xiān qín zá jiā zhù zuò。《 hàn shū ‧ yì wén zhì》 zá jiā yòu “《 shī zǐ》 èr shí piān ” ﹐ bān gù zì zhù ﹕ shī zǐ“ míng jiǎo﹐ lǔ rén﹐ qín xiāng shāng jūn shī zhī。 yàng sǐ﹐ jiǎo táo rù shǔ”。 liú xiàng《 xún zǐ shū lù》 shuō shī zǐ zhù shū“ fēi xiān wáng zhī fǎ﹐ bù xún kǒng shì zhī shù”﹐ sì céng yòu fǎ jiā qīng xiàng。《 suí shū‧ jīng jí zhì》 zá jiā jìzǎi :“《 shī zǐ》 èr shí juàn ﹑ mù yī juàn。 liáng shí jiǔ juàn。 qín xiāng wèi yàng shàng kè shī jiǎo zhuàn。 qí jiǔ piān wáng﹐ wèi huáng chū zhōng xù。” kě jiàn yuán shū zài sān guó shí yǐ wáng yì yī bàn﹐ suǒ yǐ huáng chū (220 ～ 226) zhōng cái xù bǔ liǎo jiǔ piān。《 hòu hàn shū‧ huàn zhě lǚ qiáng chuán》 lǐ xián zhù shuō :“ ( jiǎo ) zuò shū 'èr shí piān﹐ shí jiǔ piān chén dào dé rén yì zhī jì﹐ yī piān yán jiǔ zhōu xiǎn zǔ﹑ shuǐ quán suǒ qǐ yě。” zhè lǐ shuō shí jiǔ piān chén dào dé rén yì﹐ xiǎn rán yǔ liú xiàng《 bié lù》 suǒ shuō de shāng yàng shī shī jiǎo de sī xiǎng bù hé。 suí táng yǐ lái liú chuán de《 shī zǐ》﹐ suī fēi hàn yǐ qián《 shī zǐ》 zhī jiù﹐ què fǎn yìng liǎo wèi huáng chū zhōng rén xù bǔ de nèi róng。 zhè gè běn zǐ dào sòng dài yòu yǐ wáng yì﹐ sòng mò wáng yìng lín suǒ jiàn《 shī zǐ》 zhǐ cún yī juàn。 wéi《 qún shū zhì yào》 zhōng shàng cán cún shí sān piān yì wén。 qīng dài ji《 shī zǐ》 de yòu xǔ duō jiā﹐《 xīn zhāi shí zhǒng》 běn wéi huì dòng ji﹐ rèn zhào lín bǔ ji。《 píng jīn guǎn cóng shū》 běn nǎi zhāng zōng yuán ji﹐ sūn xīng yǎn bǔ ji。《 hú hǎi lóu cóng shū》 běn wéi wāng jì péi ji。《 shī zǐ》 yì wén de sī xiǎng jiān zōng rú﹑ mò﹑ míng﹑ fǎ﹑ yīn yáng﹐ díquè suàn shì zá jiā。 dàn shū zhōng bǎo cún xiān qín《 shī zǐ》 de duō shǎo nèi róng﹐ nán yú biàn xī。
《 shī zǐ》 yī shū zǎo yì， hòu yóu táng dài wèi zhǐ、 qīng dài huì dòng、 wāng jì péi děng ji chéng。《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù lù《 shī zǐ》 èr shí piān。 gēn jù bān gù de jìzǎi， shī zǐ míng jiǎo， lǔ guó rén， shì shāng yàng de shī fù。 liú xiàng shuō：“ chǔ yòu shī zǐ”， yòu shuō tā wéi“ jìn rén”， shì shāng yàng zhī kè，“ wèi yàng shāng jūn móu shì huá jì， lì fǎ lǐ mín， wèi cháng bù yǔ jiǎo guī yě。 shāng jūn bèi xíng， jiǎo kǒng bìng zhū， nǎi wáng táo rù shǔ。”（ liú xiàng《 bié lù》， jù《 shǐ jì · mèng xún lièzhuàn · jí jiě》 suǒ yǐn）
shī jiǎo táo wǎng shǔ hòu， xiě zuò《 shī zǐ》 shū。《 hàn shū · yì wén zhì》 liè shī jiǎo wéi zá jiā。 tā de sī xiǎng， róng hé liǎo rú、 mò、 dào、 fǎ gè jiā， hé mèng kē、 xún qīng、 shāng yàng、 hán fēi děng rén de sī xiǎng dōuyòu xiāng tōng chù； duì nóng jiā xǔ xíng yě yòu yǐng xiǎng； zài sī xiǎng shǐ shàng shì gè zhòng yào huán jié。
miàn duì zhàn guó shí qī jiē jí máo dùn jiān ruì de xíng shì， shī jiǎo rèn wéi rú hé wěn dìng nóng mín、 gǒng gù tǒng zhì， shì fēi cháng zhòng yào de wèn tí。
shī jiǎo qiáng diào“ jiān 'ài bǎi xìng， wù lì tiān xià”（《 shī zǐ xià》）。《 shī zǐ》 yún：“ yǔ zhì shuǐ， wéi sàng fǎ， yuē： huǐ bì zhàng， āi bì sān nián， shì zé shuǐ bù jiù yě。 gù shǐ sǐ yú líng zhě zàng yú líng， sǐ yú zé zhě zàng yú zé， tóng guān sān cùn， zhì sàng sān rì。 yǔ xīng lì chú hài， wèimín zhǒng yě。”（《 shī zǐ xià》）
zhè lǐ xuān yáng de shì“ jié zàng” de sī xiǎng。《 shī zǐ》 shū yòu shuō：“ rào liáng zhī míng， xǔ shǐ gǔ zhī， fēi bù lè yě。 mò zǐ yǐ wéi shāng yì， gù bù tīng yě。”（《 shī zǐ xià》）
zhè xuān yáng de shì“ fēi lè” de sī xiǎng。“ jié zàng”、“ fēi lè”， dōushì cóng mò jiā xué pài zhōng xī qǔ lái de。
《 shī zǐ》 jiè zǐ xià zhī kǒu shuō：“ yú shī shuǐ zé sǐ， shuǐ shī yú yóu wéi shuǐ yě。”（《 shī zǐ xià》） zhǐ chū liǎo mín xīn duì yú tǒng zhì zhě de jí duān zhòng yào xìng， rèn wéi“ tiān zǐ wàng mín zé miè， zhū hóu wàng mín zé wáng。” zhè qiáng diào liǎo 'ān fǔ bǎi xìng shì guó jiā wěn dìng、 gǒng gù de guān jiàn。
shī jiǎo quàn shuō tǒng zhì zhě yào“ shàn xiū guó zhèng”， shuō“ jūn ruò bù xiū jìn guó zhī zhèng， nèi bù dé dà fū， ér wài shī bǎi xìng，”“ tiān zǐ yǐ tiān xià shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé tiān xià huò。”《 shī zǐ shàng · guì yán》 shī jiǎo yào qiú tǒng zhì zhě xiào fǎ gǔ dài shén nóng、 yòu yú shì děng shèng wáng， hé nóng mín“ bìng gēng”， rèn wéi zhè shì“ suǒ yǐ quàn gēng yě”。（《 shī zǐ xià》） tā qiáng diào fā zhǎn nóng nú de gè tǐ jīng jì，“ shǐ tiān xià zhàng fū gēng 'ér shí， fù rén zhì 'ér yī”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）， yǐ gǎi shàn nóng nú shēng huó。
《 shī zǐ》 shuō：“ chē qīng dào jìn， zé biān cè bù yòng； biān cè zhī suǒ yòng， dào yuǎn rèn zhòng yě。 xíng fá zhě， mín zhī biān cè yě。”（《 shī zǐ xià》） dàn shī jiǎo fǎn duì làn yòng xíng fá， rèn wéi“ xíng yǐ fǔ jiào， fú bù tīng yě。” tǒng zhì zhě zhī suǒ yǐ yào yòng xíng fá，“ fēi lè xíng mín， bù dé yǐ yě， cǐ qí suǒ yǐ shàn xíng yě。”（《 shī zǐ xià》）
《 shī zǐ》 gǔ chuī“ quàn xué”， qiáng diào“ jiào huà”。 tā shuō：“ xué bù juàn， suǒ yǐ zhì yě； jiào bù yàn， suǒ yǐ zhì rén yě。 fū ■ shè 'ér bù zhì zé fǔ dù。”（《 shī zǐ shàng · quàn xué》） tā shuō：“ tiān xià fēi wú luàn rén yě， yáo shùn zhī dào， kě jiào zhě zhòng yě。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）“ zǐ lù， biàn zhī yě rén； zǐ gòng， wèi zhī jiǎ rén； yán zhuō、 jù dào yě； zhuān sūn shī， zǎng（ jiǎo ＜ mò jí ＞ zhī rén） yě。 kǒng zǐ jiào zhī， jiē wéi xiǎn shì。”（《 shī zǐ shàng · quàn xué》） hái shuō：“ xián zhě yì zhī yě。 guān qí fù zhī suǒ fēn， yùn zhī suǒ jìn， qióng zhī suǒ bù qǔ， rán zé qióng yǔ yùn， qí yǔ chéng xián wú zé yě。 shì gù 'ài 'è qīn shū， xīng fā qióng dá， jiē kě yǐ chéng wéi yì， yòu qí qì yě。” tā qiáng diào bù guǎn zài shàng wèi de zěn yàng duì dài zài xià wèi de， zhí zhì“ jiān mén、 nì lǚ、 nóng fū、 táo rén”， dōuyào háo bù dòng yáo dì xiū shēn xíng yì， zuò dào“ zhōng xiào shàn xián”。 tā hái qiáng diào“ xué zhī jī yě”（《 shī sūn · quàn xué》）， yào qiú bù jiànduàn dì xué xí。 rèn wéi“ wèi yòu bù yīn xué 'ér jiàn dào， bù jiǎ xué 'ér xiān shēn zhě yě。” zhè xiē lùn shù， dū hán yòu hé lǐ de yīn sù hé jī jí yì yì。 shī zǐ guān yú jūn yǐ lài yú mín de yú shuǐ pì yù， hé“ quàn xué” de sī xiǎng， duì hòu lái xún zǐ de“ shuǐ zé zài zhōu， shuǐ zé fù zhōu” hé“ quàn xué” sī xiǎng de xíng chéng， shì yòu yǐng xiǎng de。
shī jiǎo rèn wéi， shè huì de dòng luàn， zài yú yòu“ xié rén”， rén suǒ yǐ zuò 'è， zài yú yòu“ xié yù”。 yīn cǐ bì xū qù“ xié rén”， chú“ xié yù”。《 shī zǐ》 shuō：“ guó luàn zé zé qí xié rén qù zhī， zé guó zhì yǐ； xiōng zhōng luàn zé zé qí xié yù 'ér qù zhī， zé dé zhèng yǐ。”《 shī zǐ》 shū yuē：“ mù zhī suǒ měi， xīn yǐ wéi bù yì， fú gǎn shì yě； kǒu zhī suǒ gān， xīn yǐ wéi fēi yì， fú gǎn shí yě； ěr zhī suǒ lè， xīn yǐ wéi bù yì， bù gǎn tīng yě； shēn zhī suǒ 'ān， xīn yǐ wéi bù yì， fú gǎn fú yě。 rán zé lìng yú tiān xià 'ér xíng， jìn mǎ 'ér zhǐ zhě， xīn yě。 gù yuē， xīn zhě shēn zhī jūn yě。 tiān zǐ yǐ tiān xià shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé tiān xià huò； zhū hóu yǐ guó shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé guó zhī； pǐ fū yǐ shēn shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé shēn wéi lù yǐ。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）
《 shī zǐ》 rèn wéi， zhǐ yào“ xīn” zhèng，“ xīn yǐ wéi bù yì”， jiù néng zhì zhǐ mù、 kǒu、 ěr、 shēn děng gǎn guān bù zhèng dāng de yù wàng。 tā shuō：“ xīn zhě， shēn zhī jūn yě。” cóng tiān zǐ dào pǐ fū， dū“ yǐ shēn shòu lìng yú xīn”。 xīn bù dāng， huò wéi tiān xià huò， huò zhě shēn bèi lù。 tā shuō：“ shén yě zhě wàn wù zhī shǐ， wàn shì zhī jì yě，” yòu shuō：“ zhì yú shén zhě， qí shì shǎo 'ér gōng duō”。 suǒ yǐ yòng dé yì lái zhì lǐ xīn shén， shì zuì gēn běn de。 shī jiǎo zhè xiē sī xiǎng， hé mèng zǐ de“ zhèng jǐ”、“ xiū shēn”， xīn néng shǐ 'ěr mù qì guān bù“ bì yú wù” hé“ wàn wù jiē bèi yú wǒ” děng lǐ lùn， dōushì xī xī xiāng tōng de。
shī jiǎo de shàng shù lǐ lùn， bāo kuò“ quàn xué”、“ dé yì” zhè xiē sī xiǎng， dōushì zhēn duì dāng shí de shí jì qíng kuàng 'ér fā de。 nóng mín de fǎn kàng， shǐ shè huì máo dùn jī huà， wèile huǎn hé jiē jí máo dùn， gǒng gù guó jiā zhèng quán， shī jiǎo xiàng tǒng zhì zhě quàn jiàn， yào“ xiū xiān wáng zhī shù， chú huò nán zhī běn， shǐ tiān xià zhàng fū gēng 'ér shí， fù rén zhì 'ér yī， jiē dé dài qí shǒu， fù zǐ xiāng bǎo。” tǒng zhì zhě shí xíng“ shàn zhèng”， fǔ xù bǎi xìng， shǐ bǎi xìng dé qí suǒ， ān qí yè， fēng yī zú shí， tā men biàn bù huì qǐ lái fǎn kàng， jiù néng miǎn zāo shā lù， bǎo quán shǒu lǐng； tǒng zhì zhě yě xiāo chú liǎo“ huò huàn”。 zhè yàng， shè huì jiù néng fù shù qǐ lái，“ cǐ qí wàn wù yǐ shēng， yì tiān xià yǐ cái， bù kě shèng jì yě。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）
shī jiǎo rèn wéi zhì lǐ tiān xià de gēn běn bàn fǎ， zài yú“ shěn míngfèn”。 tā shuō：“ ruò fū míngfèn， shèng zhī suǒ shěn yě。 …… shěn míngfèn， jūn chén mò gǎn bù jìn lì jié zhì yǐ。 tiān xià zhī kě zhì， fēn chéng yě； shì fēi zhī kě biàn， míng dìng yě。”
“ míngfèn”， shī jiǎo chēng zhī wéi“ yī”， tā shuō：“ shěn yī zhī jīng， bǎi shì nǎi chéng； shěn yī zhī jì， bǎi shì nǎi lǐ； míng shí pàn wéi liǎng， hé wéi yī。 shì fēi suí míng shí， shǎng fá suí shì fēi。 shì zé yòu shǎng， fēi zé yòu fá。 rén jūn zhī suǒ dú duàn yě， míng jūn zhī lì yě。”（《 shī zǐ shàng · fā méng》）
shī jiǎo rèn wéi，“ míngfèn” shěn dìng， zé bǎi shì dé lǐ， shì fēi néng pàn， shǎng fá fēn míng， rén jūn biàn kě wéi míng jūn。
“ fēn” yǔ“ zhì” de guān xì shì shénme ní？《 shī zǐ》 shū shuō：“ tiān dì shēng wàn wù， shèng rén cái zhī。 cái wù yǐ zhì fēn， shǐ shì yǐ lì guān。 jūn chén fù zǐ， shàng xià cháng yòu， guì jiàn qīn shū， jiē dé qí fēn yuē zhì。 ài dé fēn yuē rén， shī dé fēn yuē yì， lǜ dé fēn yuē zhì， dòng dé fēn yuē dá， yán dé fēn yuē xìn。 jiē dé qí fēn， ér hòu wéi chéng rén。 míng wáng zhī zhì mín yě， shì shǎo 'ér gōng lì， shēn yì 'ér guó zhì。”（《 shī zǐ shàng · fēn》）
shī jiǎo kàn lái， zhǐ yào rén rén、 shì shì dū dé qí“ fēn”， nà guó jūn jiù néng hěn hǎo dì zhì lǐ guó jiā， tiān xià biàn huì dé yǐ cháng zhì jiǔ 'ān。“ dé fēn” biàn“ guó zhì” de yuán yīn shì shénme ní？《 shī zǐ》 shuō：“ shì shǎo 'ér gōng duō， shǒu yào yě； shēn yì 'ér guó zhì， yòng xián yě； yán guǎ 'ér lìng xíng， zhèng míng yě。 jūn rén zhě， gǒu néng zhèng míng， yú zhì jìn qíng； zhí yī yǐ jìng， lìng míng zì zhèng； lìng shì zì dìng， shǎng fá suí míng； mín mò bù jìng。…… zhī cǐ dào yě zhě， zhòng xián wéi yì， yú zhì jìn qíng yǐ。”（《 shī zǐ shàng · fēn》）
shī jiǎo qiáng diào liǎo yòng“ xián” de zhòng yào xìng， tā shuō：“ yòu yú zhī jūn tiān xià yě， shǐ tiān xià gòng shàn； yīn zhōu zhī jūn tiān xià yě， shǐ tiān xià gòng cái。 fū zhì zhòng xián 'ér néng yòng zhī， cǐ yòu yú zhī shèng dé yě。”（《 shī zǐ shàng · fēn》） yòng xián zé guó shèng， nà rú hé yòng xián ní？《 shī zǐ》 shuō：“ qún chén zhī yú zhì， rì hé yú qián， zé qí zhī shì zhě 'ér lìng zhī móu。 qún chén zhī suǒ jǔ， rì hé yú qián， zé qí zhī rén zhě 'ér lìng zhī jǔ。 qún chén zhī zhì luàn， rì hé yú qián， zé qí shèng rèn zhě 'ér lìng zhī zhì。 qún chén zhī xíng， kě dé 'ér chá yě。 zé qí xián zhě 'ér jǔ zhī， zé mín jìng yú xíng。 shèng rèn zhě zhì， zé bǎi guān bù luàn； zhī rén zhě jǔ， zé xián zhě bù yǐn； zhī shì zhě móu， zé dà jǔ bù shī。…… shèng wáng zhǐ yán yú cháo， ér sì fāng gěi yǐ。 shì gù yuē zhèng míng qù wěi， shì chéng ruò huà； yǐ shí fù míng， bǎi shì jiē chéng。 fū yòng xián shǐ néng， bù láo 'ér zhì； zhèng míng fù shí， bù fá 'ér wēi； dá qíng jiàn sù， zé shì fēi bù bì。…… shèng wáng zhī mín yì zhì hū。”（《 shī zǐ shàng · fēn》） shī jiǎo hái qiáng diào rén jūn yào“ xū xīn”、“ shěn fēn”， shǐ“ shì fēi suí míng shí， shǎng fá suí shì fēi”， nà me“ míng fēn zé bù bì， zhèng míng zé bù xū， shǎng xián fá bào zé bù zòng， sān zhě zhì zhī dào yě。”（《 shī zǐ shàng · fā méng》）， rén jūn rú néng“ shěn fēn”、“ yòng xián”， jiù néng“ shēn yì 'ér guó zhì”、“ zì wéi 'ér mín fù” liǎo， rén jūn jiù suàn zòng qíng xiǎng lè， rén mín yě zhào yàng néng fù yù qǐ lái， zhè dāng rán shì xū wàng zhī xiǎng。 dàn shī jiǎo qiáng diào de“ zhèng míng qù wěi， yǐ shí fù míng”， rèn yòng xián cái hái shì yòu jī jí yì yì de。
《 shī zǐ》 de“ shěn míngfèn” lǐ lùn， hé xún zǐ、 hán fēi、 dào jiā de yī xiē sī xiǎng yě shì xī xī xiāng tōng de。
yóu shàng kě jiàn，《 shī zǐ》 shì zá hán gè jiā xué shuō， jiān shōu bìng xù de。《 shī zǐ · guǎng yì》 shì shī jiǎo de xué shù shǐ lùn， zài cǐ piān zhōng， tā kè yì fā jué gè jiā kě yǐ róng tōng、 rèn tóng de céng miàn， zhù zhāng“ zōng hé míng jiā”。 tā duì gè jiā xué pài de bù tóng zhù zhāng hé gè xìng tè zhēng jìn xíng liǎo gài kuò：“ mò zǐ guì jiān， kǒng zǐ guì gōng， huáng zǐ guì zhōng， tián zǐ guì jūn， liè zǐ guì xū， liào zǐ guì bié yòu。 qí yuán zhī xiāng fēi yě， shù shì yǐ 'ér yǐ， jiē■（ yǎn） yú hóng yě…… ruò shǐ jiān、 gōng、 xū、 jūn、 zhōng、 píng yì， bié yòu yī shí yě， zé wú xiāng fēi yě。”（《 shī zǐ shàng · guǎng yì piān》）
shī jiǎo rèn wéi， zhū zǐ bǎi jiā bǐ cǐ xiāng fēi shì méi yòu bì yào de。 mò zǐ zhù zhāng“ jiān”， kǒng zǐ zhù zhāng“ gōng”， huáng zǐ zhù zhāng“ zhōng”， tián zǐ zhù zhāng“ jūn”， liè zǐ zhù zhāng“ xū”， liào zǐ zhù zhāng“ bié yòu”， qí shí dōushì tóng yī yì sī， shì xiāng hù yī zhì de， jí“ gōng”、“ qù sī”， zhè yě fǎn yìng liǎo shī zǐ de xué shù zhù zhāng。
《 shī zǐ》 yòu shuō：“ yīn jǐng zhōng shì xīng， suǒ shì bù guò shù xīng； zì qiū shàng yǐ shì， zé jiàn qí shǐ chū， yòu jiàn qí rù。 fēi míng yì yě， shì shǐ rán yě。 fū sī xīn， jǐng zhōng yě； gōng xīn， qiū shàng yě。 gù zhì zài yú sī， zé suǒ zhī shǎo； zài yú gōng， zé suǒ zhī duō yǐ。…… shì gù， fū lùn guì jiàn、 biàn shì fēi zhě， bì qiě zì gōng xīn yán zhī， zì gōng xīn tīng zhī， ér hòu kě zhī。”
shī jiǎo zài zhè lǐ qiáng diào liǎo lǐ jiě shì wù shí kè guān de zhòng yào xìng， wù yǐ“ sī xīn” yǎn bì liǎo“ zhì”， ér bù biàn shì fēi。
zǒng zhī， duì yú fēn fán fù zá de gè jiā xué shuō de quán shì， yóu yú shī jiǎo kè yì de jiān zōng bìng qǔ， shǐ gè jiā bǐ cǐ xiāng tōng， cóng 'ér yě mǒ shā liǎo gè xué pài de duì lì、 fēn qí。 ér zhēn lǐ wǎng wǎng shì zài xiāng fēi xiāng zhēng、 bǎi jiā zhēng míng zhōng dé yǐ chū xiàn、 fā zhǎn de。 dàn zài yī dìng yì yì shàng lái shuō， yǐn jìn、 róng rěn、 róng tōng duō yuán wén huà、 bǎi jiā gè shuō， rán hòu jiā yǐ xuǎn zé hé zhōng hé， shì yòu qí shí jiàn jià zhí de。《 guǎng yì piān》 tòu lù chū lái de， jiù shì xī wàng jié shù fēn zhēng hùn luàn， shí xiàn tǒng yī de sī xiǎng。
《 shī zǐ》 yī shuō wéi zá jiā xué shuō， zài qín tǒng yī hòu， xué shù sī xiǎng zāo dào qián zhì， tè bié shì hàn dài“ dú zūn rú shù” hòu， gè jiā xué shuō jūn bèi jìn gù。《 shī zǐ》 yī shū zāo jìn huǐ nán miǎn， suǒ yǐ zǎo yì。 táng dài yòu zhòng bèi ji chéng。
《 shī zǐ》 yī shū zǎo yì， hòu yóu táng dài wèi zhǐ、 qīng dài huì dòng、 wāng jì péi děng ji chéng。《 hàn shū · yì wén zhì》 zhù lù《 shī zǐ》 èr shí piān。 gēn jù bān gù de jìzǎi， shī zǐ míng jiǎo， lǔ guó rén， shì shāng yàng de shī fù。 liú xiàng shuō：“ chǔ yòu shī zǐ”， yòu shuō tā wéi“ jìn rén”， shì shāng yàng zhī kè，“ wèi yàng shāng jūn móu shì huá jì， lì fǎ lǐ mín， wèi cháng bù yǔ jiǎo guī yě。 shāng jūn bèi xíng， jiǎo kǒng bìng zhū， nǎi wáng táo rù shǔ。”（ liú xiàng《 bié lù》， jù《 shǐ jì · mèng xún lièzhuàn · jí jiě》 suǒ yǐn）
shī jiǎo táo wǎng shǔ hòu， xiě zuò《 shī zǐ》 shū。《 hàn shū · yì wén zhì》 liè shī jiǎo wéi zá jiā。 tā de sī xiǎng， róng hé liǎo rú、 mò、 dào、 fǎ gè jiā， hé mèng kē、 xún qīng、 shāng yàng、 hán fēi děng rén de sī xiǎng dōuyòu xiāng tōng chù； duì nóng jiā xǔ xíng yě yòu yǐng xiǎng； zài sī xiǎng shǐ shàng shì gè zhòng yào huán jié。
miàn duì zhàn guó shí qī jiē jí máo dùn jiān ruì de xíng shì， shī jiǎo rèn wéi rú hé wěn dìng nóng mín、 gǒng gù tǒng zhì， shì fēi cháng zhòng yào de wèn tí。
shī jiǎo qiáng diào“ jiān 'ài bǎi xìng， wù lì tiān xià”（《 shī zǐ xià》）。《 shī zǐ》 yún：“ yǔ zhì shuǐ， wéi sàng fǎ， yuē： huǐ bì zhàng， āi bì sān nián， shì zé shuǐ bù jiù yě。 gù shǐ sǐ yú líng zhě zàng yú líng， sǐ yú zé zhě zàng yú zé， tóng guān sān cùn， zhì sàng sān rì。 yǔ xīng lì chú hài， wèimín zhǒng yě。”（《 shī zǐ xià》）
zhè lǐ xuān yáng de shì“ jié zàng” de sī xiǎng。《 shī zǐ》 shū yòu shuō：“ rào liáng zhī míng， xǔ shǐ gǔ zhī， fēi bù lè yě。 mò zǐ yǐ wéi shāng yì， gù bù tīng yě。”（《 shī zǐ xià》）
zhè xuān yáng de shì“ fēi lè” de sī xiǎng。“ jié zàng”、“ fēi lè”， dōushì cóng mò jiā xué pài zhōng xī qǔ lái de。
《 shī zǐ》 jiè zǐ xià zhī kǒu shuō：“ yú shī shuǐ zé sǐ， shuǐ shī yú yóu wéi shuǐ yě。”（《 shī zǐ xià》） zhǐ chū liǎo mín xīn duì yú tǒng zhì zhě de jí duān zhòng yào xìng， rèn wéi“ tiān zǐ wàng mín zé miè， zhū hóu wàng mín zé wáng。” zhè qiáng diào liǎo 'ān fǔ bǎi xìng shì guó jiā wěn dìng、 gǒng gù de guān jiàn。
shī jiǎo quàn shuō tǒng zhì zhě yào“ shàn xiū guó zhèng”， shuō“ jūn ruò bù xiū jìn guó zhī zhèng， nèi bù dé dà fū， ér wài shī bǎi xìng，”“ tiān zǐ yǐ tiān xià shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé tiān xià huò。”《 shī zǐ shàng · guì yán》 shī jiǎo yào qiú tǒng zhì zhě xiào fǎ gǔ dài shén nóng、 yòu yú shì děng shèng wáng， hé nóng mín“ bìng gēng”， rèn wéi zhè shì“ suǒ yǐ quàn gēng yě”。（《 shī zǐ xià》） tā qiáng diào fā zhǎn nóng nú de gè tǐ jīng jì，“ shǐ tiān xià zhàng fū gēng 'ér shí， fù rén zhì 'ér yī”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）， yǐ gǎi shàn nóng nú shēng huó。
《 shī zǐ》 shuō：“ chē qīng dào jìn， zé biān cè bù yòng； biān cè zhī suǒ yòng， dào yuǎn rèn zhòng yě。 xíng fá zhě， mín zhī biān cè yě。”（《 shī zǐ xià》） dàn shī jiǎo fǎn duì làn yòng xíng fá， rèn wéi“ xíng yǐ fǔ jiào， fú bù tīng yě。” tǒng zhì zhě zhī suǒ yǐ yào yòng xíng fá，“ fēi lè xíng mín， bù dé yǐ yě， cǐ qí suǒ yǐ shàn xíng yě。”（《 shī zǐ xià》）
《 shī zǐ》 gǔ chuī“ quàn xué”， qiáng diào“ jiào huà”。 tā shuō：“ xué bù juàn， suǒ yǐ zhì yě； jiào bù yàn， suǒ yǐ zhì rén yě。 fū ■ shè 'ér bù zhì zé fǔ dù。”（《 shī zǐ shàng · quàn xué》） tā shuō：“ tiān xià fēi wú luàn rén yě， yáo shùn zhī dào， kě jiào zhě zhòng yě。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）“ zǐ lù， biàn zhī yě rén； zǐ gòng， wèi zhī jiǎ rén； yán zhuō、 jù dào yě； zhuān sūn shī， zǎng（ jiǎo ＜ mò jí ＞ zhī rén） yě。 kǒng zǐ jiào zhī， jiē wéi xiǎn shì。”（《 shī zǐ shàng · quàn xué》） hái shuō：“ xián zhě yì zhī yě。 guān qí fù zhī suǒ fēn， yùn zhī suǒ jìn， qióng zhī suǒ bù qǔ， rán zé qióng yǔ yùn， qí yǔ chéng xián wú zé yě。 shì gù 'ài 'è qīn shū， xīng fā qióng dá， jiē kě yǐ chéng wéi yì， yòu qí qì yě。” tā qiáng diào bù guǎn zài shàng wèi de zěn yàng duì dài zài xià wèi de， zhí zhì“ jiān mén、 nì lǚ、 nóng fū、 táo rén”， dōuyào háo bù dòng yáo dì xiū shēn xíng yì， zuò dào“ zhōng xiào shàn xián”。 tā hái qiáng diào“ xué zhī jī yě”（《 shī sūn · quàn xué》）， yào qiú bù jiànduàn dì xué xí。 rèn wéi“ wèi yòu bù yīn xué 'ér jiàn dào， bù jiǎ xué 'ér xiān shēn zhě yě。” zhè xiē lùn shù， dū hán yòu hé lǐ de yīn sù hé jī jí yì yì。 shī zǐ guān yú jūn yǐ lài yú mín de yú shuǐ pì yù， hé“ quàn xué” de sī xiǎng， duì hòu lái xún zǐ de“ shuǐ zé zài zhōu， shuǐ zé fù zhōu” hé“ quàn xué” sī xiǎng de xíng chéng， shì yòu yǐng xiǎng de。
shī jiǎo rèn wéi， shè huì de dòng luàn， zài yú yòu“ xié rén”， rén suǒ yǐ zuò 'è， zài yú yòu“ xié yù”。 yīn cǐ bì xū qù“ xié rén”， chú“ xié yù”。《 shī zǐ》 shuō：“ guó luàn zé zé qí xié rén qù zhī， zé guó zhì yǐ； xiōng zhōng luàn zé zé qí xié yù 'ér qù zhī， zé dé zhèng yǐ。”《 shī zǐ》 shū yuē：“ mù zhī suǒ měi， xīn yǐ wéi bù yì， fú gǎn shì yě； kǒu zhī suǒ gān， xīn yǐ wéi fēi yì， fú gǎn shí yě； ěr zhī suǒ lè， xīn yǐ wéi bù yì， bù gǎn tīng yě； shēn zhī suǒ 'ān， xīn yǐ wéi bù yì， fú gǎn fú yě。 rán zé lìng yú tiān xià 'ér xíng， jìn mǎ 'ér zhǐ zhě， xīn yě。 gù yuē， xīn zhě shēn zhī jūn yě。 tiān zǐ yǐ tiān xià shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé tiān xià huò； zhū hóu yǐ guó shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé guó zhī； pǐ fū yǐ shēn shòu lìng yú xīn， xīn bù dāng zé shēn wéi lù yǐ。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）
《 shī zǐ》 rèn wéi， zhǐ yào“ xīn” zhèng，“ xīn yǐ wéi bù yì”， jiù néng zhì zhǐ mù、 kǒu、 ěr、 shēn děng gǎn guān bù zhèng dāng de yù wàng。 tā shuō：“ xīn zhě， shēn zhī jūn yě。” cóng tiān zǐ dào pǐ fū， dū“ yǐ shēn shòu lìng yú xīn”。 xīn bù dāng， huò wéi tiān xià huò， huò zhě shēn bèi lù。 tā shuō：“ shén yě zhě wàn wù zhī shǐ， wàn shì zhī jì yě，” yòu shuō：“ zhì yú shén zhě， qí shì shǎo 'ér gōng duō”。 suǒ yǐ yòng dé yì lái zhì lǐ xīn shén， shì zuì gēn běn de。 shī jiǎo zhè xiē sī xiǎng， hé mèng zǐ de“ zhèng jǐ”、“ xiū shēn”， xīn néng shǐ 'ěr mù qì guān bù“ bì yú wù” hé“ wàn wù jiē bèi yú wǒ” děng lǐ lùn， dōushì xī xī xiāng tōng de。
shī jiǎo de shàng shù lǐ lùn， bāo kuò“ quàn xué”、“ dé yì” zhè xiē sī xiǎng， dōushì zhēn duì dāng shí de shí jì qíng kuàng 'ér fā de。 nóng mín de fǎn kàng， shǐ shè huì máo dùn jī huà， wèile huǎn hé jiē jí máo dùn， gǒng gù guó jiā zhèng quán， shī jiǎo xiàng tǒng zhì zhě quàn jiàn， yào“ xiū xiān wáng zhī shù， chú huò nán zhī běn， shǐ tiān xià zhàng fū gēng 'ér shí， fù rén zhì 'ér yī， jiē dé dài qí shǒu， fù zǐ xiāng bǎo。” tǒng zhì zhě shí xíng“ shàn zhèng”， fǔ xù bǎi xìng， shǐ bǎi xìng dé qí suǒ， ān qí yè， fēng yī zú shí， tā men biàn bù huì qǐ lái fǎn kàng， jiù néng miǎn zāo shā lù， bǎo quán shǒu lǐng； tǒng zhì zhě yě xiāo chú liǎo“ huò huàn”。 zhè yàng， shè huì jiù néng fù shù qǐ lái，“ cǐ qí wàn wù yǐ shēng， yì tiān xià yǐ cái， bù kě shèng jì yě。”（《 shī zǐ shàng · guì yán》）
shī jiǎo rèn wéi zhì lǐ tiān xià de gēn běn bàn fǎ， zài yú“ shěn míngfèn”。 tā shuō：“ ruò fū míngfèn， shèng zhī suǒ shěn yě。 …… shěn míngfèn， jūn chén mò gǎn bù jìn lì jié zhì yǐ。 tiān xià zhī kě zhì， fēn chéng yě； shì fēi zhī kě biàn， míng dìng yě。”
“ míngfèn”， shī jiǎo chēng zhī wéi“ yī”， tā shuō：“ shěn yī zhī jīng， bǎi shì nǎi chéng； shěn yī zhī jì， bǎi shì nǎi lǐ； míng shí pàn wéi liǎng， hé wéi yī。 shì fēi suí míng shí， shǎng fá suí shì fēi。 shì zé yòu shǎng， fēi zé yòu fá。 rén jūn zhī suǒ dú duàn yě， míng jūn zhī lì yě。”（《 shī zǐ shàng · fā méng》）
shī jiǎo rèn wéi，“ míngfèn” shěn dìng， zé bǎi shì dé lǐ， shì fēi néng pàn， shǎng fá fēn míng， rén jūn biàn kě wéi míng jūn。
“ fēn” yǔ“ zhì” de guān xì shì shénme ní？《 shī zǐ》 shū shuō：“ tiān dì shēng wàn wù， shèng rén cái zhī。 cái wù yǐ zhì fēn， shǐ shì yǐ lì guān。 jūn chén fù zǐ， shàng xià cháng yòu， guì jiàn qīn shū， jiē dé qí fēn yuē zhì。 ài dé fēn yuē rén， shī dé fēn yuē yì， lǜ dé fēn yuē zhì， dòng dé fēn yuē dá， yán dé fēn yuē xìn。 jiē dé qí fēn， ér hòu wéi chéng rén。 míng wáng zhī zhì mín yě， shì shǎo 'ér gōng lì， shēn yì 'ér guó zhì。”（《 shī zǐ shàng · fēn》）
shī jiǎo kàn lái， zhǐ yào rén rén、 shì shì dū dé qí“ fēn”， nà guó jūn jiù néng hěn hǎo dì zhì lǐ guó jiā， tiān xià biàn huì dé yǐ cháng zhì jiǔ 'ān。“ dé fēn” biàn“ guó zhì” de yuán yīn shì shénme ní？《 shī zǐ》 shuō：“ shì shǎo 'ér gōng duō， shǒu yào yě； shēn yì 'ér guó zhì， yòng xián yě； yán guǎ 'ér lìng xíng， zhèng míng yě。 jūn rén zhě， gǒu néng zhèng míng， yú zhì jìn qíng； zhí yī yǐ jìng， lìng míng zì zhèng； lìng shì zì dìng， shǎng fá suí míng； mín mò bù jìng。…… zhī cǐ dào yě zhě， zhòng xián wéi yì， yú zhì jìn qíng yǐ。”（《 shī zǐ shàng · fēn》）
shī jiǎo qiáng diào liǎo yòng“ xián” de zhòng yào xìng， tā shuō：“ yòu yú zhī jūn tiān xià yě， shǐ tiān xià gòng shàn； yīn zhōu zhī jūn tiān xià yě， shǐ tiān xià gòng cái。 fū zhì zhòng xián 'ér néng yòng zhī， cǐ yòu yú zhī shèng dé yě。”（《 shī zǐ shàng · fēn》） yòng xián zé guó shèng， nà rú hé yòng xián ní？《 shī zǐ》 shuō：“ qún chén zhī yú zhì， rì hé yú qián， zé qí zhī shì zhě 'ér lìng zhī móu。 qún chén zhī suǒ jǔ， rì hé yú qián， zé qí zhī rén zhě 'ér lìng zhī jǔ。 qún chén zhī zhì luàn， rì hé yú qián， zé qí shèng rèn zhě 'ér lìng zhī zhì。 qún chén zhī xíng， kě dé 'ér chá yě。 zé qí xián zhě 'ér jǔ zhī， zé mín jìng yú xíng。 shèng rèn zhě zhì， zé bǎi guān bù luàn； zhī rén zhě jǔ， zé xián zhě bù yǐn； zhī shì zhě móu， zé dà jǔ bù shī。…… shèng wáng zhǐ yán yú cháo， ér sì fāng gěi yǐ。 shì gù yuē zhèng míng qù wěi， shì chéng ruò huà； yǐ shí fù míng， bǎi shì jiē chéng。 fū yòng xián shǐ néng， bù láo 'ér zhì； zhèng míng fù shí， bù fá 'ér wēi； dá qíng jiàn sù， zé shì fēi bù bì。…… shèng wáng zhī mín yì zhì hū。”（《 shī zǐ shàng · fēn》） shī jiǎo hái qiáng diào rén jūn yào“ xū xīn”、“ shěn fēn”， shǐ“ shì fēi suí míng shí， shǎng fá suí shì fēi”， nà me“ míng fēn zé bù bì， zhèng míng zé bù xū， shǎng xián fá bào zé bù zòng， sān zhě zhì zhī dào yě。”（《 shī zǐ shàng · fā méng》）， rén jūn rú néng“ shěn fēn”、“ yòng xián”， jiù néng“ shēn yì 'ér guó zhì”、“ zì wéi 'ér mín fù” liǎo， rén jūn jiù suàn zòng qíng xiǎng lè， rén mín yě zhào yàng néng fù yù qǐ lái， zhè dāng rán shì xū wàng zhī xiǎng。 dàn shī jiǎo qiáng diào de“ zhèng míng qù wěi， yǐ shí fù míng”， rèn yòng xián cái hái shì yòu jī jí yì yì de。
《 shī zǐ》 de“ shěn míngfèn” lǐ lùn， hé xún zǐ、 hán fēi、 dào jiā de yī xiē sī xiǎng yě shì xī xī xiāng tōng de。
yóu shàng kě jiàn，《 shī zǐ》 shì zá hán gè jiā xué shuō， jiān shōu bìng xù de。《 shī zǐ · guǎng yì》 shì shī jiǎo de xué shù shǐ lùn， zài cǐ piān zhōng， tā kè yì fā jué gè jiā kě yǐ róng tōng、 rèn tóng de céng miàn， zhù zhāng“ zōng hé míng jiā”。 tā duì gè jiā xué pài de bù tóng zhù zhāng hé gè xìng tè zhēng jìn xíng liǎo gài kuò：“ mò zǐ guì jiān， kǒng zǐ guì gōng， huáng zǐ guì zhōng， tián zǐ guì jūn， liè zǐ guì xū， liào zǐ guì bié yòu。 qí yuán zhī xiāng fēi yě， shù shì yǐ 'ér yǐ， jiē■（ yǎn） yú hóng yě…… ruò shǐ jiān、 gōng、 xū、 jūn、 zhōng、 píng yì， bié yòu yī shí yě， zé wú xiāng fēi yě。”（《 shī zǐ shàng · guǎng yì piān》）
shī jiǎo rèn wéi， zhū zǐ bǎi jiā bǐ cǐ xiāng fēi shì méi yòu bì yào de。 mò zǐ zhù zhāng“ jiān”， kǒng zǐ zhù zhāng“ gōng”， huáng zǐ zhù zhāng“ zhōng”， tián zǐ zhù zhāng“ jūn”， liè zǐ zhù zhāng“ xū”， liào zǐ zhù zhāng“ bié yòu”， qí shí dōushì tóng yī yì sī， shì xiāng hù yī zhì de， jí“ gōng”、“ qù sī”， zhè yě fǎn yìng liǎo shī zǐ de xué shù zhù zhāng。
《 shī zǐ》 yòu shuō：“ yīn jǐng zhōng shì xīng， suǒ shì bù guò shù xīng； zì qiū shàng yǐ shì， zé jiàn qí shǐ chū， yòu jiàn qí rù。 fēi míng yì yě， shì shǐ rán yě。 fū sī xīn， jǐng zhōng yě； gōng xīn， qiū shàng yě。 gù zhì zài yú sī， zé suǒ zhī shǎo； zài yú gōng， zé suǒ zhī duō yǐ。…… shì gù， fū lùn guì jiàn、 biàn shì fēi zhě， bì qiě zì gōng xīn yán zhī， zì gōng xīn tīng zhī， ér hòu kě zhī。”
shī jiǎo zài zhè lǐ qiáng diào liǎo lǐ jiě shì wù shí kè guān de zhòng yào xìng， wù yǐ“ sī xīn” yǎn bì liǎo“ zhì”， ér bù biàn shì fēi。
zǒng zhī， duì yú fēn fán fù zá de gè jiā xué shuō de quán shì， yóu yú shī jiǎo kè yì de jiān zōng bìng qǔ， shǐ gè jiā bǐ cǐ xiāng tōng， cóng 'ér yě mǒ shā liǎo gè xué pài de duì lì、 fēn qí。 ér zhēn lǐ wǎng wǎng shì zài xiāng fēi xiāng zhēng、 bǎi jiā zhēng míng zhōng dé yǐ chū xiàn、 fā zhǎn de。 dàn zài yī dìng yì yì shàng lái shuō， yǐn jìn、 róng rěn、 róng tōng duō yuán wén huà、 bǎi jiā gè shuō， rán hòu jiā yǐ xuǎn zé hé zhōng hé， shì yòu qí shí jiàn jià zhí de。《 guǎng yì piān》 tòu lù chū lái de， jiù shì xī wàng jié shù fēn zhēng hùn luàn， shí xiàn tǒng yī de sī xiǎng。
《 shī zǐ》 yī shuō wéi zá jiā xué shuō， zài qín tǒng yī hòu， xué shù sī xiǎng zāo dào qián zhì， tè bié shì hàn dài“ dú zūn rú shù” hòu， gè jiā xué shuō jūn bèi jìn gù。《 shī zǐ》 yī shū zāo jìn huǐ nán miǎn， suǒ yǐ zǎo yì。 táng dài yòu zhòng bèi ji chéng。