zhōng guó dì yī bù yòu guān gū lèi de zhuān zhù。 nán sòng chén rén yù（ zì bì lóu， zhè jiāng tái zhōu xiān jū rén） zhuàn。 1245 nián chéng shū。 shū zhōng lùn shù liǎo zhè jiāng tái zhōu ( jīn lín hǎi xiàn ) suǒ chǎn 11 zhǒng gū（ hé xùn、 chóu gāo xùn、 lì ké xùn、 sōng xùn、 mài xùn、 wáng xùn、 huáng xùn、 zǐ xùn、 sì jì xùn、 é gāo xùn děng） de chǎn qū、 xìng wèi、 xíng zhuàng、 pǐn jí、 shēngzhǎng jí cǎi zhāi shí jiān。 shū hòu fù yòu dú jūn de jiě dú fāng fǎ： “ yǐ kǔ míng、 bái fán yún xīn shuǐ yān zhī。 ”

　　céng 'ān zhǐ yǔ《 hé pǔ》
　　
　　 chén sì dōng xiān shēng《 xìng yuán bǐ gēng lù》 zhōng《 quán zhōu lì shǐ shàng de kē jì chéng jiù zhǎn lǎn nèi róng jiǎn jiè》、 huáng lè dé xiān shēng《 quán zhōu kē jì shǐ huà》、 wáng hóng tāo xiān shēng《 wǎn cán jí》 zhōng《 liǎng sòng quán rén de nóng shū zhù zuò》， jūn jù mǎ duān lín《 wén xiàn tōng kǎo》 juàn 218《 jīng jí zhì》 jìzǎi， shuō zhuàn xiě《 hé pǔ》 de céng 'ān zhǐ wéi wēn líng（ quán zhōu） rén。 yī shuō céng 'ān zhǐ wéi jiāng xī tài hé xiàn rén。 céng 'ān zhǐ jiū wèihé dì rén？ cóng jiāng xī tài hé《 kuāng yuán céng shì zú pǔ》、《 yāng mǎ gē》 bēi de fā xiàn、《 hé pǔ》 de liú chuán yǔ fā xiàn kàn， céng 'ān zhǐ yìng wéi jiāng xī tài hé rén。
　　
　　 céng 'ān zhǐ（ 1048 － 1074 nián）， zì yí zhōng， hào tú lóng wēng。 xī níng（ 1068－ 1074 nián） jìn shì， cháng wéi péng zé lìng。 shào shèng chū（ 1094 nián） zhuàn《 hé pǔ》 5 juàn， jiè shào shuǐ dào de gè gè pǐn zhǒng、 tè zhēng、 zāi péi fāng fǎ děng。 tā shì zhōng guó dì yī bù shuǐ dào pǐn zhǒng zhuān zhì， zài zhōng guó nóng shǐ shàng zhàn yòu jí qí zhòng yào de dì wèi。 tā jiāng gāi shū xiàn gěi sū dōng pō。 sū dōng pō rèn wéi， gāi wén jì wēn yǎ， shì yì xiáng shí， xī bù pǔ nóng qì， gù wéi zhī fù《 yāng mǎ gē》 fù zhī。
　　
　　 zuì jìn zài jiāng xī tài hé xiàn fā xiàn de yī xiē wén wù， wéi kǎo zhèng céng 'ān zhǐ de shēng píng shì jì tí gōng liǎo zuǒ zhèng。
　　
　　 tài hé xiàn shí shān xiāng kuāng yuán cūn yòu《 kuāng yuán céng shì zú pǔ》， jìzǎi yòu céng 'ān zhǐ de shēng píng shì jì hé sū shì yǔ 'ān zhǐ de shū xìn jí yòu guān《 yāng mǎ gē》 bēi de mó kè hé liú chuán de bù fēn qíng kuàng。
　　
　　1983 nián tài hé xiàn zài wén wù pǔ chá zhōng zài shí shān xiāng kuāng yuán cūn céng shì cí táng zhōng fā xiàn《 yāng mǎ gē》 bēi， xiàn cáng tài hé xiàn bó wù guǎn。 bēi cháng 131 lí mǐ， kuān 33 lí mǐ， hòu 3 lí mǐ， xíng shū yīn kè。
　　
　　 céng 'ān zhǐ zhuàn《 hé pǔ》 hòu， céng jìn xiàn sū shì。 shì měi qí“ wén jì wēn yǎ， shì yì xiáng shí” rán xī bù pǔ nóng qì。 yīn cǐ zuò liǎo yī shǒu《 yāng mǎ gē》 zèng 'ān zhǐ fù《 hé pǔ》 zhī mò。
　　
　　 sū shì《 yāng mǎ gē》 yǐn yún：
　　
　　 guò lú líng， jiàn xuān dé láng céng jūn 'ān zhǐ， chū shǐ zuò《 hé pǔ》， wén jì wēn yǎ， shì yì xiáng shí， xī yòu suǒ quē， bù pǔ nóng qì yě。 yú xī yóu wǔ chāng， jiàn nóng fū jiē qí yāng mǎ。 yǐ yú zǎo wéi fù， yù qí huá， yǐ qiū tóng wéi bèi， yù qí qīng。 fù rú xiǎo zhōu mǎo qí shǒu wěi； bèi rú fù wǎ， yǐ biàn liǎng bì què yuè yú ní zhōng， xì shù qí shǒu yǐ fù yāng； rì xíng qiān qí， jiào zhī yǔ lǚ 'ér zuò zhě， láo yì xiāng jué yǐ。 shǐ jì：“ yǔ chéng sì zài， ní xíng chéng qiāo。” jiě zhě yuē：“ qiāo xíng rú jī， xíng ní shàng。” qǐ yāng mǎ zhī lèi yú？ nǎi zuò gē yǐ yí céng jūn fù《 hé pǔ》 zhī mò。 sū shì。
　　
　　 sū shì《 tí yāng mǎ gē hòu》 yún：“ wú cháng zài hú běi jiàn nóng fū yòng yāng mǎ xíng ní zhōng jí biàn， qīng lái jiāng xī zuò yāng mǎ gē yǐ jiào zhī。” sū shì jiàn céng 'ān zhǐ shì zài jiāng xī lú líng， jí céng 'ān zhǐ de gù xiāng。
　　
　　《 yāng mǎ gē》 bēi zài tài hé xiàn shí shān xiāng kuāng yuán cūn céng shì cí táng fā xiàn， jí céng 'ān zhǐ de gù xiāng fā xiàn。 guān yú《 yāng mǎ gē》 bēi de liú chuán， míng sān huá xiāo shàng rén《 yāng mǎ gē fù bá》 zài：“ sū wén zhōng gōng yǐ shào shèng jiá wù shòu níng yuǎn jūn jié dù shǐ， huì zhōu 'ān zhì。 liù yuè， dào jīng lú líng， zuò《 yāng mǎ gē》 yǐ zèng 'ān zhǐ gōng。 kè shí yú qīng dū guān。 hòu liù shí yú nián， gōng zhī qī shì sūn qìng dào zì mèng líng xǐ kuāng yuán。 dì jìn yú guān， yīn qǐng shí bǎn cáng yú jiā。” guāng xù《 jí 'ān fǔ zhì · jīn shí mù》 sū shì yāng mǎ gē tiáo zài：“ jīn qí shí yóu cún céng shì， zì gòng sān shí liù xíng …… qián shí sì xíng， hòu sān xíng xià fāng sǔn shù shí zì， mò nián yuè yì mó miè bù kě tuò。”（ yǐn měi lù：《 yāng mǎ gē》 bēi jí yāng mǎ de liú chuán，《 nóng yè kǎo gǔ》 1987 nián dì 1 qī） cǐ yì kě zhèng céng 'ān zhǐ wéi tài hé xiàn rén。
　　
　　 jù cáo shù jī： běi sòng nóng shū《 hé pǔ》 de bù fēn nèi róng zài jiāng xī tài hé xiàn fā xiàn（《 nóng yè kǎo gǔ》 1984 nián dì 1 qī） yún：《 hé pǔ》 sòng yuán míng yī zhí liú chuán yú shì， zhǐ shì zài míng dài mò qī， cái yān méi wú wén。 zhè cì suǒ jiàn《 hé pǔ》 yī shū de bù fēn nèi róng， shì céng 'ān zhǐ hòu yì（ qiān xǐ kuāng yuán cūn de zhī xì） xiū zhuàn zú pǔ shí de jié lù。…… kě yǐ què zhī， gāi shū zài tài hé xiāng jiān yī zhí liú chuán dào mín guó shí qī。
　　
　　 yǐ shàng wéi zhèng míng céng 'ān zhǐ shì jiāng xī tài hé rén tí gōng liǎo yòu lì de zuǒ zhèng。
　　
　　 rú guǒ shuō céng 'ān zhǐ wéi wēn líng（ quán zhōu） rén， tā xī níng（ 1068－ 1074 nián） jiān zhōng jìn shì， dàn zài《 mǐn shū》、《 bā mǐn tōng zhì》、 qián lóng《 quán zhōu fǔ zhì》、 dào guāng《 jìn jiāng xiàn zhì》 xuǎn jǔ zhì zhōng jūn chá wú cǐ rén。 rú guǒ shuō céng 'ān zhǐ wéi quán zhōu rén， qí zhù zuò《 hé pǔ》 jí sū shì《 yāng mǎ gē》 kěn dìng huì zài dì fāng wén xiàn zhōng jì lù xià lái， dàn qián lóng《 quán zhōu fǔ zhì》 juàn 74, yì wén zhì， dào guāng《 jìn jiāng xiàn zhì》 juàn 70 diǎn jí zhì、 juàn 71, jīn shí zhì jūn wú jìzǎi。
　　
　　 mǎ duān lín《 wén xiàn tōng kǎo》 juàn 218, jīng jí zhì shuō céng 'ān zhǐ wéi wēn líng rén， bù zhī hé jù？ huò zhě céng 'ān zhǐ jiā zú shì cóng quán zhōu yí jū jiāng xī。 □ lǐ yù kūn

　　《 fàn shèng zhī shū》 shì xī hàn wǎn qī de yī bù zhòng yào nóng xué zhù zuò， yī bān rèn wéi shì wǒ guó zuì zǎo de yī bù nóng shū。《 hàn shū ‧ yì wén zhì》 zhù lù zuò“《 fàn shèng zhī》 shí bā piān”，《 fàn shèng zhī shū》 shì hòu shì de tōng chēng。 zuò zhě fàn shèng zhī， hàn chéng dì shí rén， céng wéi yì láng， zài jīn shǎn xī guān zhōng píng yuán dì qū jiào mín gēngzhòng， huò dé fēng shōu。 gāi shū shì tā duì xī hàn huáng hé liú yù de nóng yè shēng chǎn jīng yàn hé cāo zuò jì shù de zǒng jié， zhù yào nèi róng bāo kuò gēng zuò de jī běn yuán zé、 bōzhòng rì qī de xuǎn zé、 zhǒng zǐ chǔlǐ、 gè bié zuò wù de zāi péi、 shōu huò、 liú zhǒng hé zhù cáng jì shù ﹑ qū zhǒng fǎ děng。 jiù xiàn cún wén zì lái kàn ﹐ yǐ duì gè bié zuò wù de zāi péi jì shù de jìzǎi jiào wéi xiáng xì。 zhè xiē zuò wù yòu hé﹑ shǔ﹑ mài﹑ dào﹑ bài﹑ dà dòu﹑ xiǎo dòu﹑ xǐ﹑ má﹑ guā﹑ hù﹑ yù﹑ sāng děng shí sān zhǒng。 qū zhǒng fǎ ( jí qū tián fǎ ) zài gāi shū zhōng zhàn yòu zhòng yào dì wèi。 cǐ wài， shū zhōng tí dào de sōu zhǒng fǎ﹑ gēng tián fǎ﹑ zhòngmài fǎ﹑ zhòngguā fǎ﹑ zhǒng hù fǎ﹑ suì xuǎn fǎ﹑ tiáojié dào tián shuǐ wēn fǎ﹑ sāng miáo jié qián fǎ děng， dōubù tóng chéng dù dì tǐ xiàn liǎo kē xué de jīng shén。
　　
　　 fàn shū zǎo yì， běi wèi jiǎ sī xié《 qí mín yào shù》 duō suǒ zhǐ yǐn。 qīng rén ji yì běn yǐ hóng yí suǒ ji wéi yōu。 jīn rén shí shēng hàn zhuàn yòu《 fàn shèng zhī shū jīn shì》﹑ wàn guó dǐng zhuàn yòu《 fàn shèng zhī shū ji shì》。
　　
　　 zuò zhě shì jì hé sī xiǎng
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 de zuò zhě fàn shèng zhī， zhèng shǐ zhōng méi yòu tā de chuán， gǔ jí zhōng yòu guān tā de shì jì de jìzǎi yě liáo liáo wú jǐ。 tā shì xī hàn mò nián rén，《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù shuō tā zài hàn chéng dì shí dāng guò yì láng。 zǔ jí zài shān dōng fàn shuǐ yī dài。《 guǎng yùn》 yún juàn 'èr fán dì 'èr shí jiǔ zài， fàn xìng“ chū dūn huáng、 jì běi 'èr wàng。 huáng fǔ mì yún： ‘ běn xìng fán shì， zāo qín luàn， bì dì yú fàn shuǐ， yīn gǎi yān。 hàn yòu fàn shèng zhī， zhuàn shū yán zhòngzhí zhī shì， zǐ ji wéi dūn huáng tài shǒu， zǐ sūn yīn jiā yān。 ’” fàn shuǐ shì jǐshuǐ de zhī liú， zài shān dōng cáo xiàn běi sì shí lǐ， yǔ dìng táo xiàn jiāo jiè。 fàn shèng zhī suī shì shān dōng rén， dàn zài lì shǐ shàng liú xià yìn jì de zhù yào huó dòng què shì zài xī hàn jīng shī dì qū zhǐ dǎo nóng yè shēng chǎn。《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù yuē；“ liú xiàng《 bié lù》 yún， shǐ jiào tián sān fǔ， yòu hǎo tián zhě shī zhī。 xǐ wéi yù shǐ。”《 jìn shū · shí huò zhì》 wèi：“ xī zhě qīng chē shǐ zhě [1] fàn shèng zhī dū sān fǔ zhòngmài， ér guān zhōng suì ráng。” tā zài zhè xiē huó dòng zhōng suǒ jī lěi de jīng yàn hé zī liào， shì zhuàn xiě nóng shū de jī chǔ； ér tā yě shì zhù yào kào《 fàn shèng zhī shū》 ér wén míng hòu shì de。
　　
　　 cóng xiàn cún yòu guān《 fàn shèng zhī shū》 de zī liào kàn， fàn shèng zhī jù yòu tū chū de zhòng nóng sī xiǎng。 tā shuō：“ shén nóng zhī jiào， suī yòu shí chéng tānɡ chí， dài jiá bǎi wàn， ér yòu wú sù zhě， fú néng shǒu yě。 fū gǔ bó shí tiān xià zhī mìng。” [2] bǎ liáng shí bù bó kàn zuò guó jì mín shēng de mìng mài suǒ xì， shì dāng shí yī xiē jìn bù sī xiǎng jiā de gòng shí； fàn shèng zhī de tè diǎn shì bǎ tuī guǎng xiān jìn de nóng yè kē xué jì shù zuò wéi fā zhǎn nóng yè shēng chǎn de zhòng yào tú jìng。 tā céng jīng biǎo zhāng yī míng yì míng de wèi wèi：“ wèi wèi qián shàng cán fǎ， jīn shàng nóng fǎ。 mín shì rén suǒ hū lüè， wèi wèi qín zhī， zhōng guó 'ài mín zhī zhì。” [3] zài zhè lǐ， tā bǎ tuī guǎng xiān jìn nóng yè kē jì， fā zhǎn nóng yè shēng chǎn tí gāo dào“ zhōng guó 'ài mín” de gāo dù。 kě yǐ shuō，《 fàn shèng zhī shū》 zhèng shì zài zhè zhǒng sī xiǎng de zhǐ dǎo xià xiě chéng de。
　　
　　
　　 bèi jǐng hé tiáo jiàn
　　
　　 chūn qiū zhàn guó shí qī， yǐ tiě qì hé niú gēng de tuī guǎng wéi zhù yào biāo zhì， wǒ guó de nóng yè shēng chǎn lì zài fā shēng liǎo yī gè fēi yuè。 dàn dāng shí de tiě nóng jù yǐ xiǎo xíng de jué、 chā、 chú zhī lèi wéi duō， tiě lí shù liàng hěn shǎo， ér qiě xíng zhì yuán shǐ， niú gēng de tuī guǎng hái shì hěn chū bù de。 cháng qī de zhàn zhēng yòu shǐ xīn de shēng chǎn lì suǒ bāo hán de néng liàng bù néng chōng fēn fā huī chū lái。 qín de tǒng yī běn lái gěi shēng chǎn lì de fā zhǎn chuàng zào liǎo yòu lì de tiáo jiàn， dàn qín cháo de kē méi bào liǎn， wú xiàn duódì shǐ yòng mín lì， yòu zào chéng liǎo shè huì shēng chǎn de pò huài。 liú bāng jié shù liǎo chǔ hàn xiāng zhēng de jú miàn， chóngxīn tǒng yī liǎo zhōng guó， shè huì jìn rù liǎo yī gè xiāng duì wěn dìng de shí qī。 hàn chū tǒng zhì zhě xī shōu liǎo wáng qín de jiào xùn， shí xíng liǎo“ xiū yǎng shēng xī” de zhèng cè， zhòng shì duì nóng yè shēng chǎn de bǎo hù hé quàn dǎo， shè huì jīng jì huò dé liǎo huī fù hé fā zhǎn。 dào liǎo hàn wǔ dì shí qī， shēng chǎn lì yòu shàng liǎo yī gè xīn de tái jiē， yǐ“ ǒu lí” de fā míng hé tuī guǎng wéi biāo zhì， tiě lí niú gēng zài huáng hé liú yù huò dé liǎo pǔ jí， bìng xiàng qí tā dì qū tuī guǎng kāi qù。 chūn qiū zhàn guó yǐ lái shēng chǎn lì yuè jìn suǒ yùn hán de néng liàng， zhì cǐ chōng fēn dì bèng fā chū lái， nóng yè shēng chǎn huò dé quán fāng wèi de fā zhǎn， shāng pǐn jīng jì yě chéng xiàn chū yī piàn fán róng。 nóng yè shēng chǎn lì de zhè zhǒng kōng qián de fā zhǎn， wéi nóng yè kē jì de fā zhǎn tí gōng liǎo xīn de jīng yàn hé xīn de jī chǔ。《 fàn shèng zhī shū》 zhèng shì zài zhè xīn de jī chǔ shàng duì xīn de jīng yàn suǒ zuò de xīn de zǒng jié。
　　
　　 zài zhàn guó qín hàn nóng yè jīng jì de fā zhǎn zhōng， guān zhōng dì qū chǔyú lǐng xiān de dì wèi。 shāng yàng biàn fǎ hòu， qín guó cháng qī shí xíng jiǎng lì gēng zhàn de zhèng cè， nóng yè jīng jì fā zhǎn hěn kuài， niú gēng yě bǐ guān dōng liù guó yòu jiào dà chéng dù de tuī guǎng， zhèng guó qú de jiàn chéng yòu dà dà jiā qiáng liǎo qín guó de jīng jì shí lì， diàn dìng liǎo qín tǒng yī liù guó de jī chǔ。 qín dì guó jiàn lì hòu， fù yì de zhòng fù zhù yào yā zài yuán shān dōng liù guó de tóu shàng， duì yuán qín guó běn tǔ de jīng jì zé cǎi qǔ liǎo bǎo hù zhèng cè， dà liàng de qiān mín yòu shǐ qín běn tǔ de rén lì zī yuán hé cái lì zī yuán huò dé bǔ chōng， yīn cǐ， zài shān dōng liù guó nóng yè jīng jì bīn yú bēng kuì de tóng shí， guān zhōng dì qū de jīng jì què xiāng duì wěn dìng hé yòu suǒ fā zhǎn； cóng 'ér zài chǔ hàn zhàn zhēng zhōng chéng wéi zhī chí liú bāng qǔ dé zhàn zhēng shèng lì de kě kào hòu fāng。 chóngxīn tǒng yī hòu de hàn dì guó， jì xù jiàn dū guān zhōng； guān zhōng yòu chéng wéi hàn cháo zhèng fǔ fā zhǎn nóng yè shēng chǎn lì de zhòng diǎn dì qū huò dé quán guó gè dì rén lì wù lì de zhī chí。 xī hàn shí qī， guān zhōng dì qū xīng jiàn liǎo yī xì liè dà xíng shuǐ lì gōng chéng， dōng mài de zhòngzhí yòu liǎo hěn dà fā zhǎn， zhào guò zǒng jié de“ ǒu lí” hé dài tián fǎ yě shì shǒu xiān zài guān zhōng dì qū tuī guǎng de。 guān zhōng chéng liǎo“ gāo rǎng wò yě qiān lǐ” de shǒu fù zhī qū。 jù sī mǎ qiān de gū jì，“ guān zhōng zhī dì [4]， yú tiān xià sān fēn zhī yī， ér rén zhòng bù guò shí sān； rán liàng qí fù， shí jū qí liù”（《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》）。 fàn shèng zhī zài zhè yī dì qū fù zé quàn nóng gōng zuò， shǐ tā zài jī huì jiē chù hé liǎo jiě dāng shí zuì xiān jìn de nóng yè shēng chǎn jì shù。
　　
　　 wǒ guó zì zhàn guó yǐ hòu， huáng hé liú yù jìn rù dà guī mó kāi fā de xīn jiē duàn， gēng dì dà wéi kuò zhǎn， gōu xù nóng tián zhú jiàn fèi qì， gān hàn yòu chéng wéi nóng yè shēng chǎn zhōng de zhù yào wēi xié。 zài fàn shèng zhī cóng shì quàn nóng huó dòng de guān zhōng dì qū， qíng kuàng gèng shì zhè yàng。 zhè lǐ jiàng shuǐ liàng bù duō， fēn bù yòu bù jūn yún， hàn lào jiāo tì fā shēng， yóu yǐ hàn de wēi xié zuì dà。 guàn gài gōng chéng suī yòu jiào dà fā zhǎn， dàn hàn dì bì jìng shì dà duō shù， xū yào jìn kě néng dì jiē nà hé bǎo chí tiān rán de jiàng shuǐ， bāo kuò měi nián xī běi jì fēng sòng lái de dōng xuě。 zǒng zhī， zhè shì yī gè diǎn xíng de hàn nóng qū； zhè zhǒng zì rán tiáo jiàn zài hěn dà chéng dù shàng zhì yuē zhe nóng yè jì shù fā zhǎn de fāng xiàng。
　　
　　 fàn shèng zhī shēng huó de shí dài， hái xiàng nóng yè shēng chǎn hé nóng yè kē jì tí chū liǎo yī xiē xīn de wèn tí hé xīn de yào qiú。 yī shì rén kǒu de xùn sù zēng jiā。 jù《 hàn shū · dì lǐ zhì》 suǒ zài， hàn píng dì nián jiān zài jí mín hù wéi yī qiān 'èr bǎi duō wàn， kǒu shù wéi wǔ qiān jiǔ bǎi duō wàn， zhè shì hàn dài rén kǒu de zuì gāo fēng。 duì liáng shí de xū qiú liàng yě yīn cǐ yuè lái yuè dà。 èr shì xī hàn zhōng qī yǐ hòu， tǔ dì jiān bìng rì yì fā zhǎn， dà liàng nóng mín sàng shī tǔ dì， shè huì shàng chū xiàn yán zhòng de liú mín wèn tí。 chéng dì shí， suī rán“ tiān xià wú bīng gé zhī shì， hào wéi 'ān lè”（《 hàn shū · shí huò zhì》）， dàn gèng dà de shè huì wēi jī yě zài yùn niàng zhī zhōng。 hàn cháo tǒng zhì zhě miàn lín yī gè rú hé 'ān zhì wú dì huò shǎo dì nóng mín， wěn dìng hé fā zhǎn nóng yè shēng chǎn de wèn tí。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 jiù shì zài shàng shù shè huì bèi jǐng xià chū xiàn de， zhè xiē bèi jǐng zài《 fàn shèng zhī shū》 zhōng dū liú xià liǎo yìn jì。
　　
　　
　　 liú chuán hé shī yì
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 yuán míng shì《 fàn shèng zhī shí bā piān》（《 hàn shū · yì wén zhì》 nóng jiā lèi），《 fàn shèng zhī shū》 yī míng shǐ jiàn yú《 suí shū · jīng jí zhì》， hòu lái chéng wéi gāi shū de tōng chēng。
　　
　　 gāi shū zài hàn dài yǐ yōng yòu chóng gāo de shēng yù； lǚ lǚ wéi xué zhě suǒ yǐn shù。 rú dōng hàn zhù míng xué zhě zhèng xuán zhù《 zhōu lǐ · dì guān · cǎo rén》 yún：“ tǔ huà zhī fǎ， huà zhī shǐ měi， ruò fàn shèng zhī shù yě。” táng jiǎ gōng yàn shū yún：“ hàn shí nóng shū shù jiā， fàn shèng（ zhī） wéi shàng。” zhèng xuán zhù《 lǐ jì · yuè lìng》 mèng chūn zhī yuè“ cǎo mù méng dòng” yòu yún：“ cǐ yáng qì zhēng dá， kě gēng zhī hòu yě。《 nóng shū》 yuē：‘ tǔ cháng mào jué， chén gēn kě bá， gēng zhě jí fā。’” kǒng yíng dá shū wèi：“ zhèng suǒ yǐn《 nóng shū》， xiān shī yǐ wéi《 fàn shèng zhī shū》 yě。” qí shuō shì。
　　
　　 dōng hàn shí qī lìng yī wèi zhù míng xué zhě cuī shí zài qí suǒ zhù《 sì mín yuè lìng》 zhōng yì yǐ《 fàn shèng zhī shū》 wéi qí zhòng yào yǐ jù。 cí bǎ《 sì mín yuè lìng》 měi yuè tǔ rǎng gēng zuò 'ān pái yǔ《 fàn shèng zhī shū》 de yòu guān jìzǎi biǎo [5] liè rú xià， yǐ biàn bǐ jiào：
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 hé《 sì mín yuè lìng》 guān yú tǔ rǎng gēng zuò de jìzǎi
　　
　　《 sì mín yuè lìng》
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》
　　
　　 zhēngyuè
　　
　　 yǔ shuǐ zhōng， dì qì shàng téng， tǔ cháng mào jué（ nóng shū yuē： zhuó yī chǐ 'èr cùn， jué mái yú dì， lìng chū dì 'èr cùn， zhēngyuè bīng shì， tǔ fén qǐ méi jué yě） chén gēn kě bá， jí zī qiáng tǔ hēi lú zhī tián。
　　
　　 chūn dì qì tōng， kě gēng jiān yìng qiáng dì hēi lú tǔ。
　　
　　 chūn hòu dì qì tōng： zhuó jué mù， cháng chǐ 'èr cùn， mái chǐ jiàn qí 'èr cùn； lì chūn hòu， tǔ kuài sàn， shàng méi jué， chén gēn kě bá。 cǐ shí。…… yǐ shí gēng， yī 'ér dāng sì……
　　
　　 èr yuè
　　
　　 yīn dòng bì shì， kě zī měi tián、 huǎn tǔ jí hé zhǔ xiǎo chù（ quàn nóng shǐ zhě fàn shèng zhī fǎ）。
　　
　　 sān yuè
　　
　　 xìng huā shèng， kě zī shā、 bái、 qīng tǔ zhī tián（ fàn shèng zhī yuē：“ xìng huā rú shū， kě gēng bái shā yě。”）。
　　
　　 xìng shǐ huá róng， zhé gēng qīng tǔ ruò tǔ。
　　
　　 wǔ yuè
　　
　　 kě zī mài tián。
　　
　　 fán mài tián， cháng yǐ wǔ yuè gēng， liù yuè， zài gēng。 qī yuè wù gēng！ jǐn mó píng yǐ dài shí。
　　
　　 liù yuè
　　
　　 kě zī mài tián。
　　
　　 qī yuè
　　
　　 zī mài tián。 [6]
　　
　　 yǐ shàng zī liào， chú“ qī yuè zī mài tián” kě cún yí wài， qí yú kě yǐ shuō shì quán bù yuán yú《 fàn shū》。 qí zhōng“ èr yuè： yīn dòng bì shì， kě zī měi tián huǎn tǔ jí hé zhǔ xiǎo chù（ quàn nóng shǐ zhě fàn shèng zhī fǎ）” yī jié， suī bù yī dìng shì《 fàn shū》 yuán wén， dàn kěn dìng yuán yú《 fàn shū》； sān yuè yǐn fàn shèng zhī“ xìng huā rú shū， kě gēng bái shā yě” yī yǔ yě kě néng shì《 fàn shèng zhī shū》 de yì wén。 zhè xiē dōukě bǔ chōng jīn rén suǒ ji《 fàn shèng zhī shū》 zhī bù zú。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 zài wèi jìn nán běi cháo shí qī réng rán bèi shòu zhòng shì。 rú běi cháo xiāo dà huán yún：“ huò shū xún fàn shì zhī shū。”（《 běi shǐ》 juàn 29《 xiāo dà huán chuán》） jiǎ sī xié xiě zuò《 qí mín yào shù》， yě dà liàng yǐn yòng《 fàn shèng zhī shū》 de cái liào； wǒ men jīn tiān suǒ néng kàn dào de《 fàn shèng zhī shū》 de yì wén， zhù yào jiù shì《 qí mín yào shù》 bǎo cún xià lái de。
　　
　　 suí táng shí qī， gāi shū réng zài liú chuán。《 suí shū · jīng jí zhì》、《 jiù táng shū · jīng jí zhì》、《 xīn táng shū · yì wén zhì》 dōuyòu zhù lù。 táng dài hé běi sòng chū nián de yī xiē lèi shū， rú《 běi táng shū chāo》、《 yì wén lèi jù》、《 chū xué jì》、《 tài píng yù lǎn》、《 shì lèi fù》 děng， duì tā duō suǒ zhēng yǐn。 dà gài sòng rén zōng shí qī kāi shǐ liú xíng jiàn shǎo， cǐ shí chéng shū de《 chóng wén zǒng mù》 wèi jiàn zhù lù。 hòu lái zhù míng de sī jiā mù lù rú cháo gōng wǔ de《 jùn zhāi dú shū zhì》、 chén zhèn sūn de《 zhí jùn shū lù jiě tí》 dū wèi zài cǐ shū， jǐn 'ǒu jiàn yú zhèng qiáo de《 tōng zhì》。 sòng yǐ hòu de guān sī mù lù zài yě méi yòu tí dào《 fàn shèng zhī shū》。 kàn lái cǐ shū shì zài liǎng sòng zhī jì wáng yì de。 [7]
　　
　　
　　 ji yì yǔ zhěng lǐ yán jiū
　　
　　 shí jiǔ shì jì qián bàn qī， chū xiàn liǎo《 fàn shèng zhī shū》 de sān zhǒng ji yì běn： yī shì hóng yí xuān ji lù de《 fàn shèng zhī shū》 èr juàn， biān zài tā 1811 nián suǒ kè de《 jīng diǎn jí lín》 zhōng； èr shì sòng bǎo chún 1919 nián ji lù de《 hàn fàn shèng zhī yí shū》： sān shì mǎ guó hàn ji lù de《 fàn shèng zhī shū》 èr juàn， biān kān zài tā de《 yù hán shān fáng ji yì shū》 zhōng， shí jiān dà yuē shì shí jiǔ shì jì qián bàn qī zhī mò。 tā men de cái liào lái yuán zhù yào shì《 qí mín yào shù》， ér suǒ gēn jù de shì bù hǎo de bǎn běn， gù wèn tí jiào duō。 qí zhōng hóng、 mǎ 'èr shì suǒ ji jiào hǎo， sòng shì suǒ ji zuì chā。 [8]
　　
　　 zhōng huá rén mín gòng hé guó jiàn lì yǐ hòu， zǔ guó nóng yè yí chǎn de zhěng lǐ yán jiū shòu dào kōng qián de zhòng shì， yī xiē xué zhě zhì lì yú yùn yòng xiàn dài kē xué zhī shí zhěng lǐ hé yán jiū《 fàn shèng zhī shū》， duì《 fàn shèng zhī shū》 jìn xíng chóngxīn de ji yì hé jiàodìng， qí zhōng zuì zhòng yào de chéng guǒ shì shí shēng hàn de《 fàn shèng zhī shū jīn shì》（ kē xué chū bǎn shè， 1956 nián chū bǎn） hé wàn guó dǐng de《 fàn shèng zhī shū ji shì》（ zhōng huá shū jú， 1957 nián chū bǎn； nóng yè chū bǎn shè， 1980 nián xīn 'èr bǎn）。
　　
　　 shí shēng hàn de《 fàn shèng zhī shū jīn shì》 gòng ji dé sān qiān wǔ bǎi yú zì， fēn zuò 101 tiáo， àn zhào 1、 gēng zuò， 2、 xuǎn zé bōzhòng rì qī， 3、 chǔlǐ gǔ wù zhǒng zǐ、 4、 gè bié zuò wù zāi péi jì shù， 5、 shōu huò， 6、 liú zhǒng jí zhù cáng， 7、“ qū zhǒng fǎ” de cì xù chóngxīn biān cì。 měi tiáo xiān liè zhèng wén， cì liè xiàn dài kǒu yǔ de“ shì wén”， bìng fù yǐ xiào jì hé zhù shì。 zài“ zhèng wén hé jīn shì” zhī hòu， shì zǒng tǐ yán jiū de《 〈 fàn shèng zhī shū 〉 dǐ fēn xī》 yī wén。 gāi shū de yīng yì běn 1959 nián yóu kē xué chū bǎn shè chū bǎn。
　　
　　 wàn guó dǐng de《 fàn shèng zhī shū ji shì》 ji dé yuán wén 3696 zì。 tā cān zhào《 qí mín yào shù》， bǎ《 fàn shū》 yuán wén fēn wéi 18 jié： 1、 gēng tián， 2、 shōu zhǒng， 3、 sōu zhǒng fǎ， 4、 qū tián fǎ， 5、 hé， 6、 shǔ， 7、 mài， 8、 dào， 9、 bài， 10、 dà dòu， 11、 xiǎo dòu， 12、 xǐ， 13、 má， 14、 guā， 15、 hù， 16、 yù， 17、 sāng， 18、 zá xiàng。 měi jié yòu bāo kuò sān gè bù fēn， yī shì zhèng wén， bìng fù yǐ jiàokān jì hé zhù shì， èr shì yì wén， sān shì tǎo lùn， shēn rù tàn tǎo《 fàn shèng zhī shū》 zhōng de yòu guān wèn tí。
　　
　　 zhè liǎng gè ji shì běn de tè diǎn， yī shì zhù yì xuǎn yòng shàn běn， bìng zuò liǎo bǐ jiào rèn zhēn de jiàodìng， yīn 'ér bǐ qián rén de ji běn wán shàn hé jīng shěn dé duō； èr shì bǎ ji yì zhěng lǐ hé yán jiū xiāng jié hé， bìng lì tú yùn yòng xiàn dài nóng yè kē xué zhī shí duì《 fàn shèng zhī shū》 jìn xíng xīn de chǎn fā。 zhè liǎng běn shū wéi hòu rén duì《 fàn shèng zhī shū》 de jìn yī bù yán jiū diàn dìng liǎo jī ? ５ jiǎo chá yù zuó chā ぶ luó fǎng chén yóu mù xiū tóu yīng xié huáng ?
　　 guó wài yòu xiē xué zhě， yóu qí shì dōng lín rì běn de xué zhě， yě zhì lì yú《 fàn shèng zhī shū》 de yì jiè hé yán jiū。 tián dǎo xiù fū、 zhì tián róng zǐ gēn jù shí shēng hàn de xiào shì běn fān yì liǎo《 fàn shèng zhī shū》， 1992 nián yóu nóng wén róng xié chū bǎn。 rì běn xué zhě duì《 fàn shèng zhī shū》 de yán jiū zé zhù yào jí zhōng zài dài tián fǎ hé qū tián fǎ de wèn tí shàng。 [9]　
　　
　　
　　 nèi róng xiáng jiě
　　
　　 xiàn cún《 fàn shèng zhī shū》 de zhù yào nèi róng：
　　
　　 cóng shí shēng hàn hé wàn guó dǐng de ji lù de《 fàn shèng zhī shū》 zī liào kàn， xiàn cún《 fàn shèng zhī shū》 de nèi róng zhù yào bāo kuò yǐ xià sān gè bù fēn：
　　
　　 dì yī bù fēn， gēng zuò zāi péi tōng lùn。 [10]《 fàn shèng zhī shū》 shǒu xiān tí chū liǎo gēng zuò zāi péi de zǒng yuán zé：“ fán gēng zhī běn， zài yú qù shí， hé tǔ， wù fèn zé， zǎo chú zǎo huò” [11]；“ dé shí zhī hé， shì dì zhī yí， tián suī bó 'è， shōu kě mǔ shí shí。” [12] rán hòu fēn bié lùn shù liǎo tǔ rǎng gēng zuò de yuán zé hé zhǒng zǐ chǔlǐ de fāng fǎ。 qián zhě， zhuózhòng chǎn shù liǎo tǔ rǎng gēng zuò de shí jī hé fāng fǎ， cóng zhèng fǎn liǎng gè fāng miàn fǎn fù shuō míng zhèng què zhǎng wò shì yí de tǔ rǎng gēng zuò shí jī de zhòng yào xìng。 hòu zhě bāo kuò zuò wù zhǒng zǐ de xuǎn zé、 bǎo cáng hé chǔlǐ； ér zhuózhòng jiè shào liǎo yī zhǒng tè shū de zhǒng zǐ chǔlǐ fāng fǎ ── sōu zhǒng fǎ。 cǐ wài hái shè jí bōzhòng rì qī de xuǎn zé děng。 [13]
　　
　　 dì 'èr bù fēn， zuò wù zāi péi fēn lùn。 [14] fēn bié jiè shào liǎo hé、 shǔ、 mài、 dào、 bài、 dà dòu、 xiǎo dòu、 xǐ、 má、 guā、 hù、 yù、 sāng děng 13 zuò wù de zāi péi fāng fǎ， nèi róng shè jí gēng zuò、 bōzhòng、 zhōng gēng、 shī féi、 guàn gài、 zhí wù bǎo hù、 shōu huò děng shēng chǎn huán jié。
　　
　　 dì sān bù fēn， tè shū zuò wù gāo chǎn zāi péi fǎ── qū tián fǎ。 [15] zhè shì《 fàn shèng zhī shū》 zhōng fēi cháng tū chū de yī gè bù fēn，《 fàn shèng zhī shū》 xiàn cún de sān qiān duō zì zhōng， yòu guān qū zhǒng fǎ de wén zì， duō dá yī qiān duō zì； ér qiě zài hòu shì de nóng shū hé lèi shū zhōng duō bèi zhēng yǐn。
　　
　　
　　 chéng jiù hé dì wèi
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 yuán lái fēn shí bā piān， zài《 hàn shū · yì wén zhì》 suǒ zhù lù de jiǔ zhǒng nóng jiā zhù zuò zhōng， tā de piān shù jǐn cì yú“《 shén nóng》 èr shí piān”。 xiàn cún《 fàn shèng zhī shū》 de yǐ shàng nèi róng， jǐn jǐn shì yuán shū de yī bù fēn， yǐ zhì yī xiǎo bù fēn。 dàn jǐn cóng zhè yī xiǎo bù fènnèi róng yǐ jīng kě yǐ kàn chū， tā suǒ fǎn yìng nóng yè kē xué jì shù， yǔ qián dài nóng shū xiāng bǐ， dá dào yī gè xīn de shuǐ píng。
　　
　　 zài《 fàn shèng zhī shū》 zhī qián zuì yòu dài biǎo xìng de nóng xué wén xiàn shì《 lǚ shì chūn qiū · rèn dì》 děng sān piān。《 fàn shèng zhī shū》 suǒ tí chū de“ fán gēng zhī běn， zài yú qù shí， hé tǔ， wù fèn、 zé， zǎo chú， zǎo huò” de gēng zuò zāi péi zǒng yuán zé， bāo kuò liǎo“ qù shí”、“ hé tǔ”、“ wù fèn”、“ wù zé”、“ zǎo chú”、“ zǎo huò” děng liù gè jì shù huán jié， bù dàn bǎ《 rèn dì》 děng sān piān de jīng huá dū gài kuò liǎo jìn qù， ér qiě bāo hán liǎo gèng wéi fēng fù hé shēn kè de nèi róng。
　　
　　 rú zhōng guó chuán tǒng nóng xué yī guàn zhòng shì duì nóng shí de zhǎng wò，《 fàn shèng zhī shū》 gài kuò wéi“ qù shí” de yuán zé。《 shěn shí》 piān zhǐ tán dào“ dé shí zhī jià” hé“ shī shí zhī jià” de lì hài duì bǐ，《 fàn shèng zhī shū》 zé jù tǐ lùn shù liǎo gēng zuò、 bōzhòng、 zhōng gēng、 shī féi、 shōu huò děng gè xiàng nóng huó shì qī de zhǎng wò。 jiù tǔ rǎng gēng zuò de shì qī 'ér lùn， bù dàn yòu shí lìng de yào qiú、 wù hòu de biāo zhì， ér qiě yòu yòng mù jué cè hòu de jù tǐ fāng fǎ。
　　
　　 guān yú tǔ rǎng gēng zuò，《 lǚ shì chūn qiū · rèn dì》 tí chū：“ fán gēng zhī dà fāng： lì zhě yù róu， róu zhě yù lì； xī zhě yù láo， láo zhě yù xī； jí zhě yù féi， féi zhě yù jí； jí zhě yù huǎn， huǎn zhě yù jí； shī zhě yù zào， zào zhě yù shī。”《 fàn shèng zhī shū》 yòng“ hé tǔ” liǎng gè zì jìn xíng gài kuò， bù dàn jìn dé qí jīng suǐ， ér qiě tí gāo liǎo yī bù。《 fàn shèng zhī shū》 hái zǒng jié liǎo“ qiáng tǔ 'ér ruò zhī”，“ ruò tǔ 'ér qiáng zhī” děng jù tǐ de gēng zuò jì shù， bǎ《 rèn dì》《 biàn tǔ》 zhū piān“ shēn gēng shú yōu” jì shù fā zhǎn wéi“ gēng、 mó、 lìn” xiāng jié hé de zhǎn xīn tǐ xì， ér yáng qì liǎo quǎn mǔ jié gòu de xíng shì， shǐ běi fāng hàn dì gēng zuò jì shù jìn rù yī gè xīn de jiē duàn。
　　
　　《 rèn dì》 zhū piān méi yòu tán dào shī féi hé guàn gài， zhàn guó shí qí tā wén xiàn yòu tán dào shī féi hé guàn gài de， dàn hěn shǎo shè jí shī féi hé guàn gài de jù tǐ jì shù； ér《 fàn shèng zhī shū》 bù dàn bǎ shī féi hé guàn gài zuò wéi gēng zuò zāi péi de jī běn cuò shī zhī yī， ér qiě jì shù liǎo shī féi hé guàn gài de jù tǐ jì shù。《 fàn shèng zhī shū》 tí chū de“ wù fèn、 zé” de jì shù yuán zé， shì zhǐ jìn lì bǎo chí tǔ rǎng de féi wò hé shī rùn， bāo kuò liǎo guàn gài hé shī féi， dàn bù xiàn yú guàn gài hé shī féi。 shì shí shàng，《 fàn shèng zhī shū》 gèng zhòng shì tōng guò jīng xì gēng zuò de cuò shī， qiān fāng bǎi jì shǐ tǔ rǎng jiē nà kě néng jiē nà de yī qiē jiàng shuǐ（ bāo kuò jiàng yǔ hé jiàng xuě）， bìng jiǎn shǎo zì rán zhēng fā， yǐ bǎo zhèng zuò wù shēngzhǎng duì shuǐfèn de xū yào。 yǔ《 rèn dì》 zhū piān zhòng diǎn jiǎng nóng tián de pái lào xǐ jiǎn bù tóng，《 fàn shèng zhī shū》 nóng yè jì shù de zhōng xīn huán jié shì fáng hàn bǎo shāng。
　　
　　 zhōng guó gǔ dài nóng yè yòu shí xíng zhōng gēng de yōu jiǔ chuán tǒng，《 fàn shèng zhī shū》 jì chéng liǎo zhè yī chuán tǒng， bìng dì yī cì míng què bǎ“ zǎo chú” zuò wéi gēng zuò zāi péi de jī běn yuán zé zhī yī。“ zǎo chú” de mùdì， yī fāng miàn shì xiāo miè zá cǎo， fáng zhǐ《 lǚ shì chūn qiū · biàn tǔ》 suǒ shuō de“ cǎo qiè”； lìng yī fāng miàn shì qiē duàn tǔ rǎng biǎo céng de máo xì guǎn， yǐ jiǎn shǎo tǔ rǎng shuǐ fēn de zhēng fā， shì“ hé tǔ” hé bǎo“ zé” de shǒu duàn zhī yī。
　　
　　“ zǎo huò”， shì zhǐ jí shí xùn sù dì jìn xíng shōu huò：“ huò bù kě bù sù， cháng yǐ jí jí wéi wù。 máng zhāng yè huáng， jí huò zhī wú yí。” zhè yě shì duì yī zhǒng yòu yōu jiǔ lì shǐ de jì shù chuán tǒng de xīn gài kuò。
　　
　　 yǐ shàng gè xiàng jì shù yuán zé shì xiāng hù lián xì、 mì bù kě fēn de； guàn chè qí zhōng de yī gēn hóng xiàn jiù shì“ sān cái” lǐ lùn。“ qù shí” jiù shì zhǎng wò“ tiān shí”， tā tǐ xiàn zài gēng zuò、 bōzhòng、 shī féi、 guàn gài、 shōu huò děng gè gè huán jié zhōng。“ hé tǔ” jiù shì wéi zuò wù shēngzhǎng chuàng zào yī gè jié gòu liáng hǎo、 shuǐfèn、 wēn dù děng gè zhǒng tiáo jiàn xiāng hù xié diào tǔ rǎng huán jìng， yǐ chōng fēn fā huī“ dì lì”，“ qù sh픓 wù fèn zé” dōushì tā de shǒu duàn zhī yī。 ér wú lùn“ qù sh픓 hé tǔ” huò“ wù fèn z锓 zǎo chú zǎo huò”， dū yǐ fā huī rén de zhù guān néng dòng xìng wéi qián tí。 kě yǐ shuō《 fàn shèng zhī shū》 de“ gēng zhī běn” zhèng shì“ sān cái” lǐ lùn zài gēng zuò zāi péi fāng miàn de jù tǐ huà。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 bù dàn zhòng shì duì nóng yè huán jìng de shì yìng yǔ gǎi zào， ér qiě zhuólì yú nóng yè shēng wù zì shēn de shēng chǎn néng lì de tí gāo。 yě jiù shì shuō， zài“ sān cái” lǐ lùn de tǐ xì zhōng， bù dàn zhù yì“ tiān、 dì、 rén” de yīn sù， ér qiě zhù yì“ jià” de yīn sù。 zài《 fàn shèng zhī shū》 zuò wù zāi péi tōng lùn bù fēn zhōng， dì yī cì jì shù liǎo suì xuǎn de jì shù， zuò wù zhǒng zǐ bǎo cáng de jì shù， bìng qiě xiáng xì jiè shào liǎo yòng gǔ zhī、 fèn zhī bàn zhǒng， yǐ tí gāo zhǒng zǐ shēng huó néng lì de fāng fǎ。 zài zuò wù zāi péi fēn lùn bù fēn zhōng， tí gāo zuò wù shēng chǎn néng lì de shēng wù jì shù cuò shī gèng shì lǚjiànbùxiǎn。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 bù dàn tí chū liǎo zuò wù zāi péi de zǒng de yuán zé， ér qiě bǎ zhè xiē yuán zé guàn chè dào gè zhǒng jù tǐ zuò wù de zāi péi zhōng qù。。 rú guǒ shuō，《 lǚ shì chūn qiū · rèn dì》 děng sān piān shì zuò wù zāi péi tōng lùn， nà me，《 fàn shèng zhī shū》 yǐ jīng bāo kuò liǎo zuò wù zāi péi de tōng lùn hé gè lùn liǎo。《 fàn shèng zhī shū》 lùn jí de zuò wù yòu： liáng shí lèi de hé（ gǔ zǐ）、 shǔ、 sù mài（ dōng xiǎo mài）、 xuán mài（ chūn xiǎo mài）、 shuǐ dào、 xiǎo dòu、 dà dòu、 má（ dà má）， yóu liào lèi de hú má（ zhī má）、 rěn（ yóu sū zǐ）， xiān wéi lèi de xǐ（ xióng zhū dà má）， shū cài lèi de guā、 hù， yǐ jí yù、 bài、 sāng děng。 zhè xiē zuò wù de zāi péi fāng fǎ， jī běn shàng dōushì dì yī cì jiàn yú wén xiàn jìzǎi de， qí zhōng bāo hán liǎo xǔ duō zhòng yào de nóng yè kē jì chéng jiù。 lì rú， zài xiān qín shí dài yǐ jīng guān chá dào dà dòu gēn liú de jī chǔ shàng， zhǐ chū dà dòu zì shēn jù yòu féi lì──“ dòu yòu gāo”， bìng cóng 'ér tí chū duì dòu lèi de zhōng gēng yīnggāi yòu suǒ jié zhì de jì shù yuán zé。 zài shū cài zāi péi fāng miàn， dì yī cì jìzǎi liǎo hù de kào jiē hé guā、 xiè、 xiǎo dòu zhī jiān jiànzuò tào zhǒng de jì shù。 zài shuǐ dào zāi péi fāng miàn， dì yī cì jìzǎi liǎo tōng guò yán cháng huò suō duǎn shuǐ dào lái diào jié dào tián shuǐ wēn de jì shù děng。《 fàn shèng zhī shū》 duì dōng xiǎo mài zāi péi jì shù de lùn shù yóu xiáng， zhè hé fàn shèng zhī céng jīng zài guān zhōng tuī guǎng dōng xiǎo mài de jīng lì yòu guān。 xiǎo mài shì yuán chǎn yú xī yà dōng yǔ qū de yuè nián shēng zuò wù， bìng bù shì yìng huáng hé liú yù dōng chūn yǔ xuě xiāng duì xī quē de zì rán tiáo jiàn； dàn zhōng guó chuán tǒng zuò wù shì chūn zhǒng qiū shōu de yī nián shēng zuò wù， dōng mài de shōu huò zhèng zhí qīng huáng bù jiē shí qī， yòu“ xù jué jì fá” zhī gōng， yòu wéi shè huì suǒ pò qiē xū yào。 wǒ guó gǔ dài rén mín wèile tuī guǎng dōng mài zhòngzhí， kè fú liǎo chóngchóng kùn nán。 cóng《 fàn shèng zhī shū》 kàn， yǐ jīng xíng chéng liǎo shì yìng huáng hé liú yù zhōng yóu xiāng duì gān hàn de zì rán tiáo jiàn de yī xì liè dōng mài zāi péi jì shù cuò shī。 lì rú jí zǎo xià gēng， suì xuǎn yù zhǒng， shì shí bōzhòng， zì zhǒng kàng hàn， qiū tiān jí mài yōng gēn， dōng tiān yā xuě bǎo shāng děng děng。 zhū rú cǐ lèi de jì shù chéng jiù hái kě yǐ jǔ chū bù shǎo。 zhè xiē gè bié zuò wù zāi péi jì shù， guàn chè liǎo yīn shí、 yīn dì、 yīn wù zhì yí de jīng shén。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 hái dì yī cì jìzǎi liǎo qū tián fǎ。 zhè shì shǎo zhǒng duō shōu、 kàng hàn gāo chǎn de zōng hé xìng jì shù。 qí tè diǎn shì bǎ nóng tián zuò chéng ruò gān kuān fú huò fāng xíng xiǎo qū， cǎi qǔ shēn fān zuò qū、 jí zhōng shī féi、 děng jù diǎn bō、 jí shí guàn gài děng cuò shī， duó qǔ gāo 'é fēng chǎn。 diǎn xíng dì tǐ xiàn liǎo zhōng guó chuán tǒng nóng xué jīng gēng xì zuò de jīng shén。 yóu yú zuò wù jí zhōng zhǒng zài yī gè gè xiǎo qū zhōng， biàn yú jiāo shuǐ kàng hàn， cóng 'ér bǎo zhèng zuì jī běn de shōu chéng。 tā yòu bù yī dìng yào qiú zài chéng piàn de gēng dì， bù yī dìng cǎi yòng tiě lí niú gēng， dàn yào qiú tóu rù dà liàng láo lì， bǐ jiào shì hé quē fá niú lì hé dà nóng jù、 jīng jì lì liàng bǐ jiào bó ruò de xiǎo nóng jīng yíng。 tā shì shì yìng yóu yú rén kǒu zēng jiā hé tǔ dì jiān bìng de fā zhǎn， xǔ duō nóng mín quē fá tǔ dì， ér zì rán zāi hài yòu shí yòu fā shēng de qíng kuàng 'ér chuàng zào chū lái de。 lì lái bèi zuò wéi yù hàn jì pín de jiù shì zhī fāng。 shì zuì néng fǎn yìng zhōng guó chuán tǒng nóng xué tè diǎn de jì shù zhī yī。
　　
　　 zǒng zhī，《 fàn shèng zhī shū》 shì jì《 lǚ shì chūn qiū · rèn dì》 děng sān piān yǐ hòu zuì zhòng yào de nóng xué zhù zuò。 tā shì zài tiě lí niú gēng jī běn pǔ jí tiáo jiàn xià duì wǒ guó nóng yè kē xué jì shù de yī gè jù yòu huàshídài yì yì de xīn zǒng jié， shì zhōng guó chuán tǒng nóng xué de jīng diǎn zhī yī。
　　
　　
　　 nóng yè jīng jì sī xiǎng jià zhí
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 bù dàn shì wěi dà de nóng xué zhù zuò， ér qiě zài jīng jì sī xiǎng fāng miàn yě yòu qí yī dìng de gòng xiàn。
　　
　　 shàng wén tán dào， fàn shèng zhī jīng jì sī xiǎng de hé xīn shì zhòng nóng。 zài zhòng nóng sī xiǎng de zhǐ dǎo xià， fàn shèng zhī fēi cháng zhòng shì bèi huāng fáng zāi。 fàn shèng zhī suǒ tí chàng de nóng yè jì shù， qí mù biāo yī shì gāo chǎn， èr shì yù zāi。 qū tián fǎ jiù shì diǎn xíng de yī lì。《 fàn shèng zhī shū》 shuō；
　　
　　 tānɡ yòu hàn zāi， yī yǐn zuò wéi qū tián， jiào mín fèn zhǒng， fù shuǐ jiāo jià。 qū tián yǐ fèn qì wéi měi， fēi bì xū liáng tián yě。 zhū shān líng， jìn yì gāo wēi、 qīng bǎn、 jí qiū chéng shàng， jiē kě wéi qū tián。
　　
　　 yī bān nóng tián gēng zuò jì shù yì yǐ fáng hàn bǎo shāng wéi zhōng xīn huán jié。 chú cǐ zhī wài， fàn shèng zhī hái zhù yì zài zuò wù 'ān pái shàng cǎi qǔ cuò shī。 wèicǐ， tā tí chàng shìdàng zhòngzhí dà dòu、 bài zǐ děng zuò wù yǐ bèi zāi huāng：
　　
　　 bài jì kān shuǐ hàn， zhǒng wú bù shú zhī shí， yòu tè zī mào shèng， yì shēng wú huì。 liáng tián mǔ dé 'èr sān shí hú。 yí zhǒng zhī bèi xiōng nián。
　　
　　 dà dòu bǎo suì yì wéi， yí gǔ zhī suǒ yǐ bèi xiōng nián yě。 jǐn jì jiā kǒu shù， zhǒng dà dòu， shuài rén wǔ mǔ， cǐ tián zhī běn yě。
　　
　　 wǒ guó zhàn guó shí dài jí yòu“ zhǒng gǔ bì zá wǔ zhǒng， yǐ bèi zāi hài”（《 hàn shū · shí huò zhì》） de chuán tǒng， dàn zài zhòngzhí jìhuà zhōng rú hé 'ān pái bèi huāng zuò wù de jù tǐ lùn shù， zé yǐ《 fàn shèng zhī shū》 wéi zuì zǎo。
　　
　　《 fàn shèng zhī shū》 zài jīng jì sī xiǎng shǐ shàng tū chū zhī diǎn shì yǐ jīng zhù yì dào tóu rù yǔ chǎn chū， chéng běn yǔ lì rùn de jì suàn。 qián zhě yòu gāi shū tí gōng de qū tián fǎ yòng gōng liàng、 xià zhǒng liàng hé mǔ chǎn liàng de shù zì， bìng kě jù cǐ jì suàn chū láo dòng shēng chǎn shuài hé xià zhǒng liàng yǔ shōu huò liàng zhī bǐ。 [17] guān yú chéng běn yǔ lì rùn de jì suàn，《 fàn shèng zhī shū》 yòu yǐ xià jìzǎi：
　　
　　 zhǒng hù fǎ， yǐ sān yuè gēng liáng tián shí mǔ。…… yī běn sān shí， yī qū shí 'èr shí， yī mǔ dé 'èr qiān bā bǎi bā shí shí， shí mǔ fán dé wǔ wàn qī qiān liù bǎi piáo。 piáo zhí shí qián， bìng zhí wǔ shí qī wàn liù qiān wén。 yòng cán shǐ 'èr bǎi shí， niú gēng、 gōng lì， zhí 'èr wàn liù qiān wén。 yú yòu wǔ shí wǔ wàn。 féi zhū、 míng zhú， lì zài qí wài（ shàng wén tán dào， hù de wàiqiào，“ pò yǐ wéi piáo。 qí zhōng bái fū， yǐ yǎng zhū zhì féi； qí bàn， yǐ zuò zhú zhì míng。”）。
　　
　　 zài zhè yī jì shù zhōng， yòu guān shēng chǎn chéng běn liè chū cán shǐ（ féi liào fèi）、 niú gēng（ yìng bāo kuò chù lì yǔ nóng jù de fèi yòng zài nèi） hé gōng lì（ sì hū shì gù yòng láo dòng lì de fèi yòng） sān xiàng， bìng jì suàn chū qí huò bì zhī chū zhī zǒng shù； zhè yǐ bāo hán liǎo nóng yè tóu rù de zhù yào nèi róng， dàn wèi tí jí zhǒng zǐ de zhī chū。 yòu guān shēng chǎn shōu rù liè chū liǎo chū shòu zhù chǎn pǐn hù piáo de huò bì shōu rù， fù chǎn pǐn“ bái fū” de“ féi zhū、 míng zhú” zhī lì suī yě gū jì zài nèi， dàn méi yòu jù tǐ jì suàn qí jià gé yǔ huò bì shōu rù。 kàn lái zhè yī jìzǎi suǒ fǎn yìng de shì yǐ chū shòu hù piáo wéi mùdì、 shǐ yòng gù yōng láo dòng lì jìn xíng de shāng pǐn xìng shēng chǎn， kě néng yīn wèishì zì jǐ liú zhǒng， suǒ yǐ méi yòu bǎ hù zhǒng de zhī chū jì suàn zài nèi， yòng bái fū féi zhū、 míng zhú， kě néng zhù yào yě shì zì shēn xiāo fèi， gù yě bù jì suàn zài huò bì shōu rù zhī nèi。 zhè lǐ guān yú chéng běn、 zhī chū hé lì rùn de jì suàn suī rán hái bù hěn wán bèi， dàn què shì yòu guān nóng yè shēng chǎn chéng běn děng xiàng jì suàn de zuì zǎo jì lù， zhè shì zhàn guó qín hàn shí dài shāng pǐn xìng nóng yè yòu liǎo yī dìng fā zhǎn de chǎn wù， biāo zhì zhe zhōng guó jīng jì sī xiǎng shǐ shàng nóng yè jīng jì hé suàn sī xiǎng de méng yá。
　　
　　
　　 bù zú zhī chù
　　
　　 yīngdāng zhǐ chū，《 fàn shèng zhī shū》 zài kē xué shàng qǔ dé zhòng dà chéng jiù de tóng shí， yě cún zài bù zú zhī chù。 zhè zhù yào biǎo xiàn zài liǎng gè fāng miàn：
　　
　　 yī shì shòu dāng shí liú xíng de yīn yáng wǔháng shuō de yǐng xiǎng， nèi róng zhōng jiā zá zhe mǒu xiē mí xìn hé bù kē xué de chéngfèn。《 fàn shèng zhī shū》 zhōng tán dào jiǔ gǔ bōzhòng rì qī de yí jì：
　　
　　 xiǎo dòu， jì mǎo； dào、 má jì chén； hé jì bǐng； shǔ jì chǒu； shú jì yín、 wèi； xiǎo mài jì xū； dà mài jì zǐ； dà dòu jì shēn、 mǎo。 fán jiǔ gǔ yòu jì rì； zhǒng zhī bù bì qí jì， zé duō shāng bài。 cǐ fēi xū yǔ yě！ qí zì rán zhě， shāo shǔ ráng zé hài hù。
　　
　　 xiǎo mài jì xū， dà mài jì zǐ； chú rì bù zhōng zhǒng。
　　
　　 zhè zhǒng yí jì zhī shuō shì cóng yīn yáng wǔháng shuō yǎn shēng chū lái de。 yuán shǐ de yīn yáng wǔháng shuō běn shì yī zhǒng duì zì rán jiè gè zhǒng shì wù de xìng zhì jí qí xiāng hù guān xì de pǔ sù de rèn shí， yǔ nóng yè shēng chǎn shí jiàn yòu mìqiè de lián xì。 dàn hòu lái jīng guò zǐ sī、 mèng zǐ、 zōu yǎn děng rén de gǎi zào， zài jīng qín hàn rú jiā de gǔ chuī， yīn yáng wǔháng xué shuō yǔ shí lìng xiāng jié hé， xíng chéng wú suǒ bù bāo de shì jiè mó shì， yìng yòng yú zì rán xiàn xiàng hé shè huì shēng huó gè gè lǐng yù de jiě shì。 zài zhè gè shì jiè mó shì zhōng， bù tóng shí lìng rén men de xíng shì gè yòu yí jì， rén men shì bù néng wéi bèi de。 guān yú gǔ wù zhòngzhí rì qī de yí jì zhī shuō， hěn zǎo jiù zài shè huì shàng liú chuán。 dāng shí rén men duì gè zhǒng shì wù xiāng hù lián xì de jù tǐ guī lǜ jí qí yuán yīn de zhī shí bì jìng bù duō， rú guǒ yòu yú yī shí huò jú bù de jīng yàn， bǎ tā kuò dà huà， huò yòng yì xiǎng de lián xì dài tì kè guān shì wù zhēn shí de lián xì， rèn shí jiù huì zǒu piān。 yǐ shàng gè zhǒng bù kē xué de shuō fǎ jiù shì zhè yàng chǎn shēng de。
　　
　　 èr shì wèile qǔ dé xuān chuán shàng de xiào guǒ 'ér chū xiàn de mǒu xiē xū kuā hé shī shí zhī chù。 zhè zhù yào shì zhǐ《 fàn shèng zhī shū》 zhōng suǒ jìzǎi de qū tián fǎ de chǎn liàng。 qū tián fǎ shì yī zhǒng jīng gēng xì zuò、 kàng hàn gāo chǎn de gēng zuò zāi péi fǎ， zhè shì méi yòu wèn tí de， dàn tā suǒ xuān chuán de chǎn liàng， shí yòu kuā dà zhī xián。《 fàn shèng zhī shū》 shuō：“ qū zhǒng， tiān hàn cháng gài zhī， yī mǔ cháng shōu bǎi hú。” zhè yī yòu rén de chǎn liàng， jǐ qiān nián lái xī yǐn zhe bù shǎo rén jìn xíng qū tián fǎ de shì yàn， dàn suī rán kě yǐ qǔ dé xiǎo miàn jī fēng chǎn de xiào guǒ， dàn dōuméi yòu néng gòu dá dào“ mǔ chǎn bǎi shí” de zhǐ biāo。 xiàn dài xué zhě yě céng wèicǐ zhēng lùn， yòu rén chēng zhī wéi“‘ mǔ chǎn bǎi hú’ zhī mí”。 qí shí shì bù kě xìn de。 jù jìn rén de jì suàn，“ mǔ chǎn bǎi hú” huàn suàn chéng jīn rì de shì zhì， hé měi shì mǔ 2887 jīn。 [22] zhè zài hàn dài de jì shù tiáo jiàn xià， què shí shì fěi yí suǒ sī de。 qí shí， cóng xiàn cún《 fàn shèng zhī shū》 de zī liào kàn， fàn shèng zhī běn rén yě méi yòu shí xiàn guò zhè yàng gāo de chǎn liàng。 fàn shèng zhī shuō：“ dé shí zhī hé， shì dì zhī yí， tián suī bó 'è， shōu kě mǔ shí shí。” yòu shuō：“ yàn měi tián zhì shí jiǔ shí， zhōng tián shí sān shí， bó tián shí yī shí。” qián zhě shì yī bān nóng zuò fǎ suǒ néng dá dào de gāo chǎn zhǐ biāo， hòu zhě zé kě néng shì fàn shèng zhī shì xíng qū tián fǎ shí jì dá dào de chǎn liàng。 kàn lái suǒ wèi“ mǔ chǎn bǎi hú”， huò zhě shì chuán wén zhōng lǐ xiǎng huà de chǎn liàng shù zì， huò zhě shì 'àn xiǎo qū suǒ céng dá dào de zuì gāo chǎn liàng tuī suàn chū lái de， ér bù shì shí jì néng gòu dá dào de píng jūn shuǐ píng。 gài xī hàn mò nián， yóu yú rén kǒu jī zēng， tǔ dì jiān bìng 'è xìng fā zhǎn， jiā zhī zì rán zāi hài bù shí fā shēng， xǔ duō nóng mín sàng shī tǔ dì， jīng jì xiàn yú kùn jìng。 fàn shèng zhī tuī guǎng qū tián fǎ de mùdì zhī yī， jiù shì wéi wú dì huò shǎo dì de nóng mín zhǎo yī tiáo chū lù， shǐ tā men néng gòu huó xià qù， yǐ wéi chí fēng jiàn tǒng zhì de wěn dìng。 tā suǒ shè jì de qū tián fǎ， qiáng diào bù yào qiú chéng piàn gēng dì， kě yǐ lì yòng biān jiǎo huāng dì， bù yào qiú tiě lí niú gēng， kě yǐ lì yòng rén lì zuò qū， yòng yì zhèng zài yú cǐ。 wèile zēng qiáng duì pín kǔ nóng mín de xī yǐn lì， zhuóyì xuàn rǎn qí gāo chǎn de xiào guǒ， yǐ zhì yǐ zhì bǎ lǐ xiǎng huà de、 zì jǐ yě méi yòu dá dào de gāo chǎn zhǐ biāo xiě dào shū zhōng。 zhè zhǒng zuò fǎ， shì yòu bèi yú tā zuò wéi yī gè nóng xué jiā suǒ fèng xíng de qiú shí jīng shén de。
　　
　　[1]“ qīng chē shǐ zhě” kě néng shì fàn shèng zhī“ jiào tián sān fǔ” shí de zhí wù； fàn shèng zhī yīngshì yǐ yì láng rèn“ qīng chē shǐ zhě” de。《 sì mín yuè lìng》“ èr yuè” yǐn shù《 fàn shèng zhī shū》 nèi róng shí chēng fàn shèng zhī wéi“ quàn nóng shǐ zhě”。 gài“ quàn nóng” shì qí rèn wù，“ qīng chē” wéi qí chéng zài gōng jù， yǐ biàn xún xíng gè dì zhí xíng quàn nóng de rèn wù yě。“ quàn nóng shǐ zhě” hé“ qīng chē shǐ zhě” shí jì shàng shì yī mǎ shì。
　　[2] jiàn wàn guó dǐng《 fàn shèng zhī shū ji shì》“ shí bā、 zá xiàng”， nóng yè chū bǎn shè， 1980 nián。
　　[3]《 tài píng yù lǎn》 juàn 821 yǐn《 fàn shèng zhī shū》。
　　[4] sī mǎ qiān suǒ shuō de“ guān zhōng zhī dì”， bāo kuò guān zhōng jí qí suǒ mìqiè xiāng lián xì de bā shǔ hé xī běi sì jùn。
　　[5] zī liào lái yuán： miù qǐ yú《 sì mín yuè lìng ji shì》， nóng yè chū bǎn shè， 1981 nián。； shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》， kē xué chū bǎn shè， 1956 nián。
　　[6]《 yù zhú bǎo diǎn》 zài《 sì mín yuè lìng》 qī yuè“ kuì mài tián”。《 sì mín yuè lìng ji shì》 jù wǔ yuè děng piān gǎi wéi“ zī mài tián”。 shí shēng hàn《 sì mín yuè lìng jiàozhù》 yì zuò“ zī mài tián”。 dàn《 fàn shū》 shuō：“ fán mài tián， cháng yǐ wǔ yuè gēng。 liù yuè， zài gēng。 qī yuè wù gēng！ jǐn mó píng yǐ dài shí
　　[7] wú shù píng：《 fàn shèng zhī shū shù lüè》，《 wén shǐ》 dì 16 ji。
　　[8] wàn guó dǐng《 fàn shèng zhī shū ji shì》， nóng yè chū bǎn shè， 1980 nián。 shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》， kē xué chū bǎn shè， 1956 nián。
　　[9] kě cān yuè xī dǎo dìng shēng《 zhōng guó jīng jì shǐ yán jiū》 dì sān zhāng“ dài tián fǎ de xīn jiě shì”。 gāi shū yòu féng zuǒ zhé děng de zhōng yì běn， nóng yè chū bǎn shè 1984 nián。
　　[10] dà tǐ shàng bāo kuò shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》 de dì 1、 2、 3、 6 jié； wàn guó dǐng《 fàn shèng zhī shū ji shì》 de dì 1、 2、 3 jié。
　　[11] guān yú zhè duàn wén zì， xué shù jiè yóu yú duì qí nèi róng lǐ jiě de bù tóng， chǎn shēng liǎo bù tóng de biāo diǎn fāng fǎ。 zhè lǐ cǎi yòng de shì shí shēng hàn de biāo diǎn fǎ。 bǎ tā yì chéng xiàn dài hàn yǔ， jiù shì：“ gēng zuò zāi péi de jī běn yuán zé shì： zhuā jǐn shí lìng， shǐ tǔ rǎng dá dào gāng róu shì zhōng de zuì jiā zhuàng tài， zhù zhòng shī féi hé bǎo chí tǔ rǎng de rùn zé， jí zǎo chú dì， jí zǎo shōu huò。” wàn guó dǐng de biāo diǎn fāng fǎ wéi：“ fán gēng zhī běn， zài yú qù shí hé tǔ， wù fèn zé， zǎo chú zǎo huò。” jīn yì wéi“ gēngzhòng de jī běn yuán zé shì， zhuā jǐn shìdàng shí jiànshǐ tǔ rǎng sōng hé， zhù yì féi liào hé shuǐfèn， jí zǎo chú dì， jí zǎo shōu huò。” zài zhè lǐ， wàn shì bǎ“ gēng” xiá yì dì lǐ jiě wéi tǔ rǎng gēng zuò， bǎ“ qù shí” jǐn jǐn lǐ jiě wéi“ hé tǔ” de yī zhǒng shǒu duàn。 dàn shí jì shàng zhè lǐ de“ gēng”， shì fàn zhǐ gēng zuò zāi péi， ér“ qù shí” de yào qiú bāo kuò liǎo gēng zuò zāi péi de gè gè huán jié， bù xiàn yú tǔ rǎng gēng zuò yī gè fāng miàn。
　　[12] zhè duàn wén zì， shí shēng hàn fàng zài“ fán gēng zhī běn， zài yú qù shí， hé tǔ， wù fèn zé， zǎo chú zǎo huò” zhī hòu； wàn guó dǐng zé fàng zài dì yī jié zuì hòu。 àn， zhè liǎng duàn wén zì dōushì jiǎng gēng zuò zāi péi de zǒng yuán zé， shì“ sān cái” lǐ lùn de jù tǐ huà。 shí shì de chǔlǐ bǐ jiào hé lǐ。
　　[13] guān yú bōzhòng rì qī de xuǎn zé， shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》 zhuān liè wéi dì 2 jié， gòng 3 tiáo， nèi róng dài yòu nóng hòu de yīn yáng wǔháng sè cǎi， shì jiǎng zhòngzhí yí jì de。 cǐ wài，“ huò bù kě bù sù， cháng yǐ jí jí wéi wù。 máng zhāng yè huáng， jí huò zhī wú yí” yī tiáo， yě yìng jū yú tōng lùn fàn wéi。
　　[14] dà tǐ bāo kuò shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》 de dì 4、 5 jié； wàn guó dǐng《 fàn shèng zhī shū ji shì》 de dì 5 héng 17 jié。
　　[15] dà tǐ bāo kuò shí shēng hàn《 fàn shèng zhī shū jīn shì》 de dì 7 jié； wàn guó dǐng《 fàn shèng zhī shū ji shì》 de dì 4 jié。
　　[16] běn jié zhù yào cān kǎo lù zhào fēng《 zhōng guó gǔ dài nóng shū de jīng jì sī xiǎng》 zhōng de yòu guān bù fēn， xīn huá chū bǎn shè， 1991 nián。
　　[17] kě cān tuō lù zhào fēng《 zhōng guó gǔ dài nóng shū de jīng jì sī xiǎng》 dì 26 héng 27 yè， xīn huá chū bǎn shè， 1991 nián。
　　[18]《 shuì hǔ dì qín mù zhú jiǎn》 zhōng tán dào wǔ gǔ yí jì yòu yǐ xià sì chù：
　　 hé liáng rì： jǐ hài、 guǐ hài、 wǔ yǒu、 wǔ chǒu。 hé jì rì： jì lóng yín， shú chǒu， dào hài， mài zǐ， shū、 dá mǎo， má chén， kuí guǐ hài。 gè cháng□ jì， bù kě zhǒng zhī jí chū huò chū rù zhī。 xīn mǎo， bù kě yǐ chū huò hé。
　　 wǔ zhǒng jì： bǐng jí yín hé， jiá jí zǐ mài， yǐ sì jí chǒu shǔ， chén má， mǎo jí xū shū（ shū）， hài dào。 bù rú kě yǐ shǐ zhǒng jí huò shǎng（ cháng）， qí suì huò fú shí。
　　 wǔ gǔ lóng rì： zǐ mài， chǒu shǔ， yín jì， chén má， shēn xū shū， rén chén guā， guǐ kuí。
　　 wǔ zhǒng jì rì： bǐng jí yín hé， jiá jí zǐ mài， yǐ sì jí chǒu shǔ， chén mǎo jí xū shū， hài dào， bù kě shǐ zhǒng huò， shǐ shǎng。 qí suì huò fú shí。 fán yòu rù yì（ yě）， bì yǐ suì hòu， yòu chū yì（ yě）， bì yǐ suì qián。
　　[19] jiǎ sī xié de yuán huà shì：“《 shǐ jì》 yuē：‘ yīn yáng zhī jiā， jū 'ér duō jì。’ zhǐ kě zhī qí gěng gài， bù kě wěi qū cóng zhī。 yàn yuē‘ yǐ shí jí zé’， wéi shàng cè yě。”（《 qí mín yào shù · zhǒng gǔ dì sān》）
　　[20]《 tài píng yù lǎn》 juàn 97 yǐn《 fēng sú tōng yì》：“ shāo ráng shā shǔ。 sú shuō jiā rén shāo shǔ ráng， zé shǐ tián zhōng hù kū sǐ yě。”
　　[21] yuán wén shì：“ yù zhī suì suǒ yí， yǐ bù náng shèng sù děng zhū wù zhǒng， píng liàng zhī， mái yīn dì。 dōng zhì hòu wǔ shí rì， fā qǔ， liàng zhī。 xī zuì duō zhě， suì suǒ yí yě。”
　　[22] chén shù píng：《 fàn shèng zhī shū shù lüè》《 wén shǐ》 dì 16 ji。