiǎn chēng yáo běn）， yǐ wéi yòu wù yǎn 'é tuō huò zhòng yào yì wén zhě， zé xiào yǐ sì bù bèi yào jù shì lǐ jū huáng shì fù shàn chuān yáo shì běn xiào kān běn（ jiǎn chēng bèi yào běn）、 sì bù cóng kān yǐng yìn yuán zhì zhèng（ 1341 nián－ 1370 nián） nián jiān kān kè de bào zhù wú xiào běn（ jiǎn chēng cóng kān běn）、 míng wàn lì jǐ wèi nián（ 1619 nián） mǐn qí jí cái zhù běn（ jiǎn chēng mǐn běn）、 lǐ xī líng jiàodìng xī yīn xuān cóng shū bào zhù wú xiào běn（ jiǎn chēng lǐ běn）、 jī fǔ cóng shū xiào kè yáo hóng běn（ jiǎn chēng jī fǔ běn）、 huáng pī liè《 zhàn guó cè》 zhá jì（ huáng shì suǒ shuō“ jīn běn” jí gān chàng《 zhàn guó cè》 zhù suǒ shuō“ lú kè běn”， yì jí“ yǎ yǔ táng kè běn”） jí shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè《 zhàn guó cè》。 bìng sōu jí gè shū yǐn wén yǐ zī xiào chóu， rú《 shǐ jì》、《 shǐ jì · jí jiě》、《 shǐ jì · suǒ yǐn》、《 shǐ jì · zhèng yì》、《 yì wén lèi jù》、《 běi táng shū chāo》、《 wén xuàn lǐ zhù》、《 chū xué jì》、《 hòu hàn shū · lǐ zhù》、《 cháng duǎn jīng》、《 tài píng yù lǎn》、《 shì lèi fù》、《 lèi shuō》、《 jǐn xiù wàn huā gǔ》 děng， qí tā rú《 hán fēi zǐ》、《 xīn xù》、《 shuō yuàn》、《 hán shī wàizhuàn》 děng shū yǔ《 zhàn guó cè》 yòu guān zhī wén jiē yǐ wéi jiàokān de zhòng yào zī liào。
　　 gǎi zì、 jiā zì yǐ [] biǎo shì； shān zì、 wù zì yǐ xiǎo zì bìng jiā () biǎo shì。 chú jiě shì zì、 cí wài， yòu de jù zǐ zuò bì yào dì chuàn jiě。
　　 yuán shū měi zhāng wú biāo tí， jīn qǔ měi zhāng shǒu jù wéi biāo tí。
　　 běi jīng tú shū guǎn zhào qí kāng tóng zhì wèiwǒ jiè lái shàng hǎi tú shū guǎn yú chàng de《 zhàn guó cè》 zhù shǒu gǎo， yòu wéi wǒ bǎ shǒu gǎo zhào liǎo xiāng， dǐ piàn jiè gěi wǒ； wǒ yuàn yán chóng qú、 liú zōng qún hé chéng jīn zào sān wèi tóng zhì yī zhí zhī chí hé bāng zhù wǒ de gōng zuò， jiè gěi wǒ bù yì jiè dào de cān kǎo shū， bāng zhù wǒ jiě jué yī xiē yí nán wèn tí； hái yòu zài qí tā fāng miàn bāng zhù wǒ de tóng zhì， wǒdōu xiàng tā men biǎo shì xiè yì。
　　 wǒ zhù shì《 zhàn guó cè》 zhù yào shì wèile xué xí， tóng shí yě xī wàng néng yòu yī bù bǐ jiào róng yì yuè dú de《 zhàn guó cè》， suǒ yǐ jiù shì zhe qù zuò。 cóng 1964 nián kāi shǐ zhì jīn yǐ yuè shí bā gè chūn qiū， sān yì qí gǎo， jǐ jīng xiū gǎi， cái chéng zhè gè yàng zǐ， zhí dào zuì jìn qīng chāo dìng gǎo hái bù duàn xiū gǎi。 wǒ de xué shí qiǎn lòu， jiàn shí pín fá， zhù shì zhōng de cuò wù zài suǒ nán miǎn。 zhōng xīn xī wàng dú zhě bù lìn cì jiào。
　　 hé jiàn zhāng
　　 yī jiǔ bā 'èr nián liù yuè、 yú běi jīng wài yǔ xué yuàn hàn yǔ zǔ
　　【 zhù】
　　《 shǐ jì》 cǎi《 zhàn guó cè》 wén gòng yī bǎi chù； hái yòu sān shí chù lóng chuān zī yán kǎo zhèng yǐ wéi“ cǎi《 zhàn guó cè》”， rán wèi bì。《 shǐ jì · péi yīn jí jiě》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng shí tiáo（ yǔ cè quán tóng zhě 'èr tiáo， yī zì zhī chā zhě sān tiáo， shāo yì zhě－ tiáo， kě dìng zhèng cè wén zhě sì tiáo）。《 shǐ jì · sī mǎ zhēn suǒ yǐn》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng qī shí liù tiáo（ quán tóng zhě sān shí jiǔ tiáo， xì jié yǐn jī běn tóng zhě shí sì tiáo， kě yǐ dìng zhèng cè wén zhě shí yī tiáo， yí yǐn wén yòu wù zhě qī tiáo， bù tóng zhě wǔ tiáo）。《 shǐ jì》 zhāng shǒu jié yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng shí tiáo（ quán tóng zhě sì tiáo， kě yǐ dìng zhèng cè wén zhě 'èr tiáo， bù tóng zhě sān tiáo， yǐn wén wù zhě yī tiáo）。《 shǐ jì》 yòu 'ér jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě gòng bā tiáo（《 suǒ yǐn》 jiàn 'èr tiáo， táng shí wèi tuō； lóng chuān zī yán yí 'èr tiáo； shàng yí sì tiáo）。《 shǐ jì》 zhù yǐn《 zhàn guó cè》 wén 'ér jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě gòng wǔ tiáo（《 jí jiě》 yǐn xú guǎng suǒ jiàn yī tiáo， zé dōng jìn mò shàng wèi tuō；《 suǒ yǐn》 yǐn sān tiáo；《 zhèng yì》 yǐn yī tiáo）。《 shǐ jì》 zhù yǐn gāo zhù 'ér jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě gòng jiǔ tiáo（ suǒ yǐn yǐn bā tiáo， zhèng yì yǐn yī tiáo）。《 shǐ jì · suǒ yǐn》 yǐn gāo zhù， jīn běn《 zhàn guó cè》 shāo yì zhě qī tiáo。
　　《 wén xuàn lǐ zhù》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng yī bǎi sì shí 'èr tiáo（ fù yǐn zhě 'èr shí sān tiáo）， qí zhōng jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě sì tiáo。《 wén xuàn lǐ zhù》 yǐn gāo zhù jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě qī tiáo。
　　《 yì wén lèi jù》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng liù shí yī tiáo， qí zhōng jīn běn《 zhàn guó cè》 yuán zhě yī tiáo。
　　《 chū xué jì》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng 'èr shí yī tiáo。
　　《 hòu hàn shū · lǐ zhù》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng 'èr shí tiáo， qí zhōng jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě yī tiáo。
　　《 tài píng yù lǎn》 yǐn《 zhàn guó cè》 wén gòng 'èr bǎi líng jiǔ tiáo， qí zhōng jīn běn《 zhàn guó cè》 wú zhě sān shí sān tiáo（ yán chǔ、 hàn shí shì zhě sì tiáo， míng yán hán fēi shuìnán zhě liǎng tiáo）。
　　 jù yǐ shàng cái liào kě yǐ rèn wéi：
　　（ 1）《 zhàn guó cè》 běn yòu chǔ、 hàn shí shì（ jiàn liú xiàng《 zhàn guó cè》 shū lù），《 tài píng yù lǎn》 yǐn kě zhèng， jīn běn tuō。
　　（ 2） jìn、 táng、 sòng、 yuán gè shí dài liú chuán de《 zhàn guó cè》 nèi róng bù tóng， zhú jiàn wù tuō， gāo zhù yì zhú jiàn wù tuō。
　　（ 3） jīn běn《 zhàn guó cè》 fēi liú xiàng suǒ biān yuán běn。