（ hàn） sī mǎ qiān zhù
　　
　　（ sòng） péi yīn jí jiě
　　
　　（ táng） sī mǎ zhēn suǒ yǐn
　　
　　（ táng） zhāng shǒu jié zhèng yì
　　
　　《 shǐ jì》 shì zhōng guó lì shǐ shàng dì yī bù jìzhuàn tǐ tōng shǐ， zuò zhě shì xī hàn shí qī de sī mǎ qiān。 shǐ jì quán shū gòng yī bǎi sān shí piān， fēn wéi běn jì、 shū、 biǎo、 shì jiā、 lièzhuàn wǔ dà bù fēn。《 shǐ jì》 yuē chéng shū yú gōng yuán qián 104 nián zhì gōng yuán qián 91 nián， běn lái shì méi yòu shū míng de， sī mǎ qiān wán chéng zhè bù jù zhù hòu céng gěi dāng shí de dà xué zhě dōng fāng shuò kàn guò， dōng fāng shuò fēi cháng qīn pèi， jiù zài shū shàng jiā liǎo “ tài shǐ gōng ” sān zì。“ tài shǐ” shì sī mǎ qiān de guān zhí，“ gōng” shì měi chēng，“ tài shǐ gōng” yě zhǐ shì biǎo míng shuí de zhù zuò 'ér yǐ。 bān gù de《 hàn shū · yì wén zhì》 zài zhù lù zhè bù shū shí， gǎi chéng《 tài shǐ gōng bǎi sān shí piān》， hòu rén zé yòu jiǎn huà chéng《 tài shǐ gōng jì》、《 tài shǐ gōng shū》、《 tài shǐ gōng chuán》。《 shǐ jì》 zuì chū méi yòu gù dìng shū míng， yī bān chēng wéi《 tài shǐ gōng shū》， huò chēng《 tài shǐ gōng jì》， yě shěng chēng《 tài shǐ gōng》。《 shǐ jì》 běn lái shì gǔ dài shǐ shū de tōng chēng， cóng sān guó kāi shǐ，《 shǐ jì》 yóu tōng chēng zhú jiàn chéng wéi《 tài shǐ gōng shū》 de zhuān míng。 jìn rén liáng qǐ chāo chēng zàn zhè bù jù zhù shì“ qiān gǔ zhī jué zuò”（《 lùn zhōng guó xué shù sī xiǎng biàn qiān zhī dà shì》）。 lǔ xùn yù zhī wéi“ shǐ jiā zhī jué chàng， wú yùn zhī《 lí sāo》”（《 hàn wén xué shǐ gāng》）
　　
　　 sī mǎ qiān de fù qīn sī mǎ tán rèn tài shǐ lìng， xiě gǔ jīn tōng shǐ de yuàn wàng méi yòu shí xiàn， lín zhōng yào sī mǎ qiān wán chéng qí sù yuàn。 hòu lái， sī mǎ qiān jì rèn fù qīn tài shǐ lìng zhī zhí， kāi shǐ xiě《 shǐ jì》， shí duō nián hòu， zhōng yú wán chéng。
　　
　　 sī mǎ qiān zhù《 shǐ jì》， qí shǐ xué guān niàn zài yú“ jiū tiān rén zhī jì， tōng gǔ jīn zhī biàn， chéng yī jiā zhī yán”。 sī mǎ qiān tàn qiú de tiān rén zhī jì， bìng fēi chéng rèn tiān de shén mì lì liàng fǎn 'ér zhòng shì tiān rén zhī jiān guān xì de yǎn biàn， cóng 'ér liǎo jiě“ gǔ jīn zhī biàn” de guān jiàn， tàn qiú chū lì shǐ dòng tài fā zhǎn biàn huà de céng miàn， zuì zhōng wán chéng“ yī jiā zhī yán”。 ér tā de zhuàn shù dòng jī， zhù yào yòu yǐ xià sān fāng miàn：
　　
　　 yī、 sī mǎ qiān wèile jì chéng qí fù sī mǎ tán biān dìng shǐ shū de yí zhì， wán chéng zhuàn shù《 shǐ jì》 de hóng yuàn。 sī mǎ shì shì dài wéi tài shǐ， wéi jì chéng kǒng zǐ zhuàn shù《 chūn qiū》 de jīng shén， zhěng lǐ hé lùn shù shàng dài lì shǐ。《 suí shū ‧ jīng jí zhì》 shuō：“ tán nǎi jù《 zuǒ shì chūn qiū》、《 guó yǔ》、《 shì běn》、《 zhàn guó cè》、《 chǔ hàn chūn qiū》， jiē qí hòu shì， chéng yī jiā zhī yán。” kě jiàn sī mǎ tán yòu yì jì xù biān dìng《 chūn qiū》 yǐ hòu de shǐ shì。 hàn wǔ dì yuán fēng yuán nián， wǔ dì jìn xíng fēngshàn dà diǎn， sī mǎ tán shēn wéi tài shǐ lìng， què wú yuán cānyù dāng shì shèng shì， yǐn wéi zhōng shēng zhī hàn， yōu fèn 'ér sǐ。 tā sǐ qián jiāng yí zhì zhǔ fù 'ér zǐ sī mǎ qiān shuō：“ jīn tiān zǐ jiē qiān suì zhī tǒng， fēng tài shān， ér yú bù dé cóng xíng， shì mìng yě fū！ yú sǐ， rǔ bì wéi tài shǐ， wú wàng wú suǒ yù lùn zhù yǐ ……” sī mǎ qiān zé huí dá dào：“ xiǎo zǐ bù mǐn， qǐng xī lùn xiān rén suǒ cì jiù wén。” kě zhī sī mǎ qiān nǎi bǐng chéng fù qīn de yí zhì wán chéng shǐ zhù。 ér《 shǐ jì》 yǐ《 fēngshàn shū》 wéi qí bā shū zhī yī， jí jiàn qí bǐng xiān fù zhī yì。
　　
　　 èr、 sī mǎ qiān xiǎng jì chéng《 chūn qiū》 jīng shén。 sī mǎ qiān zài《 tài shǐ gōng zì xù》 shuō：：“ xiān rén yòu yán， zì zhōu gōng zú， wǔ bǎi suì 'ér yòu kǒng zǐ， kǒng zǐ zú hòu， zhì yú jīn wǔ bǎi suì， yòu néng shào míng shì， zhèng《 yì chuán》、 jì《 chūn qiū》、 běn《 shī》、《 shū》、《 lǐ》、《 lè》 zhī jì， yì zài sī hū？ yì zài sī hū？ xiǎo zǐ hé gǎn ràng yān？” cǐ zhèng 'àn shì qí yòu míng dào yì， xiǎn yáng zhì yè rén wù de shǐ mìng。《 chūn qiū》 de xià xiàn， dào lǔ 'āi gōng huò lín zhī nián， cǐ hòu de shǐ shì jiù méi yòu wán zhěng de shǐ jí jìzǎi。 sī mǎ qiān shì shào jì《 chūn qiū》， bìng yǐ hàn wǔ dì yuán shòu yuán nián“ huò lín” jí tài chū yuán nián gǎi lì xià xiàn， zhuàn xiě shǐ jì。 rán 'ér， sī mǎ qiān jì chéng《 chūn qiū》， bù jǐn shì yào xíng shì shàng chéng jì zhōu gōng yǐ lái de dào tǒng， ér qiě shì zhòng shì《 chūn qiū》 de xìng zhì， tā zài《 tài shǐ gōng zì xù》 shuō：“ fū《 chūn qiū》， shàng míng sān wáng zhī dào， xià biàn rén shì zhī jì， bié xián yí， míng shì fēi， dìng yóu yù， shàn shàn 'è 'è， xián xián jiàn bù xiào， cún wáng guó， jì jué shì， bǔ bì qǐ fèi， wáng dào zhī dà zhě yě……《 chūn qiū》 yǐ dào yì， bō luàn shì， fǎn zhī zhèng， mò jìn yú《 chūn qiū》。” kě jiàn sī mǎ qiān duì“ chūn qiū zhī yì” hé“ chūn qiū bǐ fǎ” xīn yí yǐ jiǔ， zhè shì tā yào chéng kǒng zǐ de zhēn yì、 bǐng chéng《 chūn qiū》 bāo biǎn jīng shén， zhuàn shù《 shǐ jì》。
　　
　　 sān、 sī mǎ qiān yào jiān fù shǐ jiā zhí zé。 jù《 hòu hàn shū bǎi guān zhì》 zài，“ tài shǐ lìng” zhǐ shì fèng lù liù bǎi shí de xiǎo guān， zhí zé jǐn zài yú guǎn lǐ tú jí， zhǎng guǎn xīng xiàng tiān wén， zuì duō yě zhǐ shì jì lù shàng dài jí dāng dài shì qíng， bìng wú zhù shù de zé rèn。 rán 'ér， sī mǎ tán hé sī mǎ qiān míng xiǎn bù mǎn zú yú“ shí yí bǔ yì”。 sī mǎ tán zǎo yòu zhěng lǐ shàng dài lì shǐ de jìhuà， kě xī què“ fā fèn 'ér zú”， lín zhōng qián dīng zhǔ sī mǎ qiān， rèn wéi“ zì huò lín yǐ lái， shǐ jì fàng jué。 jīn hàn xīng， hǎi nèi yī tǒng， míng zhù、 xián jūn、 zhōng chén、 sǐ yì zhī shì” shèn duō， shēn wéi tài shǐ lìng， yòu wán chéng lùn zài shàng dài lì shǐ de rèn wù。 sī mǎ qiān zài《 tài shǐ gōng zì xù》 yě zhǐ chū shēn wéi tài shǐ de zhí zé shuō：“ qiě yú cháng zhǎng qí guān， fèi míng shèng shèng dé bù zài， miè gōng chén、 shì jiā、 xián dà fū zhī bù shù， huī xiān rén zhī yán， zuì mò dà yān。” yīn cǐ， sī mǎ qiān yī xīn bǐng chéng xiān rén shì chuán jí“ shù wǎng shì yǐ sī lái zhě” de zé rèn gǎn， jué yì zhuàn shù《 shǐ jì》。 zài《 bào rèn 'ān shū》 zhōng yì tòu lù zhù shù《 shǐ jì》 de mùdì， tā shuō“ fán bǎi sān shí piān， yì yù yǐ jiū tiān rén zhī jì， tōng gǔ jīn zhī biàn， chéng yī jiā zhī yán。” kě jiàn tā bù dàn yào wán chéng tài shǐ lìng de zé rèn， gèng yào jìn shǐ xué jiā de zhí zé。
　　
　　《 shǐ jì》 shì yī bù guàn chuān gǔ jīn de tōng shǐ， cǐ shū jì shì shǐ yú chuán shuō zhōng de huáng dì shí qī， yī zhí xiě dào hàn wǔ dì yuán shòu yuán nián， xù shù liǎo zhōng guó gǔ dài sān qiān nián zuǒ yòu de lì shǐ。 quán shū gòng yī bǎi sān shí piān， yòu shí 'èr běn jì、 shí biǎo、 bā shū、 sān shí shì jiā、 qī shí lièzhuàn， wǔ shí 'èr wàn liù qiān wǔ bǎi yī shí wǔ zì。“ běn jì” shì quán shū tí gāng， àn nián yuè jì shù dì wáng de yán xíng zhèng jì。“ biǎo” yòng biǎo gé lái jiǎn liè shì xì、 rén wù hé shǐ shì。“ shū” zé jì shù zhì dù fā zhǎn， shè jí lǐyuè zhì dù、 tiān wén bīng lǜ、 shè huì jīng jì、 hé qú dì lǐ děng zhū fāng miàn nèi róng。“ shì jiā” jì shù zǐ sūn shì xí de wáng hóu fēng guó shǐ jì。“ lièzhuàn” shì zhòng yào rén wù zhuànjì。 qí zhōng de běn jì hé lièzhuàn shì zhù tǐ。
　　
　　 àn sī mǎ qiān suǒ shuō， biān xiě de zōng zhǐ shì“ jiū tiān rén zhī jì， tōng gǔ jīn zhī biàn， chéng yī jiā zhī yán”。“ jiū tiān rén zhī jì” shì tàn qiū tiān dào hé rén shì de guān xì， zuò zhě pī pàn liǎo yuán lái de“ shén yì tiān mìng lùn”， tí chū liǎo“ dì wáng zhōng xīn lùn”。“ tōng gǔ jīn zhī biàn”， jí tàn jiū lì shǐ de fā zhǎn shí kuàng jí qí guī lǜ。
　　
　　《 shǐ jì》 cān kǎo liǎo zhòng duō diǎn jí， rú《 zuǒzhuàn》、《 guó yǔ》、《 shì běn》、《 zhàn guó cè》、《 chǔ hàn chūn qiū》 hé zhū zǐ bǎi jiā děng， tóng shí cān kǎo dàng 'àn、 mín jiān gǔ wén shū jí。 tā hái qīn zì cǎi fǎng， jìn xíng shí dì diào chá， rán hòu duì cái liào jīng xīn xuǎn zé shǐ yòng， zhì xué tài dù yì cháng yán jǐn。
　　
　　 hàn dài zhī qián de lì shǐ zhù zuò zài nèi róng、 shǐ shì、 cái liào、 zuò zhě biān zhuàn shuǐ píng shàng dū wú fǎ hé《 shǐ jì》 xiāng bǐ。 kě yǐ shuō，《 shǐ jì》 shì zhōng guó gǔ dài dì yī bù tōng shǐ， bù dàn guī mó jù dà， tǐ xì wán bèi， ér qiě duì cǐ hòu de jìzhuàn tǐ shǐ shū yǐng xiǎng hěn shēn， lì cháo zhèng shǐ jī běn dū yòng zhè zhǒng tǐ cái zhuàn xiě。 tóng shí， shū zhōng de wén zì shēng dòng xìng， xù shì de xíng xiàng xìng yě shì chéng jiù zuì gāo de， lǔ xùn xiān shēng duì shǐ jì de píng jià yě hěn gāo。
　　
　　 sī mǎ qiān zài hàn wǔ dì nián dài dān rèn liǎo tài shǐ gōng， tài shǐ gōng shì chóng tiān mí xìn de hàn wǔ dì shè lì de。 jí jiě rú chún yuē：“ hàn yí zhù tài shǐ gōng， wǔ dì zhì， wèi zài chéng xiāng shàng。 tiān xià jì shū xiān shàng tài shǐ gōng， fù shàng chéngxiàng， xù shì rú gǔ chūn qiū。 qiān sǐ hòu， xuān dì yǐ qí guān wéi lìng， xíng tài shǐ gōng wén shū 'ér yǐ。”《 hàn jiù yí》、《 xī jīng zá jì》 děng jìzǎi liǎo zhí dào hàn xuān dì de shí hòu， tài shǐ gōng zhè gè guān zhí cái gǎi wéi tài shǐ lìng， bù zài ràng sī mǎ qiān de zǐ sūn dān rèn。
　　
　　 sī mǎ qiān qù shì zhī hòu，《 shǐ jì》 bìng méi yòu lì kè liú xíng， bèi rén zhòng shì。 dào hàn xuān dì shí， sī mǎ qiān de wài sūn děng rén kāi shǐ bǎ《 shǐ jì》 bù fēn nèi róng liú chuán， xī hàn zhèng fǔ bǎ《 shǐ jì》 zhèng fù běn dū zuò wéi gōng tíng mì jí shōu cáng， zǔ zhǐ gāi shū nèi róng wàizhuàn， jí shǐ zhū hóu dōng píng wáng yào qiú cháo tíng cì shū dū zāo dào jù jué， zhí dào dōng hàn cái kāi shǐ liú chuán， dàn dào dōng hàn shí yǐ jīng yòu liǎo cán quē。
　　
　　 zhù shì fāng miàn， nán cháo sòng de péi yīn zhù yòu《 shǐ jì jí jiě》， shì xiàn cún zuì zǎo de jiù zhù běn， táng cháo sī mǎ zhēn zhuàn xiě《 shǐ jì suǒ yǐn》， yòu hěn duō xīn jiàn dì， táng cháo de zhāng shǒu jié yòng bì shēng jīng lì xiě chéng《 shǐ jì zhèng yì》， chéng jiù jiào gāo。
　　
　　 gāi shū xiàn cún zǎo qī de bǎn běn zhī yī nán sòng huáng shàn fū jiā shú kè běn， bèi gōng rèn wéi shàn běn， jīng shāng wù yìn shū guǎn yǐng yìn shōu rù bǎi nà běn《 èr shí sì shǐ》 míng cháo de《 èr shí yī shǐ》 běn、 qīng cháo wǔ yīng diàn kè《 èr shí sì shǐ》 běn cān kǎo jià zhí dōuhěn gāo。 qīng cháo tóng zhì nián jiān yòu jīn líng shū jú de kè běn。 1959 nián zhōng huá shū jú suǒ chū biāo diǎn jiàokān běn zài zǒng jié qián rén yán jiū chéng guǒ de jī chǔ shàng， duì《 shǐ jì》 chóngxīn zuò liǎo jiàodiǎn。 ......
　　
　　 quán shū lüè yú xiān qín， xiáng yú qín hàn， suǒ shù qín shāng yàng biàn fǎ zhì hàn wǔ dì wǎn nián de lì shǐ， yuē zhàn quán shū piān fú de wǔ fēn zhī sān zuǒ yòu。 jù sī mǎ qiān shuō， quán shū yòu běn jì shí 'èr piān， biǎo shí piān， shū bā piān， shì jiā sān shí piān， lièzhuàn qī shí piān， gòng yī bǎi sān shí piān .
　　
　　“ běn jì” shí jì shàng jiù shì dì wáng de zhuànjì， yīn wéi dì wáng shì tǒng lǐ guó jiā dà shì de zuì gāo de shǒu nǎo， wèitā men zuò jìzhuàn 'ér míng zhī yuē“ běn jì“， zhèng suǒ yǐ xiǎn shì tiān xià běn tǒng zhī suǒ zài， shǐ guān mín xíng shìdōu yòu yī dìng de gāng jì de yuán gù。 tóng shí， yě shì quán shū de zǒng gāng， shì yòng biān nián tǐ de fāng fǎ jì shì de。 zài“ běn jì” de xiě zuò zhōng， sī mǎ qiān cǎi qǔ liǎo xiáng jīn lüè yuǎn de bàn fǎ， shí dài yù yuǎn yù lüè， yù jìn yù xiáng。“ běn jì” tuō shǐ huáng dì， shì yīn wéi huáng dì shì zhōng huá mín zú de shǐ zǔ， yòu shì“ zhèng míng bǎi wù” de zǔ shī。 jiāng xiàng yǔ liè rù“ běn jì”， yī shì qín hàn jiān jǐ nián“ zhèng yóu yǔ chū”， yī shì tuī chóng qí rén gé。
　　
　　“ shū”， shì jìzǎi lì dài cháo zhāng guó diǎn， yǐ míng gǔ jīn zhì dù yán gé de zhuān zhāng， fēi shì shú xī zhǎng gù de shǐ jiā， shì wú fǎ zhuàn xiě chéng shū de。 bān gù《 hàn shū》 gǎi chēng“ zhì”， chéng wéi tōng lì。“ shū” de xiū zhuàn， wéi yán jiū gè zhǒng zhuān mén shǐ tí gōng liǎo fēng fù de zī liào。
　　
　　“ shì jiā” shì jìzǎi zhū hóu wáng guó zhī shì de。 zhè yīn zhū hóu kāi guó chéng jiā， zǐ sūn shì xí， yě jiù gěi liǎo tā men de zhuànjì jiào zuò shì jiā。 cóng xī zhōu de dà fēng jiàn kāi shǐ， fā zhǎn dào chūn qiū、 zhàn guó， gè zhū hóu guó xiān hòu chēng bà chēng xióng， shèng jí yī shí， yòng“ shì jiā” tǐ cái jì shù zhè yī qíng kuàng， shì fēi cháng tuǒdàng de。 sī mǎ qiān bǎ kǒng zǐ hé chén shè yě liè rù“ shì jiā”， shì yī zhǒng lì wài。 kǒng zǐ suī fēi wáng hóu， dàn què shì chuán chéng sān dài wén huà de zōng zhù， gèng hé kuàng hàn wǔ dì shí rú xué dú zūn， kǒng zǐ shì rú xué de chuàng shǐ rén， jiāng zhī liè rù“ shì jiā” yě fǎn yìng liǎo sī xiǎng lǐng yù de xiàn shí qíng kuàng。 zhì yú chén shè， bù dàn shì shǒu xiān qǐ yì wáng qín de lǐng dǎo zhě， qiě shì sān dài yǐ lái yǐ píng mín qǐ bīng 'ér fǎn cán bào tǒng zhì de dì yī rén， ér wáng qín de hóu wáng yòu duō shì tā jiàn zhì de。 sī mǎ qiān jiāng zhī liè rù“ shì jiā”， bǎ tā de gōng yè hé tānɡ fàng jié， wǔ wáng fá zhòu， kǒng zǐ zuò《 chūn qiū》 xiāng bǐ， jiāng tā xiě chéng wéi zhèn hàn bào qín dì guó tǒng zhì、 chì chà fēng yún de wěi dà lì shǐ yīng xióng， fǎn yìng liǎo zuò zhě jìn bù de lì shǐ guān。
　　
　　“ lièzhuàn” shì jìzǎi dì wáng、 zhū hóu yǐ wài de gè zhǒng lì shǐ rén wù de。 yòu dān chuán， yòu hé chuán， yòu lèi chuán。 dān chuán shì yī rén yī chuán， rú《 shāng jūn lièzhuàn》、《 lǐ sī lièzhuàn》 děng。 hé chuán shì jì 'èr rén yǐ shàng de， rú《 guǎn yàn lièzhuàn》、《 lǎo zhuāng shēn hán lièzhuàn》 děng。 lèi chuán shì yǐ lèi xiāng cóng， bǎ tóng yī lèi rén wù de huó dòng， guī dào yī gè chuán nèi， rú《 rú lín lièzhuàn》、《 xún lì lièzhuàn》、《 cì kè lièzhuàn》 děng。 sī mǎ qiān bǎ dāng shí wǒ guó sì zhōu shǎo shù mín zú de lì shǐ qíng kuàng， yě yòng lèi chuán de xíng shì jìzǎi xià lái， rú《 xiōng nú lièzhuàn》、《 cháo xiān lièzhuàn》、《 dàyuān lièzhuàn》 děng， zhè jiù wéi yán jiū wǒ guó gǔ dài shǎo shù mín zú de lì shǐ， tí gōng liǎo zhòng yào de shǐ liào lái yuán。
　　
　　 jù sī mǎ qiān shuō，《 shǐ jì》 yòu běn jì shí 'èr piān， biǎo shí piān， shū bā piān， shì jiā sān shí piān， lièzhuàn qī shí piān， gòng yī bǎi sān shí piān。 bān gù zài《 hàn shū · sī mǎ qiān chuán》 zhōng tí dào《 shǐ jì》 quē shǎo shí piān。 sān guó wèi zhāng yàn zhǐ chū zhè shí piān shì《 jǐng dì běn jì》、《 wǔ dì běn jì》、《 lǐ shū》、《 lè shū》、《 lǜ shū》、《 hàn xīng yǐ lái jiàngxiàng nián biǎo》、《 rì zhě lièzhuàn》、《 sān wáng shì jiā》、《 guī cè lièzhuàn》、《 fù jìn kuǎi lièzhuàn》。 jīn běn《 shǐ jì》 yě shì yī bǎi sān shí piān， yòu shǎo shù piān zhāng xiǎn rán bù shì sī mǎ qiān de shǒu bǐ， hàn yuán dì、 chéng dì shí de bó shì chǔ shǎo sūn bǔ xiě guò《 shǐ jì》， jīn běn《 shǐ jì》 zhōng“ chǔ xiān shēng yuē” jiù shì tā de bǔ zuò。 qí zhōng《 wǔ dì jì》、《 sān wáng shì jiā》、《 guī cè lièzhuàn》 hé《 rì zhě lièzhuàn》 sì piān yóu hàn bó shì chǔ shǎo sūn bǔ quē。《 hàn shū · yì wén zhì》 zài féng shāng xù bǔ《 tài shǐ gōng》 qī piān， wéi zhāo zhù yún féng shāng“ shòu zhào xù《 tài shǐ gōng shū》 shí yú piān”， liú zhī jǐ rèn wéi xù bǔ《 shǐ jì》 de bù zhǐ shì chǔ , féng liǎng jiā， ér yòu shí wǔ jiā zhī duō。“《 shǐ jì》 suǒ chū , nián zhǐ tài chū , qí hòu liú xiàng , xiàng zǐ yù , jí zhū hàoshìzhě , ruò féng shāng , wèi héng , yáng xióng , shǐ cén , liáng shěn , sì rén , jìn féng , duàn sù , jīn dān , féng yǎn , wéi róng , xiāo fèn , liú xún děng xiāng jì zhuàn xù , qì yú 'āi píng jiān , yóu míng《 shǐ jì》”。 hòu rén dà duō shǔbù tóng yì zhāng yàn de shuō fǎ， dàn《 shǐ jì》 cán quē shì què záo wú yí de。《 shǐ jì》 yǐ hòu de lì dài zhèng shǐ， chú jí gè bié lì wài， dōushì yóu cháo tíng zhù chí、 àn zhào jūn zhù de yì zhì xiū zhuàn de， shì míng fù qí shí de guān shǐ。 ér sī mǎ qiān suī rán shì cháo tíng de shǐ guān，《 shǐ jì》 què bìng bù tǐ xiàn zuì gāo tǒng zhì zhě hàn wǔ dì de yì zhì。 sī mǎ qiān xiě《 shǐ jì》 bǐng bǐ zhí shū， zài mǒu xiē fāng miàn , gǎn yú pī píng cháo tíng， zhè shì fēng jiàn tǒng zhì zhě suǒ bù néng yǔn xǔ de。 cháo tíng duì《 shǐ jì》 jì zēng zhī , yòu zhòng zhī , mì bù shì rén , yuè dú fàn wéi xiàn zhì yú cháo tíng shàng céng de jí shǎo yī bù fēn rén zhōng。 cháo tíng céng xià zhào shān jié hé xù bǔ《 shǐ jì》。《 hòu hàn shū · yáng zhōng chuán》 yún， yáng zhōng“ shòu zhào shān《 tài shǐ gōng shū》 wéi shí yú wàn yán”。 bèi shān hòu jǐn shí yú wàn yán de《 shǐ jì》， zài hàn yǐ hòu jí shī chuán， yǐ hòu yī zhí liú chuán de shì jīng xù bǔ de《 shǐ jì》。
　　
　　（ bǔ zhù： xǔ duō rén rèn wéi chǔ shǎo sūn shì《 shǐ jì》 de zhù yào xù bǔ zhě , dàn shì tā dào dǐ bǔ quē duō shǎo , gè rén shuō fǎ bù yī。 zhāng yàn rèn wéi chǔ shǎo sūn xù bǔ sì piān。 dàn yáo zhèn níng zài《 suí shū · jīng jí zhì kǎo zhèng》 zhōng shuō《 shǐ jì》 quē shǎo shí wǔ piān , quán yóu chǔ shǎo sūn xù bǔ。 yòu de rén rèn wéi《 fù lè lièzhuàn》 wén zhāng , gé diào kù sì sī mǎ qiān , chǔ shǎo sūn wèi bì néng xiě chū rú cǐ wén zhāng。）
　　
　　 sī mǎ qiān（ gōng yuán qián 145 nián héng gōng yuán qián 90 nián )， zì zǐ cháng， wǒ guó xī hàn wěi dà de shǐ xué jiā、 wén xué jiā， suǒ zhù《 shǐ jì》 shì zhōng guó dì yī bù jìzhuàn tǐ tōng shǐ， bèi jìn rén chēng wéi“ shǐ jiā zhī jué chàng， wú yùn zhī lí sāo。”（ mín guó， lǔ xùn）。 sī mǎ qiān shì xī hàn xià yáng lóng mén rén。 xià yáng， xiàn míng， jīn hán chéng， kào jìn lóng mén。 suǒ yǐ sī mǎ qiān zì chēng“ qiān shēng lóng mén”（ tài shǐ gōng zì xù）。 lóng mén， lóng mén shān， hěn yòu míng qì。 chuán shuō dà yǔ céng zài lóng mén kāi shān zhì shuǐ。 lóng mén shān de nán miàn shì huáng hé。 sī mǎ qiān de jiā zhèng hǎo zài huáng hé、 lóng mén zhī jiān。 dāng dì míng shèng gǔ jì hěn duō。 sī mǎ qiān cóng xiǎo zài bǎo lǎn shān hé míng shèng de tóng shí， yě yòu jī huì tīng dào xǔ duō lì shǐ chuán shuō hé gù shì。
　　
　　《 shǐ jì》 shì zhōng guó dì yī bù jìzhuàn tǐ tōng shǐ， sī mǎ qiān zhuàn。 quán shū bāo kuò shí 'èr " běn jì "， sān shí " shì jiā "， qī shí " lièzhuàn "， shí " biǎo "， bā " shū "， gòng wǔ gè bù fēn， yuē wǔ shí 'èr wàn liù qiān duō zì。 jì shù liǎo cóng chuán shuō zhōng de huáng dì zhì hàn wǔ dì tài chū nián jiān shàng xià sān qiān nián de lì shǐ。 tā tóng shí yě shì yī bù wén xué míng zhù， shì zhōng guó zhuànjì wén xué de kāi chuàng xìng zhù zuò。 tā de zhù tǐ bù fēn shì běn jì、 shì jiā hé lièzhuàn， qí zhōng lièzhuàn shì quán shū de jīng huá。
　　
　　 sī mǎ qiān zhuàn xiě shǐ jì， tài dù yán jǐn rèn zhēn， shí lù jīng shén shì qí zuì dà de tè sè。 tā xiě de měi yī gè lì shǐ rén wù huò lì shǐ shì jiàn， dū jīng guò liǎo dà liàng de diào chá yán jiū， bìng duì shǐ shí fǎn fù zuò liǎo hé duì。 sī mǎ qiān zǎo zài 'èr shí suì shí， biàn lí kāi shǒu dū cháng 'ān biàn tà míng shān dà chuān， shí dì kǎo chá lì shǐ yí jì， liǎo jiě dào xǔ duō lì shǐ rén wù de yí wén tiě shì yǐ jí xǔ duō dì fāng de mín qíng fēng sú hé jīng jì shēng huó， kāi kuò liǎo yǎn jiè， kuò dà liǎo xiōng jīn。 hàn cháo de lì shǐ xué jiā bān gù shuō， sī mǎ qiān " qí wén zhí， qí shì hé， bù xū měi， bù yǐn 'è， gù wèi zhī shí lù "。 yě jiù shì shuō， tā de wén zhāng gōng zhèng， shǐ shí kě kào， bù kōng jiǎng hǎo huà， bù yǐn mán huài shì。 zhè biàn gāo dù píng jià liǎo sī mǎ qiān de kē xué tài dù hé shǐ jì de jì shì xiáng shí。
　　
　　 sī mǎ qiān yào jiān chí " shí lù " jīng shén， jiù bì xū miàn duì xiàn shí、 jì lù xiàn shí， zhè jiù bù kě bì miǎn dì huì fā shēng " jì huì " de wèn tí。 kě shì tā zài gěi rén wù zuò zhuànjì shí， bìng bùwèi chuán tǒng lì shǐ jìzǎi de chéng guī suǒ jū shù， ér shì 'àn zhào zì jǐ duì lì shǐ shì shí de sī xiǎng gǎn qíng jì lù。 cóng zuì gāo de huáng dì dào wáng hóu guì zú， dào jiàngxiàng dà chén， zài dào dì fāng zhǎngguān děng děng， sī mǎ qiān dāng rán bù huì mǒ shā tā men shén qí、 guāng cǎi de yī miàn， dàn tū chū de shì jiē lù tā men de fǔ xiǔ、 chǒu 'è yǐ jí duì rén mín de bō xuē hé yā pò。 yóu qí jiē lù liǎo hàn dài tǒng zhì jiē jí de zuì 'è。 tā suī shì hàn wǔ dì de chén zǐ， dàn duì yú tā de guò shī， sī mǎ qiān sī háo méi yòu jiā yǐ yǐn mán， tā shēn kè jiē lù hé pī pàn liǎo dāng shí shèng xíng de fēngshàn jì zǔ、 qí qiú shén xiān huó dòng de xū wàng。 zài《 fēngshàn shū》 zhōng， tā bǎ hàn wǔ dì mí xìn shén xiān， qiān fāng bǎi jì qí qiú bù sǐ zhī yào de huāng miù wú liáo xíng wéi lín lí jìn zhì dì miáo huì liǎo chū lái。
　　
　　 sī mǎ qiān xiǎng wéi fēng jiàn tǒng zhì zhě tí gōng lì shǐ de jiè jiàn zuò yòng， fǎn yìng de shì zhēn shí de lì shǐ， zhè shì fēi cháng kě guì de。 běn zhe shí lù de jīng shén， sī mǎ qiān zài xuǎn qǔ rén wù shí， bìng bù shì gēn jù qí guān zhí huò shè huì dì wèi， ér shì yǐ qí shí jì xíng wéi biǎo xiàn wéi biāo zhǔn。 bǐ rú， tā xiě liǎo xǔ duō zhū rú yóu xiá、 shāng rén、 yī shēng、 chàng yōu děng xià céng rén wù de zhuànjì。 zài sī mǎ qiān xīn mù zhōng， zhè xiē réndōu yòu kě qǔ zhī chù。 sī mǎ qiān shǒu chuàng liǎo yǐ rén zài shì， shǐ zhōng xù shù yī gè rén shēng píng shì jì de xiě fǎ。 zhuózhòng xiě qí " wéi rén "， bìng zhù yì qí " wéi rén " de fù zá xìng， shì sī mǎ qiān de bǐ fǎ。 tā zài zuò chuán shí， bǎ zì jǐ de kàn fǎ yù yú kè guān de shì shí xù shù zhī zhōng， lái biǎo shì zì jǐ duì rén wù de 'ài zēng tài dù。 bǐ rú xiàng yǔ zhè gè rén wù， sī mǎ qiān tóng qíng tā， yǐ fēi cháng bǎo mǎn de rè qíng lái xiě zhè wèi shī bài yīng xióng。 tā jì chēng zàn xiàng yǔ de xiāo yǒng， yòu duì tā de xiōng wú dà zhì、 cán bào zì shì zuò chū pī píng。 kě shì， zài《 xiàng yǔ běn jì》 zhōng， sī mǎ qiān bìng méi yòu fā yì lùn， dàn shì tā duì xiàng yǔ de 'ài zēng tài dù què yú xù shì zhī zhōng míng xiǎn dì biǎo xiàn liǎo chū lái。 zhè biàn shì sī mǎ qiān zuò chuán de zuì dà tè diǎn， jí zhēn shí xìng hé qīng xiàng xìng de tǒng yī。
　　
　　 duì《 shǐ jì》 de yán jiū yǔ kǎo zhèng
　　
　　《 shǐ jì》 zài bǐ jiào guǎng fàn dì chuán bō liú xíng， dà yuē shì zài dōng hàn zhōng qī yǐ hòu chéng wéi sī mǎ qiān zhù zuò de zhuān chēng， yě kāi shǐ yú zhè gè shí hòu。 zài zhè yǐ qián，《 shǐ jì》 dū chēng wéi《 tài shǐ gōng shū》、《 tài shǐ gōng jì》 hé jiǎn chēng“ tài shǐ gōng”。 jù xiàn zhī cái liào kǎo zhèng， zuì zǎo chēng sī mǎ qiān zhè bù shǐ zhù wéi《 shǐ jì》 de， shì dōng hàn huán dì shí xiě de《 dōng hǎi miào bēi》。 dào táng cháo shí hòu， yóu yú gǔ wén yùn dòng de xīng qǐ， wén rén men duì《 shǐ jì》 jǐyǔ liǎo gāo dù de zhòng shì， dāng shí zhù míng sǎnwén jiā hán yù、 liǔ zōng yuán děngdōu duì《 shǐ jì》 tè bié tuī chóng。 sòng yuán zhī hòu， ōu yáng xiū、 zhèng qiáo、 hóng mài、 wáng yìng lín gè jiā， yǐ jí míng cháo de gōng 'ān pài、 qīng cháo de tóng chéng pài， dū shí fēn zàn shǎng《 shǐ jì》 de wén bǐ。 yú shì《 shǐ jì》 de shēng wàng yǔ rì jù zēng， gè jiā gè pài zhù shì hé píng jià《 shǐ jì》 de shū yě yuán yuán bù duàn chū xiàn。 qí zhōng zuì yòu yǐng xiǎng de shì sú chēng“ sān jiā zhù” de《 shǐ jì jí jiě》（ liú sòng shí péi yīn ( péi sōng zhī zǐ ) zhù）、《 shǐ jì suǒ yǐn》（ táng sī mǎ zhēn， zhù bǔ： sī mǎ zhēn， zì zǐ zhèng， táng hé nèi（ jīn qìn yáng） rén。 kāi yuán zhōng guān zhì cháo sàn dà fū， hóng wén guǎn xué shì， zhù guǎn biān zuǎn、 zhuàn shù hé qǐ cǎo zhào lìng děng。 táng dài zhù míng de shǐ xué jiā， zhù《 shǐ jì suǒ yǐn》 sān shí juàn， shì hào“ xiǎo sī mǎ”。 sī mǎ zhēn yǐ《 shǐ jì》 jiù zhù yīn yì nián yuǎn sàn shī， nǎi cǎi zhí nán cháo sòng xú guǎng《 shǐ jì yīn yì》、 péi yīn《 shǐ jì jí jiě》、 qí zōu dàn shēng《 shǐ jì jí zhù》、 táng liú bó zhuāng《 shǐ jì yīn yì》、《 shǐ jì dì míng》 děng zhū jiā de zhù wén， cān yuè wéi zhāo、 jiǎ kuí、 dù yù、 qiáo zhōu děng rén de lùn zhù、 jiān jǐ jiàn， zhuàn chéng duì hòu shì hěn yòu yǐng xiǎng de shǐ xué míng zhù《 shǐ jì suǒ yǐn》， gāi shū yīn yì bìng zhòng， zhù wén xiáng shí， duì shū wù quē lüè bǔ zhèng pō duō， jù yòu jí gāo de shǐ xué yán jiū jià zhí， yǔ nán cháo shí qī de sòng guó péi yīn de《 shǐ jì jí jiě》、 táng zhāng shǒu jié de《 shǐ jì zhèng yì》 hé chēng“ shǐ jì sān jiā zhù”。 hòu shì shǐ xué jiā yù chēng gāi shū“ jià zhí zài péi、 zhāng liǎng jiā zhī shàng。”） hé《 shǐ jì zhèng yì》（ táng zhāng shǒu jié zhù）。《 jí jiě》 jiān cǎi dāng shí péi yīn suǒ néng jiàn dào de qián rén yòu guān《 shǐ jì》 zhū shū de yán jiū chéng guǒ， bìng yī yī zhù míng zuò zhě míng zì。 yī sī bù gǒu。《 suǒ yǐn》 jìn yī bù zhǐ chū liǎo《 jí jiě》 zhōng kǎo zhèng bù dāng de cuò chù。 bìng duì《 shǐ jì》 yuán wén tí chū biàn zhèng， fā yǔ jǐng bì。《 zhèng yì》 de zuò zhě cháng yú yú dì zhī xué， duì《 shǐ jì》 zhōng dì míng de kǎo zhèng yóu wéi jīng bì。 dú《 shǐ jì》 yuán wén， tóng shí zhù yì kàn yī kàn zhè sān jiā zhù， duì yuán shū huì yòu gèng jìn yī bù de lǐ jiě。 1959 nián zhōng huá shū jú chóngxīn biāo diǎn pái yìn de《 shǐ jì》， jiù shì yǔ zhè sān jiā zhù hé kè de běn zǐ。
　　
　　 péi yīn， péi sōng zhī de 'ér zǐ， zì lóng jū。 jì chéng jiā xué， bó lǎn hóng shí， yì yǐ zhù shǐ zhù chēng yú shì。 sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 bèi yù wéi“ shǐ jiā zhī jué chàng， wú yùn zhī lí sāo”， péi yīn wéi《 shǐ jì》 zuò zhù 'ér chuí míng yú zhōng guó shǐ tán。 tā fǎn fù yán jiū《 shǐ jì》，“ fú qí shàn xù shì lǐ， biàn 'ér bù huá， zhì 'ér bù lǐ， qí wén zhí， qí shì qiū， bù xū měi， bù yǐn 'è， gù wèi zhī shí lù”。 tā bó cǎi jīngzhuàn bǎi jiā jí xiān rú xué shuō， fán duì zuò zhù yòu suǒ bì yì， biàn guǎng 'ér lù zhī； fán suǒ zhù yǐn， wù bì qù qí fú yán yóu cí， qǔ qí jīng zhǐ yào yì； rú gè jiā shuō zhù bù tóng， zé jiān shōu bìng xù， bù kěn piān qì； rú yòu wèi xiáng zhī chù， nìngquē bù yì， bù píng yì xiǎng， wàng jiā jiě shuō。 zhōng yú xiě chéng《 shǐ jì jí jiě》 bā shí juàn bù xiǔ zhī zuò， chéng wéi xiàn cún zuì zǎo de《 shǐ jì》 zhù běn。 yǔ táng sī mǎ zhēn《 shǐ jì suǒ yǐn》、 zhāng shǒu jié《 shǐ jì zhèng yì》 hé chēng“ shǐ jì sān jiā zhù”。
　　
　　《 shǐ jì》 chéng shū hòu， yóu yú tā“ shì fēi pō miù yú shèng rén， lùn dà dào zé xiān huáng lǎo 'ér hòu liù jīng， xù yóu xiá zé tuì chù shì 'ér jìn jiān xióng， shù huò zhí zé chóng shì lì 'ér xiū jiàn pín， cǐ qí suǒ bì yě。”（《 hàn shū · sī mǎ qiān chuán》）， bèi zhǐ zé wéi duì kàng hàn dài zhèng zōng sī xiǎng de yì duān dài biǎo。 yīn cǐ， zài liǎng hàn shí，《 shǐ jì》 yī zhí bèi shì wéi lí jīng pàn dào de“ bàng shū”， bù dàn dé bù dào yīngyǒu de gōng zhèng píng jià， ér qiě dāng shí xué zhě yě bù gǎn wéi zhī zuò zhù shì。 táng chū，《 suí shū · jīng jí zhì》 zài jiè shào《 shǐ jì》、《 hàn shū》 de liú chuán shí shuō：“《 shǐ jì》 chuán zhě shèn wēi”， sī mǎ zhēn shuō“ hàn jìn míng xián wèi zhī jiàn zhòng。”（《 shǐ jì suǒ yǐn》 xù） wǒ men zhù yì dào hàn jìn shí qī duì《 shǐ jì》 yě yòu yī xiē jī jí de píng jià， rú xī hàn liú xiàng、 yáng xióng“ jiē chēng qiān yòu liáng shǐ zhī cái， fú qí shàn xù shì lǐ， biàn 'ér bù huá， zhì 'ér bù lǐ， qí wén zhí， qí shì hé， bù xū měi， bù yǐn 'è， gù wèi zhī shí lù”。（《 hàn shū · sī mǎ qiān chuán》） xī jìn huá jiào yě shuō：“ qiān wén zhí 'ér shì hé。”（《 hòu hàn shū · bān biāo chuán lùn》。 jù lǐ xián zhù， cǐ jù wéi“ huá jiào zhī cí”。） zài jìn dài， yě yòu rén cóng jiǎn yuē de jiǎo dù kuā jiǎng《 shǐ jì》。 zhāng fǔ shuō：“ qiān zhī zhù shù， cí yuē 'ér shì jǔ， xù sān qiān nián shì wéi wǔ shí wàn yán。”（《 jìn shū · zhāng fǔ chuán》） zhè xiē píng jià suī rán bù cuò， dàn zài jīn tiān kàn lái， què hái yuǎn bù zú yǐ fǎn yìng chū《 shǐ jì》 de tè shū dì wèi， yīn wéi dé dào lèi sì píng jià de shǐ shū bìng bù zhǐ《 shǐ jì》 yī jiā。 rú《 sān guó zhì》 zuò zhě chén shòu，“ shí rén chēng qí shàn xù shì， yòu liáng shǐ zhī cái。”（《 jìn shū · chén shòu chuán》） nán cháo liú xié shuō“ chén shòu sān zhì， wén zhì biàn qià。”（《 wén xīn diāo lóng ? shǐ chuán》） huá jiào suǒ zhuàn《 hòu hàn shū》 zài xī jìn yě pō shòu hǎo píng， shí rén yǐ wéi“ jiào wén zhì shì hé， yòu qiān gù zhī guī， shí lù zhī fēng”。（《 jìn shū ? huá jiào chuán》） zhì yú shuō dào jiǎn yuē， nà yě bù shì《 shǐ jì》 dú yòu de， rú“ sūn shèng《 yáng qiū》， yǐ yuē jǔ wéi néng”，（《 wén xīn diāo lóng · shǐ chuán》） gān bǎo《 jìn jì》，“ qí shū jiǎn lüè， zhí 'ér néng wǎn， xián chēng liáng shǐ”。（《 jìn shū · gān bǎo chuán》） zǒng zhī， zài xiāng dāng cháng de yī duàn shí jiān lǐ， rén men bìng méi yòu bǎ《 shǐ jì》 kàn dé hěn tè shū。 zhè yǔ wǒ men duì dài《 shǐ jì》 de tài dù dà bù xiāng tóng。 zì sòng yǐ hòu， yán jiū《 shǐ jì》 de zhù shù zēng duō liǎo， jiào yòu dài biǎo xìng de rú qīng liáng yù shéng de《 shǐ jì zhì yí》、 cuī shì de《 shǐ jì tàn yuán》、 zhāng sēn jiē de《 shǐ jì xīn xiào zhù》、 rì běn xué zhě lóng chuān zī yán de《 shǐ jì huì zhù kǎo zhèng》， yǐ jí qīng zhào yì de《 niàn 'èr shǐ zhá jì》 hé wáng míng shèng《 shí qī shǐ shāng què》 de yòu guān bù fēn， dōushì zhòng yào de cān kǎo shū jí。 zhāng wén hǔ zhù《 xiào kān shǐ jì jí jiě suǒ yǐn zhèng yì zhá jì》 yī shū duì《 shǐ jì》 de shǐ wén jí zhù wén jìn xíng liǎo jīng shěn de jiàodìng。 tā gēn jù qián tài jí de xiào běn hé tā zì jǐ suǒ jiàn dào de gè zhǒng jiù kè gǔ běn hé shí běn， zé shàn 'ér cóng， jiān cǎi zhū jiā， jīn líng jú běn jiù shì jīng guò tā de xiào kǎo zhī hòu kān xíng de。
　　
　　 rì běn xué zhě lóng chuān zī yán zhuàn《 shǐ jì huì zhù kǎo zhèng》，《 kǎo zhèng》 zī liào bǐ jiào xiáng shí。 gè zhǒng bǎn běn《 shǐ jì》 bāo kuò biāo diǎn běn duō zhǐ fù lù sān jiā zhù，《 kǎo zhèng》 zé yǐ jīn líng shū jú běn wéi dǐ běn， yǐn lù sān jiā zhù yǐ lái yòu guān zhōng rì diǎn jí yuē yī bǎi 'èr shí duō zhǒng， qí zhōng guó rén zhù zuò yī bǎi líng jǐ zhǒng， rì rén zhù zuò 'èr shí jǐ zhǒng， shàng qǐ shèng táng， xià qì jìn dài， bié zé zhuì ji yú zhù wén zhōng， shí jiā shěn biàn shuō míng， jiāng yī qiān 'èr bǎi nián lái zhū jiā zhòng shuō， yǐ shì chuàn lián， jiào wéi xì tǒng dì jiè shào chū lái， dà dà jié shěng sōu jiǎn qún shū zhī láo， wéi yán jiū zhě tí gōng jí dà fāng biàn， xiǎn rán bǐ sān jiā zhù yōu yuè。
　　
　　《 kǎo zhèng》 zī liào fēng fù hái biǎo xiàn zài《 zhèng yì》 yì wén zhěng lǐ shàng。 sān jiā zhù yuán gè zì dān dú chéng shū， zì sòng dài hé kè yú《 shǐ jì》 zhèng wén xià， wàng jiā shān xuē， dà shī yuán mào， yóu yǐ zhāng shǒu jié《 zhèng yì》 zuì wéi yán zhòng， hòu shì tōng xíng běn《 shǐ jì》 sān jiā zhù jiē xí cǐ。 kě shì zhāng shū jì bù xiàng《 suǒ yǐn》 yòu dān kè běn liú chuán， yě bù xiàng《 jí jiě》 yòu sòng bǎn《 shǐ jì》 jí jiě běn cún shì， yǐ zhì yì wén jí nán sōu jí。 lóng chuān cóng rì běn suǒ cáng jǐ zhǒng gǔ běn《 shǐ jì》 xiào jì zhōng， ji dé《 zhèng yì》 yì wén yī qiān 'èr sān bǎi tiáo， bǔ rù shū nèi。 zhè xiē zī liào yòu rén rèn wéi bìng fēi quán bù shì zhāng shū yuán wén， dàn tā men duì tàn qiú《 zhèng yì》 yuán mào huò lǐ jiě《 shǐ jì》， jù yòu bì yì。《 kǎo zhèng》 nèi róng fán fù。 péi yīn děng sān jiā zhù jiě yī bān jú xiàn yú jiù shì lùn shì， lóng chuān què zōng hé lì dài yán jiū chéng guǒ， lián bǐ kǎo suǒ， duì shǐ shí、 wén zì、 cí yǔ jìn xíng kǎo biàn、 jiàodìng、 jiě shì， cóng 'ér jiē shì chū mǒu xiē shǐ shì yǎn biàn cuàn yì、 wén zì qí yì zhèng wù、 yí nán wén jù yì yì， yǐ jí jìzǎi máo dùn、 shī wù， děng děng。 duì qián rén wèi jiā jiě shuō huò jiě zhī wèi xiáng de yì wǎng wǎng jiā yǐ kǎo shuō。 zài《 shǐ jì》 yī shū， duō cǎi jiù diǎn。 lóng chuān cháng yú zhèng wén zhī xià， zhǐ chū cǐ shì jiàn yú mǒu shū； yǔ tā shū wén zì yòu yì， yě yú zhù míng。 yóu yú《 zuǒzhuàn》、《 guó yǔ》、 xiān qín zhū zǐ jù zài， yīn 'ér chūn qiū shǐ shì chū chù， jīhū zhú jié zhú shì jiāo dài míng bái， biàn yú sù běn qiú yuán， bǐ kān yán jiū。《 kǎo zhèng》 tè bié zhù zhòng dì lǐ， měi yī dì míng， bì zhù jīn dì míng， yòu zhù yú liǎo jiě shì jiàn de yǎn biàn hé rén wù de huó dòng。 cǐ wài， zhèng wén、 zhù wén quán bù duàn jù， zhè zài biāo diǎn běn wèi wèn shì zhī qián， bù néng bù shuō shì yī xiàng chéng guǒ。
　　
　　 quán shū mò fù yòu lóng chuān suǒ zhuàn《 shǐ jì zǒng lùn》， lùn shù liǎo sī mǎ qiān shì lì hé《 shǐ jì》 zuò shū zī liào、 tǐ lì、 liú chuán、 yǎn biàn、 bǎn běn děng shì， bù shī wéi yán jiū sī mǎ qiān qí rén qí shū de yòu yòng cái liào。
　　
　　 yīngdāng zhǐ chū，《 kǎo zhèng》 yī shū shì yòu quē diǎn de， yòu de hái shì bǐ jiào tū chū de。 shǒu xiān zài zī liào fāng miàn réng yòu yí lòu， huáng zhèn、 bào biāo、 wú shī dào、 zhāng péng yī、 léi xué qí děng rén shuō fǎ jiù wèi luó zhì。 yóu qí lìng rén yí hàn de shì， jīn shí wén zì hé jìn rén lùn zhù jí qǔ bù duō， shèn zhì lián wáng guó wéi de《 yīn bǔ cí zhōng suǒ jiàn xiān wáng xiān gōng kǎo》 yě zhǐ zì wèi zài。 qí cì zài cái liào jué zé qù qǔ zhī jiān， yě yòu piān shǒu yī shuō、 shū lòu shī dāng zhī chù； cóng 'ér zhāi yǐn mǒu xiē píng lùn， jì wéi bèi kǎo zhèng tǐ lì， jiàn jiě yòu pō wéi yū fǔ。 zài mǒu xiē wèn tí shàng， zé pái huái liǎng kě， shèn shǎo fā míng。 zài cì， lóng chuān zī yán zài xùn gǔ fāng miàn， yòu shí shī yú qiáng zì wéi jiě， duàn jù yì yòu shī wù。 dàn cóng zǒng tǐ jiǎng， zhāng sēn jiē《 shǐ jì xīn xiào zhù gǎo》 suī yú liù shí nián dài yǐng yìn wèn shì， què yǐ bù fēn cán quē， qí tā《 shǐ jì》 xiào zhèng， gù bù fá jīng shěn zhī zuò， rán wèi chéng shū， yīn cǐ《 kǎo zhèng》 zòng rán yòu bù shǎo quē diǎn， réng xiá bù yǎn yú。 zài dāng qián《 shǐ jì》 xīn jí shì xìng zhù běn wèi chū xiàn zhī qián，《 kǎo zhèng》 kān chēng shì zī liào zuì fēng fù de《 shǐ jì》 zhù běn， shì yán zhì《 tài shǐ gōng shū》 hé zhōng guó gǔ dài shǐ de zhòng yào cān kǎo shū。
　　
　　《 kǎo zhèng》 suī cān xiào liǎo yī xiē běn zǐ， kě shì bù zuò xiào jì 'ér jìng gǎi jìng bǔ。 hòu lái shuǐ zé lì zhōng zài wǔ shí nián dài zhuàn《 shǐ jì huì zhù kǎo zhèng xiào bǔ》， yǐ bǔ qí jué。 tā yǐ《 kǎo zhèng》 běn wéi dǐ běn， guǎng xiào zhòng běn dá sān shí duō zhǒng， cān kǎo zhōng rì xiào jì zī liào jìn sì shí zhǒng。 qí zhōng sòng běn bā zhǒng、 yuán běn 'èr zhǒng、 rì běn gǔ běn sì zhǒng、 dùn huáng xiě běn cán juàn sān zhǒng、 rì běn gǔ chāo běn cán juàn shí jǐ zhǒng， xiàn cún bǎn běn wǎng luó dài jìn。
　　
　　《 kǎo zhèng》 ji lù《 zhèng yì》 yì wén， shěng lüè chū chù，《 xiào bǔ》 wéi zhī yī yī zhù míng。 yòu jù 'èr shí duō zhǒng rì běn gǔ chāo běn xiào jì děng zī liào zēng ji《 zhèng yì》 yì wén 'èr bǎi yú tiáo， qí zhōng bǎo cún liǎo shǎo shù shī chuán de gǔ shū wén zì。 tóng shí duì《 kǎo zhèng》 yí lù sān jiā zhù zhāng guān lǐ dài cuò wù， yě jiā yǐ dìng zhèng。 huì jí lì dài xué zhě de zhù shì， jiā shàng tā zì jǐ de kǎo zhèng， nèi róng xiāng dāng fēng fù， zào yì fēi qiǎn。
　　
　　 zì hàn dài zhì qīng dài，《 shǐ jì》 de yán jiū zhuān zhù dá 101 bù , dān piān lùn wén 1435 piān , náng kuò liǎo míng wù diǎn zhāng、 dì lǐ yán gé、 wén zì jiàokān、 yīn yùn xùn gǔ、 bǎn běn yuán liú yǐ jí shū jiě、 dú fǎ、 píng zhù děng lǐng yù , fāng fǎ shì chāo shè cái liào , pái bǐ yǐn zhèng , jī běn shì wēi guān de jiá shuō yǐ shuō de " wén xiàn " yán jiū。 xiáng jiàn zhōng guó kē xué yuàn lì shǐ yán jiū suǒ dì yī、 èr suǒ hé biān de《 shǐ jì yán jiū de zī liào hé lùn wén suǒ yǐn》， yě kě cān yuè zài yú《 zhōng guó lì shǐ wén xiàn yán jiū jí kān》 dì sì jí de chén nǎi qián《 èr shí sì shǐ zhù bǔ biǎo pǔ kǎo zhèng shū jí jiǎn mù》。 tā men suǒ jǔ jiào wéi zhòng yào de yòu： qīng qián dà xīn《 niàn 'èr shǐ kǎo yì》 hé《 kǎo shǐ shí yí》。
　　
　　 qīng wáng míng shèng《 shí qī shǐ shāng què》 hé qīng zhào yì《 niàn 'èr shǐ zhá jì》 zhōng yòu guān qián sì shǐ bù fēn， qīng liáng yù shéng《 shǐ jì zhì yí》， qīng guō sōng dào《 shǐ jì zhá jì》， qīng shěn jiā běn《 shǐ jì suǒ yán》， jìn rén chén zhí《 shǐ jì xīn zhèng》。 shàng shù zhū shū zhōng， qīng rén zhī zuò yǐ qián dà xīn、 liáng yù shéng、 guō sōng dào zhī zuò zuì wéi tè chū。 jìn rén chén zhí zhī zuò， zé duō qǔ jiá gǔ wén、 jīn wén jí qín hàn quán liàng、 shí kè、 zhú jiǎn、 tóng qì、 táo qì zhī míng wén yìn zhèng《 shǐ jì》， dú bì xī jìng， chuàng huò yóu duō。 yīn suǒ zhù《 hàn shū xīn zhèng》 chéng shū zài qián，《 shǐ jì xīn zhèng》 gǎo zhōng guān yú hàn wǔ dì yǐ qián xī hàn shǐ zhī kǎo zhèng yǔ zhī chóngfù zhě， jūn yǐ shān qù。
　　
　　 huì jí《 shǐ jì》 gè jiā zhù shì kǎo dìng zhī zuò， yòu jìn rén zhāng sēn jiē《 shǐ jì xīn xiào zhù gǎo》， chéng shū yú 'èr shí nián dài， xī wèi dìng gǎo。 1967 nián yóu yáng jiā luò biān zuǎn zhěng lǐ， jiāo yóu tái wān zhōng guó xué diǎn guǎn chóu bèi chù yìn xíng， dàn wén yòu cán quē。 nán jīng tú shū guǎn shōu cáng yòu zhāng sēn jiē《 shǐ jì xīn jiào zhù》 gǎo běn。 cóng wén xué yán jiū lái kàn , yīn shí dài wén huà huán jìng yǔ yán jiū zhě zhī shí chǎng yù de jú xiàn , jìn dài yǐ qián de xué zhě duō cè zhòng yú gǎn xìng de zhí guān shì píng diǎn de dān piān dú gǎn , quē shǎo jù yòu zōng hé xìng、 luó ji xìng de hóng guān yì lǐ chǎn shì hé wén、 shǐ jiān gù de wén xué běn tǐ lùn fēn xī。 20 shì jì yǐ lái , sī mǎ qiān yǔ《 shǐ jì》 de xué shù yán jiū duì wǔ rì yì zhuàng dà , xué zhě chú liǎo duì sī mǎ qiān shēng nián、 shēng píng、 jiā shì hé《 shǐ jì》 de míng chēng、 duàn xiàn、 tǐ zhì、 qǔ cái、 piān zhāng cán quē yǔ bǔ cuàn、 yì lì děng jù tǐ wèn tí de kǎo zhèng zhī wài , gèng jiā kuò zhǎn liǎo《 shǐ jì》 de zōng hé jí chéng yán jiū。 lì shǐ wéi wù zhù yì hé lì shǐ jìn huà lùn yǐng xiǎng liǎo yī gè shì jì de xué zhě , tā men yǐ wén xiàn wéi běn , jí qǔ běn tǔ kǎo gǔ xué chéng guǒ , jié hé xī fāng shǐ xué xué lǐ yǔ fāng fǎ , kǎo zhèng jīng yán , lùn duàn jǐn shèn , luó ji fēn xī yán mì , jí dà dì tuī dòng liǎo dà lù《 shǐ jì》 cóng " shǐ liào xué " dào "《 shǐ jì》 xué " de jìn zhǎn , tū pò xìng chéng guǒ jiào duō。 lì rú wáng guó wéi shǒu yòng jiá gǔ wén、 jīn wén zhèng míng《 shǐ jì》 jìzǎi de sān dài lì shǐ wéi kě xìn , cóng wáng guó wéi yǔ guō mò ruò tóng yòng hàn jiǎn kǎo zhèng sī mǎ qiān de shēng nián dào chén zhí de《 shǐ jì xīn zhèng》 , dōukě kàn chū kǎo gǔ wén xiàn dé dào liǎo jí dà lì yòng。 ér zhè yī bǎi nián de kǎo jù yán jiū zhù yào jí zhōng yú sī mǎ qiān de xíng nián、《 shǐ jì》 yí 'àn、 mǎ bān yì tóng kǎo lùn、《 shǐ jì》 yǔ gōng yáng xué、《 shǐ jì》 sān jiā zhù děng lǐng yù。 xué zhě jiè jiàn xī fāng xīn lǐ xué、 shè huì xué、 mín zú xué、 mín sú xué de xué lǐ , yòu dài dòng liǎo sī mǎ qiān rén gé yǔ shè huì、 mín zú、 mín sú sī xiǎng de gèng jìn yī céng yán jiū , ér《 shǐ jì》 de wén xué yán jiū réng shì bǎi nián lái de zhòng tóu xì。
　　
　　 yòu guān《 shǐ jì》 de gōng jù shū， yǐ qián shù《 shǐ jì yán jiū de zī liào hé lùn wén suǒ yǐn》 zuì wéi yòu yòng。 suǒ yǐn nèi róng， bāo kuò bǎn běn、 mù lù、 tí jiě、 guān yú《 shǐ jì》 quán shū jí gè gè bù fēn de yán jiū、 sī mǎ qiān shēng píng shì jì jí qí xué shù gòng xiàn de yán jiū、 gǎo běn hé wèi jiàn chuán běn mù lù、 yòu guān《 shǐ jì》 de fēi zhuān mén zhù zuò rì lù、 táng sòng yuán míng bǐ jì zhōng yòu guān《 shǐ jì》 de wén zì tiáo mù、 wài guó yán jiū lùn wén hé zhuān zhù mù lù děng， shèn wéi xiáng bèi。 cǐ wài， shàng yòu hā fó yàn jīng xué shè yǐn dé biān zuǎn chù biān de《 shǐ jì jí zhù shì zōng hé yǐn dé》， huáng fú luán《 shǐ jì suǒ yǐn》、 zhōng huá《 shǐ jì rén míng suǒ yǐn》、 duàn shū 'ān《 shǐ jì sān jiā zhù yǐn shū suǒ yǐn》 děng shū。 qí zhōng huáng fú luán《 shǐ jì suǒ yǐn》 duì chá suǒ《 shǐ jì》 zhōng de rén míng、 dì míng、 shì jiàn、 cí huì jí xí sú yǔ， zuì wéi yòu yòng。 qí zhōng duō wén xuǎn rù yǔ wén shū。
　　
　　1959 nián zhōng huá shū jú suǒ chū biāo diǎn jiàokān běn zài zǒng jié qián rén yán jiū chéng guǒ de jī chǔ shàng， duì《 shǐ jì》 chóngxīn zuò liǎo jiàodiǎn， shì yòng yú dāng dài de dú zhě。
　　
　　《 shǐ jì》 kǎo zhèng zhù zuò yī lǎn
　　
　　 quán shū gòng yòu 130 piān。 qí zhōng“ běn jì” 12 piān， yǐ gè dài dì wáng wéi zhōng xīn， jì shù měi yī cháo dài de xīng shuāi hé zhòng yào zhèng zhì shì jiàn，“ biǎo” 10 piān， yòu“ shì biǎo”、“ nián biǎo”、“ yuè biǎo”， yǐ biǎo gé de xíng shì， biāo míng cuò zōng fù zá de shǐ shí；“ shū” 8 piān， xù shù hé jìzǎi zhèng zhì、 jīng jì、 tiān wén、 dì lǐ děng fāng miàn de zhì dù de yuán liú hé biàn huà；“ shì jiā” 30 piān， jì shù zhū hòu shì jì jí qí shì xì；“ lièzhuàn” 70 piān， dà duō shù shì rén wù zhuànjì， yòu dān chuán， yě yòu 'èr rén de hé chuán， hái yòu yǐ lèi xiāng cóng de lèi chuán， jìzǎi liǎo guì zú、 jiāo xiāng、 guān lì、 cè shì、 zhèng zhì děng gè jiē céng rén wù de huó dòng。
　　
　　 shǐ jì yì wén 1 juàn ( qīng wáng rén jùn ji ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 1 yè
　　
　　 shǐ jì zhèng 'é 3 juàn（ qīng wáng yuán qǐ） èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 881-927 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 585-598 yè qián lóng sì shí nián kān běn
　　
　　 dìng zhèng shǐ jì zhēn běn fán lì ( sòng hóng zūn ) xué hǎi lèi biān běn xùn mǐn táng cóng shū běn cǐ wěi shū
　　
　　 shǐ jì jué piān bǔ piān kǎo ( qīng wāng jì péi、 sūn tóng yuán ) gǔ jīng jīng shè wén chū jí juàn 8 wāng wén yòu jiàn wáng duān lǚ zhòng lùn wén zhāi bǐ lù juàn 2 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 2-4 yè
　　
　　 shǐ jì suǒ yǐn 30 juàn ( táng sī mǎ zhēn ) jí gǔ gé běn sǎo yè shān fáng kān běn guǎng yǎ shū jú kān běn
　　
　　 xiǎo sī mǎ suǒ yǐn zhù wù 1 juàn ( míng yáng shèn ) shēng 'ān wén jí juàn 47 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 5 yè
　　
　　 shǐ jì zhèng yì ( qīng tán shī jí ji ) chāo běn cǐ shū jù wáng běn shǐ jì zhāi chū， bìng bó kǎo tā shū suǒ yǐn， wéi zhī bǔ lòu dìng wù。 guāng xù chū nián， gǎo běn guī sū zhōu yì hǎi táng shū sì， jiàn yè tíng guǎn chuī wǎng lù。 rì běn rén zuò huì zhù kǎo zhèng shí suǒ yún dé jiù chāo běn shǐ jì zhèng yì， yí jí cǐ shū。
　　
　　 shǐ jì zhèng yì xiào bǔ ( jìn rén gāo bù yíng ) gǎo běn
　　
　　 shǐ jì biàn huò 11 juàn ( jīn wáng ruò xū ) hū nán yí lǎo jí juàn 9-19 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 6-49 yè
　　
　　 shǐ jì kǎo yào 10 juàn ( míng kē wéi qí ) jiā jìng 20 nián kān běn
　　
　　 shǐ quán 5 juàn ( míng chéng yī zhī ) wàn lì 7 nián kān běn yī zhī céng zhù líng zhì lóng biān shǐ jì píng lín
　　
　　 dú shǐ suí bǐ 1 juàn ( míng chén yì diǎn ) xué hǎi lèi biān běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè yǐng yìn běn， tí“ dú shǐ màn bǐ”， 50-55 yè
　　
　　 shǐ jì zhù bǔ zhèng ( qīng fāng bāo ) kàng xī táng quán jí běn guǎng yǎ shū jú kān běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè 56 yè héng 83 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 875-902 yè
　　
　　 shǐ jì píng yǔ 1 juàn ( qīng fāng bāo ) dài jūn héng kān wàng xī quán jí jí wài wén bǔ yí juàn 2 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 84-91 yè
　　
　　 shǐ jì kǎo zhèng 7 juàn ( qīng háng shì jùn ) dào gǔ táng wài jí juàn 7-13 yǐ sǎnjiàn diàn běn gè juàn kǎo zhèng zhōng 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 92-158 yè yǐng yìn dào gǔ táng běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 517-583 yè yǐng yìn mín guó kè běn
　　
　　 dú shǐ jì zhá jì 1 juàn ( qīng pān yǒng xiù ) zhāo dài cóng shū dīng jí bǔ běn
　　
　　 shǐ jì zhì yí 36 juàn fù lù 3 juàn ( qīng liáng yù shéng ) qīng bái shì jí běn guǎng yǎ shū jú kān běn guāng xù 14 nián yú yáo zhū shì kān běn shǐ xué cóng shū yī jí yǐng yìn guǎng yǎ běn wú fù lù cóng shū jí chéng dì 148-159 cè qīng rú duō tuī zhòng cǐ shū， wéi lǐ cí míng jī qí qiáng jiě sān dài yǐ shàng shì。 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 159-517 yè suō yìn
　　
　　 dú shǐ jì zá zhì ( qīng wáng niàn sūn ) dú shū zá zhì běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 518-620 yè
　　
　　 shǐ jì shū zhèng 60 juàn ( qīng shěn qīn hán ) běi jīng tú shū guǎn yòu chāo běn
　　
　　 shǐ jì píng zhù 12 juàn ( qīng niú yùn zhèn ) kōng shān táng quán jí běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 621-897 yè
　　
　　 bǔ shǐ jì zhù 130 juàn ( qīng qián tǔ zhàn ) wèi kān lín zú， yǐ gǎo shòu sōng yún， jiàn hàn xué shī chéng jì juàn 3.
　　
　　 shǐ jì biàn zhèng 10 juàn ( qīng shàng róng ) dào guāng 10 nián kān chí yǎ táng quán jí běn tóng zhì zhōng zhòng kān quán jí běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 898-931 yè， qián fù zhòng kè chí yǎ táng quán jí xù（ xiāo jùn lán）
　　
　　 shǐ jì jí shuō 130 juàn ( qīng chéng yú qìng )1918 nián shí yìn běn cǐ shū chéng yú dào guāng 19 nián， xiàng wú kān běn， shí yìn shèn jiǎn lòu， suì bùwèi shì zhòng。
　　
　　 shǐ jì xiào 2 juàn ( qīng wáng yún ) gù gōng bó wù yuàn qiān yìn běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 932-973 yè tí mín guó 24 nián gù gōng bó wù yuàn tú shū guǎn xiào yìn běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 419-460 yè mín guó 24 nián yìn běn
　　
　　 shǐ jì jì yí 2 juàn ( qīng liú qīng zhī ) liú shì chuán jiā jí běn
　　
　　 shǐ jì lí cè 1 juàn ( qīng lín bó tóng ) xiū běn táng cóng shū běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 974-988 yè
　　
　　 shǐ jì shí yí 7 cè ( qīng lín mào chūn ) běi jīng tú shū guǎn cáng chāo běn yǐn shū zhǐ jīng jí zuǎn gǔ， chéng shū dāng zài jiā qìng yǐ hòu。 èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 659-874 yè gǎo běn
　　
　　 shǐ jì máo běn zhèng wù 1 juàn ( qīng dīng yàn ) yí zhì zhāi cóng shū běn guǎng yǎ shū jú kān běn cóng shū jí chéng dì 147 cè cǐ zhèng jí gǔ gé kān běn shǐ jì jí jiě zhī wù 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 989-993 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 1027-？ yè guǎng yǎ běn
　　
　　 jǐng yòu běn shǐ jì jiàokān jì（ lóng liáng liàn） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 925-1026 yè tái wān yǐng yìn běn
　　
　　 xiào shǐ jì zá shí ( qīng qián tài jí ) gān quán xiāng rén gǎo juàn 5
　　
　　 dú shǐ jì 1 juàn ( qīng xǔ yù ) sū zhōu tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　
　　 shǐ jì zhèng yì yì wén zuǎn lù（ jìn rén lǐ wèi fēn） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 195-231 yè yǐng mín guó kè běn
　　
　　 shǐ jì zhèng yì yì wén ji xiào（ jīn rén zhāng yǎn tián） běi jīng dà xué chū bǎn shè 1985 nián bǎn
　　
　　 xiào kān shǐ jì jí jiě suǒ yǐn zhèng yì zhá jì 5 juàn ( qīng zhāng wén hǔ ) jīn líng shū jú kān běn wén yāng： zhōng huá shū jú 1977 nián zhěng lǐ diǎn xiào běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 71-194 yè tóng zhì 11 nián jīn líng jú běn
　　
　　 shǐ jì zhá jì ( qīng guō sōng dào )1957 nián shāng wù yìn shū guǎn qiān yìn běn
　　
　　 dú shǐ jì rì jì liǎng zhǒng ( qīng lǐ dé jī zhū jǐn shòu ) xué gǔ táng rì jì běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 1 cè dì 994-995 yè niú jǐn shòu dú shǐ jì rì jì 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè lǐ dé jī 399 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè zhū jǐn shòu 413-418 yè léi jùn děng biān guāng xù kè běn
　　
　　 dú shǐ jì rì jì 3 juàn ( jìn rén shěn wéi xián ) xué gǔ táng rì jì běn
　　
　　 shǐ jì zhá jì 2 juàn ( qīng lǐ cí míng )1928 nián běi jīng tú shū guǎn qiān yìn běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 71-79 yè
　　
　　 diǎn kān shǐ jì 130 juàn ( qīng wú rǔ guān )1920 nián nán gōng xíng shì kān běn 1915 nián dū mén shū jú qiān yìn běn cǐ shū yī píng wén wéi zhù， jiān fù kǎo zhèng yǔ jí jīng。
　　
　　 shǐ jì sàn bǐ 2 juàn ( qīng yú chàng ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　
　　 shǐ jì jiàokān zhá jì 130 juàn lùn lì 1 juàn bǔ 1 juàn ( qīng liú guāng fén děng ) guāng xù 21 nián shǎn gān wèi jīng shū yuàn kān běn
　　
　　 shǐ jì jiàozhù（ yì míng） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 599-658 yè mín guó yǐng yìn běn
　　
　　 dú shǐ zhèng yán 4 juàn ( qīng zhāng yí yàn ) jiāng yīn xiān zhé yí shū běn
　　
　　 shǐ jì sī jiān 1 juàn ( qīng lù xīng shì ) guāng xù 28 nián shān xī gāo píng xiàn kān běn
　　
　　 shǐ jì xīn jiào zhù ( qīng zhāng sēn jiē ) nán jīng tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　
　　 shǐ jì tàn yuán 8 juàn ( jìn rén cuī shì ) xuān tǒng 'èr nián cuī shì zhì lú kān běn běi jīng dà xué qiān yìn běn biàn zhèng shǐ jì zhī cuàn luàn， yǐ jīn wén jiā yán wéi zhù 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 1-70 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 1-70 yè xuān tǒng 'èr nián kè běn
　　
　　 shǐ jì fā wēi ( jìn rén yáng zàn xiāng )1910 nián chéng dū shí yìn běn
　　
　　 dú shǐ jì lí shù（ lǐ chéng yǔ） èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 847-880 yè
　　
　　 shǐ jì shí wù ( jìn rén zhōu shàng mù )1928 nián shí yìn běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 461-516 yè mín guó 17 nián shí yìn běn
　　
　　 shǐ jì sān jiā zhù bǔ zhèng 8 juàn ( jìn rén qú fāng méi ) xué héng dì 40、 45、 55、 57、 58 qī 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 80-125 yè
　　
　　 shǐ jì jiě gǔ ( jìn rén wú guó tài )1933 nián chéng dū jū yì yí cóng zhù běn
　　
　　 shǐ jì jì nián kǎo ( jìn rén liú tǎn )1937 nián shāng wù yìn shū guǎn shí yìn běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 126-461 yè
　　
　　 shǐ jì kǎo suǒ ( jìn rén zhū shì zhēn ── qín？ )1947 nián kāi míng shū diàn qiān yìn běn wén yāng： huá dōng shī fàn dà xué chū bǎn shè 1996 nián bǎn ( zhū dōng rùn )
　　
　　 shǐ jì jiù zhù píng yì 13 juàn ( jìn rén wáng jùn tú zhuàn wáng jùn guān xù )1947 nián qiān yìn běn
　　
　　 shǐ jì dìng bǔ 8 juàn ( jìn rén lǐ lì )1924 nián zì kān běn yòu yòu shǐ jì dìng bǔ zhī yú， jiàn wǔ hàn dà xué wén zhé jì kān 1 juàn 1 hào 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 462-556 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 233-331 yè mín guó 13 nián kè běn
　　
　　 shǐ jì huì zhù kǎo zhèng 130 juàn ( rì běn lóng chuān guī tài láng ) rì běn yìn běn 1954 nián wén xué gǔ jí kān xíng shè yǐng yìn běn wén yāng： shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè 1986 nián suō yìn běn
　　
　　 shǐ jì huì zhù kǎo zhèng bó yì ( jìn rén lǔ shí xiān )1940 nián cháng shā xiāng fēn shū jú qiān yìn běn wén yāng： yuè lù shū shè 1986. èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 557-605 yè
　　
　　 shǐ jì shū lù ( jīn rén hè cì jūn )1958 nián shāng wù yìn shū guǎn qiān yìn běn
　　
　　 dú shǐ jì shí biǎo 10 juàn ( qīng wāng yuè zhuàn xú kè fàn bǔ ) yōng zhèng yuán nián kān běn 1927 nián nán líng xú shì yǐng yìn běn 'èr shí wǔ shǐ bǔ biān běn shān shǐ jì yuán wén dì 1 cè jù yuán kān běn
　　
　　 shǐ jì liù guó biǎo xīn xiào zhèng 1 juàn ( jìn rén chén hàn zhāng ) zhè jiāng tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　
　　 shǐ jì qín chǔ zhī jì yuè biǎo zhèng 'é 1 juàn ( qīng wáng yuán qǐ ) guǎng yǎ shū jú kān běn 'èr shí wǔ shǐ bǔ biān běn dì 1 cè（ tí： shǐ jì yuè biǎo zhèng wěi） jù guǎng yǎ shū jú kān běn
　　
　　 shǐ jì huì jǐng jiān hóu zhě nián biǎo xiào bǔ 1 juàn ( qīng lú wén chāo ) qún shū shí bǔ běn 'èr shí wǔ shǐ bǔ biān běn dì 1 cè
　　
　　 shǐ biǎo gōng bǐ shuō 1 juàn fù hóu dì biǎo ( qīng zhāng xī yú ) guǎng yǎ shū jú kān běn shǐ xué cóng shū yī jí yǐng yìn guǎng yǎ běn cóng shū jí chéng dì 160 cè 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 2 cè dì 606-？ yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 1 cè dì 902-924 yè guǎng yǎ shū jú kān běn
　　
　　 chǔ hàn dì yuè biǎo 1 juàn ( míng wú fēi ) guì chí xiān zhé yí shū běn 'èr shí wǔ shǐ bǔ biān běn dì 1 cè jù liú shì táng shí yí guì chí xiān zhé yí shū běn
　　
　　《 shǐ jì》 de gòng xiàn yǔ tè diǎn
　　
　　 zhè bù tǐ dà sī jīng de shǐ shū de gòng xiàn hé tè diǎn zhù yào yòu zhè yàng jǐ gè fāng miàn；
　　
　　（ yī） kāi chuàng liǎo“ jìzhuàn tǐ” tǐ lì。 hé wèi jìzhuàn tǐ ní？ jì， zhǐ běn jì， jí huáng dì de zhuànjì； chuán， zhǐ lièzhuàn， shì yī bān dà chén hé gè shì rén wù de zhuànjì。 lì shǐ rén wù shì fēng fù duō cǎi de， lì shǐ xiàn xiàng shì fēn yún fù zá de。 zěn yàng cái néng bǎ dà qiān shì jiè de gè zhǒng rén hé shìdōu bāo róng zài yī bù shū lǐ ní？ sī mǎ qiān zài qián rén de jī chǔ shàng， zài《 shǐ jì》 zhōng yǐ běn jì、 biǎo、 shū、 shì jiā、 lièzhuàn wǔ tǐ jié gòu。 chuàng zào xìng dì tàn suǒ liǎo yǐ rén wù wéi zhù tǐ de lì shǐ biān zuǎn xué fāng fǎ。“ běn jì” àn nián dài shùn xù jì xù dì wáng de yán xíng hé zhèng jì；“ biǎo” àn nián dài pǔ liè gè gè shí qī de zhòng dà shì jiàn；“ shū” jì lù liǎo gè zhǒng diǎn zhāng zhì dù de yán gé；“ shì jiā” zài shù zhū hóu guó de xīng shuāi hé jié chū rén wù de yè jì；“ lièzhuàn” jìzǎi gè zhǒng dài biǎo rén wù de huó dòng。 sī mǎ qiān chuàng zào xìng dì bǎ zhè wǔ zhǒng tǐ cái zōng hé qǐ lái， xíng chéng yī gè wán zhěng de tǒng yī tǐ xì。
　　
　　（ èr）《 shǐ jì》 kāi chuàng liǎo zhèng zhì、 jīng jì、 mín zú、 wén huà děng gè zhǒng zhī shí de zōng hé zuǎn shǐ fāng fǎ。 cóng chuán shuō zhōng de huáng dì kāi shǐ， yī zhí xiě dào hàn wǔ dì shí qī， jìzǎi liǎo wǒ guó jìn sān qiān nián de lì shǐ。 shì wǒ guó dì yī bù guī mó hóng dà、 guàn tōng gǔ jīn、 nèi róng guǎng bó de bǎi kē quán shū shì de tōng shǐ。 zài《 shǐ jì》 zhōng， sī mǎ qiān dì yī gè wéi jīng jì shǐ zuò chuán：《 píng zhǔn shū》、《 huò zhí lièzhuàn》； sī mǎ qiān yòu dì yī gè wéi shǎo shù mín zú lìzhuàn：《 xiōng nú lièzhuàn》、《 xī nán yí lièzhuàn》 děng； tā hái dì yī gè wéi bēi wēi zhě lièzhuàn：《 cì kè lièzhuàn》、《 yóu xiá lièzhuàn》 děng。《 shǐ jì》 dì yī cì bǎ zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà gè gè fāng miàn dū bāo róng zài lì shǐ xué de yán jiū fàn wéi zhī nèi， cóng 'ér kāi tuò liǎo lì shǐ xué yán jiū de xīn lǐng yù， tuī dòng liǎo wǒ guó lì shǐ xué de fā zhǎn。 yóu yú jìzhuàn tǐ kě yǐ róng nà guǎng fàn de nèi róng， yòu yī dìng de líng huó xìng， yòu néng fǎn yìng chū fēng jiàn de děng jí guān xì， yīn 'ér zhè zhǒng zhuàn shǐ fāng fǎ， wéi lì dài shǐ jiā suǒ cǎi yòng， yǐng xiǎng shí fēn shēn yuǎn。
　　
　　（ sān） bǐng bǐ zhí shū， shì wǒ guó bǎo guì de shǐ xué chuán tǒng， sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 duì cǐ yòu hěn hǎo de fā huī。 suǒ wèi bǐng bǐ zhí shū， jiù shì shǐ xué jiā bì xū zhōng yú lì shǐ shǐ shí， jì bù yì měi， yě bù kē qiú， àn zhào lì shǐ de běn lái miàn mào zhuàn xiě lì shǐ。《 shǐ jì》 míng què biǎo shì fǎn duì nà zhǒng“ yù zhě huò guò qí shī， huǐ zhě huò sǔn qí zhēn” de zuò fǎ。 xiàng yǔ shì sī mǎ qiān xīn mù zhōng de yīng xióng， yīn cǐ， sī mǎ qiān yǐ jí dà de rè qíng hé qiáng liè de 'ài jì shù liǎo xiàng yǔ de wěi yè。 dàn duì yú xiàng yǔ de jiāo 'ào zì dà hé qǐ tú yǐ wǔ lì zhēng fú tiān xià de zhì mìng ruò diǎn， sī mǎ qiān yě jìn xíng liǎo shēn kè de pī pàn。 duì yú xiān qín de fǎ jiā hé qín dài de bào zhèng， cóng gǎn qíng shàng sī mǎ qiān shì fèn hèn de， dàn tā zuò dào liǎo bù yīn zēng 'ér zēng qí 'è。 xiāng fǎn， duì fǎ jiā de gǎi gé hé qín dài tǒng yī zhōng guó de lì shǐ zuò yòng， tādōu yú yǐ chōng fēn de kěn dìng。 zhèng yīn wéi sī mǎ qiān de shí lù jīng shén， cái shǐ《 shǐ jì》 yǐ xìn shǐ wén míng yú shì。《 shǐ jì》 hái guàn chuān yī tiáo zhòng yào xiàn suǒ， jí zhòng shì rén de lì shǐ zuò yòng。 sī mǎ qiān shì fǎn tiān mìng de。 qiáng diào rén shì lì shǐ de zhōng xīn。 yīn cǐ， tā zài xiě dì wáng jiàngxiàng de tóng shí、 zhù yì wéi shè huì shàng de gè zhǒng rén lìzhuàn， yóu qí shì bǎ nóng mín qǐ yì de lǐng xiù chén shèng、 wú guǎng， fàng dào yǔ wáng hóu gōng chén yǐ jí fēng jiàn shè huì de shèng rén kǒng zǐ tóng děng de dì wèi lái xiě。 suǒ yǐ zài《 shǐ jì》 zhōng， jì yòu zhàn guó qī xióng de shì jiā、 xiāo chéngxiàng（ xiāo hé）。 liú hóu（ zhāng liáng） de shì jiā、 kǒng zǐ de shì jiā， tóng shí yě yòu《 chén shè shì jiā》。 sī mǎ qiān yě hěn zhòng shì wù zhì shēng chǎn huó dòng zài lì shǐ shàng de zuò yòng， bǎ jīng jì zhuàng kuàng tóng zhèng zhì shàng de zhì luàn xīng shuāi jǐn mì dì lián xì zài yī qǐ。 tā hái qiáng diào zǒng jié lì shǐ jīng yàn。 tí chū yǐ shǐ wéi jìng、 jiàn wǎng zhī lái de sī xiǎng。 yóu yú sī mǎ qiān zài lì shǐ biān zuǎn xué shàng de wěi dà chuàng zào jīng shén， tā de jìn bù de shǐ xué sī xiǎng hé yán jǐn de zhì shǐ fāng fǎ， shǐ《 shǐ jì》 chéng wéi wǒ guó shǐ xué shǐ shàng yī zuò wēi 'é de fēng bēi， sī mǎ qiān yě yíng dé liǎo“ zhōng guó shǐ xué zhī fù” de měi míng。
　　
　　（ sì）《 shǐ jì》 yě shì yī bù xíng xiàng shēng dòng de lì shǐ， tā de wén cǎi lì lái wèiwǒ guó wén xué jiè suǒ chēng sòng， tā kāi chuàng liǎo wǒ guó zhuànjì wén xué de xiān hé。 sī mǎ qiān xiàng yī gè chū sè de huà jiā， yǐ tā nà shí fēn chuán shén de huà bǐ， wèiwǒ men gòu huà chū yī gè gè xǔ xǔ rú shēng de rén wù huà xiàng； yòu xiàng yī wèi shàn yú bǔ zhuō shùn jiān de diāo sù jiā， yǐ tā nà fēng lì de kè dāo， wèiwǒ men sù zào liǎo yī gè gè fēng cǎi gè yì de diāo xiàng。 zài《 shǐ jì》 zhè zuò rén wù huà láng lǐ， wǒ men bù jǐn kě yǐ kàn dào lì shǐ shàng nà xiē yòu zuò wéi de wáng hóu jiāng xiāng de yīng zī， yě kě yǐ kàn dào miào jì cáng shēn díshì rén shí kè、 bǎi jiā zhēng míng de xiān qín zhū zǐ、“ wéi zhī jǐ zhě sǐ” de cì kè、 yǐ nuò bì chéng de yóu xiá、 fù bǐ wáng hóu de shāng rén dà jiǎ， yǐ jí yī bǔ、 pái yōu děng gè zhǒng rén wù de fēng cǎi， gěi rén yǐ měi de xiǎng shòu hé sī xiǎng shàng de qǐ dí。 sī mǎ qiān chuàng zào xìng dì bǎ wén、 shǐ róng zhù yú yī lú， wèiwǒ men xiě xià liǎo yī bù xíng xiàng de lì shǐ。 suǒ yǐ， lǔ xùn xiān shēng chēng zàn《 shǐ jì》 wéi“ shǐ jiā zhī jué chàng， wú yùn zhī《 lí sāo》”。 zhèng yīn wéi rú cǐ， zài zhōng guó gǔ dài hào hàn de shǐ zhù zhōng，《 shǐ jì》 yōng yòu de dú zhě liàng shì shǒu qū yī zhǐ de。
　　
　　 hòu shì píng jià
　　
　　《 shǐ jì》 de dàn shēng， jiù zhōng guó shǐ xué de jù tǐ fā zhǎn 'ér yán，《 shǐ jì》 de gòng xiàn jù dà。
　　
　　 dì yī， jiàn lì jié chū de tōng shǐ tǐ cái。《 shǐ jì》 shì zhōng guó shǐ xué shǐ shàng dì yī bù guàn tōng gǔ jīn， wǎng luó bǎi dài de tōng shǐ míng zhù。 wú lùn shuō tā shì gǔ dài zhōng guó shǐ xué shǐ de zuì huī huáng chéng jiù， hái shì shuō tā shì shì jiè gǔ dài shǐ xué shǐ de zuì huī huáng chéng jiù， dū háo bùwèi guò。 zhè yī diǎn， zhǐ yào jiāng zhī yǔ xī luó duō dé de《 lì shǐ》 xiāng bǐ jiào， jiù huì fēi cháng míng bái。 zhèng yīn wéi《 shǐ jì》 néng gòu huì tōng gǔ jīn zhuàn chéng yī shū， kāi qǐ xiān lì， shù lì liǎo bǎng yàng， yú shì fǎng xiào zhè zhǒng tǐ cái 'ér xiū shǐ de yě jiù xiāng jì 'ér qǐ liǎo。 tōng shǐ jiā fēng， yī zhí yǐng xiǎng zhe jìn xiàn dài de shǐ xué yán jiū yǔ xiě zuò。
　　
　　 dì 'èr， jiàn lì liǎo shǐ xué dú lì dì wèi。 wǒ guó gǔ dài， shǐ xué shì bāo hán zài jīng xué fàn wéi zhī nèi méi yòu zì jǐ de dú lì dì wèi de。 suǒ yǐ shǐ bù zhī shū zài liú xīn de《 qī lüè》 hé bān gù de《 yì wén zhì》 lǐ， dōushì fù zài《 chūn qiū》 de hòu miàn。 zì cóng sī mǎ qiān xiū chéng《 shǐ jì》 yǐ hòu， zuò zhě jì qǐ， zhuān mén de shǐ xué zhù zuò yuè lái yuè duō。 yú shì， jìn cháo xún xù shì yìng xīn de yào qiú， cái bǎ lì dài de diǎn jí fēn wéi sì bù： jiá bù jì liù yì xiǎo xué， yǐ bù jì zhū zǐ bīng shù， bǐng bù jì shǐ jì huáng lǎn， dīng bù jì shī fù tú zàn。 cóng 'ér， shǐ xué yī mén， zài zhōng guó xué shù lǐng yù lǐ cái qǔ dé liǎo dú lì dì wèi。 yǐn shuǐ sī yuán， zhè yī gōng jì yīnggāi guī yú sī mǎ qiān hé tā de《 shǐ jì》。
　　
　　 dì sān， jiàn lì liǎo shǐ chuán wén xué chuán tǒng。 sī mǎ qiān de wén xué xiū yǎng shēn hòu， qí yì shù shǒu duàn tè bié gāo miào。 wǎng wǎng mǒu zhǒng jí qí fù zá de shì shí， tādōu cuò zhì de fēi cháng tuǒ tiē， zhì xù jǐng rán， zài jiā yǐ shì xiàn yuǎn， jiàn shí gāo， wén zì shēng dòng， bǐ lì xǐ liàn， gǎn qíng chōng pèi， xìn shǒu xiě lái， mò bù cí qì zòng héng， xíng xiàng míng kuài， shǐ rén“ jīng hū jī jié， bù zì zhī qí suǒ yǐ rán”。（《 róng zhāi suí bǐ · shǐ jì jiǎn miào chù》）
　　
　　 dàn bì xū tè bié zhǐ chū de shì， yóu yú zuò zhě shòu dào dāng shí shí dài hé jiē jí de jú xiàn xìng， tā de lì shǐ guān shì wéi shàng wéi xīn de， zhè yě zài yī dìng chéng dù shàng shǐ qí zuò pǐn nèi róng de lì shǐ zhēn shí xìng yǔ quán miàn xìng shòu dào yī dìng de yǐng xiǎng。
　　
　　《 shǐ jì》 zuò wéi dì yī bù zhuànjì wén xué díquè lì， shì jù yòu shì jiè yì yì de。 guò qù 'ōu zhōu rén yǐ 'ōu zhōu wéi zhōng xīn， tā men chēng gǔ xī là de pǔ lǔ tǎ kè wéi“ shì jiè zhuànjì zhī wáng”。 pǔ lǔ tǎ kè dà yuē shēng yú gōng yuán 46 nián， sǐ yú gōng yuán 120 nián， zhù yòu《 lièzhuàn》（ jīn běn yì zuò《 xī là luó mǎ míng rén chuán》） 50 piān， shì 'ōu zhōu zhuànjì wén xué de kāi duān。 rú guǒ wǒ men bǎ pǔ lǔ tǎ kè fàng dào zhōng guó gǔ dài shǐ de cháng hé lǐ lái bǐ jiào yī xià， kě yǐ fā xiàn， pǔ lǔ tǎ kè bǐ bān gù（ 32 héng 92） hái yào wǎn shēng 14 nián， ruò hé sī mǎ qiān xiāng bǐ， zé yào wǎn shēng 191 nián liǎo。 sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 yào bǐ pǔ lǔ tǎ kè de《 lièzhuàn》 zǎo chǎn shēng jīhū liǎng gè shì jì。
　　
　　《 shǐ jì》 wú lùn zài zhōng guó shǐ xué shǐ hái shì zài zhōng guó wén xué shǐ shàng， dū kān chēng shì yī zuò wěi dà de fēng bēi。 shǐ xué fāng miàn gū qiě bù lùn， wén xué fāng miàn， tā duì gǔ dài de xiǎo shuō、 xì jù、 zhuànjì wén xué、 sǎnwén， dōuyòu guǎng fàn 'ér shēn yuǎn de yǐng xiǎng。 shǒu xiān， cóng zǒng tǐ shàng lái shuō，《 shǐ jì》 zuò wéi wǒ guó dì yī bù yǐ miáo xiě rén wù wéi zhōng xīn de dà guī mó zuò pǐn， wéi hòu dài wén xué de fā zhǎn tí gōng liǎo yī gè zhòng yào jī chǔ hé duō zhǒng kě néng xìng。《 shǐ jì》 suǒ xiě de suī rán shì lì shǐ shàng de shí yòu rén wù， dàn shì， tōng guò " hù jiàn " jí tū chū rén wù mǒu zhǒng zhù yào tè zhēng de fāng fǎ， tōng guò bù tóng rén wù de duì bǐ， yǐ jí zài xì jié fāng miàn de xū gòu， shí jì bǎ rén wù jiā yǐ lèi xíng huà liǎo。 zài gè mín zú zǎo qī wén xué zhōng， dōuyòu zhè yàng de xiàn xiàng， zhè shì rén lèi tōng guò yì shù shǒu duàn rèn shí zì shēn de yī zhǒng fāng fǎ。 zhǐ shì zhōng guó wén xué zuì chū de lèi xíng huà rén wù chū xiàn zài lì shǐ zhù zuò zhōng， qíng kuàng jiào wéi tè bié。 yóu cǐ，《 shǐ jì》 wéi zhōng guó wén xué jiàn lì liǎo yī pī zhòng yào de rén wù yuán xíng。 zài hòu dài de xiǎo shuō、 xì jù zhōng， suǒ xiě de dì wáng、 yīng xióng、 xiá kè、 guān lì děng gè zhǒng rén wù xíng xiàng， yòu bù shǎo shì cóng《 shǐ jì》 de rén wù xíng xiàng yǎn huà chū lái de。
　　
　　 zài xiǎo shuō fāng miàn， chú liǎo rén wù lèi xíng， tā de tǐ cái hé xù shì fāng shì yě shòu dào《 shǐ jì》 de xiǎn zhù yǐng xiǎng。 zhōng guó chuán tǒng xiǎo shuō duō yǐ " chuán " wéi míng， yǐ rén wù zhuànjì shì de xíng shì zhǎn kāi， jù yòu rén wù zhuànjì shì de kāi tóu hé jié wěi， yǐ rén wù shēng píng shǐ zhōng wéi mài luò， yán gé 'àn shí jiān shùn xù zhǎn kāi qíng jié， bìng wǎng wǎng yòu zuò zhě de zhí jiē píng lùn， zhè yī qiē zhòng yào tè zhēng， zhù yào shì yuān yuán yú《 shǐ jì》 de。
　　
　　 zài xì jù fāng miàn， yóu yú《 shǐ jì》 de gù shì jù yòu qiáng liè de xì jù xìng， rén wù xìng gé xiān míng， máo dùn chōng tū jiān ruì， yīn 'ér zì rán 'ér rán chéng wéi hòu dài xì jù qǔ cái de bǎo kù。 jù fù xī huá《 yuán dài zá jù quán mù》 suǒ zài， qǔ cái yú《 shǐ jì》 de jù mù jiù yòu 180 duō zhǒng。 jù lǐ cháng zhī tǒng jì， zài xiàn cún 132 zhǒng yuán zá jù zhōng， yòu 16 zhǒng cǎi zì《 shǐ jì》 de gù shì。 qí zhōng bāo kuò《 zhào shì gū 'ér》 zhè yàng de jù yòu shì jiè yǐng xiǎng de míng zuò。 yǐ jīng shī chuán de lèi sì zuò pǐn， dāng rán gèng duō。 dào hòu lái de jīng jù zhōng， réng rán yòu xǔ duō shì qǔ cái yú《 shǐ jì》 de， rú zhòng suǒ zhōu zhī de《 bà wáng bié jī》 děng。
　　
　　 zài zhuànjì wén xué fāng miàn， yóu yú《 shǐ jì》 de jìzhuàn tǐ wéi hòu dài shǐ shū suǒ jì chéng， yóu cǐ chǎn shēng liǎo dà liàng de lì shǐ rén wù zhuànjì。 suī rán， hòu dài shǐ shū de wén xué xìng xiǎn zhù bù rú《 shǐ jì》， dàn qí shù liàng jì hào rú hàn hǎi， rú guǒ jiāng qí zhōng yōu xiù zhuànjì tí qǔ chū lái， yě shì jí wéi kě guān de。 cǐ wài， shǐ chuán yǐ wài de biézhuàn、 jiā chuán、 mù zhì míng děng gè zhǒng xíng shì de zhuànjì， yě yǔ《 shǐ jì》 suǒ kāi chuàng de chuán jì wén xué chuán tǒng yòu yuān yuán guān xì。
　　
　　《 shǐ jì》 gù rán " jiū wú rén zhī jì， tōng gǔ jīn zhī biàn， chéng yī jiā zhī yán "， cóng 'ér kāi chuàng liǎo shǐ xué de zhǒng zhǒng xiān hé， yě kān chēng shì kuài zhì rén kǒu de wén xué jiā zuò， dàn《 shǐ jì》 zuì wéi yào yǎn de shǎn guāng diǎn zài yú tā de píng mín lì chǎng。 zài sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 zhī qián， suǒ wèi de lì shǐ jǐn jǐn shì wáng hóu de fā jiā shǐ、 guāng róng shǐ、 tài píng shǐ。 zài sī mǎ qiān de《 shǐ jì》 lǐ， zì yǐ wéi gōng gāo gài shì de dì wáng men tóng yàng yòu wú chǐ、 bào lì、 xū jiǎ hé nuò ruò de yī miàn； suī rán yòu zhe zhǒng zhǒng de guò shī hé quē diǎn bìng zuì zhōng bīng bài gāi xià， zì wěn wū jiāng de chǔ bà wáng xiàng yǔ bù shī wéi dǐng tiān lì dì de yīng xióng； yī jiè bù yī chén shèng céng jīng zài tián jiān gēng zuò， jì shì bù zhé bù kòu de zhuāng jià hàn， yě shì mǎn huái hóng hú zhī zhì de háo jié， zhèng shì tā dì yī gè jiē gān 'ér qǐ fǎn kàng qín de bào zhèng； jiù zài zhèng tǒng wén rén duì làng jì jiāng hú de xíng jìng chī zhī yǐ bí de shí hòu， sī mǎ qiān què duì jīng kē、 táng jū děng sì hǎi piào bó de yóu xiá men hé kuài yì 'ēn chóu de yóu xiá jīng shén zàn yù yòu jiā、 bù shèng shén wǎng……《 shǐ jì》 jiù shì zhè yàng yǐ píng mín de lì chǎng、 píng mín de shì jiǎo、 píng mín de qíng gǎn kàn lì shǐ、 xiě lì shǐ、 píng shuō lì shǐ， cóng 'ér dì yī cì gěi lì shǐ yǐ zhēn shí kě qīn de miàn mù， dì yī cì gěi nà xiē zhí dé zūn jìng de líng hún men yǐ zūn yán。 qīng cháo shī rén sòng xiāng céng jīng yòu jù shī shuō： " shǐ yòu lóng mén shī shǎo líng "，《 shǐ jì》 zhōng suǒ tòu chū de mín jiān jīng shén， zài xiàn zài dù fǔ nà xiē yōu guó yōu mín de bù xiǔ shī zuò zhōng， bìng chéng wéi liú chuán qiān gǔ de lì liàng yuán quán。
　　
　　《 shǐ jì》 shì zhōng guó lì shǐ xué shàng yī gè huàshídài de biāo zhì， shì yī bù“ jiū tiān rén zhī jì， tōng gǔ jīn zhī biàn， chéng yī jiā zhī yán” de wěi dà zhù zuò， shì sī mǎ qiān duì zhōng guó wén huà tè bié shì lì shǐ xué fāng miàn de jí qí bǎo guì de gòng xiàn。 quán shū bāo kuò běn jì、 biǎo、 shū、 shì jiā hé lièzhuàn， gòng yī bǎi sān shí piān， wǔ shí 'èr wàn liù qiān wǔ bǎi zì。“ běn jì” chú《 qín běn jì》 wài， xù shù lì dài zuì gāo tǒng zhì zhě dì wáng de zhèng jì；“ biǎo” shì gè gè lì shǐ shí qī de jiǎn dān dà shì jì， shì quán shū xù shì de lián luò hé bǔ chōng；“ shū” shì gè bié shì jiàn de shǐ mò wén xiàn， tā men fēn bié xù shù tiān wén、 lì fǎ、 shuǐ lì、 jīng jì、 wén huà、 yì shù děng fāng miàn de fā zhǎn hé xiàn zhuàng， yǔ hòu shì de zhuān mén kē xué shǐ xiāng jìn；“ shì jiā” zhù yào xù shù guì zú hóu wáng de lì shǐ；“ lièzhuàn” zhù yào shì gè zhǒng bù tóng lèi xíng、 bù tóng jiē céng rén wù de zhuànjì， shǎo shù lièzhuàn zé shì xù shù guó wài hé guó nèi shǎo shù mín zú jūn cháng tǒng zhì de lì shǐ。《 shǐ jì》 jiù shì tōng guò zhè yàng wǔ zhǒng bù tóng de tǐ lì hé tā men zhī jiān de xiāng hù pèi hé hé bǔ chōng 'ér gòu chéng liǎo wán zhěng de tǐ xì。 tā de jì shì， shàng zì huáng dì， xià zhì wǔ dì tài chū ( qián 104 － 101 nián ) nián jiān， quán miàn dì xù shù liǎo wǒ guó shàng gǔ zhì hàn chū sān qiān nián lái de zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà duō fāng miàn de lì shǐ fā zhǎn， shì zhōng guó gǔ dài lì shǐ de wěi dà zǒng jié。
　　
　　 yóu yú sī mǎ qiān shòu shí dài de xiàn zhì，《 shǐ jì》 yě cún zài mǒu xiē quē diǎn yǔ bù zú zhī chù。 lì rú， cún zài“ tiān mìng”、 zāi yì hé lì shǐ xún huán lùn de shén mì sī xiǎng de yǐng xiǎng。 zài《 liù guó nián biǎo xù》 lùn shù qín bìng tiān xià de yuán yīn shí， zhǐ chū zhè shì“ tiān suǒ zhù” de jiēguǒ。《 gāo zǔ běn jì》 dài yòu“ sān tǒng xún huán lùn” de sè cǎi， yǐ wéi“ sān wǔ zhī dào ruò xún huán， zhōng 'ér fù shǐ”。 zài《 tiān guān shū》 zhōng， jì shù gè zhǒng tè shū de zì rán tiān xiàng shí， cháng cháng yǔ rén shì lián xì zài yī qǐ， gèng duō dì biǎo xiàn liǎo zāi yì de shén mì sī xiǎng。 zhè xiē shuō míng《 shǐ jì》 zài“ jiū tiān rén zhī jì” shí， réng rán méi yòu bǎi tuō“ tiān rén gǎn yìng” shén xué sī xiǎng de yǐng xiǎng， děng děng。
　　
　　 shǐ jì yǔ xì jù
　　
　　 sòng yuán shí qī , suí zhe zhōng guó xì jù de xíng chéng yǔ chéng shú《 shǐ jì》 de nèi róng yǔ yì shù yě yǐng xiǎng dào xì jù chuàng zuò . lì rú xià liè gè lèi xì jù zuò pǐn , jūn qǔ cái yǔ《 shǐ jì》。
　　
　　1. sòng yuán xì wén :
　　
　　 zhào shì gū 'ér bào yuān jì
　　
　　2. yuán míng zá jù :
　　
　　(1) yuān bào yuān zhào shì gū 'ér ( yuán jì jūn xiáng )
　　
　　(2) zhuó wén jūn sī bēn xiāng rú ( míng zhū quán )
　　
　　(3) guàn jiāng jūn shǐ jiǔ mà zuò jì ( míng yè xiàn zǔ )
　　
　　3. míng qīng chuán qí :
　　
　　(1) qiè fú jì
　　
　　(2) yì shuǐ gē ( qīng xú qìn )
　　
　　4. dì fāng xì jí xīn biān lì shǐ jù
　　
　　(1) sōu gū jiù gū ( jīng jù )
　　
　　(2) wò xīn cháng dǎn ( hàn jù yuè jù )
　　
　　(3) hé shì bì ( tóng zhōu bāng zǐ )
　　
　　(4) wán bì guī zhào ( jīng jù )
　　
　　(5) hóng mén yàn ( jīng jù chuān jù hàn jù qín qiāng )
　　
　　(6) xiāo hé yuè xià zhuī hán xìn ( jīng jù chuān jù hàn jù qín qiāng )
　　
　　(7) bà wáng bié jī ( jīng jù )
　　
　　(8) dà fēng gē ( huà jù )