《 lǎn zhēn zǐ》 wǔ juàn，《 sòng shǐ · yì wén zhì》 zhù lù yú zǐ lèi xiǎo shuō lèi，《 sì kù quán shū》 shōu yú zǐ bù zá jiā lèi。《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 zhǐ chū： “ qí shū mò chēng shào xīng liù nián， gài chéng yú nán dù hòu。 zhōng jiān pō jí zá shì， ér kǎo zhèng zhī wén wéi duō。 ” shū zhōng jì běi sòng yǐ lái zhī wén jiàn jí dú shū suǒ dé， nèi róng jiào zá， jì yòu yì wén yí shì， yì yòu xiǎo shuō gù shì， juàn sān yǐ hòu yòu duō kǎo zhèng yì wén， quán shì shī fù， suī néng fā qián rén suǒ wèi fā， rán wèi miǎn yòu yáng cái lù jǐ zhī xián。 yú zuò jiā zuò pǐn zhī běn shì yì yòu jìzǎi。
　　
　　《 lǎn zhēn zǐ》 chēng：“ gǔ rén yín shī， jué bù cǎo cǎo； zhì yú mìng tí， gè yòu shēn yì。” wèi dù fǔ《 dú zhuó》、《 xú bù》， hán yù《 yóu qīng lóng sì》 zhū shī tǐ chá rù wēi， jūn shǔ yán jǐn zhī zuò， dù fǔ《 yán gōng tīng yàn tóng yǒng shǔ dào huà tú dé kōng zì》、 bái jū yì《 yóu yù quán sì》、 dù mù《 lè yóu yuán》 zhū shī níng liàn hán xù， jì yì shēn guǎng， fèn shì yōu shí zhī yì， jiàn yú yán wài。 yòu wèi zuò shī dāng fā huī gè rén“ suǒ cháng”， qièjiè yíng hé fǎng xiào。 shū zhōng“ shén xiān tuō gǔ fǎ” yún yún， sì chū zì jiāng xī shī pài。
　　
　　 hā hā 'ér jù wén yuān gé běn《 sì kù quán shū》 diǎn xiào lù rù zhì zuò。 fēi shī huà bù fēn yì quán bù bǎo liú， yǐ kuī běn shū quán mào。 gè bié cuò miù zhī chù， jù tā běn jiàogǎi。
　　
　　
　　
　　 sì kù quán shū zǒng mù tí yào
　　
　　 chén děng jǐn 'àn：《 lǎn zhēn zǐ》 wǔ juàn， sòng mǎ yǒng qīng zhuàn。 shì biān nǎi qí zá jì zhī shū， rán yì duō shù liú 'ān shì yǔ。 yòu kāi juàn guànyǐ sī mǎ guāng shì， shū zhōng yì duō chēng guāng， gài qí yuān yuán suǒ zì chū yě。《 sòng shǐ · yì wén zhì》 zhù lù， cháo、 chén 'èr jiā shū mù nǎi jiē bù zài。 rán yuán wén wéi jiàn yán、 shào xīng jiànrén， wáng máo wéi qìng yuán、 jiā tài jiànrén， fèi ɡǔn wéi shào xī、 kāi xǐ jiànrén。 wén《 wèng yǒu xián píng》 bó qí zhōng yìn wén wǔ zì yī tiáo， máo《 yě kè cóng shū》 bó qí zhōng chéng lù náng yī tiáo， ɡǔn《 liáng xī màn zhì》 bó qí hàn tài gōng wú míng、 mǔ 'ǎo wú xìng yī tiáo， shì qí shū wèi cháng bù xíng yú shì， tè 'èr jiā 'ǒu yí zhī 'ěr。 qí shū mò chēng shào xīng liù nián， gài chéng yú nán dù yǐ hòu。 zhōng jiān pō jí zá shì， ér kǎo zhèng zhī wén wéi duō。 rú jù《 hàn shū》 wáng jiā fēng shì， wèi“ shū wú jiào yì yù yòu bāng”，“ jiào” dāng zuò“ áo”。 wèi táo qián《 yóu xié chuān》 shī“ kāi suì shū wǔ shí” dāng zuò“ wǔ rì”， yǔ yīn jìn 'ān bié shī běn shí yùn， chuán běn wù tuō yī yùn， dōng pō yì wù hé jiǔ yùn。 wèi dù fǔ shī qiú xū shí bā jiǔ zì chū《 hàn shū · bǐng jí chuán》。 wèi hán yù《 gǎn 'èr niǎo fù xù》， zhēn yuán shí yī nián wù zuò shí wǔ nián。 yòu kǎo zhèng cáo chéng wáng bēi yǎn wén 'é zì jí《 jiān shì jùdòu》， wèi qián hàn bǎi guān biǎo shàofǔ zhī zūn guān， jù《 táng · bǎi guān zhì》 dāng zuò dǎo guān。 wèi chéng yuán yīng《 zhuāng zǐ shū》 bù zhī qí shí yǐ yòu xiàn lìng， wù dú xiàn wéi xuán， jiě wéi gāo míng lìng wén。 wèi gǔ zhě xí miàn zhī bīn nǎi chēng kè， liè zuò zhī bīn jiē chēng lǚ， yǐn《 zuǒzhuàn》 wéi zhèng。 wèi 'èrshíbāxiù zhōng kàng、 dī、 zī sān xīng《 yùn lüè》 jiē wù yīn。 wèi cì pú shǐ zhào wǔ líng wáng。 wèi hé gǔ zhī hé dāng zuò hé。 wèi táng zhōng xīng sòng fù fù zhǐ qī， fù fù zì běn《 hàn shū · kuāng héng chuán》。 jiē yǐn jù què záo， bù tóng yì shuō。 qí wèi《 lí sāo》 zhèng zé líng jūn nǎi xiǎo míng xiǎo zì， suī wú suǒ kǎo， yì zú yǐ bèi yī jiě。 wéi pō cān zá yǐ 'èr shì， zhì wèi hán yù yì shēn míng fó lǐ， shì yì 'ān shì zhī xué， xǐ tán chán yuè zhī yú pài， cún 'ér bù lùn kě yǐ。
　　 qián lóng sì shí liù nián sì yuè gōng xiào shàng
　　 zǒng zuǎn guān chén jì yún chén lù xī xióng chén sūn shì yì
　　 zǒng xiào guān chén lù fèi chí

　　《 cháo shì kè yǔ》 yī juàn， huò yǐ wéi cháo bǔ zhī zhuàn， wù。《 sì kù quán shū》 shōu yú zǐ bù zá jiā lèi。《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 chēng shì shū“ měi tiáo bì jì qí suǒ yǔ zhī rén， suǒ wèi ‘ kè yǔ ’ yě。”“ suǒ zài xī fēng jiān míng liú yí shì， dà dū dé zì mù jī， yǔ shǐ chuán yì kě hù xiāng cān zhèng。” shū zhōng suǒ jì sūn shēn lǎo píng dù yǔ， duō dé shī zhǐ， píng hán yù shī“ pū xù 'ér wú hán xù”， kě bèi yī shuō。
　　
　　 hā hā 'ér jù wén yuān gé běn《 sì kù quán shū》 diǎn xiào zhì zuò， fēi shī huà bù fēn yì quán bù bǎo liú， yǐ kuī běn shū quán mào。

　　《 chūn zhǔ jì wén》 shí juàn，《 zhí zhāi shū lù jiě tí》 zhù lù yú zǐ bù xiǎo shuō jiā lèi，《 sòng shǐ · yì wén zhì》 zhù lù yú zǐ lèi zá jiā lèi，《 sì kù quán shū》 shōu yú zǐ bù zá jiā lèi。
　　
　　《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 chēng：“ qí shū fēn《 zá jì》 wǔ juàn，《 dōng pō shì shí》 yī juàn，《 shī cí shì lüè》 yī juàn，《 zá shū qín shì》 fù《 mò shuō》 yī juàn，《 jì yán》 yī juàn。《 jì dān yào》 yī juàn。”《 zá jì》 duō yǐn shén guài， jiān jí yì wén suǒ shì， kě qǔ zhě bù duō。《 shī cí shì lüè》 lù cún táng mò shī rén yín sòng zhī shī， jiān fù jǐ yì。 suǒ jì bái jū yì、 ōu yáng xiū、 sū shì kǔ xīn wéi shī， bù dá lǚ gǎi， xú duān chóng yǒng fēi wén yǐ jī fěng nìng chén cài jīng děng shì， jí chén shī dào píng wáng 'ān shí、 sū shì、 huáng tíng jiān zhū jiā yǔ， jiē kě zī cān kǎo。
　　
　　 hā hā 'ér jù shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè 2001 nián bǎn《 sòng yuán bǐ jì xiǎo shuō dà guān》 lù xiào zhì zuò， fēi shī huà bù fēn yì quán bù bǎo liú， yǐ kuī běn shū quán mào。 duì shū zhōng diǎn xiào cuò wù， jìng gǎi。

　　zài zhōng guó lì shǐ shàng nán yǐ shèng jì de bǐ jì xiǎo shuō zhōng， zhī míng dù zuì gāo， yǐng xiǎng zuì jù， chuán bō zuì guǎng zhě， wú guò yú《 mèng xī bǐ tán》 yī shū liǎo。 běn shū nǎi jí zuò zhě shěn kuò yī shēng xué shí hé jiàn wén zhī jīng cuì 'ér zhuàn chéng， yīn chéng shū yú mèng xī yuán， gù míng《 mèng xī bǐ tán》。
　　
　　 shěn kuò (1031-1095)， zì cún zhōng， qián táng ( jīn zhè jiāng háng zhōu ) rén。 jiā yòu (1056-1063 nián ) jìn shì。 shén zōng cháo cān yú wáng 'ān shí biàn fǎ， cháng chū shǐ qì dān， lì zhēng hé dōng huáng wéi shān dì。 shěn kuò yú wén xué、 yì shù、 lì shǐ、 kǎo gǔ、 jūn shì、 tiān wén、 fāng zhì、 lǜ lì、 yī yào、 bǔ suàn jūn yòu yán jiū， qiě duō gòng xiàn， wèiwǒ guó jí shì jiè shǎo yòu zhī tōng cái。 wǎn nián jū rùn zhōu， zhù mèng xī yuán ( jīn jiāng sū zhèn jiāng dōng jiāo )， yǐ píng shēng wén jiàn， zhù《 mèng xī bǐ tán》。 zhù shù shèn fēng， jīn cún zhě chú《 mèng xī bǐ tán》 wài， shàng yòu《 sū shěn liáng fāng》 hé juàn zhì bù quán zhī《 cháng xīng jí》。《 sòng shǐ · shěn gòu chuán》 fù《 shěn kuò chuán》，《 sòng shǐ xīn biān》、《 dōng dū shì lüè》、《 jīng kǒu qí jiù chuán》 yì yòu chuán。 zhāng yìn lín yòu《 shěn kuò biān nián shì ji》。
　　
　　《 mèng xī bǐ tán》 fēn gù shì、 biàn zhèng、 yuèlǜ、 xiàng shù、 rén shì、 guān zhèng、 quán zhì、 yì wén、 shū huà、 jì yì、 qì yòng、 shén qí、 yì shì、 miù wù、 jī xuè、 zá zhì、 yào yì shí qī mén， gòng 'èr shí liù juàn， yòu yòu《 bǔ bǐ tán》 yī juàn，《 xù bǐ tán》 yī juàn。《 jùn zhāi dú shū zhì》、《 sòng shǐ · yì wén zhì》 zhù lù yú zǐ bù xiǎo shuō jiā lèi，《 zhí zhāi shū lù jiě tí》、《 suì chū táng shū mù》 zhù lù yú zǐ lèi xiǎo shuō jiā lèi。《 sì kù quán shū》 shōu yú zǐ bù zá jiā lèi。
　　
　　 shěn kuò cháng yú zì rán kē xué，《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 chēng qí“ zài běi sòng， xué wèn zuì wéi bó zhì。 yú dāng dài zhǎng gù， jí tiān wén、 suàn fǎ、 zhōng lǜ， yóu suǒ jiū xīn。” shěn kuò lùn shī yì zhòng zài qiú shí、“ zào wēi”， yǐ wéi shī zhī zhuàng wù、 xiě jǐng、 xù shì， jūn yí què qiē。 rú píng《 cháng hèn gē》， chēng 'é méi yǔ táng xuán zōng xìng shǔ“ quán wú jiāo shè”。 shī zhōng bù dāng yán“ é méi shān xià shǎo rén xíng”；《 wén shī》 yún：“ shí fú hóng xiāo wéi yè yù”， rán“ shí fú hóng xiāo wéi zhàng， fāng bù jí sì wǔ chǐ， bù zhī rú hé shēn jiǎo？” èr shī jūn shī qí shí。 guàn què lóu， táng rén liú shī zhě shèn duō， wéi lǐ yì、 wáng zhī huàn、 chàng zhū suǒ yǒng wéi jiā， gài sān shī jiē“ néng zhuàng qí jǐng”。 yòu chēng shī xū“ dòng zhōng yòu jìng， jìng zhōng yòu dòng”， fāng chēng gōng dào。 rú wáng 'ān shí jí jù shī“ fēng dìng huā yóu luò， niǎo míng shān gèng yōu” yī lián， shàng jù jìng zhōng yòu dòng， xià jù dòng zhōng yòu jìng， suì chéng míng jù。 lùn shī yòu zhù hán xù， chēng“ jǐng yì zòng quán”， ér“ yī dú biàn jìn， gèng wú kě fěng wèi”。 zuò shī yù qiú shí，“ zào wēi” ér kě“ fěng wèi”， jí yìng“ xún duàn yuè liàn”，“ yán róu jí gōng”； ér dú shī yì xū tōng dá， qióng jié cí yì， shì shū jí xiáng kǎo“ guō suǒ”，“ gōu zhōu”、“ wū guǐ” děng yǔ， qí yán duō kě cóng。 shěn kuò jīng yú yīn lǜ， lùn shī、 qū guān xì yì jiào qiē dāng。
　　
　　 shěn kuò lùn shī jiān yòu qiú shí tài guò zhī bìng， rú chēng dù fǔ《 gǔ bǎi xíng》“ shuāng pí liù yǔ sì shí wéi， dài sè cān tiān 'èr qiān chǐ” yī lián， zhuàng gǔ bǎi“ jìng qī chǐ， wú nǎi tài xì cháng hū”？ chí lùn shèn lòu， cháng wéi hòu rén fēi yì， rú wáng máo《 yě kè cóng shū》 jí jī qí“ yǐ jiǔ zhāng suàn fǎ” yán shī， bù 'ān dù shī jǐn“ yán qí jí gāo 'ěr”。
　　
　　 běn shū zhuǎnzǎi zì wǎng luò， wèi jìn xíng zhòng xiào， zhǐ gēngzhèng liǎo gè bié míng xiǎn cuò wù。 fēi shī huà bù fēn yì quán bù bǎo liú， yǐ kuī běn shū quán mào。《 bǐ tán》 bù fēn zhuǎn zì wén huà gòng xiǎng wǎng，《 xù》 jí《 bǔ bǐ tán》、《 xù bǐ tán》 bù fēn zhuǎn zì liè shū rén wǎng。 quán shū shī huà bù fēn bù duō， gù zhāi lù bù fēn jí zhōng liè shì， xiǎo biāo tí wéi zhāi zhě suǒ jiā， fēi shū zhōng yuán yòu。

　　《 jìn shì huì yuán》， běi sòng lǐ shàng jiāo zhuàn， wǔ juàn。 shì shū chéng yú jiā yòu yuán nián (1056)。 chén zhèn sūn《 zhí zhāi shū lù jiě tí》 zhù lù yú zǐ bù zá jiā lèi，《 sì kù quán shū》 yì shōu yú zǐ bù zá jiā lèi。
　　
　　 lǐ shì zì xù yún：“ cháng wèi jīng jí zhī yuān pō yì tǎo， ěr mù zhī jiē huò nán zhōu zhī。 shàng jiāo yǐ tuì yù zhōng líng， jìng xún jìn shǐ jí zhū xiǎo shuō zá jì zhī lèi， qǐ táng wǔ dé 'ér xià， jìn zhōu xiǎn dé zhī qián， xié xì wù zhī suǒ yīn， shù xián tán zhī yǐn jù。” qián céng《 dú shū mǐn qiú jì》 chēng“ táng shǐ suǒ shī jì zhě， cǐ duō zài yān。”《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 wèi“ zì yī juàn zhì sān juàn， shǒu zài gōng diàn zhī zhì， cì zài yú fú zhī zhì， cì zài guān zhì jūn zhì， qí cì yì jiē liù cáo zhī zhǎng gù。 sì juàn wéi lè qū， wéi zhōu jùn yán gé， wéi wǔ juàn pō zài suǒ wén。 rán rú fù rén yán zǐ、 dōu lóng、 xiàn xuē、 xiàn xié、 qīn yíng、 jǔ lè， zhàng chē、 gōng zhù shì gū jiù， gōng zhù cì shì、 shān chuān yuè dòu fēng hào、 guó jì、 xíng xiāng、 shàng yuán diǎn dēng、 sàn cóng qīn shì、 guān chù shì shì、 shì xiān shēng、 lǜ gé、 shè shū tóu guǐ、 xíng tǒng lǜ lìng、 sǐ zuì fù zòu， duàn yù jìn lè、 zhú xún wèn zuì rén、 biǎo zhuàng、 shū zòu、 zhì chì jí shǐ liú shā mén dǎo、 shǐ pèi yá qián 'ān zhì、 shǐ biǎn yá zhōu zhū tiáo， yì jiē yòu guān yú diǎn zhì， dà dǐ tǐ lì zài cuī bào《 gǔ jīn zhù》、 gāo chéng《 shì wù jì yuán》 zhī jiān， qí zhōng rú《 ní cháng yǔ yī qū》 kǎo zhèng yì jí jīng hé， bù kě tú yǐ zá shì xì wù mù zhī”。 shì shū yǐ jì shù míng wù zhì dù wéi zhù， jiān jí suǒ wén shī huà。 yǐ lè、 wǔ jiě shī， wèicǐ shū yī dà tè sè。 lì rú yǐ《 ní cháng yǔ yī qū》 jiě bái jū yì《 hé yuán zhěn gē》； yǐ《 qī dé wǔ》、《 pò zhèn lè》 jiě bái jū yì《 qī dé wǔ》 shī děng， jūn jí jīng bì， kǎo zhèng yì shèn xiáng mì。 shū zhōng lùn jí yuèqǔ gē wǔ zhī yóu lái biàn huà， chú《 ní cháng yǔ yī qū》、《 qī dé wǔ》 wài， shàng yòu《 hú wèi zhōu》、《 yī zhōu》、《 liáng zhōu》、《 yáng liǔ zhī》、《 zhōng héyuè》、《 qīng bēi lè》、《 lí bié nán》、《 yǔ lín líng》、《 lì zhī xiāng》、《 wàng jiāng nán》、《 hú xuán wǔ》 děng， duì yòu guān shī cí zhī yán jiū lǐ jiě jūn yòu cān kǎo jià zhí。
　　
　　《 jìn shì huì yuán》 yòu《 sì kù quán shū》 běn、《 shǒu shān gé cóng shū》 běn、《 jī fǔ cóng shū》 běn。
　　
　　 hā hā 'ér jù wén yuān gé《 sì kù quán shū》 diàn zǐ bǎn diǎn xiào zhì zuò， fēi shī huà bù fēn yì quán bù bǎo liú， yǐ kuī běn shū quán mào； yuán shū zhōng bù fēn míng xiǎn cuò wù， jù tā běn jiàogǎi。

　　《 dōng pō zhì lín》， sòng sū shì zhù。 cǐ shū suǒ zài wéi zuò zhě zì yuán fēng zhì yuán fú nián jiān 'èr shí nián zhōng zhī zá shuō shǐ lùn， nèi róng guǎng fàn， wú suǒ bù tán。 qí wén zé cháng duǎn bù jū， huò qiān yán huò shù yǔ， ér yǐ duǎn xiǎo wéi duō。 jiē xìn bǐ xiě lái， huī sǎ zì rú， tǐ xiàn liǎo zuò zhě xíng yún liú shuǐ shè bǐ chéng qù de wén xué fēng gé。
　　
　　 cǐ shū sòng shí huò chēng《 dōng pō shǒu zé》， chén zhèn sūn《 zhí zhāi shū lù jiě tí》 juàn yī yī jí zhù lù《 dōng pō shǒu zé》 sān juàn， bìng zhù yún：“ jīn sú běn《 dà quán jí》 zhōng suǒ wèi《 zhì lín》 yě。”《 sì kù quán shū zǒng mù》 yǐ wéi“ gài shì suí shǒu suǒ jì， běn fēi zhù zuò， yì wú shū míng。 qí hòu rén póu 'ér lù zhī， mìng yuē《 shǒu zé》； ér kān shì jí zhě bù yù yǐ fù shū mù zhī， gù tí yuē《 zhì lín》 ěr。” rán huáng tíng jiān《 yù zhāng jí》 juàn 'èr jiǔ《 bá dōng pō xù yīng huáng shì tiē》 yún：“ wǎng cháng yú dōng pō jiàn shǒu zé 'èr náng， …… shǒu zé dài gài 'èr shí yú， jiē píng shēng zuò zì， yǔ yì lèi xiǎo rén bù yù wén zhě， zhé fù zhū láng rù dài zhōng， sǐ 'ér hòu kě chū shì rén zhě。” zé《 shǒu zé》 zhī míng wéi zuò zhě shēng qián zì dìng。 yòu sū shì yuán fú sān nián nèi yí guò lián zhōu， yòu《 yǔ zhèng jìng lǎo shū》 yún：“《 zhì lín》 jìng wèi chéng， dàn cǎo dé《 shū chuán》 shí sān juàn。” shì zuò zhě yì céng yù yòu《 zhì lín》 zhī míng。 cǐ shū chuán běn pō duō， juàn shù yì bù yī， yòu yī juàn、 wǔ juàn、 shí 'èr juàn běn。 jiào tōng xíng zhī yī juàn běn yòu sòng zuǒ guī《 bǎi chuān xué hǎi》 běn（《 bǎi chuān》 běn）， míng chéng huà《 dōng pō qī jí》 běn； wǔ juàn běn yòu míng wàn lì zhào kāi měi kān běn（ zhào běn）， qīng jiā qìng zhāng hǎi péng zhòng kān zhào běn（ zhāng běn）， cì nián fù ji rù《 xué jīn tǎo yuán》 běn（《 xué jīn》 běn）， hán fēn lóu jù zhào běn xiào yìn běn； shí 'èr juàn běn zé yòu míng wàn lì shāng jùn《 bài hǎi》 běn（ shāng běn）。 yī juàn běn jǐn zài shǐ lùn 'ér wú zá shuō； shí 'èr juàn běn jiē zá shuō 'ér wú shǐ lùn， suī shōu luó shèn fēng， rán 'é wù yì bù shǎo； wǔ juàn běn jiān yòu zá shuō shǐ lùn， qù qǔ jiào wéi jīng shěn。
　　
　　
　　 jiàokān jì
　　
　　 〔 yī 〕 yuán běn cǐ zé yòu mù wú wén， míng wàn lì zhào kāi měi kān běn（ yǐ xià jiǎn chēng zhào běn）、 qīng jiā qìng zhāng hǎi péng zhào kuàng gé kān běn jí《 xué jīn tǎo yuán》 běn《 dōng pō zhì lín》（ yǐ xià fēn bié jiǎn chēng《 zhāng běn》、《 xué jīn běn》） tóng。
　　
　　〔 èr〕 lǐ zhù yuán běn wù zuò“ lǐ yù”， cóng zhèng wén biāo tí gǎi zhèng。
　　
　　〔 sān〕 bó xùn zhī yuán běn mù lù wú cǐ tiáo， cóng《 xué jīn》 běn mù lù bǔ。

　　luó dà jīng (1196 héng 1242) zì jǐng guān， hào rú lín， yòu hào hè lín， nán sòng jí shuǐ rén。 qǔ dù fǔ《 zèng yú shí wǔ sī mǎ》 shī“ shuǎng qì jīn wú huò， jīng dàn yù lù fán” zhī yì xiě chéng bǐ jì《 hè lín yù lù》， qí zhōng yòu bù shǎo jìzǎi， kě yǔ shǐshèng cān zhèng， bǔ quē dìng wù； duì wén xué liú pài， wén yì sī xiǎng， zuò pǐn fēng gé， yòu zhòngkěn de píng lùn。

　　《 róng zhāi suí bǐ》 shì nán sòng hóng mài zhù de shǐ liào bǐ jì , bèi lì shǐ xué jiā gōng rèn wéi yán jiū sòng dài lì shǐ bì dú zhī shū。
　　
　　 hóng mài zài《 róng zhāi suí bǐ》 juàn shǒu shuō míng：“ yú lǎo qù xí lǎn， dú shū bù duō， yì zhī suǒ zhī， suí jí jì lù， yīn qí xiān hòu， wú fù quán cì， gù mù zhī yuē suí bǐ。”
　　
　　《 róng zhāi suí bǐ》 bāo kuò《 róng zhāi suí bǐ》……《 róng zhāi wǔ bǐ》 gòng 5 bǐ， 74 juàn， gòng 1220 zé：
　　
　　《 róng zhāi suí bǐ》 juàn yī zhì juàn shí liù， měi juàn zì 15 zé zhì 29 zé， gòng 329 zé；
　　
　　《 róng zhāi xù bǐ》 juàn yī zhì juàn shí liù， měi juàn zì 12 zé zhì 18 zé， gòng 249 zé；
　　
　　《 róng zhāi sān bǐ》 juàn yī zhì juàn shí liù， měi juàn zì 5 zé zhì 20 zé， gòng 248 zé；
　　
　　《 róng zhāi sì bǐ》 juàn yī zhì juàn shí liù， měi juàn zì 12 zé zhì 24 zé， gòng 259 zé；
　　
　　《 róng zhāi wǔ bǐ》 juàn yī zhì juàn shí， měi juàn zì 9 zé zhì 19 zé， gòng 135 zé； wèi wán chéng , hóng mài jí qù shì。
　　
　　《 róng zhāi suí bǐ》 nèi róng fēng fù bāo luó wàn xiàng， dà zhì bāo kuò xià liè jǐ gè fāng miàn： lì shǐ shì jiàn píng lùn、 lì shǐ rén wù píng lùn , shǐ liào、 diǎn zhāng、 wù chǎn kǎo chá、 sòng dài zhuān zhù píng jiè、 tiān wén、 lì suàn、 xīng xiāng děng。
　　
　　《 róng zhāi suí bǐ》 nèi róng fán fù， yì lùn jīng dāng。 yòu duì sòng dài diǎn zhāng zhì dù、 guān chǎng jiàn wén、 shè huì fēng shàng de jì shù； duì sòng yǐ qián wáng cháo fèi xīng、 rén wù yì shì、 zhì dù yán gé de jì shù； hái yòu qù wěi cún zhēn de kǎo dìng， rú qíng rú lǐ de fēn xī。 qí zhōng duì yī xiē lì shǐ jīng yàn de zǒng jié pō yòu jiàn dì， xǔ duō zī liào wéi guān fāng shǐ zhì suǒ bù zài， shì wǒ guó gǔ dài bǐ jì xiǎo shuō zhōng bù kě duō dé de zhēn pǐn。 gāi shū yī jīng wèn shì， zài cháo yě yǐn qǐ qiáng liè fǎn xiǎng。 míng rén lǐ hàn shuō： hóng mài jù tiān xià zhī shū 'ér biàn yuè zhī， sōu xī yì wén， kǎo hé jīng shǐ， jùn shí diǎn gù， zhí yán zhī zuì zhě bì zhá zhī， yù shì zhī qí zhě bì zhāi zhī， suī shī cí、 wén hàn、 lì chèn、 bǔ yī， gōu zuǎn bù yí， cóng 'ér píng zhī。”《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 píng jià《 róng zhāi suí bǐ》：“ nán sòng shuō bù dāng yǐ cǐ wéi shǒu”。《 róng zhāi suí bǐ》 zhōng yòu guān shī gē bù fēn， hòu rén céng ji wéi《 róng zhāi shī huà》。

　　《 róng zhāi suí bǐ》 shì wǒ guó lì dài kǎo zhèng bǐ jì zhōng zuì fù shèng míng， bìng jù yòu xiān míng tè sè de yī bù zhù zuò。
　　《 róng zhāi suí bǐ》 jì suí bǐ、 xù bǐ、 sān bǐ、 sì bǐ gè shí liù juàn， wǔ bǐ shí juàn， gòng qī shí sì juàn。 cǐ shū shè liè fàn wéi jí guǎng， jīng shǐ diǎn gù、 tiān wén dì ． lǐ、 yì wén yì shuō、 zhū zǐ bǎi jiā zhī yán jí shī wén yǔ cí， wú suǒ bù bāo。 qí zhōng duì jīng shǐ yì zhé， kǎo dìng bó lù， zhuó yòu dú jiàn。 hóng mài zài nán sòng， yǐ xué shí yuān bó zhù chēng， yóu cháng yú shǐ xué， gù《 róng zhāi suí bǐ》 zhōng yǐ yòu guān shǐ shì zhě zuì wéi kě cǎi， suǒ kǎo sòng dài cháo zhāng diǎn zhì， duō wéi shǐ chuán bù xiáng zhī cái liào。

　　《 qí dōng yě yǔ》 20 juàn， zhōu mì zhuàn。 zuò zhě zì gōng jǐn， zì hào cǎo chuāng， yòu hào biàn yáng xiào wēng、 xiāo zhāi、 sì shuǐ qián fū、 huá bù zhù shān rén、 biàn yáng lǎo rén děng。 zǔ jí Jǐnán。 qí zēngzǔ mì， zì jì nán qiān jū wú xīng， zhì mì sì shì。 qí jiā shì dài wéi guān， běn rén zài sòng bǎo yòu nián jiān rèn yì wū lìng； rù yuán bù shì， yù háng， jū guǐ xīn jiē， yǐ nán sòng yí lǎo zì jū， jiāo yóu hěn guǎng， gù jiàn wén shèn bó。 shì shū yòng《 qí dōng yě yǔ》 zhī míng， nǎi zuò zhě bù wàng zǔ jí zhī yì。 shū zhōng suǒ jì， duō sòng yuán zhī jiāo de cháo tíng dà shì， hěn duō kě bǔ shǐ jí zhī bù zú， rú“ lǐ quán shǐ mò”，“ duān píng rù luò”，“ èr zhāng yuán xiāng” děng， dōushì hěn yòu jià zhí de zī liào。 běn shū yǐ zhōng huá shū jú 1983 nián zhāng mào péng diǎn xiào běn zuì wéi fāng biàn。

　　sūn zǐ， míng wǔ， hàn zú。 zì cháng qīng。 sūn wǔ， hòu rén zūn chēng qí wéi sūn zǐ、 sūn wǔ zǐ。 chūn qiū mò qī qí guó lè 'ān（ jīn shān dōng guǎng ráo， lìng yī shuō wéi huì mín xiàn） rén。 chū shēng yú gōng yuán qián 535 nián zuǒ yòu de qí guó lè 'ān（ jīn shān dōng guǎng ráo， lìng yī shuō wéi huì mín xiàn）， shēng zú nián dài bù xiáng， dà yuē yǔ rú xué chuàng shǐ rén kǒng zǐ（ gōng yuán qián 551-- qián 479 nián） shǔ yú tóng shí dài 'ér lüè wǎn。
　　 sūn zǐ shì qí guó guì zú hé míng jiāng de hòu yì。 sūn wǔ de zǔ xiān jiào guī wán bèi zhōu cháo tiān zǐ cè fēng wéi chén guó guó jūn（ chén guó zài jīn hé nán dōng bù hé 'ān huī yī bù fēn， jiàn dū wǎn qiū， jīn hé nán huái yáng）。 hòu lái yóu yú chén guó nèi bù fā shēng zhèng biàn， sūn wǔ de zhí xì yuǎn zǔ guī wán biàn xié jiā dài kǒu， táo dào qí guó， tóubèn qí huán gōng。 qí huán gōng zǎo jiù liǎo jiě chén gōng zǐ guī wán nián qīng yòu wéi， rèn mìng tā wéi fù zé guǎn lǐ bǎi gōng zhī shì de gōng zhèng。 guī wán zài qí guó dìng jū yǐ hòu， yóu xìng guī gǎi xìng tián， gù tā yòu bèi chēng wéi tián wán。 tā de zǔ xiān yuán shì chén guó de gōng zǐ -- chén wán。 gōng yuán qián 672 nián， chén guó fā shēng nèi luàn， chén wán biàn táo bēn zhì qí guó bìnàn， gǎi chēng wéi tián wán。 tián wán de dì wǔ shì sūn tián shū（ jí sūn zǐ de zǔ fù） céng jīng shì qí guó dà fū， zài gōng dǎ jǔ guó de zhàn zhēng zhōng lì xià liǎo zhàn gōng， qí jǐng gōng biàn bǎ lè 'ān fēng gěi liǎo tián shū， tóng shí hái cì“ sūn” wéi xìng， yǐ biǎo shì duì tián shū jiā jiǎng。 gōng yuán qián 532 nián， qí guó fā shēng nèi luàn， sūn zǐ biàn lí kāi qí guó， dào liǎo nán fāng de wú guó， zài wú guó dedōu chéng gū sū（ jīn jiāng sū shěng sū zhōu shì） guò qǐ liǎo yǐn jū shēng huó， qián xīn yán jiū bīng fǎ。 zài wú guó， sūn zǐ jié shí liǎo wǔ zǐ xū。 jù《 wú yuè chūn qiū . hé lǘ nèi chuán》 zài， zài zhū hóu zhēng bà zhōng， nán fāng xīn xīng de wú guó guó jūn hé lǘ， wéi tú bà yè， yù gōng dǎ chǔ guó， dàn shì， yī shí nán yǐ xuǎn chū hé shì de jiànglǐng。 wǔ zǐ xū cháng yǔ wú wáng lùn bīng， tā céng xiàng wú wáng tuī jiàn shuō： sūn zǐ“ jīng tōng tāo lüè， yòu guǐ shén bù cè zhī jī， tiān dì bāo cáng zhī miào， zì zhù bīng fǎ shí sān piān， shì rén mò zhī qí néng。 chéng dé cǐ rèn wéi jiāng， suī tiān xià mò dí， hé lùn chǔ zāi！” jīng guò wǔ zǐ xū qī cì xiàng wú wáng tuī jiàn， wú wáng biàn ràng wǔ zǐ xū bài qǐng sūn zǐ chū shān。
　　
　　 sūn zǐ jìn jiàn wú wáng zhī hòu， chéng shàng suǒ zhù bīng shū xiàn jǐn cún shí sān piān。 wú wáng kàn hòu， zàn bù jué kǒu。 jù yòu guān zī liào jìzǎi， wéi kǎo chá sūn zǐ de tǒng bīng néng lì， wú wáng tiǎo xuǎn liǎo 100 duō míng gōng nǚ yóu sūn zǐ cāo liàn。 zhè jiù shì rén men suǒ chuán shuō de sūn zǐ“ wú gōng jiào zhàn zhǎn měi jī” de gù shì。 wú gōng cāo liàn zhī hòu， wú wáng rèn mìng sūn zǐ wéi shàngjiàng jūn， fēng wéi jūn shī。 cóng cǐ， sūn zǐ yǔ wǔ zǐ xū gòng tóng fǔ zuǒ wú wáng， ān bāng zhì guó， fā zhǎn jūn lì。 gōng yuán qián 506 nián dōng， wú guó yǐ sūn zǐ、 wǔ zǐ xū wéi jiāng， chū bīng fá chǔ。 sūn zǐ cǎi qǔ“ yū huí bēn xí、 chū qí zhì shèng” de zhàn fǎ， sù huái hé xī shàng， cóng huái hé píng yuán yuè guò dà bié shān， cháng qū shēn rù chǔ jìng qiān lǐ， zhíbèn hàn shuǐ， zài bǎi jǔ（ jīn hú běi hàn chuān běi） zhòngchuāng chǔ jūn。 jiē zhe wǔ zhàn wǔ shèng， yī jǔ gōng xiàn chǔ guó guó dū yǐng。“ bǎi jǔ zhī zhàn” hòu， chǔ guó yuán qì dà shāng， jiàn jiàn zǒu xiàng shuāi luò， ér wú guó de shēng wēi zé dà zhèn， chéng wéi chūn qiū wǔ bà zhī yī。 wú guó bù jǐn chéng wéi nán fāng de qiáng guó， ér qiě běi fāng de qí、 jìn děng dà guó yě wèi jù wú guó。 duì yú sūn zǐ de lì shǐ gōng jì， sī mǎ qiān zài《 shǐ jì . sūn zǐ wú qǐ lièzhuàn》 xiě dào：“ xī pò qiáng chǔ， rù yǐng， běi wēi qí、 jìn， xiǎn míng zhū hóu， sūn zǐ yǔ yòu lì yě”。
　　
　　 zhù shū bīng fǎ
　　
　　《 sūn zǐ bīng fǎ》 shì cóng zhàn guó shí qī qǐ jiù fēngmǐ liú chuán de jūn shì zhù zuò， gǔ jīn zhōng wài de jūn shì jiā mendōu shǐ yòng qí zhōng lùn shù de jūn shì lǐ lùn lái zhǐ dǎo zhàn zhēng， ér qiě， qí zhōng lùn shù de jī běn lǐ lùn hé sī xiǎng hái bèi yùn yòng dào liǎo xiàn dài jīng yíng jué cè hé shè huì guǎn lǐ fāng miàn。 rán 'ér， zhè bù zhù zuò zhě shì shuí ní？ xué shù jiè yì lùn fēn fēn， yī zhǒng rèn wéi shì chūn qiū shí qī wú guó de sūn wǔ suǒ zhù， yī zhǒng rèn wéi shì sūn bìn zhěng lǐ 'ér chéng， yī zhǒng rèn wéi shì zhàn guó chū nián mǒu wèi shān lín chù shì biān xiě， hái yòu de shuō shì sān guó shí dài cáo cāo biān zhuàn de。 zhí dào 1972 nián 4 yuè jiān， zài shān dōng lín yí yín què shān fā jué de liǎng zuò hàn dài mù zàng zhōng tóng shí fā xiàn liǎo yòng zhú jiǎn xiě chéng de《 sūn zǐ bīng fǎ》 hé《 sūn bìn bīng fǎ》， zhè yàng， shù bǎi nián de zhēng lùn fāng gào jié shù，《 sūn zǐ bīng fǎ》 de zuò zhě bèi què rèn wéi chūn qiū shí qī wú guó de jiāng jūn sūn wǔ。
　　
　　· bì yǐn wú guó zhù bīng fǎ
　　
　　 yóu yú guì zú jiā tíng gěi sūn wǔ tí gōng liǎo yōu yuè de xué xí huán jìng， sūn wǔ dé yǐ yuè dú gǔ dài jūn shì diǎn jí《 jūn zhèng》， liǎo jiě huáng dì zhàn shèng sì dì de zuò zhàn jīng yàn yǐ jí yī yǐn、 jiāng tài gōng、 guǎn zhòng de yòng bīng shǐ shí， jiā shàng dāng shí zhàn luàn pín fán， jiān bìng jī liè， tā de zǔ fù、 fù qīn dōushì shàn yú dài bīng zuò zhàn de jiànglǐng，
　　
　　 tā cóng xiǎo yě 'ěr wén mù dǔ liǎo yī xiē zhàn zhēng， zhè duì shàonián sūn wǔ de jūn shì fāng miàn de péi yǎng shì fēi cháng zhòng yào de。 dàn sūn wǔ shēng huó de qí guó， nèi bù máo dùn chóngchóng， wēi jī sì fú。 qí jǐng gōng chū nián， zuǒ xiāng qìng fēng miè diào liǎo yòu xiāng cuī zhù。 jiē zhe tián、 bào、 luán、 gāo děng sì dà jiā zú yòu lián hé qǐ lái， gǎn zǒu liǎo qìng fēng。 hòu lái， nèi luàn rì shèn yī rì， qí guó gōng shì tóng sì dà jiā zú de máo dùn， sì dà jiā zú xiāng hù zhī jiān zhēng quán duó lì de dǒu zhēng， yù yǎn yù liè。 sūn wǔ duì zhè zhǒng nèi bù dǒu zhēng jí qí fǎn gǎn， bù yuàn jiū chán qí zhōng， méng fā liǎo yuǎn bēn tā xiāng、 lìng móu chū lù qù shī zhǎn zì jǐ cái néng de niàn tóu。 dāng shí nán fāng de wú guó zì shòu mèng chēng wáng yǐ lái， lián jìn fá chǔ， guó shì qiáng shèng， hěn yòu xīn xīng qì xiàng。 sūn wǔ rèn dìng wú guó shì tā lǐ xiǎng de shī zhǎn cái néng hé shí xiàn bào fù de dì fāng。 dà yuē zài qí jǐng gōng sān shí yī nián（ gōng yuán qián 517 nián） zuǒ yòu， sūn wǔ zhèng zhí 18 suì de qīng chūn nián huá， tā yì rán lí kāi lè 'ān， gào bié qí guó， cháng tú bá shè， tóubèn wú guó 'ér lái， sūn wǔ yī shēng shì yè jiù zài wú guó zhǎn kāi， sǐ hòu yì zàng zài wú guó， yīn cǐ《 wú yuè chūn qiū . hé lǘ nèi chuán》 jiù bǎ sūn wǔ chēng wéi“ wú rén”。
　　
　　 sūn wǔ lái dào wú guó hòu， biàn zài wú dū（ jīn sū zhōu shì） jiāo wài jié shí liǎo cóng chǔ guó 'ér lái de wǔ zǐ xū。 wǔ zǐ xū yuán shì chǔ guó de míng chén， gōng yuán qián 522 nián yīn fù qīn wǔ shē hé xiōng cháng wǔ shàng bèi chǔ píng wáng shā hài 'ér qián táo dào wú guó。 tā lì zhì xīng bīng fá chǔ， wéi fù xiōng bào chóu。 sūn wǔ jié shí wǔ zǐ xū hòu， shí fēn tóu jī， jié wéi mì yǒu。 zhè shí wú guó de jú shì yě zài dòng dàng bù 'ān zhī zhōng， liǎng rén biàn bì yǐn shēn jū， dài jī 'ér fā。
　　
　　 gōng yuán qián 515 nián， wú guó gōng zǐ guāng lì yòng wú guó fá chǔ， guó nèi kōng xū de jī huì， yǐ zhuān zhū wéi cì kè， xí shā wú wáng liáo， rán hòu zì lì wéi wáng， chēng hé lǘ。 hé lǘ jí wèi hòu， jiù lǐ xián xià shì， rèn yòng wǔ zǐ xū děng yī pī xián chén， tā yòu tǐ xù mín qíng， bù tān měi wèi， bù tīng yín lè， bù yě nǚ sè， zhù yì fā zhǎn shēng chǎn， jī xù liáng shí， jiàn zhù chéng yuán， xùn liàn jūn duì， yīn 'ér dà dé mín xīn， wú guó chéng xiàn chū yī pài xīn xīn xiàng róng de jǐng xiàng。 hé lǘ yòu zhù zhòng sōu qiú gè zhǒng rén cái， lì zhì yào shǐ wú guó gèng jiā qiáng shèng， shí 'ér xiàng cháng jiāng zhōng yóu fā zhǎn， miè chǔ chēng xióng。 yǐn jū wú dū jiāo wài de sūn wǔ yóu cǐ gèng jiā kàn qīng zì jǐ de qián tú， tā zài yǐn jū zhī dì， yī biān guàn yuán gēngzhòng， yī biān xiě zuò bīng fǎ， bìng qǐng wǔ zǐ xū yǐn jiàn zì jǐ。 zhōng yú， sūn wǔ xiě liǎo chuán shì míng piān《 sūn zǐ bīng fǎ》， xiàn jǐn cún 13 piān bīng fǎ。 jí shǐ shì jǐn cún de 13 piān bīng fǎ， jiǎng de quán bù dōushì rú hé kè dí zhì shèng de zhàn lüè zhàn shù， quán shū gòu chéng liǎo yī gè yán mì de tǐ xì。
　　
　　 bīng shū jiè shào
　　
　　·《 sūn zǐ bīng fǎ》 jiè shào
　　
　　 dì yī《 jì piān》， lùn shù zěn yàng zài kāi zhàn zhī qián hé zhàn zhēng zhōng shí xíng móu huá de wèn tí， bìng lùn shù móu huá zài zhàn zhēng zhōng de zhòng yào yì yì。 sūn wǔ rèn wéi， zài kāi zhàn zhī qián， bì xū duì dí wǒ shuāng fāng de jī běn tiáo jiàn zuò zhōu mì de yán jiū hé bǐ jiào， rèn zhēn dì shí xíng móu huá， yǐ biàn zhì dìng zhèng què de zuò zhàn jìhuà。 jué dìng zhàn zhēng shèng fù de jī běn tiáo jiàn yòu wǔ xiàng， jiù shì“ dào”（ dào yì）、“ tiān”（ tiān shí）、“ dì”（ dì lì）、“ jiāng”（ jiàngshuài）、“ fǎ”（ fǎ zhì）。 duì zhè xiē tiáo jiàn bǐ jiào qīng chǔ liǎo， jiù kě yǐ pàn duàn zhàn zhēng de shèng fù。 zài zhàn zhēng shí xíng guò chéng zhōng， yě bì xū gēn jù lì hài guān xì hé bù duàn biàn huà de xíng shì lái shí xíng yán jiū hé móu huá， cǎi qǔ jī dòng líng huó de cuò shī， zuò dào“ gōng qí bù bèi， chū qí bù yì” dì dǎ jī dí rén。 sūn wǔ rèn wéi， móu huá zhōu mì jiù kě néng zài zhàn zhēng zhōng huò shèng， móu huá bù zhōu nán yú huò shèng， gēn běn bù jìn xíng móu huá shì kěn dìng yào shī bài de。
　　
　　 dì 'èr《 zuò zhàn piān》， lùn shù sù zhàn sù shèng de zhòng yào xìng。 yīn wéi chū bīng dǎ zhàng yào hào sǔn guó jiā dà liàng de rén lì、 wù lì、 cái lì， tuō jiǔ liǎo jiù huì shǐ jūn duì pí bèi、 ruì qì cuò shāng、 cái huò kū jié， bié de zhū hóu guó huì chéng jī jìn xíng jìn gōng。 cóng sù shèng de sī xiǎng chū fā， sūn wǔ fǎn duì yǐ dāng shí jiǎn lòu de zuò zhàn wǔ qì qù gōng kè jiān gù de chéng zhài， yě fǎn duì zài guó nèi yī zài zhēng jí bīng yuán hé diào yùn jūn yòng wù zī， ér zhù zhāng zài dí guó jiù dì jiě jué liáng cǎo， zhù zhāng yòng cái huò hòu shǎng shì bīng， zhù zhāng yōu dài fú lǔ， zhù zhāng yòng jiǎo huò lái bǔ chōng zhuàng dà zì jǐ。 tā rèn wéi zhè yàng zuò， cái néng xùn sù zhàn shèng dí rén。
　　
　　 piān sān《 móu gōng piān》， lùn shù yòng jì móu zhēng fú dí rén de wèn tí。 sūn wǔ rèn wéi“ bù zhàn 'ér qū rén zhī bīng” shì“ shàn zhōng zhī shàn zhě”，“ quán guó”、“ quán jūn”、“ quán lǚ”、“ quán zú”、“ quán wǔ” dì qiǎngpò dí rén qū fú tóu jiàng shì zuì lǐ xiǎng de zuò zhàn fāng 'àn，“ pò guó”、“ pò jūn”、“ pò lǚ”、“ pò zú”、“ pò wǔ” dì yòng wǔ lì jī pò dí rén zé cì yī děng，“ fēi shàn zhī shàn zhě”。
　　
　　 zěn yàng cái néng zuò dào“ bù zhàn 'ér qū rén zhī bīng” ní？ sūn wǔ rèn wéi shàng cè shì“ fá móu”， qí cì shì“ fá jiāo”， zài cì shì“ fá bīng”， jí zhù zhāng tōng guò zhèng zhì gōng shì、 wài jiāo shǒu duàn hé wǔ zhuāng lì liàng lái zhēng fú dí rén。 zài hé dí rén dǒu zhēng shí， rú guǒ dí qiáng wǒ ruò， yīnggāi jí zhōng yōu shì bīng lì zhàn shèng dí rén， zuò dào“ shí zé wéi zhī， wǔ zé gōng zhī， bèi zé fēn zhī， dí zé néng zhàn zhī”， jí yòu shí bèi yú dí de bīng lì jiù bāo wéi dí rén， yòu wǔ bèi yú dí de bīng lì jiù jìn gōng dí rén， yòu yī bèi yú dí de bīng lì jiù shè fǎ fēn sàn dí rén， hé dí rén de bīng lì xiāng děng jiù yào shàn yú zhàn shèng dí rén， bǐ dí rén de bīng lì shǎo jiù yào shàn yú tuì què， zhàn dǒu lì bù rú dí rén jiù yào bì miǎn yǔ dí rén zuò zhàn， bù néng qiáng pàn yìng dǎ。 sūn wǔ zài cǐ piān zhōng tí chū liǎo“ zhī bǐ zhī jǐ， bǎi zhàn bù dài” de guāng huī sī xiǎng， rèn wéi móu lüè bì xū jiàn lì zài liǎo jiě dí wǒ shuāng fāng qíng kuàng de jī chǔ shàng。
　　
　　 dì sì《 xíng piān》， lùn shù yòng bīng zuò zhàn yào xiān wéi zì jǐ chuàng zào bù bèi dí rén zhàn shèng de tiáo jiàn， yǐ děng dài dí rén kě yǐ bèi wǒ zhàn shèng de shí jī， shǐ zì jǐ“ lì yú bù bài zhī dì”。 sūn wǔ rèn wéi： zhàn zhēng de shèng fù jué dìng yú dí wǒ shuāng fāng lì liàng de dà xiǎo， yào xiǎng zhàn shèng dí rén， jiù bì xū zài lì liàng de duì bǐ shàng shǐ zì jǐ chǔyú jué duì yōu shì， zào chéng yī zhǒng xùn měng bù kě dǐ dǎng zhī shì。 chú cǐ zhī wài， hái yào děng dài dí rén kě yǐ bèi wǒ zhàn shèng de yòu lì shí jī， shàn yú zhuā zhù dí rén de ruò diǎn， zhè yàng， jiù néng qīng 'ér yì jǔ dì zhàn shèng dí rén。 sūn wǔ rèn wéi， yào zài zuò zhàn zhōng qǔ shèng， bì xū shàn yú duì dài gōng hé shǒu de wèn tí。 bīng lì bù zú jiù fáng shǒu， bīng lì yòu yú jiù jìn gōng。 fáng shǒu shí yào shí fēn yán mì dì yǐn bì zì jǐ， jìn gōng shí yào dǎ dé dí rén cuò shǒu bù jí。 zhè yàng， jiù néng dá dào“ zì bǎo 'ér quán shèng” de mùdì。
　　
　　 dì wǔ《 shì piān》， lùn shù yòng bīng zuò zhàn yào zào chéng yī zhǒng kě yǐ yā dǎo dí rén de xùn měng zhī shì， bìng yào shàn yú lì yòng zhè zhǒng xùn měng zhī shì。
　　
　　 shì shì shénme ní？ sūn zǐ shuō， zhè zhǒng shì jiù xiàng kě yǐ piào qǐ shí tóu de jī liú， jiù xiàng yī chù jí fā de lā mǎn de gōng nǔ， jiù xiàng yuán shí cóng qiān rèn gāo shān shàng gǔn xià， yòu yī zhǒng bù kě dǐ dǎng de lì liàng。 yòng zhè zhǒng lì liàng dǎ jī dí rén， jiù néng gòu yǐ yī dāng shí， suǒ xiàng wú dí。
　　
　　 zěn yàng zào chéng zhè zhǒng shì ní？ shǒu xiān， yào gěi zì jǐ chuàng zào tiáo jiàn， shǐ běn shēn jù yòu zhàn shèng dí rén de qiáng dà lì liàng。 qí cì， yào“ zé rén 'ér rèn shì”。 xuǎn zé shú zhī jūn shì、 zhī rén shàn rèn de jiàngshuài， zhǐ huī shì bīng zuò zhàn líng huó zì rú， bìng qiě shàn yú yòng jiǎ xiàng mí huò dí rén， yòng xiǎo lì diào dòng dí rén， yǐn yòu dí rén xiàn rù juàn tào， rán hòu yòng fú bīng hěn hěn dì dǎ jī dí rén。
　　
　　 dì liù《 xū shí piān》， lùn shù yòng bīng zuò zhàn xū cǎi yòng“ bì shí 'ér jī xū” de fāng zhēn。
　　
　　 zěn yàng cái néng zuò dào bì shí jī xū ní？ dì yī， yào shǐ wǒ fāng chǔyú zhù dòng dì wèi， shǐ dí fāng chǔyú bèi dòng dì wèi， bǎ zhàn zhēng de zhù dòng quán zhǎng wò zài zì jǐ shǒu lǐ。 shàn yú yòng bīng zuò zhàn de rén， néng gòu shè fǎ diào dòng dí rén， ér bù bèi dí rén suǒ diào dòng。 dì 'èr， yào chū qí bù yì， gōng qí bù bèi， dǎ jī dí rén bīng lì kōng xū zhī chù。 dì sān， yào jí zhōng zì jǐ de bīng lì， bìng shè fǎ fēn sàn dí rén de bīng lì， zào chéng zhàn shù shàng de wǒ zhòng dí guǎ。
　　
　　 sūn wǔ zhǐ chū， yùn yòng bì shí jī xū de zuò zhàn fāng zhēn， yào cóng fēn xī dí qíng chū fā， yào suí zhe xíng shì de biàn huà， yīn wéi zhàn zhēng guò chéng zhōng de zhòng guǎ、 qiáng ruò、 gōng shǒu、 jìn tuì děng děng guān xì chù zài jí jù biàn huà zhī zhōng，“ gù bīng wú cháng shì， shuǐ wú cháng xíng， néng yīn dí biàn huà 'ér qǔ shèng zhě wèi zhī shén”。
　　
　　 dì qī《 jūn zhēng piān》， lùn shù rú hé zhēng duó zhì shèng de yòu lì tiáo jiàn， shǐ zì jǐ zhǎng wò zuò zhàn zhù dòng quán de wèn tí。 sūn wǔ rèn wéi： shǒu xiān， bì xū liǎo jiě gè zhū hóu guó de zhèng zhì dòng xiàng， bì xū shú xī dì xíng， bì xū shǐ yòng xiàng dǎo， zuò dào qíng kuàng míng。 qí cì， bì xū xíng dòng tǒng yī， bù diào yī zhì， zuò dào“ qí jí rú fēng， qí xú rú lín， qīn lüè rú huǒ， bù dòng rú shān， nán zhī rú yīn， dòng rú léi zhèn”，“ yǒng zhě bù dé dú jìn， qiè zhě bù dé dú tuì”。 dì sān， yào qiú zhǐ huī zhèng què， jī dòng líng huó，“ bì qí ruì qì， jī qí duò guī”。 zuò dào yǐ shàng jǐ diǎn， cái néng zài zhàn zhēng zhōng chǔyú yòu lì de wèi zhì。
　　
　　 dì bā《 jiǔ biàn piān》， lùn shù jiàngshuài zhǐ huī zuò zhàn yìng gēn jù gè zhǒng jù tǐ qíng kuàng líng huó jī dòng dì chǔzhì wèn tí， bù yào jī xiè sǐ bǎn 'ér zhāo zhì shī bài， bìng duì jiàngshuài tí chū liǎo yào qiú。
　　
　　 sūn wǔ qiáng diào， jiàngshuài chǔzhì wèn tí shí bì xū zuò dào： shǒu xiān， kǎo lǜ wèn tí yào jiān gù yòu lì hé yòu hài liǎng fāng miàn。 zài yòu lì de qíng kuàng xià yào xiǎng dào bù lì de yīn sù， zài bù lì de qíng kuàng xià yào xiǎng dào yòu lì de yīn sù。 qí cì， yào gēn jù bù tóng de dǒu zhēng mù biāo， cǎi qǔ bù tóng de dǒu zhēng shǒu duàn。 dì sān， yào lì zú zài chōng fēn zhǔn bèi、 shǐ dí rén bù kě gōng pò de jī chǔ shàng， bù néng cún jiǎo xìng xīn lǐ。 dì sì， yào kè fú piān jī de xìng qíng， quán miàn、 shèn zhòng、 lěng jìng dì kǎo lǜ wèn tí。 zhǐ yòu zuò dào liǎo yǐ shàng zhè xiē， fāng néng“ dé dì zhī lì”、 dé rén zhī yòng”。 sūn wǔ rèn wéi， jiàngshuài yào cóng shí jì chū fā chǔzhì wèn tí cái néng zhàn shèng dí rén， suǒ yǐ duì yú guó jūn de wéi bèi shí jì de mìng lìng kě yǐ bù zhí xíng， yīn cǐ， tā dà dǎn dì tí chū liǎo“ jūn mìng yòu suǒ bù shòu” de jūn shì míng yán。
　　
　　 dì jiǔ《 xíng jūn piān》， lùn shù xíng jūn zuò zhàn zhōng zěn yàng 'ān zhì jūn duì hé pàn duàn dí qíng wèn tí， hái lùn shù liǎo jūn duì zài shān dì、 jiāng hé、 yán jiǎn zhǎo zé dì、 píng yuán děng sì zhǒng dì xíng shàng de bù tóng chǔzhì bàn fǎ， hái lùn shù liǎo jūn duì yù dào jué jiàn、 tiān jǐng、 tiān láo、 tiān luó、 tiān xiàn、 tiān xì děng tè shū dì xíng de chǔzhì bàn fǎ。 sūn wǔ hái tí chū liǎo 31 zhǒng guān chá、 pàn duàn dí qíng de fāng fǎ， tōng guò zhè xiē fāng fǎ， bǎ kàn dào、 tīng dào hé zhēn chá dào de gè zhǒng xiàn xiàng jiā yǐ fēn xī， zhǎng wò zhēn shí de dí qíng， cái néng zhì dìng chū zhèng què de zuò zhàn fāng 'àn， cái néng huò dé shèng lì。 sūn wǔ zài běn piān zhōng hái tí chū liǎo“ lìng zhī yǐ wén， qí zhè yǐ wǔ” de wén wǔ jiān yòng de zhì jūn yuán zé， jí yào yòng dào yì lái jiào yù shì bīng， yòng fǎ jì lái tǒng yī bù diào， zhè yàng de jūn duì dǎ qǐ zhàng lái yī dìng néng qǔ dé shèng lì。
　　
　　 dì shí《 dì xíng piān》， lùn shù yòng bīng zuò zhàn zěn yàng lì yòng dì xíng de wèn tí， zhuózhòng lùn shù shēn rù dí guó zuò zhàn de hǎo chù。 sūn wǔ fēn xī liǎo jiǔ zhǒng zhàn dì de tè diǎn hé shì bīng chù zài zhè xiē dì qū de xīn lǐ zhuàng tài， xiāng yìng dì tí chū liǎo zài zhè xiē dì qū yòng bīng de bù tóng cuò shī， rèn wéi shēn rù dí guó， děng yú bǎ shì bīng tóu zhì zài wēi dì、 xiàn rù sǐ dì， tā men huì pò bù dé sì pàn sǐ zuò zhàn， fā huī gèng dà de zhàn dǒu lì， ér qiě， shēn rù dí guó， hái kě jiù dì bǔ chōng jūn liáng， hái kě yīn lí jiā tài yuǎn 'ér bù huì táo sàn， fú cóng zhǐ huī， yī xīn yī yì zuò zhàn， duó dé zhàn zhēng shèng lì。
　　
　　 dì shí yī《 jiǔ dì piān》， lùn shù jiǔ zhǒng bù tóng zuò zhàn dì qū jí qí yòng bīng yuán zé， tí chū liǎo“ bīng zhī qíng zhù sù， chéng rén zhī bù jí， yóu bù yú zhī dào， gōng qí suǒ bù jiè” de tū rán xí jī de zuò zhàn sī xiǎng。
　　
　　 dì shí 'èr《 huǒ gōng piān》， lùn shù zài zhàn zhēng zhōng shǐ yòng huǒ gōng de bàn fǎ、 tiáo jiàn hé yuán zé děng wèn tí。
　　
　　 sūn wǔ rèn wéi， huǒ gōng yòu huǒ rén、 huǒ jī、 huǒ zī、 huǒ kù、 huǒ duì wǔ zhǒng， jí fén shāo dí jūn de yíng zhài、 jī jù、 zī zhòng、 fǔ kù hé yùn shū shè shī zhè wǔ zhǒng。 zhuóyǎn diǎn zài yú cuī huǐ dí rén de rén lì、 wù lì hé yùn shū xiàn。 zhè wǔ zhǒng huǒ gōng fāng fǎ bì xū biàn huà yùn yòng， wǒ jūn kě yǐ zhǎng wò， dí jūn yě kě yǐ zhǎng wò， yīnggāi zhù yì fáng bèi。
　　
　　 zhī gōng bì xū jù bèi tiáo jiàn。 chú liǎo fā huǒ de qì cái bì xū píng shí yòu zhǔn bèi zhī wài， zòng huǒ shí hái yào xuǎn zé tiān shí， yào zài tiān qì gān zào hé guā fēng de rì zǐ fàng huǒ。 shí shī huǒ gōng yě bì xū hé shì bīng de jìn gōng hù xiāng pèi hé， zhè yàng cái néng fā huī huǒ gōng de zuò yòng， dá dào duó qǔ shèng lì de mùdì。
　　
　　 dì shí sān《 jiān piān》， lùn shù shǐ yòng jiàndié zhēn chá dí qíng zài zuò zhàn zhōng de zhòng yào yì yì， bìng lùn shù liǎo jiàndié de zhǒng lèi hé shǐ yòng jiàndié de fāng fǎ。 sūn wǔ shí fēn zhòng shì jiàndié de zuò yòng， rèn wéi tā shì zuò zhàn qǔ shèng de yī gè guān jiàn， jūn duì yǐ kào jiàndié tí gōng de qíng bào 'ér cǎi qǔ xíng dòng。 sūn wǔ bǎ jiàndié fēn wéi wǔ zhǒng： yīn jiān、 nèi jiān、 fǎn jiān、 sǐ jiān、 shēng jiān。 suǒ wèi yīn jiān， jiù shì lì yòng dí guó xiāng lǐ de pǔ tōng rén wéi jiàndié。 suǒ wèi nèi jiān， jiù shì lì yòng dí guó de guān lì wéi jiān dié。 suǒ wèi fǎn jiān， jiù shì lì yòng dí fāng de jiàndié lái wèiwǒ suǒ yòng。 suǒ wèi sǐ jiān， jiù shì gù yì duì wài sàn bù xū jiǎ de qíng kuàng， ràng wǒ fāng jiàndié zhī dào， rán hòu chuán gěi dí fāng。 suǒ wèi shēng jiān， jiù shì pài wǎng dí fāng zhēn chá dí qíng yǐ hòu néng qīn zì huí lái bào gào de jiàndié。 zhè wǔ zhǒng jiàndié， qián sān zhǒng shì lì yòng dí fāng rén yuán， hòu liǎng zhǒng shì wǒ fāng qián rù dí rén nèi bù de。 zhè wǔ zhǒng jiàndié dū shǐ yòng qǐ lái， qíng bào de lái yuán jiù shí fēn guǎng fàn， dǎ qǐ zhàng lái shǐ dí rén máng máng rán bù zhī zěn yàng yìng fù， què shí shì shén miào mò cè。 cóng fǎn jiān dé lái de qíng bào zuì zhòng yào。 yīn cǐ， yào tè bié zhòng shì fǎn jiān， duì dài fǎn jiān de dài yù yīnggāi tè bié yōu hòu。
　　
　　 sūn wǔ de bīng fǎ 13 piān， gè yòu cè zhòng， bō lán qǐ fú， fēn xī tòu chè， jiàn jiě jīng dào， shí yòng xìng qiáng。 wèile shǐ wú wáng néng gòu rèn yòng tā， tā zài bīng fǎ kāi tóu jiù shuō：“ wú wáng tīng wǒ suǒ chén zhī jì 'ér yòng bīng zé bì shèng， wǒ jiù liú zài zhè 'ér， rú bù tīng wǒ jì 'ér yòng bīng zé bì bài， wǒ yě jiù yào zài dào bié de guó jiā qù。” wèile shǐ wú wáng dú bīng fǎ gǎn dào qīnqiè， tā zài bīng fǎ zhōng jīng cháng yùn yòng dāng shí wú、 yuè liǎng guó chōng tū de zhàn lì， yòu zhēn duì xìng dì chǎn shù。 tā zài bīng fǎ zhōng zì bǐ shāng cháo kāi guó dà chén yī yǐn hé zhōu cháo kāi guó dà chén jiāng tài gōng， xī wàng fǔ zuǒ wú wáng tǒng yī wáng cháo。
　　
　　
　　
　　 róng mǎ shēng yá
　　
　　 hé lǘ jí wèi sān nián， jí gōng yuán qián 512 nián， wú guó guó nèi wěn dìng， cāng lǐn chōng zú， jūn duì jīng hàn， xiàng xī jìn bīng zhēng fá chǔ guó de zhǔn bèi gōng zuò yǐ jīng jī běn jiù xù。 wǔ zǐ xū xiàng hé lǘ tí chū， zhè yàng de cháng tú yuǎn zhēng， yī dìng yào yòu yī wèi shēn tōng tāo lüè de jūn shì jiā chóuhuà zhǐ huī， fāng néng qǔ shèng。 tā xiàng wú wáng hé lǘ tuī jiàn liǎo zhèng zài yǐn jū de sūn wǔ， xiàng wú wáng jiè shào sūn wǔ de jiā shì、 rén pǐn hé cáigàn， chēng zàn sūn wǔ shì gè fāng néng 'ān bāng、 wǔ néng dìng guó de gài shì qí cái。 kě shì， sūn wǔ zì cóng lái dào wú guó hòu yī zhí yǐn jū zhù shū， wú wáng lián sūn wǔ zhè gè míng zì dōubù céng tīng shuō， rèn wéi yī jiè nóng fū bù huì yòu dà běn shì。 wǔ zǐ xū biàn fǎn fù tuī jiàn， jǐn yī gè zǎo shàng jiù tuī jiàn liǎo 7 cì， wú wáng cái dāyìng jiē jiàn sūn wǔ。
　　
　　 sūn wǔ dài zhe tā gāng xiě jiù de bīng fǎ jìn jiàn wú wáng。 wú wáng jiàngbīng fǎ yī piān yī piān kàn bà， zé zé chēng hǎo， dàn hū rán chǎn shēng yī gè niàn tóu， bīng fǎ tóu tóu shì dào， shì fǒu zhēn shì hé yú zhàn zhēng de shí yòng ní？ sūn wǔ néng xiě bīng fǎ， yòu zěn yàng cái néng zhèng míng tā bù zhǐ shì yī wèi zhǐ shàng tán bīng de rén ní？ wú wáng biàn duì sūn wǔ shuō：“ nǐ de bīng fǎ shí sān piān， wǒ yǐ jīng zhú piān bài dú， shí shì 'ěr mù yī xīn， shòu yì bù qiǎn， dàn bù zhī shí xíng qǐ lái rú hé， kě fǒu yòng tā xiǎo guī mó dì yǎn liàn yī xià， ràng wǒ men jiàn shí jiàn shí？” sūn wǔ huí dá shuō：“ kě yǐ”。 wú wáng yòu wèn dào：“ xiān shēng dǎ suàn yòng shénme yàng de rén qù yǎn liàn？” sūn wǔ dá：“ suí jūn wáng de yì yuàn， yòng shénme yàng de réndōu kě yǐ。 bù guǎn shì gāo guì de hái shì dī jiàn de， yě bù lùn shì nán de hái shì nǚ de， dōukě yǐ。” wú wáng xiǎng gěi sūn wǔ chū gè nán tí， biàn yào qiú yòng gōng nǚ lái yǎn liàn。
　　
　　 yú shì， wú wáng xià lìng jiāng gōng zhōng měi nǚ 180 míng zhào dào gōng hòu de liàn bīng chǎng， jiāo gěi sūn wǔ qù yǎn liàn。 sūn wǔ bǎ 180 míng gōng nǚ fēn wéi zuǒ yòu liǎng duì， zhǐ dìng wú wáng zuì wéi chǒng 'ài de liǎng wèi měi jī wéi zuǒ yòu duì cháng， ràng tā men dài lǐng gōng nǚ jìn xíng cāo liàn， tóng shí zhǐ pài zì jǐ de jià chē rén hé péi chéng dān rèn jūn lì， fù zé zhí xíng jūn fǎ。
　　
　　 fēn pài sì dìng， sūn wǔ zhàn zài zhǐ huī tái shàng， rèn zhēn xuān jiǎng cāo liàn yào lǐng。 tā wèn dào：“ nǐ mendōu zhī dào zì jǐ de qián xīn、 hòu bèi hé zuǒ yòu shǒu bā？ xiàng qián， jiù shì mù shì qián fāng； xiàng zuǒ， shì zuǒ shǒu； xiàng yòu， shì yòu shǒu； xiàng hòu， shì hòu bèi。 yī qiē xíng dòng， dū yǐ gǔ shēng wéi zhǔn。 nǐ mendōu tīng míng bái liǎo má？” gōng nǚ men huí dá：“ tīng míng bái liǎo。” ān pái jiù xù， sūn wǔ biàn jī gǔ fā lìng， rán 'ér jìn guǎn sūn wǔ sān lìng wǔ shēn， gōng nǚ men kǒu zhōng yìng dá， nèi xīn què gǎn dào xīn qí、 hǎo wán， tā men bù tīng hào lìng， pěng fù dà xiào， duì xíng dà luàn。 sūn wǔ biàn zhào jí jūn lì， gēn jù bīng fǎ， zhǎn liǎng wèi duì cháng。 wú wáng jiàn sūn wǔ yào shā diào zì jǐ de 'ài jī， mǎ shàng pài rén chuán mìng shuō： guǎ rén yǐ jīng zhī dào jiāng jūn néng yòng bīng liǎo。 méi yòu zhè liǎng gè měi rén shì hòu， guǎ rén chī fàn yě méi yòu wèi dào。 qǐng hūn jūn shè miǎn tā men。” sūn wǔ háo bù liú qíng dì shuō：“ chén jì rán shòu mìng wéi jiāng， jiāng zài jūn zhōng， jūn mìng yòu suǒ bù shòu。” sūn wǔ zhí yì shā diào liǎo liǎng wèi duì cháng， rèn mìng liǎng duì de pái tóu chōng dāng duì cháng， jì xù liàn bīng。 dāng sūn wǔ zài cì jī gǔ fā lìng shí， zhòng gōng nǚ qián hòu zuǒ yòu， jìn tuì huí xuán， guì pá gǔn qǐ， quándōu hé hū guīju， zhèn xíng shí fēn qí zhěng。 sūn wǔ chuán rén qǐng hé lǘ jiǎn yuè， hé lǘ yīn wéi shī qù 'ài jī， xīn zhōng bù kuài， biàn tuō cí bù lái， sūn wǔ biàn qīn jiàn hé lǘ。 tā shuō：“ lìng xíng jìn zhǐ， shǎng fá fēn míng， zhè shì bīng jiā de cháng fǎ， wéi jiāng zhì jūn de tōng zé。 duì shì zú yī dìng yào wēi yán， zhǐ yòu zhè yàng， tā men cái huì tīng cóng hào lìng， dǎ zhàng cái néng kè dí zhì shèng。” tīng liǎo sūn wǔ de yī fān jiě shì， wú wáng hé lǘ nù qì xiāo sàn， biàn bài sūn wǔ wéi jiāng jūn。
　　
　　 zài sūn wǔ de yán gé xùn liàn xià， wú jūn de jūn shì sù zhì yòu liǎo míng xiǎn de tí gāo。 jiù zài gōng yuán qián 512 nián， hé lǘ、 wǔ liǎo xū hé sūn wǔ， zhǐ huī wú jūn gōng kè liǎo chǔ de shǔ guó zhōng wú guó（ jīn jiāng sū sù qiān dōng běi）、 shū guó（ jīn 'ān huī lú jiāng xiàn xī）， zhè shí hé lǘ tóu nǎo fā rè， xiǎng yào cháng qū zhí rù gōng kè chǔ dū yǐng（ jīn hú běi jiāng líng xiàn jì nán chéng）。 sūn wǔ rèn wéi zhè yàng zuò bù tuǒ， biàn jìn yán dào：“ chǔ jūn shì tiān xià de yī zhī jìnglǚ， fēi shū guó hé zhōng wú guó kě bǐ。 wǒ jūn sì lián miè 'èr guó， rén pí mǎ fá， jūn zī xiāo hào， bù rú zàn qiě shōu bīng， xù jīng yǎng ruì， zài děng liáng jī。” wú wáng tīng cóng liǎo sūn wǔ de quàn gào， xià lìng bān shī。
　　
　　 wǔ zǐ xū yě wán quán tóng yì sūn wǔ de zhù zhāng， bìng xiàng wú wáng xiàn cè shuō：“ rén mǎ pí láo， bù yí yuǎn zhēng。 bù guò， wǒ men yě kě yǐ shè fǎ shǐ chǔ rén pí kùn。” yú shì wǔ zǐ xū shuō sūn wǔ gòng tóng shāng dìng liǎo yī tào rǎo chǔ、 pí chǔ de jì cè， jí zǔ chéng sān zhī jìnglǚ， lún fān xí rǎo chǔ guó。 dāng wú guó de dì yī zhī bù duì xí jī chǔ jìng de shí hòu， chǔ guó jiàn lái shì bù xiǎo， biàn quán lì yǐ fù， pài bīng yíng jī。 dài chǔ jūn chū dòng， wú jūn biàn wǎng huí chè。 ér chǔ jūn fǎn huí zhù dì shí， wú guó de dì 'èr zhī bù duì yòu gōng rù liǎo chǔ jìng， rú cǐ lún fān xí jī， nòng dé chǔ guó lián nián yìng fù wú jūn， rén lì wù lì dōubèi dà liàng hào fèi， guó nèi shí fēn kōng xū， shǔ guó fēn fēn pàn lí， wú guó què cóng lún fān shí gōng zhōng qiǎng lüè bù shǎo， zài yǔ chǔ duì zhì zhōng wán quán zhàn jù shàng fēng。
　　
　　 gōng yuán qián 506 nián， chǔ guó gōng dǎ yǐ jīng guī fù wú guó de xiǎo guó héng héng cài guó， gěi liǎo wú jūn fá chǔ de jiè kǒu。 hé lǘ hé wǔ zǐ xū、 sūn wǔ zhǐ huī xùn liàn yòu sù de 3 wàn jīng bīng， chéng zuò zhàn chuán， sù huái 'ér shàng， zhí qū cài guó yǔ chǔ guó de jiāo zhàn。 chǔ jūn jiàn wú jūn lái shì xiōng měng， bù dé bù fàng qì duì cài guó de wéi gōng， shōu suō bù duì， diào jí zhù lì， yǐ hàn shuǐ wéi jiè， jiā jǐn shè fáng， kàng jī wú jūn de jìn gōng。 bù liào sūn wǔ tū rán gǎi biàn liǎo yán huái hé jìn jūn de lù xiàn， fàng qì zhàn chuán， gǎi cóng lù lù jìn gōng， zhí chā chǔ guó zòng shēn。
　　
　　 wǔ zǐ xū wèn sūn wǔ：“ wú jūn xí yú shuǐ xìng， shàn yú shuǐ zhàn， wèihé gǎi cóng lù lù jìn jūn ní？”
　　
　　 sūn wǔ gào sù tā shuō：“ yòng bīng zuò zhàn， zuì guì shén sù。 yīngdāng zǒu bié rén liào xiǎng bù dào de lù， yǐ biàn dǎ tā gè cuò shǒu bù jí。 nì shuǐ xíng zhōu， sù dù chí huǎn， chǔ jūn bì rán chéng jī jiā qiáng fáng bèi， nà jiù hěn nán pò dí liǎo，” shuō dé wǔ zǐ xū diǎn tóu chēng shì。
　　
　　 jiù zhè yàng， sūn wǔ zài 3 wàn jīng bīng zhòngxuǎn zé liǎo qiáng zhuàng mǐn jié de 3500 rén wéi qián zhèn， shēn chuān jiān jiá， shǒu zhí lì qì， lián lián dà bài chǔ jūn。 jiù lì 11 yuè 28 rì gōng rù chǔ guó de guó dū yǐng， chǔ zhāo wáng dài zhe mèi mèi cāng huáng chū táo。 sūn wǔ yǐ 3 wàn jūn duì gōng jī chǔ guó de 20 wàn dà jūn， huò dé quán shèng， chuàng zào liǎo yǐ shǎo shèng duō de guāng huī zhàn lì。
　　
　　 rán 'ér， zhè shí yuè guó chéng wú jūn fá chǔ zhī jī jìn gōng wú guó， qín guó yòu chū bīng bāng zhù chǔ guó duì fù wú jūn， zhè yàng， hé lǘ bù dé bù yǐn bīng fǎn wú。 cǐ hòu， wú yòu jì xù fá chǔ， chǔ wéi miǎn wáng guó， jiāng guó dū yóu yǐng qiān dào dū（ jīn hú běi yí chéng xiàn dōng nán）。
　　
　　 sūn wǔ zài bāng zhù hé lǘ xī pò qiáng chǔ de tóng shí， jìhuà zhēng fú yuè guó。 gōng yuán qián 496 nián， hé lǘ tīng shuō yuè wáng yǔn cháng qù shì， xīn jí wèi de yuè wáng gòu jiàn nián qīng zhì ruò， yuè guó guó nèi bù dà wěn dìng， rèn wéi jī bù kě shī， shí bù zài lái， biàn bù tīng sūn wǔ děng rén de quàn gào， bù děng zhǔn bèi gōng zuò quán bù jiù xù， jiù cāng cù chū bīng， xiǎng yào jī bài yuè guó。 bù liào， gòu jiàn zhěng dùn duì wǔ， zhù dòng yíng zhàn， liǎng jūn xiāng yù yú wú yuè biān jìng de lǐ（ jīn zhè jiāng jiā xīng xiàn xī nán）。 gòu jiàn shī zhǎn qiǎo jì， tā pài sǐ xíng fàn shǒu xiān chū zhèn， pái chéng sān xíng， bǎ jiàn fàng zài bó zǐ shàng， yī gè gè chén shù biǎo yǎn hòu， zì jǐng yú zhèn qián。 wú guó shì bīng bù zhī nà shì yī gè gè zuì fàn， jū rán kàn dé wàng liǎo shén， shǎ liǎo yǎn， yuè jūn chéng jī fā dòng chōng fēng， wú jūn cāng huáng bài tuì， hé lǘ yě shāng chóngshēn wáng。
　　
　　 hé lǘ qù shì hòu， yóu tài zǐ fūchāi jì chéng wáng wèi， sūn wǔ hé wǔ zǐ xū zhěng dùn jūn bèi， yǐ fǔ zuǒ fūchāi wán chéng bào chóu xuě chǐ dà yè。 gōng yuán qián 494 nián chūn tiān， gòu jiàn diào jí jūn duì cóng shuǐ shàng xiàng wú guó jìn fā， fū chā shuài 10 wàn jīng bīng yíng zhàn yú fū jiāo（ jīn jiāng sū wú xiàn xī nán tài hú biān）， zài sūn wǔ、 wǔ zǐ xū de cèhuà xià， wú jūn zài yè jiān bù zhì liǎo xǔ duō zhà bīng， fēn wéi liǎng yì， gāo jǔ huǒ bǎ， zhǐ jiàn zài hēi 'àn de yè mù zhōng huǒ guāng lián chéng yī piàn， xùn sù xiàng yuè jūn zhèn dì yí dòng， shā shēng zhèn tiān， yuè jūn jīng kǒng wàn zhuàng， jūn xīn dòng yáo， wú jūn chéng shì zǒng gōng， dà bài yuè jūn， gòu jiàn zài wú jūn de zhuī jī xià dài zhe 5000 míng jiá shì páo dào kuàijī shān（ jīn zhè jiāng shào xīng shì dōng nán） shàng de yī gè xiǎo chéng zhōng píng xiǎn dǐ kàng， yóu yú wú jūn tuán tuán bāo wéi， gòu jiàn zhǐ dé xiàng wú qū rǔ qiú hé， fūchāi bù tīng wǔ zǐ xū quàn zǔ， tóng yì liǎo gòu jiàn de qiú hé yào qiú。
　　
　　 wú guó de zhēng bà huó dòng zài nán fāng dì qū qǔ dé shèng lì hòu， biàn xiàng běi fāng zhōng yuán dì qū jìn bī， gōng yuán qián 485 nián， fūchāi lián hé lǔ guó， dà bài qí jūn。 gōng yuán qián 482 nián， fūchāi yòu shuài lǐng zhāoshù wàn jīng bīng， yóu shuǐ lù běi shàng， dào dá huáng chí（ jīn hé nán fēng qiū xiàn nán）， yǔ jìn、 lǔ děng zhū hóu guó jūn huì méng。 wú wáng fūchāi zài zhè cì méng huì shàng， yǐ qiáng dà de jūn shì lì liàng wéi hòu dùn， zhēng dé bà zhù de dì wèi。 sūn wǔ suī méi yòu zhí jiē cān jiā gōng qí qǔ shèng、 yǔ jìn zhēng bà liǎng shì， dàn zài cǐ qián sūn wǔ jīng xīn xùn liàn jūn duì hé zhì dìng jūn shì móu lüè， duì fūchāi jiàn lì bà yè yòu bù kě mǒ shā de jù dà gòng xiàn。
　　
　　 sī xiǎng yǐng xiǎng
　　
　　 qiǎo rán guī yǐn liú《 sūn zǐ》 sī xiǎng yǐng xiǎng 2500 nián
　　
　　 suí zhe wú guó bà yè de zhēng zhēng rì shàng， fūchāi jiàn jiàn zì yǐ wéi shì， bù nà zhōng yán。 wǔ zǐ xū rèn wéi： gòu jiàn bèi pò qiú hé， yī dìng hái huì xiǎng bàn fǎ dào yǐ hòu bào fù， gù bì xū chè dǐ miè diào yuè guó， jué bù néng gū xī jiān， liú xià hòu huàn。 dàn fūchāi tīng liǎo jiān chén de tiǎo bō， bù jǐn bù lǐ cǎi wǔ zǐ xū de kǔ jiàn， fǎn 'ér zhì zào jiè kǒu， bī qí zì jìn， shèn zhì mìng rén jiāng wǔ zǐ xū de shī tǐ zhuāng zài yī zhǐ pí dài lǐ， rēng dào jiāng zhōng， bù gěi 'ān zàng。 sūn wǔ shēn zhī“ fēi niǎo jué， liáng gōng cáng； hú tù jìn， zǒu gǒu pēng” de dào lǐ， duì wǔ zǐ xū cǎn sǐ de yī mù shí fēn hán xīn， yú shì biàn qiǎo rán guī yǐn， xī yǐng shēn shān， gēn jù zì jǐ xùn liàn jūn duì、 zhǐ huī zuò zhàn de jīng yàn， xiū dìng qí bīng fǎ 13 piān， shǐ qí gèng zhēn wán shàn。
　　
　　 shì qíng bù chū wǔ zǐ xū suǒ liào， yuè wáng gòu jiàn qū rǔ qiú hé hòu， wò xīn cháng dǎn， lì zhì bào fù， tā shí nián shēng jù， shí nián jiào xùn， shǐ yuè guó fù zú， yuè jūn jīng hàn。 gōng yuán qián 482 nián， yuè jūn chéng wú jūn zhù lì jù jí huáng chí yǔ zhōng yuán zhū hóu méng huì、 wú guó guó nèi bīng lì kōng xū zhī jì， fā bīng xí jī wú guó， gōng rù wú guó guó dū， wú guó zāo cǐ dòng nán， biàn yī jué bù zhèn， yóu shèng zhuǎn shuāi， yán zhì gōng yuán qián 473 nián， zhèng shì bèi yuè guó miè wáng， fūchāi kuì hèn jiāo jiā， zì wěn 'ér sǐ。 sūn wǔ suǒ mèng xiǎng de yóu wú wáng tǒng yī huá xià， yě jiù chéng wéi pào yǐng。
　　
　　 sūn wǔ de yī shēng， chú liǎo qí hè hè zhàn gōng yǐ wài， gèng zhù yào de shì tā gěi hòu rén liú xià liǎo bù shǎo zhēn guì de lùn bīng、 lùn zhèng de piān zhāng， qí zhōng yóu yǐ liú chuán xià lái de《 sūn zǐ bīng fǎ》 zuì zhù míng。 zhè duǎn duǎn de 13 piān 5000 zì， tǐ xiàn liǎo sūn wǔ wán zhěng de jūn shì sī xiǎng tǐ xì。
　　
　　 sūn wǔ de jūn shì sī xiǎng jù yòu pǔ sù de wéi wù lùn hé biàn zhèng fǎ guān diǎn。 tā qiáng diào zhàn zhēng de shèng fù bù qǔ jué yú guǐ shén， ér shì yǔ zhèng zhì qīng míng、 jīng jì yǐ zhǎn、 wài jiāo nǔ lì、 jūn shì shí lì、 zì rán tiáo jiàn zhū yīn sù yòu lián xì， yù cè zhàn zhēng shèng fù zhù yào jiù shì fēn xī yǐ shàng zhè xiē tiáo jiàn rú hé， zhè jiù tǐ xiàn liǎo tā pǔ sù de wéi wù lùn guān diǎn。 sūn wǔ bù jǐn xiāng xìn shì jiè shì kè guān cún zài de， ér qiě rèn wéi shì jiè shàng de shì wù dōuzài bù tíng dì yùn dòng biàn huà zhe， qiáng diào zài zhàn zhēng zhōng yìng jī jí chuàng zào tiáo jiàn， fā huī rén de zhù guān néng dòng xìng， cù chéng duì lì miàn cháo zhe yòu lì yú zì jǐ de fāng xiàng zhuǎn huà， biǎo míng sūn wǔ zhǎng wò liǎo shēng dòng huó pō de biàn zhèng fǎ。 zhèng shì yīn wéi sūn wǔ zài jūn shì kē xué zhè mén jù tǐ kē xué zhōng gài kuò hé zǒng jié chū liǎo yì cháng fēng fù、 duō fāng miàn de zhé xué dào lǐ， què lì liǎo tā zài chūn qiū mò qī sī xiǎng jiè zhōng yǔ kǒng zǐ、 lǎo zǐ de bìng liè dì wèi， bèi bìng chēng wéi chūn qiū mò qī sī xiǎng jiè shàng kōng de sān kē míng liàng de xīng tǐ。
　　
　　 sūn wǔ de jūn shì lǐ lùn bìng fēi méi yòu quē diǎn、 cuò wù de dōng xī， dàn yuǎn yuǎn chāo chū liǎo tóng shí dài de bīng fǎ zhù zuò， yě yǐ qí zhuó yuè de jiàn shí shēn shēn yǐng xiǎng liǎo hòu shì， shòu dào gǔ jīn zhōng wài jūn shì jiā de guǎng fàn tuī chóng。 lì rú： sūn wǔ zhù zhāng“ shèn zhàn”。 zài《 sūn zǐ bīng fǎ》 zhōng kāi zōng míng yì biàn zhǐ chū：“ zhàn zhēng shì guó jiā de dà shì， guān xì dào rén mín de shēng sǐ， shè jì de cún wáng， shì bù kě bù shèn zhòng yán jiū xī xīn kǎo lǜ de”。 sūn wǔ yòu jǐng gào guó jūn bù kě yīn fèn nù 'ér xīng bīng， jiàngshuài yě bù kě yīn nǎo huǒ 'ér jiāo zhàn， yī dìng yào zhān qián gù hòu， yǐ guó jiā lì yì wéi chǐ dù zuò chū jué cè。 lì rú， sūn wǔ tí chū liǎo“ zhī bǐ zhī jǐ， bǎi zhàn bù dài” zhè gè zhù míng lùn duàn， rèn wéi yī dìng yào duì zì jǐ de shí lì hé duì fāng de qíng kuàng liǎo rú zhǐ zhǎng， suí shí suí dì zhǎng wò duì fāng de dòng tài biàn huà， cǎi qǔ xiāng yìng de yìng biàn cuò shī， cái néng qǔ dé zhàn zhēng de shèng lì。 lì rú， sūn wǔ yòu tí chū liǎo jí zhōng yōu shì bīng lì dǎ jiān miè zhàn de zhù zhāng， rèn wéi bù guǎn dí wǒ zǒng tǐ lì liàng duì bǐ de qiáng ruò rú hé， yī dìng yào chuàng zào jī huì， zào chéng wǒ zài jú bù bīng lì shàng de yōu shì， yǐ shí gōng yī， yǐ zhòng jī guǎ， quán jiān dí fāng。…… zhè xiē guāng huī de jūn shì sī xiǎng hé jūn shì lùn duàn dū bèi shòu jūn shì jiā men de tuī chóng， sūn wǔ bèi gǔ jīn zhōng wài de jūn shì jiā yī zhì zūn chóng wéi“ bīng jiā zhī zǔ”。 zhàn guó shí dài de wú qǐ、 sūn bìn、 wèi liáo děng zhòng duō de jūn shì jiā tuī chóng sūn wǔ de jūn shì yì shù shǒu qū yī zhǐ。 sān guó shí zhù míng de zhèng zhì jiā、 jūn shì jiā cáo cāo shèng zàn《 sūn zǐ bīng fǎ》， tā qīn zì zhěng lǐ qián rén duì《 sūn zǐ bīng fǎ》 de yán jiū， zuò chéng jiǎn míng de“ lüè jiě”， wéi hòu rén xué xí yùn yòng《 sūn zǐ bīng fǎ》 tí gōng fāng biàn。 níng dài，《 sūn zǐ bīng fǎ》 zuò wéi《 wǔ jīng qī shū》 de dì yī bù， chéng wéi kē jǔ zhōng wǔ kē kǎo shì de lǐ lùn kē mù，《 sūn zǐ bīng fǎ》 cóng cǐ zài shè huì shàng dé dào guǎng fàn de liú chuán。 tóng shí，《 sūn zǐ bīng fǎ》 yě xiàng yuè nán、 cháo xiān、 rì běn、 yǐ sè liè nǎi zhì yīng、 dé、 é děng guó liú chuán。
　　
　　 jìn xiàn dài de zhàn zhēng shǐ yòng xǔ duō xīn shì wǔ qì， yǔ gǔ dài zhàn zhēng de tiáo jiàn dà bù xiāng tóng， dàn《 sūn zǐ bīng fǎ》 suǒ lùn shù de zhàn zhēng de jī běn yuán lǐ hé yuán zé dōuméi yòu yīn zhàn zhēng tiáo jiàn de gǎi biàn 'ér gǎi biàn， suǒ yǐ réng rán shòu dào jūn shì jiā men de pǔ biàn tuī chóng。 lǐng dǎo zhōng guó gé mìng qǔ dé shèng lì de máo zé dōng céng gāo dù píng jià shuō：“ sūn zǐ de guī lǜ， zhī bǐ zhī jǐ， bǎi zhàn bù dài， réng shì kē xué de zhēn lǐ。” zài 1990 nián de hǎi wān zhàn zhēng zhōng， měi guó jiāng jūn sī wǎ cí kē fū shǐ yòng zuì gǔ lǎo de《 sūn zǐ bīng fǎ》 zhōng“ zhòng jiāng zhì bīng” de yuán zé jí míng zhǒng móu lüè sī xiǎng lái qū dòng zhuāng bèi zhe zuì xiàn dài huà de zhàn zhēng wǔ qì qǔ dé liǎo zhàn zhēng de shèng lì， sī wǎ cí kē fū yě yóu cǐ bèi yù wéi“ jiāng xīng qí cái”。 yīng guó zhù míng zhàn lüè jiā lì dé 'ěr . hā tè zài《 sūn zǐ bīng fǎ》 yīng yì běn xù yán zhōng shuō：“ 2500 duō nián qián zhōng guó zhè wèi gǔ dài bīng fǎ jiā de sī xiǎng、 duì yú yán jiū hé shí dài de zhàn zhēng shì hěn yòu bāng zhù de。”
　　
　　 gǔ jīn zhōng wài de jūn shì jiā mendōu shǐ yòng qí zhōng lùn shù de jūn shì lǐ lùn lái zhǐ dǎo zhàn zhēng bù jǐn yùn yòng yú jūn shì lǐng yù， hái bèi tuī guǎng yùn yòng yú shè huì de gè gè lǐng yù， yóu qí zài qǐ yè jīng yíng guǎn lǐ zhōng dé dào liǎo guǎng fàn de yùn yòng。 sūn wǔ de jūn shì lǐ lùn yǔ qǐ yè guǎn lǐ suī rán huó dòng de lǐng yù bù tóng， dàn tā men què shí yòu xǔ duō xiāng sì zhī chù， shì yì， jìng zhēng jí zhàn zhēng。 rì běn qǐ yè jiā dà qiáo wǔ fū suǒ zhù《 bīng fǎ jīng yíng quán shū》 zhǐ chū：“ cǎi yòng zhōng guó de bīng fǎ sī xiǎng zhǐ dǎo qǐ yè jīng yíng guǎn mái， bǐ měi guó de qǐ yè guǎn lǐ fāng shì gèng hé lǐ、 gèng yòu xiào。” měi guó zhù míng jīng jì xué jiā huò jí cí zài《 qǐ yè guǎn lǐ》 yī shū zhōng zhǐ chū：《 sūn zǐ bīng fǎ》 yī shū zhōng“ jiē shì de xǔ duō yuán lǐ yuán zé， qì jīn yóu shǔ diān pū bù pò， réng yòu qí yùn yòng jià zhí”。 gǔ lǎo de bīng fǎ zài xiàn dài shè huì zhōng shǎn yào zháomí rén de guāng cǎi。 sūn wǔ suī fēi chū shēng wú dì， dàn yī shēng huó dòng shì zài wú dì。