dì yī bù xì tǒng xìng de shǐ lùn zhuān zhù
　　
　　 shǐ lùn yòu chēng shǐ píng， bāo kuò de fàn wéi shí fēn guǎng fàn， jī běn shàng kě yǐ gài kuò wéi shǐ xué lǐ lùn hé shǐ xué pī píng liǎng dà lèi。 shǐ xué lǐ lùn zhǐ yòu guān shǐ xué tǐ lì、 biān zuǎn fāng fǎ yǐ jí shǐ guān zhì dù de lùn shù； shǐ xué pī píng zé bāo kuò píng lùn shǐ shì、 yán tǎo shǐ jí dé shī、 kǎo dìng shǐ shì zhèng wù yì tóng děng。
　　
　　 wǒ guó shǐ lùn yuán yuǎn liú cháng。 zǎo zài xiān qín shí qī， céng chū xiàn “ bǎi jiā zhēng míng ” de jú miàn。 xiān qín zhū zǐ jiè píng lùn shǐ shì， lùn zhèng běn xué pài zhèng zhì guān diǎn de zhèng què xìng， xíng chéng wǒ guó zǎo qī shǐ lùn de yī zhǒng xíng shì。 zài xiān qín shǐ jí zhōng， yòu chū xiàn《 zuǒzhuàn》 zhōng de " jūn zǐ yuē " de lìng yī zhǒng xíng shì de shǐ lùn， zhè zhǒng tǐ lì wéi hòu shì shǐ jiā suǒ yán yòng。 zì qín hàn yǐ lái， chū xiàn liǎo rú《 shǐ jì》 de“ tài shǐ gōng yuē”、《 hàn shū》 de“ zàn”、《 hàn jì》 de“ lùn”、《 dōng guān hàn jì》 de“ xù”、《 sān guó zhì》 de“ píng”， yǐ jí hòu shǐ de“ shǐ chén yuē”（ rú《 zī zhì tōng jiàn》 de“ chén guāng yuē”）。 chú cǐ zhī wài， hái yòu yī zhǒng“ xù lùn”， yú shǐ piān zhī qián， jiā rù shǐ jiā shuō míng zhù zuò zōng zhǐ、 tǐ lì yuán liú、 píng lùn rén wù shǐ shì de wén zì， rú《 shǐ jì》、《 hàn shū》 děng， dōuyòu zhè lèi“ xù lùn” de wén zì。
　　
　　 suí zhe shǐ xué de bù duàn fā zhǎn， shǐ xué pī píng yě suí zhī kāi zhǎn qǐ lái， chū xiàn yī zhǒng yǐ lùn shù shǐ jí dé shī、 píng lùn shǐ xué tǐ lì、 yán jiū zhuàn shǐ fāng fǎ wéi zhù yào nèi róng de xīn de shǐ lùn xíng shì。 zhè zhǒng xīn de shǐ lùn fā duān yú qín hàn 'ér wán chéng yú táng dài。 dào liǎo táng dài， liú zhī jǐ jì chéng qián rén de pī pàn jīng shén， jiāng zhè zhǒng shǐ xué xíng shì fā zhǎn chéng " zǒng kuò wàn shū， bāo tūn qiān yòu " de shǐ lùn zhù zuò， xiě chū wǒ guó dì yī bù xì tǒng xìng de shǐ lùn zhuān zhù《 shǐ tōng》。 tā jiān yòu shǐ xué lǐ lùn hé shǐ xué pī píng liǎng fāng miàn nèi róng， shì jí táng yǐ qián shǐ lùn zhī dà chéng de hóng wěi jù zhù。
　　
　　 liú zhī jǐ（ 661-721 nián）， zì zǐ xuán， péng chéng（ jīn jiāng sū xú zhōu） rén。 shēng yú táng dài míng mén， fù（ liú cáng qì）、 xiōng（ liú zhī róu） dōushì táng gāo zōng hé táng xuán zōng shí de guān liáo， bìng yǐ cí zhāng zhī míng yú shì。 liú zhī jǐ yīn jiā xué yuān yuán， zì yòu bó lǎn qún shū， gōng dú shǐ xué， hòu yòu zhì lì wén xué。 tā 20 suì shí zhōng jìn shì， rèn huò jiā（ jīn hé nán huò jiā xiàn） zhù bù。 wǔ zé tiān shèng lì 'èr nián（ 699 nián）， liú zhī jǐ fèng diào cháng 'ān， rèn wáng fǔ cāng cáo， bìng cānyù biān zuǎn《 sān jiào zhū yīng》 de gōng zuò。 bù jiǔ rèn zhù zuò zuǒ láng jiān xiū guó shǐ， yòu qiān wéi zuǒ shǐ， xiān hòu cānyù zhuàn xiū qǐ jū zhù jí táng shǐ。
　　
　　 táng zhōng zōng jǐng lóng 'èr nián（ 708 nián）， qiān wéi mì shū shǎo jiān， yòu zhǎng xiū shǐ zhī shì。 dāng shí， yóu yú quán guì kòng zhì shǐ guǎn， shǐ guān wú zhù shù zì yóu， fán shì jiē xū yǎng chéng jiān xiū zhǐ yì， liú zhī jǐ pō bù dé zhì。 yīn cǐ zhǐ hǎo " tuì 'ér sī zhuàn《 shǐ tōng》 yǐ jiàn qí zhì "。（《 shǐ tōng · zì xù》） bìng yǐ yī jiā dú chuàng zhī xué， duì yú shǐ guǎn lǒng duàn shǐ xué biǎo shì kàng yì。 jǐng lóng sì nián（ 710 nián），《 shǐ tōng》 zhuàn chéng。
　　
　　 cǐ hòu， liú zhī jǐ míng shēng dà yáng， qiān guān tài zǐ zuǒ shù zǐ， jiān chóng wén guǎn xué shì， jiā yín qīng guāng lù dà fū。 táng xuán zōng shí， yòu qiān wéi sàn qí cháng shì。 tā de guān zhí lǚ qiān， dàn què yī zhí jiān rèn shǐ zhí， xiān hòu cānyù《 xìng zú xì lù》、《 zé tiān shí lù》、《 zhōng zōng shí lù》、《 ruì zōng shí lù》、《 xuán zōng shí lù》 děng zhuàn xiū。
　　
　　《 shǐ tōng》 gòng 20 juàn， bāo kuò nèi piān hé wài piān liǎng bù fēn， gè wéi 10 juàn。
　　
　　 nèi piān yòu 39 piān， wài piān yòu 13 piān， hé jì 52 piān。 qí zhōng， shǔ nèi piān de《 tǐ tǒng》、《 pí miù》、《 chí zhāng》 děng 3 piān， dà yuē zài běi sòng shí yǐ wáng yì， jīn cún jǐn yòu 49 piān。 lìng yòu《 xù lù》 yī piān， wéi quán shū de xù wén。
　　
　　《 shǐ tōng》 de nèi róng， dà zhì kě fēn xià shù jǐ gè fāng miàn：
　　
　　 qí yī， guān yú shǐ xué yuán liú jí shǐ guān zhì dù。《 shǐ tōng》 nèi piān zhī kāi juàn， jí yǐ《 liù jiā》、《 èr tǐ》 liǎng piān， gēn jù táng dài yǐ qián shǐ xué de tǐ cái， duì wǒ guó gǔ dài shǐ xué de yuán liú jìn xíng liǎo zǒng jié。 shǒu xiān， tā jiāng gǔ dài shǐ xué fēn xù liù jiā， jí shàng shū jiā、 chūn qiū jiā、 zuǒ chuán jiā、 guó yǔ jiā、 shǐ jì jiā、 hàn shū jiā； zǒng guī 'èr tǐ， jí jìzhuàn tǐ hé biān nián tǐ。 rán hòu， duì liù jiā、 èr tǐ de yōu diǎn hé quē diǎn， jìn xíng píng shù。 liú shì rèn wéi， " qiū míng chuán《 chūn qiū》， zǐ cháng zhù《 shǐ jì》， zài bǐ zhī tǐ yú sī bèi yǐ。 hòu lái jì zuò， xiāng yǔ yīn xún， jiǎ yòu gǎi zhāng， biàn qí míng mù， qū yù yòu xiàn， shú néng yú cǐ？ " dàn shì， zài lùn jí jìzhuàn tǐ shí， què shèng yù《 hàn shū》， bìng qiě yǐ wéi "《 shàng shū》 děng sì jiā， qí tǐ jiǔ fèi， suǒ kě zǔ shù zhě， wéi zuǒ shì jí《 hàn shū》 èr jiā 'ér yǐ "， zé diān dǎo jìzhuàn tǐ de yuán liú。 zhè shì liú zhī jǐ tuī chóng duàn dài de jìzhuàn shǐ de yuán gù。 tóng shí， zài《 shǐ guān jiàn zhì》、《 biàn zhí》、《 wǔ shí》 zhū piān zhōng， liú shì lùn shù liǎo lì dài shǐ guān jiàn zhì de yán gé， shǐ guān de zhí zé， yǐ jí táng dài guān xiū shǐ shū de bì duān。
　　
　　 qí 'èr， guān yú lì shǐ biān zuǎn xué。 zhè shì《 shǐ tōng》 de zhù yào bù fēn， bāo kuò biān zuǎn tǐ lì、 biān zuǎn fāng fǎ、 shǐ liào sōu jí děng fāng miàn nèi róng。 zài biān zuǎn tǐ lì fāng miàn，《 shǐ tōng》 lùn shù jìzhuàn shǐ hé biān nián shǐ de tǐ lì， ér yǐ lùn shù jìzhuàn tǐ wéi zhù。《 běn jì》、《 shì jiā》、《 lièzhuàn》、《 biǎo lì》、《 shū zhì》、《 lùn zàn》、《 xù chuán》、《 xù lì》 zhū piān， yǐ jù tǐ shǐ jí wéi lì， duì jìzhuàn shǐ gè zǔ chéng bù fēn de tè diǎn、 gōng yòng dū xiáng xì lùn shù。 lì rú， tā zhǐ chū běn jì " jì yǐ biān nián wéi zhù， wéi xù tiān zǐ yī rén "， zé yìng zhuān zài " dà shì "， ér bù bì " jù xì bì shū， hóng xiān bèi lù "。 zhì yú " shū shì wěi qū "， nǎi shì lièzhuàn de rèn wù， bìng duì hé chuán hé fù chuán zuò liǎo dú dào de lùn shù。《 shǐ tōng》 fǎn duì zuò " biǎo lì "， yǐ wéi " biǎo lì " wǎng wǎng yǔ shǐ chuán chóngfù， " chéng qí fán fèi， qǐ fēi miù hū？ " duì yú jìzhuàn shǐ de zhì shū，《 shǐ tōng》 zhù zhāng shān chú tiān wén、 yì wén、 wǔháng sān zhǒng， ér zēng jiā dū yì、 fāng wù、 shì zú děng zhì。 yòu yǐ wéi " měi juàn lì lùn， qí fán yǐ duō， ér sì lùn yǐ zàn， wéi dú mí shèn "， duì gè shǐ de " lùn zàn " zé duō chí pī píng de tài dù。
　　
　　 zài biān zuǎn fāng fǎ fāng miàn，《 shǐ tōng》 qiān shè fàn wéi guǎng fàn， bāo kuò xù shì、 yán yǔ、 tí mù、 mó nǐ、 duàn xiàn、 shū fǎ、 rén wù、 biān cì、 chēng wèi、 fán shěng děng shí duō zhǒng wèn tí， jūn shǔ yú zhuàn shǐ fāng fǎ hé xiě zuò jì qiǎo de nèi róng， yòu de zhì jīn réng yòu cān kǎo jià zhí。 lì rú， liú shì yǐ wéi " guó shǐ zhī měi zhě， yǐ xù shì wéi gōng， ér xù shì zhī gōng zhě， yǐ jiǎn yào wéi zhù "， zhǐ chū xù shì shì zhuàn shǐ de zhòng yào shǒu fǎ， ér xù shì zuì bì jì fán wú zhī shī。 yīn cǐ， liú zhī jǐ zhù zhāng xù shì yào " yòng huì "， yǐ wéi yòng huì " shěng zì yuē wén， shì yì yú jù wài "， kě yǐ dá dào " yī yán 'ér jù xì xián gāi， piàn yǔ 'ér hóng xiān mí lòu " de mùdì（《 shǐ tōng · xù shì》）。 suǒ yǐ，《 shǐ tōng》 jì zǒng jié qián shǐ zài xù shì fāng miàn de hǎo jīng yàn， yòu pī píng gè shǐ cún zài rǒng jù fán cí、 diāo shì cí zǎo de bìng lì， yóu qí fǎn duì pián wén rù shǐ de zuò fǎ。 yòu rú， zài《 yán yǔ》 piān zhōng， liú shì zhù zhāng jì lù lì shǐ de yán yǔ， yìng suí shí dài de fā zhǎn 'ér cǎi yòng dāng dài de yǔ yán， yǐ bì miǎn " shī bǐ tiān rán "、 jīn gǔ bù chún de bì ??
　　 tā lì jǔ sān chuán bù xué《 shàng shū》 zhī yǔ， liǎng hàn duō wéi《 zhàn cè》 zhī cí de lì zhèng， fǎn duì zhuàn shǐ yīn xí gǔ rén cí jù， yǐ jì shù hòu shì yán yǔ， ér tí chū shǐ yòng " dāng shì kǒu yǔ " zhuàn shǐ， yǐ shǐ " fāng yán shì yǔ， yóu cǐ bì zhāng " de yào qiú。 zhè xiē zhù zhāng dōuyòu jiè jiàn de jià zhí。
　　
　　 cǐ wài， guān yú shǐ liào de sōu jí hé jiàn bié wèn tí， liú zhī jǐ zài《 cǎi zhuàn》 piān zuò liǎo zhuān mén de tàn tǎo， yǐ wéi shǐ jiā zhuàn shù lì shǐ， rú tóng " zhēn qiú yǐ zhòng yè chéng wēn， guǎng shà yǐ qún cái hé gòu "， xū yào " zhēng qiú yì shuō， cǎi zhí qún yán "， rán hòu chéng wéi " bù xiǔ " zhī zuò。 dàn shì， yóu yú shǐ liào lái yuán bù tóng， xìng zhì gè yì， yóu xū jiā yǐ xuǎn zé hé jiàn bié， " gǒu bù bié jiā yán hé， hé yǐ xiáng qí shì fēi？ "" gù zuò zhě 'è dào tīng tú shuō zhī wéi lǐ， jiē tán xiàng yì zhī sǔn shí "。 duì yú shī shí de shǐ liào， bù kě dī gū qí wēi hài， yǐ zhì " huǐ yù suǒ jiā， yuǎn wū qiānzǎi， yì cí yí shì， xué zhě yí shàn sī zhī！ "
　　
　　 qí sān， guān yú lì shǐ wén xiàn xué。《 shǐ tōng》 jiāng táng dài yǐ qián de lì shǐ wén xiàn， fēn wéi " zhèng shǐ " hé " zá shǐ " liǎng dà lèi。 suǒ wèi " zhèng shǐ "， zhǐ xiān qín jīng、 chuán， táng yǐ qián de jìzhuàn shǐ hé biān nián shǐ， yǐ jí táng dài guān xiū zhū shǐ； ér " zá shǐ " zé fēn wéi piān jì、 xiǎo lù、 yì shì、 suǒ yán、 jùn shū、 jiā shǐ、 biézhuàn、 zá jì、 dì lǐ shū、 dū yì bù děng 10 zhǒng。 tā zài《 gǔ jīn zhèng shǐ》 zhōng， xiān xù shù táng yǐ qián zhèng shǐ de yuán liú， cóng《 shàng shū》 zhì táng xiū zhū shǐ， zhú yī jiè shào gè shǐ de zuò zhě、 chéng shū jīng guò、 tǐ lì juàn zhì、 hòu rén zhù bǔ de nèi róng。 rán hòu， zài《 yí gǔ》、《 huò jīng》、《 shēn zuǒ》、《 zá shuō》 zhū piān zhōng， duì táng yǐ qián de lì shǐ wén xiàn， jìn xíng quán miàn 'ér jù tǐ de píng shù， bìng zhǐ chū qí máo dùn、 shū lüè zhī chù。 rú《 yí gǔ》 yī piān， jiù tiáo liè 10 yí， duì《 shàng shū》 děng tí chū liǎo pī píng； ér《 huò jīng》 duì《 chūn qiū》 de pī píng， jìng dá 12 tiáo。 zǒng zhī，《 shǐ tōng》 suǒ lùn fàn wéi jí qí guǎng fàn， yǐ shàng gài kuò wéi zhù yào de sān fāng miàn， dāng rán bù néng bāo kuò qí quán miàn。
　　
　　 yīngdāng kěn dìng de shì，《 shǐ tōng》 duì wǒ guó gǔ dài shǐ xué zuò chū liǎo quán miàn de zǒng jié， tí chū liǎo jiào wéi xì tǒng de shǐ xué lǐ lùn， chéng wéi táng dài yǐ qián wǒ guó shǐ lùn de jí dà chéng。 liú shì de sī xiǎng jí qí lì shǐ guān， yòu jǐ diǎn shì zhí dé zhòng shì de。 lì rú： tā fǎn duì " lì shǐ de sù mìng lùn "， yǐ wéi lì shǐ shàng rèn hé cháo dài de xīng wáng， rén wù de chéng bài， dōubù shì tiān mìng， ér shì rén shì。 tā zài《 zá shuō》 piān děng wén zhōng yòu suǒ lùn shù。 tā yě fǎn duì yǐ chéng bài lùn yīng xióng zhī zhèng tǒng lì shǐ guān。 zài《 chēng wèi》 piān、《 biān cì》 piān zhōng lùn shù liǎo zhè gè wèn tí。 tā shèn zhì bù zhù zhāng " nèi zhōng guó 'ér wài yí dí " de dà hàn zú zhù yì de lì shǐ guān。 zhì yú tā gǎn yú huái yí， zé shǐ liào yīn cǐ jiū zhèng， gǎn yú fēi shèng， zé chéng jiàn yīn cǐ dǎ pò， zhè xiē dōushì tā de kē xué jīng shén。
　　
　　 dāng rán， liú zhī jǐ shòu shí dài hé jiē jí de jú xiàn，《 shǐ tōng》 zhōng yòu wéi hù fēng jiàn míng jiào， wū miè nóng mín qǐ yì děng lùn shù， zhè shuō míng liú shì yě méi yòu chāo chū fēng jiàn shǐ jiā de lì chǎng hé guān diǎn。

　　sān guó zá shì 'èr juàn（ zhè jiāng fàn mào zhù jiā tiān yī gé cáng běn）， sòng táng gēng zhuàn。 gēng zì zǐ xī， méi zhōu dān lēng rén。 shào shèng zhōng dēng jìn shì dì， diào lì zhōu zhì yù yuàn， qiān làng zhōng lìng， rén wéi zōng xué bó shì。 zhāng shāng yīng jiàn， chú tí jǔ jīng jī cháng píng。 hòu zuò wéi shāng yīng fù nèi qián xíng， zhé jū huì zhōu。 dà guān wǔ nián shè guī， dào zú。 shì jì jù《 sòng shǐ · wén yuàn chuán》。 shì shū zá lùn sān guó zhī shì， fán sān shí liù tiáo， bìng zì xù yī piān， hòu rén jiē biān rù gēng wén jí。 kǎo《 sòng zhì》 zài gēng jí 'èr shí 'èr juàn， yǔ jīn běn tóng， sì cǐ shū yuán zài jí nèi。 rán cháo shì、 chén shì《 shū mù》 jiē zài gēng jí shí juàn， zhī jīn běn xī qí yī juàn wéi liǎng juàn， yòu yì yǐ cǐ shū 'èr juàn wéi 'èr shí 'èr juàn， shí fēi yuán běn。 gù《 yǒng lè dà diǎn》 zài cǐ shū， yì bié wéi yī biān， bù zhù wén jí zhī mù。 jīn réng bié wéi 'èr juàn， yǐ hái qí jiù。 chén zhèn sūn《 shū lù jiě tí》 chēng， gēng zhī wén cháng yú yì lùn， jīn guān qí lùn zhū gé liàng kuān dài fǎ zhèng， jí bù yú nián gǎi yuán shì。 lùn xún yù zhēng cáo cāo jiǔ xī shì， jiē gù yǔ qián rén xiāng fǎn。 zhì liàng zhī hé wú， běn wéi quán jì， ér yǐ wéi wáng dào zhī zhèng。 liàng bá xī xiàn qiān yú jiā， běn yǐ zhāo 'ān， ér yǐ wéi rǎo lěi wú gū， jiē bù zhōng lǐ。 yòu wèi shāng wú jiàn chǒu zhī shuō， wèi zhāng yè shí tú jí hé luò zhī wén， ér xī wú fú xī、 shén nóng yǐ shí zhī， yóu wéi pí miù。 rán qí tā yì lùn kě cǎi zhě pō duō。 chún bó bìng cún， xiá yú bù yǎn， gù yì shàng lùn zhě zhī suǒ jié qǔ 'ěr。 chū《 sì kù zǒng mù tí yào》

　　《 wén shǐ tōng yì》 " shǐ suǒ guì zhě yì yě， ér suǒ jù zhě shì yě， suǒ píng zhě wén yě "
　　
　　《 shǐ tōng》 wèn shì zhī hòu， duì yú hòu shì shǐ lùn de fā zhǎn， qǐ liǎo chéng qián qǐ hòu de zuò yòng。 yīn cǐ， sòng yuán qī jiān， xiāng jì chǎn shēng liǎo rú zhèng qiáo de《 tōng zhì》、 fàn zǔ yǔ de《 táng jiàn》 hé wú zhěn de《 xīn táng shū jiū miù》 děng。 jì sòng yuán zhī hòu， míng qīng liǎng dài píng shǐ lùn shǐ zhī fēng gèng shèng， ér zhāng xué chéng de《 wén shǐ tōng yì》， kān chēng néng yǔ《 shǐ tōng》 pǐ dí de dì 'èr bù shǐ xué lǐ lùn jù zhù。 zhāng shì zài《 wén shǐ tōng yì》 zhōng， bù jǐn pī pàn liǎo guò qù de wén xué hé shǐ xué， yě tí chū liǎo biān xiě wén shǐ de zhù zhāng。 tā duì biān zuǎn shǐ shū de jù tǐ zuò fǎ， yòu biǎo xiàn zài tā suǒ xiū de zhū zhǒng dì fāng zhì zhī zhōng。
　　
　　 zhāng xué chéng（ 1738-1801 nián）， zì shí zhāi， zhè jiāng kuàijī（ jīn zhè jiāng shào xīng） rén。 shàonián shí kù 'ài wén shǐ shū jí， qiě néng jǔ qí dé shī。 hòu yù jū běi jīng， yóu yú nèi gé xué shì zhū yún zhī mén， dé yǐ biàn lǎn qún shū， bìng yǔ qián dà xīn、 shào jìn hán、 dài zhèn zhū míng liú wǎng hái shèn mì， tǎo lùn xué shù yuán liú jí yì tóng。 qián lóng sì shí sān nián（ 1778 nián） zhōng jìn shì， qí hòu lì zhù bǎo dìng lián chí、 guī dé wén zhèng děng shū yuàn jiǎng xí， zuǎn xiū hé zhōu、 yǒng qīng、 bó zhōu děng fāng zhì。 wǎn nián， dé dào hú guǎng zǒng dū bì yuán de qì zhòng， rù qí mù cānyù《 xù zī zhì tōng jiàn》 zuǎn xiū， yòu zhù xiū《 hú běi tōng zhì》。 zhāng shì zhù yòu《 shǐ jí kǎo》、《 wén shǐ tōng yì》、《 xiào chóu tōng yì》 děng。
　　
　　 zhāng xué chéng wèishénme zhuàn xiě《 wén shǐ tōng yì》 ní？ yóu yú tā duì liú zhī jǐ、 zhèng qiáo、 céng gǒng děng rén de shǐ xué chéng jiù， bù shì quán bù kěn dìng， ér shì xī shōu tā men yòu yì de dōng xī。 tā shuō： " zhèng qiáo yòu shǐ shí 'ér wèi yòu shǐ xué， céng gǒng jù shǐ xué 'ér bù jù shǐ fǎ， liú zhī jǐ dé shǐ fǎ 'ér bù dé shǐ yì， cǐ yú《 wén shǐ tōng yì》 suǒ wéi zuò yě。 "（《 zhì yú · zì xù》） zài zhāng shì kàn lái， liú zhī jǐ、 zhèng qiáo、 céng gǒng zài shǐ xué shàng gè yòu yōu diǎn， dàn què bù quán miàn， suǒ yǐ tā cái xiě《 wén shǐ tōng yì》， xī qián rén zhī cháng， jiā yǐ bǔ chōng fā huī。 yīngdāng shuō， zhāng shì de shǐ xué guān diǎn， zhèng shì fā zhǎn liǎo liú zhī jǐ děng rén shǐ xué sī xiǎng 'ér xíng chéng de fēng jiàn shè huì mò qī bǐ jiào wán zhěng de shǐ xué tǐ xì。
　　
　　《 wén shǐ tōng yì》 gòng 8 juàn， bāo kuò nèi piān hé wài piān liǎng bù fēn， nèi piān 5 juàn， wài piān 3 juàn。 dàn shì， yóu yú gāi shū bǎn běn hěn duō， nèi róng bù jìn yī zhì。 1921 nián， wú xīng liú chéng gān suǒ kè《 zhāng shì yí shū》 běn，《 wén shǐ tōng yì》 nèi piān zēng 1 juàn， yòu zēng《 bǔ yí》 8 piān。 jiě fàng hòu， zhōng huá shū jú jù liú kè běn pái yìn， yòu fù zēng《 bǔ yí xù》 5 piān。 lìng wài， jiù běn《 wén shǐ tōng yì》 juàn qián kān yòu zhāng xué chéng cì zǐ huá fú xiě de xù wén yī piān， liú kè běn wèi zài， jiě fàng hòu pái yìn běn bǔ rù。
　　
　　 zhāng shì zhuàn xiě《 wén shǐ tōng yì》， dà yuē shǐ yú qián lóng sān shí bā nián（ 1773 nián）， zhì jiā qìng liù nián（ 1801 nián） wéi zhǐ， lì shí 20 yú nián。 yóu yú bǎn běn bù tóng， wǒ men zhǐ hǎo zōng hé bù tóng bǎn běn de nèi róng， jiāng qí shè jí shǐ xué lǐ lùn de zhù yào nèi róng， jiǎn jiè yú hòu。
　　
　　 qí yī， " liù jīng jiē shǐ " lùn。 guān yú wǒ guó shǐ xué de yuán liú，《 wén shǐ tōng yì》 kāi juàn biàn xuān chēng "《 liù jīng》 jiē shǐ yě "。 yòu shuō： " gǔ rén wèi cháng lí shì 'ér yán lǐ，《 liù jīng》 jiē xiān wáng zhī zhèng diǎn yě。 "（《 yì jiào shàng》） zài《 zhè dōng xué shù》 zhōng， jìn yī bù chǎn shù： " sān dài xué shù， zhī yòu shǐ 'ér bù zhī yòu jīng， qiē rén shì yě； hòu rén guì jīng shù， yǐ qí jí sān dài zhī shǐ 'ěr； jìn rú tán jīng， sì yú rén shì zhī wài bié yòu suǒ wèi yì lǐ yǐ。 " zhāng shì tí chū " liù jīng jiē shǐ " de mìng tí， yǐ wéi《 liù jīng》 jiē shǔ xiān wáng de zhèng diǎn， jì shù liǎo gǔ dài de diǎn zhāng zhì dù， shuō míng shǐ zhī yuán qǐ xiān yú jīng， bìng qiě zhǐ míng jīng shù nǎi shì sān dài zhī shǐ 'ér wéi hòu rén suǒ zhòng shì。 suī rán " liù jīng jiē shǐ " bù shì zhāng shì de chuàng jiàn， zài tā zhī qián wáng shǒu rén yǐ tí chū " wǔ jīng yì shǐ " de jiàn jiě， dàn shì zài qián jiā shí qī， zhēn duì " hàn xué " zhù zhòng " shè jīn qiú gǔ " de kǎo jù hé " sòng xué " zhuān shàng " kōng tán xìng tiān " de liǎng gè jí duān， " liù jīng jiē shǐ " tí chū xué shù bì xū " qièhé dāng shí rén shì "， zài kè guān shàng què yòu zhe jī jí de yì yì。 zhè gè mìng tí de tí chū， yuán zì zhāng shì shǐ xué " jīng shì " de sī xiǎng， bù dàn jiāng shǐ xué de chǎn shēng shàng sù zhì《 liù jīng》 zhī qián， ér qiě kuò dà liǎo gǔ shǐ yán jiū de fàn wéi， duì xiān qín shǐ xué shǐ hé shǐ liào xué de yán jiū zuò chū liǎo gòng xiàn。 duì yú " liù jīng jiē shǐ " de lùn shù，《 wén shǐ tōng yì》 de《 yì jiào》、《 shū jiào》、《 shī jiào》、《 lǐ jiào》、《 jīng jiě》、《 shǐ shì》、《 zhè dōng xué shù》 děng zhū piān， jūn yòu shè jí。
　　
　　 qí 'èr， yòu guān lì shǐ biān zuǎn xué wèn tí。 zhè shì gāi shū de zhù yào nèi róng zhī yī， sǎnjiàn yú《 shǐ dé》、《 shuō lín》、《 shū jiào》、《 dá kè wèn》、《 yuán dào》、《 shì tōng》、《 gǔ wén shí bì》 zhū piān zhōng。 zhāng shì fā zhǎn liú zhī jǐ de shǐ xué lǐ lùn， yú " cái、 xué、 shí " zhī wài， tí chū " shǐ dé " wèn tí。 tā shuō： " shǐ suǒ guì zhě yì yě， ér suǒ jù zhě shì yě， suǒ píng zhě wén yě。 "（《 shǐ dé》） jù bèi " yì、 shì、 wén " fāng kě chēng wéi " shǐ xué "。 " yì " zhǐ lì shǐ guān diǎn， " shì " zhǐ lì shǐ shì shí， " wén " zé shì biǎo dá de wén bǐ。 zài zhāng shì kàn lái， sān zhě yǐ " yì " wéi zhù， ér " shì " yǔ " wén " bù guò shì qiú " yì " de gēn jù hé jì qiǎo 'ér yǐ。 rán hòu， " yì " bì jìng shì shǐ jiā zhù guān de dōng xī， nà me， rú hé shǐ zhù guān de " yì " yǔ kè guān de " shì " yī zhì ní？ zhāng shì rèn wéi， " néng jù shǐ shí zhě， bì zhī shǐ dé； dé zhě hé？ wèi zhù shū zhě zhī xīn shù yě。 " zhè shì shuō， shǐ jiā zhì shǐ yào yòu zūn zhòng lì shǐ zhēn shí de jī běn tài dù， jí " tián biàn yú tiān rén zhī jì， jìn qí tiān 'ér bù yì yǐ rén " de tài dù。 zhè lǐ de " tiān rén zhī jì "， shì zhǐ kè guān de shǐ shí yǔ zhù guān de shǐ jiā 'ér yán， yào qiú shǐ jiā bù yǐ zhù guān de piān jiàn dài tì kè guān de shǐ shí。 suǒ yǐ， zhāng xué chéng suǒ shuō " shǐ dé " de nèi róng， shí jì shàng jiù shì " jìn qí tiān 'ér bù yì yǐ rén " de zhì shǐ tài dù。 zhǐ yào 'àn zhào zhè gè yào qiú qù zuò， jiù " zú yǐ chēng zhù shū zhě zhī xīn shù yǐ "。（《 shǐ dé》） zhè shì " yù wéi liáng shǐ " de jī běn tiáo jiàn。
　　
　　 zài zhāng shì kàn lái， gǔ lái shǐ shū jiù qí xìng zhì 'ér yán， jī běn kě fēn wéi liǎng dà lèi， jí suǒ wèi " zhuàn shù " hé " jì zhù "（《 shū jiào》）， huò chēng wéi " zhù shù " yǔ " bǐ lèi "（《 bào huáng dà yú xiān shēng》）， yòu chēng zhī wéi " zhù shù " yǔ " zuǎn ji "（《 bó yuē zhōng》）。 suī rán chēng wèi bù jìn xiāng tóng， ér hán yì bìng wú qū bié。 qián zhě zhǐ shǐ jiā de " dú duàn zhī xué "， jí shǐ xué zhù zuò； hòu zhě zhǔwén xiàn zī liào huì biān， jí shǐ liào zuǎn ji。 zhāng xué chéng kě shuō shì wǒ guó gǔ dài shǐ xué shǐ shàng， dì yī gè yán gé qū bié shǐ zhù yǔ shǐ liào de shǐ xué jiā。
　　
　　 zài tǐ lì fāng miàn， zhāng shì tuī chóng tōng shǐ， yǐ wéi tōng shǐ jù yòu " liù biàn "（ jí miǎn chóngfù、 jūn lèi lì、 biàn quán pèi、 píng shì fēi、 qù guī cù ⑾ guì xuè lǒng ┖ tīng 'àn ぁ bǎo chún m bǎn mán ⒅ kū yè ǎ ┑ nǎi dī bèi rào sù pǔ gān duō ｉ ? zhuàn shù《 tōng zhì》 zhè zhǒng zhuān mén de xué zhě。 duì yú jì shì běn mò tǐ， zhāng xué chéng yì bèi jiā zàn xǔ， yǐ wéi " wén shěng yú jìzhuàn， shì huò yú biān nián "， " jué duàn qù qǔ， tǐ yuán yòng shén "（《 shū jiào xià》）， jiān yòu jìzhuàn shǐ hé biān nián shǐ suǒ bù jù bèi de yōu diǎn。
　　
　　 qí sān， bǎ fāng zhì zuò wéi yī mén zhuān mén de xué wèn。 wǒ guó fāng zhì qǐ yuán hěn zǎo，《 zhōu guān》 zài wài shǐ zhǎng " sì fāng zhī zhì "， jiù shì zhǐ dāng shí de dì fāng zhì。 zì sòng yuán yǐ lái， zuǎn xiū fāng zhì zhī fēng rì shèng， qīng chū xiū zhì zhī fēng gèng jiā shèng xíng。 dàn shì， bǎ fāng zhì zuò wéi yī mén zhuān mén de xué wèn， tí chū xì tǒng de lǐ lùn zhù zhāng， shǐ zì zhāng xué chéng。 zhāng shì bù dàn duì fāng zhì de xìng zhì、 nèi róng、 tǐ lì děng wèn tí yòu dú dào de jiàn jiě， ér qiě jiāng qí zhù zhāng guàn chè yú jù tǐ de biān xiū fāng zhì de gōng zuò zhōng。 zhāng shì de yòu guān fāng zhì de lùn shù， rú jīn réng bǎo cún zài《 wén shǐ tōng yì》 hé《 zhāng shì yí shū》 zhōng。 zhè shì zhāng shì duì fāng zhì xué de jié chū gòng xiàn。
　　
　　 guān yú fāng zhì de xìng zhì， lì lái bǎ tā liè rù dì lǐ lèi。 zhāng xué chéng rèn wéi， fāng zhì " nǎi shǐ tǐ "， yǔ dì lǐ bù tóng。 ér " dì lǐ zhī xué， zì yòu zhuān mén "（《 bá hú běi tōng zhì jiǎn cún gǎo》）， èr zhě bù néng hùn xiáo。 cóng xìng zhì shàng huàfēn liǎo fāng zhì yǔ dì lǐ de qū bié。 zhì yú fāng zhì de nèi róng， zhāng shì rèn wéi， tā jì rán shǔ lì shǐ， zhuān zài yī fāng， jiù bù yìng zhǐ zhòng dì qū yán gé， ér qīng yī fāng wén xiàn。 yīn cǐ， zài tǐ lì shàng， tā zhù zhāng fāng zhì lì sān shū， jí jìzǎi dà shì jì hé rén wù de " tōng zhì "、 jìzǎi diǎn zhāng zhì dù de " zhǎng gù "、 jìzǎi wén xiàn shī wén de " wén zhēng "， yǐ jí zuò wéi fù lù de " cóng tán "。 wèile zhēng jí wén xiàn zī liào， biàn yú biān xiū fāng zhì， zhāng xué chéng hái tí chū liǎo gè zhōu xiàn jiàn lì zhì kē de zhù zhāng。
　　
　　 yóu yú zhāng xué chéng shì fēng jiàn shè huì mò qī shǐ jiā， zài《 wén shǐ tōng yì》 zhōng， yòu qí gāo yú qián rén de píng lùn， dàn yě bǎi tuō bù liǎo xuān yáng gāng cháng lǐ jiào zhī lì， rú tā bǎ bàng jūn hé yuàn fěi de rén shuō chéng " luàn chén zéi zǐ "、 " míng jiào zuì rén "。 duì yú lì dài shǐ xué míng zhù de píng lùn， qí guān diǎn réng yòu zhí dé shāng què zhī chù。 shū zhōng suǒ lùn shǐ shí， yě cún zài cuò wù de dì fāng， rú quán zǔ wàng shì qīng chū yòu mín zú sī xiǎng de rén， tā de wén jí dà liàng biǎo yáng míng mò qīng chū kàng qīng de zhōng chén yì shì， zhāng xué chéng jǐn cóng《 jié qí tíng jí》 zhōng kàn dào quán shì suǒ zhuàn bēi chuán shì yòu zhòng fù， jí bǎ quán zǔ wàng biǎo zhāng mín zú qì jié de yī piàn zhēn xīn， kàn chéng shì wéi zì jǐ de wén jí zhēng tǐ miàn。 zhè xiē shì wǒ men zài yuè dú《 wén shǐ tōng yì》 shí， yìng jiā yǐ zhù yì de。

　　（ dì wǔ gǎo）
　　 táng zhì bá xīn yuán 'ōu zhèng míng
　　2004 nián 9 yuè 9 rì

　　《 sòng lùn》 shì wáng fū zhī de shǐ xué míng zhù , qián rén céng jǐyǔ jí gāo píng jià。 dàn tā yě hán yòu bù shǎo xiāng duì bǎo shǒu de sī xiǎng , zhù yào biǎo xiàn wéi shí jiàn zhù zhāng xiāo jí , cái zhèng sī xiǎng luò hòu , fǎ zhì guān niàn chén jiù , duì yán lùn jiàn cè fǎn gǎn , ér qiě xìng bié qí shì、 jiē jí qí shì shí fēn yán zhòng。 cóng wáng fū zhī wǎn nián de zhè xiē sī xiǎng lái kàn , tā jī běn shàng hái shì yī gè chuán tǒng díshì dà fū。

　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī bì qí yī shēng xīn xuè， cóng 69 suì kāi shǐ dòng bǐ xiě zuò， zài qí shì shì qián cái wán chéng de yī bù shǐ lùn。 tā jiè yǐn sī mǎ guāng《 zī zhì tōng jiàn》 suǒ zài shǐ shí， xì tǒng dì píng lùn zì tài zhì yù dài zhī jiān màn cháng de fēng jiàn shè huì lì shǐ， fēn xī lì dài chéng bài xīng wáng， shèng 'āi dé shī， bāo duì wù， zǒng jié jīng yàn， yǐn cái jiàn jīn ． tàn qiú lì shǐ fā zhǎn jìn huà guī lǜ， xún qiú mín zú fù xīng de dà miǎn quán shū yuē 60 yú wàn zì， fēn wéi 50 juàn， měi juàn zhī zhōng， yǐ cháo dài wéi bié； měi dài zhī zhōng， yǐ dì wáng zhī hào wéi mù， gòng chuán mù， mù xià yòu fēn zuò yī gè gè zhuān tí； lìng zài“ juàn mò” fù yòu“ xù lùn” sì piān。 gāi shū wén cǎi fēi yáng， yì lùn zòng héng， xīn jiàn xuǎn chū， lùn diǎn jīng dào， kān chēng chuán tǒng shǐ lùn zhōng zuì xì tǒng、 zuì jīng cǎi de jié zuò， tóng shí yě quán miàn dì fǎn yìng liǎo wáng fū zhī jìn bù de lì shǐ xiàn hé zhèng zhì sī xiǎng qīng xiàng。
　　“ tuī běn dé shī zhī yuán， lì yī chéng zhī xíng”
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì míng mò qīng chū zhuó yuè sī xiǎng jiā wáng fū zhī yòu guān gǔ shǐ píng lùn de dài biǎo zuò zhī yī。
　　
　　 zuò zhě
　　 wáng fū zhī， zì 'ér nóng， hào jiāng zhāi， hú nán héng yáng rén， wǎn nián yǐn jū héng yáng shí chuán shān， xué zhě zūn chēng wéi chuán shān xiān shēng。 shēng yú míng wàn lì sì shí qī nián（ 1619 nián）， chóng zhēn shí wǔ nián（ 1642 nián） rén wǔ kē jǔ rén。 míng wáng hòu cān jiā nán míng kàng qīng dǒu zhēng， hòu lái fàng qì zhèng zhì huó dòng， tuì yǐn xiāng lǘ jiān， zài jí jiān kǔ de tiáo jiàn xià， yǐ zhù shù zhōng qí shēn， gòng jì chéng shū shù shí zhǒng， dá 300 yú juàn。
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī yuè dú sī mǎ guāng de lì shǐ jù zhù《 zī zhì tōng jiàn》 de bǐ jì， quán shū 30 juàn， qí zhōng qín 1 juàn， xī hàn 4 juàn， dōng hàn 4 juàn， sān guó 1 juàn， jìn 4 juàn， sòng、 qí、 liáng、 chén、 suí gè 1 juàn， táng 8 juàn， wǔ dài 3 juàn， lìng fù《 xù lùn》 4 piān wéi juàn mò。
　　 zhè bù shì yī bù dān chún de lì shǐ zhù zuò。 shǒu xiān， tā shì yuè dú lìng yī bù lì shǐ jù zhù de bǐ jì， qí zhōng měi yī jié dōushì zhēn duì《 tōng jiàn》 suǒ jì de mǒu yī duàn shǐ shí 'ér fā de yì lùn， rú guǒ bù cān zhào《 zī zhì tōng jiàn》 ér dān dú《 dú tōng jiàn lùn》， jiù huì nòng dé“ zhàng 'èr hé shàng mō bù zhe tóu nǎo”。 qí cì， zhè bù shū shì yī gè sī xiǎng jiā de lì shǐ chén sī lù。 tā jì zhé shè liǎo míng qīng zhī jì nà duàn xuè yǔ huǒ de lì shǐ zhī guāng， yòu jī diàn liǎo yī gè dāng shí xīn jìng jí wéi tòng kǔ yǔ máo dùn de sī xiǎng jiā de shēn suì fǎn sī。 suǒ yǐ， zǒng tǐ shuǐ píng yuǎn chāo chū yī bān shǐ shū。
　　 wáng fū zhī shì yī gè zhōng yú míng wáng cháo， yòu jù yòu nóng hòu hàn mín zú yì shí de wén rén。 duì yú míng wáng yú qīng zhè yī shì shí， tā cóng qí zì lǐ xíng jiān tòu yì chū tòng kǔ hé bēi fèn。 dàn shì， tā bìng méi yòu jiǎn dān dì jiè gǔ shǐ lái fā xiè zì jǐ de mín zú yì fèn， ér shì xī wàng“ tuī běn dé shī zhī yuán”，“ lì yī chéng zhī xíng”， suǒ yǐ， qí shǐ lùn jù yòu jù dà de xiàn shí gǎn。 míng wáng hòu， ruò gān shǐ xué jiā tàn tǎo qí miè wáng yuán yīn， huò pī píng zhèng zhì hùn luàn， huò fēn xī zhì dù bì duān， huò pēng jī jūn zhù zhuān zhì jí qí liú bì， shēn dù bù yī。 qí zhōng， yǐ huáng zōng xī de《 míng yí dài fǎng lù》 wéi dài biǎo de pī pàn zhuān zhì jūn zhù zhì dù de sī xiǎng zuì wéi shēn kè。 wáng fū zhī yǔ dà duō shù shǐ xué jiā bù tóng， tā bù jǐn jù yòu zhè zhǒng xiàn shí gǎn， ér qiě néng jiāng qí yǔ lì shǐ de chén sī róng hé qǐ lái， shì tú cóng zhōng zǒng jié chū gèng gāo céng cì de lì shǐ zhé xué lái。
　　 shǒu xiān， tā qīng xǐng dì fǎn guān zì shēn， rèn wéi“ yí dí zhī róu lìn zhōng guó， yì fēi bì yòu gù huò zhī xīn， zhōng guó zhì zhī 'ěr。” yú shì tā zài《 dú tōng jiàn lùn》 zhōng， pī píng jūn zhù yǔ dà chén jù liǎn cái fù， pī píng jūn zhù tān qiǎo zì jīn làn shā zhōng liáng， pī píng jiān chén bài huài gāng jì shǐ guó jiā shuāi wēi， pī píng dà chén yōng bīng zì zhòng qiáng zhī ruò gān， pī píng xué fēng rì shuāi xié shuō rì shèng， pī píng zòng kè shāng jiǎ shěběn zhú mò， pī píng jiān chén yǐn láng rù shì qū xī tóu jiàng …… pī píng jīhū shè jí dào lì dài wáng cháo de zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà děng gè gè lǐng yù。 zài tā xīn mù zhōng， qián cháo jiù shì zhǐ bù guò shì míng cháo xiàn shí 'ér yǐ。
　　 qí cì， zài lì shǐ de chén sī zhōng， wáng fū zhī dé dào liǎo yī gè qǐ shì， jiù shì“ shì suí shì qiān 'ér fǎ bì biàn”。 tā cóng yuǎn gǔ rén lèi de“ yì yú qín shòu wú jǐ” yǔ jīn tiān rén lèi wén míng zhōng kàn dào liǎo“ shì yì jiàng， wù yì bèi”； cóng sān dài de“ shěn xù”、“ yín bēn”、“ dú huò” yǔ táng dài de“ tiān xià tiē rán shòu zhì” zhōng kàn dào liǎo jīn wèi bì bù rú xī； cóng sān dài de fēng jiàn zhū hóu yǔ qín shǐ huáng gǎi jùn xiàn zhì de chéng gōng zhōng kàn dào liǎo“ shì xiāng jī 'ér lǐ suí yǐ yì”。 lì shǐ de biàn huà shǐ wáng fū zhī dé chū liǎo yī gè zhé lǐ xìng de jié lùn：“ shì zhī shùn zhě， jí lǐ zhī dāng rán zhě yǐ”， yě jiù shì shuō， shùn yìng lì shǐ cháo liú de jiù shì hé lǐ de。
　　“ lǐ shì hé yī”、“ lǐ yīn hū shì” shì wáng fū zhī zài lì shǐ chén sī zhōng dé chū de zuì yòu guāng cǎi de jié lùn。“ biàn” shì zhè gè lì shǐ zhé xué de hé xīn。 zhèng shì zài cǐ sī xiǎng zhǐ dǎo xià， wáng fū zhī pī pàn liǎo fēng jiàn shǐ xué zhōng zuì yào hài de mìng tí“ zhèng tǒng lùn”，“ tǒng zhě， hé 'ér bù lí， xù 'ér bù jué zhī wèi yě”， jiù shì shuō， suǒ wèi“ tǒng” shì tǒng yī liǎo guó jiā bìng néng jiào cháng jiǔ dì chí xù xià qù de zhèng quán， bù lùn shì kào wǔ lì tǒng yī de， hái shì kào yīn móu“ cuàn shì” ér lái de， zhǐ yào tā shùn yìng liǎo dà shì， shǐ guó jiā“ hé 'ér bù lí， xù 'ér bù jué”， jiù shì hé lǐ de、 zhèng tǒng de， bìng bù zài hū tā xìng lǐ hái shì xìng zhào。 tā shuō：“ lùn zhī bù jí zhèng tǒng zhě， hé yě？
　　 yuē， zhèng tǒng zhī shuō， bù zhī qí suǒ zì fǎng yě。 zì hàn zhī wáng， cáo shì、 sī mǎ shì chéng zhī， yǐ qiè tiān xià， ér wéi zhī míng yuē chán。 yú shì wéi zhī shuō yuē， bì yòu suǒ chéng yǐ wéi tǒng， ér hòu kě yǐ wéi tiān zǐ， yì bù xiāng shòu shòu 'ér qiáng xiāng zhuì xì， yǐ yǎn cuàn duó zhī jì， yì jiǎ zōu yǎn zhī xié shuō， yǔ liú xīn lì jiā zhī xù lùn， wén qí bì cí， yào qǐ shì lǐ zhī shí rán zāi。” shǐ shū cóng zhū xī zhù chéng《 tōng jiàn gāng mù》 yǐ hòu， zhèng tǒng de zhēng lùn yǐ chéng wéi fēng jiàn shǐ xué jiā suǒ zuì guān xīn de shì， shèn zhì yǐng xiǎng dào sòng、 liáo、 jīn sān shǐ de xiū zhuàn， chí chí wèi néng dìng gǎo。 ér wáng fū zhī cǐ shuō wán quán fěn suì liǎo nà xiē yī wú kě qǔ de miù lùn。 rú guǒ shuō huáng zōng xī shì cóng míng dài zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà de xiàn shí chū fā dé chū liǎo pī pàn míng cháo jūn zhù zhuān zhì de lǐ lùn， nà me， wáng fū zhī zé shì cóng lì shǐ de bù duàn biàn huà fā zhǎn zhōng dé dào liǎo zhè yī sī xiǎng。 qiān bǎi nián lái， tiān bù biàn dào yì bù biàn， sòng yuán yǐ lái， wéi yī jiā yī xìng 'ér zhēng zhèng tǒng de xuān chǎo rè nào fēi fán， jūn jūn chén chén fù fù zǐ zǐ， chéng zé wéi wáng、 wéi shén、 wéi shèng， biàn shì dé tiān mìng、 dāng zhèng tǒng， yǒng yuǎn sī yòu tiān xià， wú rén gǎn shuō bù zì。 ér huáng zōng xī、 wáng fū zhī què fǒu dìng liǎo zhè tiān jīng dì yì de jié lùn， cóng lì shǐ biàn huà shàng zhǐ chū liǎo shùn yìng“ shì” zhě cái hé tiān lǐ， wú yí shì yī gè jìn bù。
　　 dāng rán， lì shǐ yí liú de fù dān bì jìng tài chén zhòng liǎo， chuán tǒng wén huà zài tā shēn shàng jī diàn de bì jìng tài shēn hòu liǎo， dāng zhè wèi sī xiǎng jiā zài jìn xíng lì shǐ chén sī shí， cháng cháng bù zì jué dì yán xí liǎo chuán tǒng lì shǐ guān yǔ dào dé guān， xiàn rù chuán tǒng de bǎo shǒu guān niàn zhī zhōng。 rú tā rèn wéi fēng jiàn jūn zhù bù néng biàn， néng biàn de zhǐ shì jù tǐ de cuò shī yǔ zhì dù； fēng jiàn sī xiǎng guān niàn bù néng biàn， néng biàn de zhǐ shì gè bié de fāng fǎ yǔ guān diǎn， zhè biàn chéng liǎo wáng fū zhī sī xiǎng zhōng yī gè yǒng yuǎn nán yǐ bǎi tuō de máo dùn。 tā lǐ zhì shàng chéng rèn“ shì zhī suǒ qū” jí“ lǐ” zhè yī zhé xué mìng tí， dàn gǎn qíng shàng què bù néng jiē shòu zhēn zhèng pū miàn 'ér lái de“ shì”。 tā mà yǔ zhèng tǒng lǐ xué xiāng zuǒ de xué pài， rú sòng dài de sū xué、 zhè xué jí míng dài lǐ zhì děng rén de yì duān shǐ xué， zhǐ chì lǐ zhì de《 cáng shū》 wéi hài yóu liè。 dāng zhāng xiàn zhōng qǐng tā jiā rù qǐ yì duì wǔ shí， tā“ lí miàn shāng wàn， shì sǐ bù kěn”， ér qīng bīng nán xià shí， tā què jǔ bīng fǎn kàng， jiāng mín zú dà yì yǔ zhōng jūn sī xiǎng róu zài yī qǐ。 suǒ yǐ， zài yuè dú《 dú tōng jiàn lùn》 shí， jì yào zhù yì dào tā biǎo lù de jìn bù shǐ xué sī xiǎng， yě bù néng hū shì nà xiē zǔ 'ài zhè zhǒng sī xiǎng shēng huá de zhǒng zhǒng bǎo shǒu yīn sù。
　　
　　 shū píng
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī wǎn nián xì tǒng de shǐ lùn dài biǎo zuò zhī yī。 zuò zhě rèn zhēn yán dú liǎo sī mǎ guāng de《 zī zhì tōng jiàn》， jié hé dāng shí de shè huì zhèng zhì xiàn shí， zǒng jié lì shǐ jīng yàn， yòu gǎn 'ér fā， suí shì chǎn shù zì jǐ de jiàn jiě、 zhù zhāng hé sī xiǎng rèn shí。 duì lì shǐ shàng de zhì luàn xīng shuāi zuò liǎo duō fāng miàn de píng lùn。 quán shū yuē liù shí yú wàn zì， àn cháo dài fēn wéi sān shí juàn， juàn mò yòu fù yòu《 xù lùn》， méi yòu piān tí。
　　 quán shū nèi róng fēng fù， jí zhōng biǎo xiàn liǎo zuò zhě fā zhǎn jìn huà de lì shǐ guān。 tā hén hèn míng wáng cháo de fǔ bài zhèng zhì， zhù zhāng gǎi gé； fǎn duì fēn liè， zhù zhāng guó jiā tǒng yī， fǎn duì mín zú yā pò； hái yǐ pǔ sù de wéi wù zhù yì duì sòng míng yǐ lái de wéi xīn zhù yì dào xué jìn xíng liǎo pī pàn。 zuò zhě yòu yì shí dì bǎ píng shǐ yǔ lùn zhèng zhì jié hé qǐ lái。 tā rèn wéi“ dú gǔ rén zhī shū” bì xū“ chuài dāng jīn zhī zhēng”， cái néng“ wéi zhì zhī zī”。 yīn cǐ wáng fū zhī de shǐ lùn zhù zuò bù jǐn guàn chuānzhuó tā de shǐ xué sī xiǎng lǐ lùn， yě shèn tòu liǎo tā de zhèng zhì sī xiǎng lǐ lùn。
　　 zài duì sòng、 míng lǐ xué jiā hòu gǔ bó jīn， tuī chóng“ sān dài shèng shì”， wàng chēng sān dài yǐ xià“ rén yù héng liú”、 zhù zhāng“ fǎ xiān wáng” de fù gǔ dàotuì sī xiǎng jìn xíng pī pàn shí， wáng fū zhī zài《 dú tōng jiàn lùn》 zhōng zhǐ chū táng yú yǐ qián wán quán chǔyú wèi kāi huà de yě mán zhuàng tài， ér sān dài zé shì“ guó shǎo 'ér jūn duō…… bào jūn héng qǔ”， rén mín“ jiē miàn jiū xíng， yī néng jié 'ér shí cǎo mù”， shè huì luò hòu shēng huó jiān kǔ， gēn běn yě bù shì zhí dé xiàng wǎng de shèng shì《 dú tōng jiàn lùn》 juàn 'èr shí。“ shì yì jiàng， wù yì bèi”《 dú tōng jiàn lùn》 juàn shí jiǔ， suí zhe lì shǐ de fā zhǎn， wù zhì shēng huó cái rì yì fēng fù qǐ lái， lì shǐ shì bù duàn fā zhǎn jìn bù de， gǔ dài de bàn fǎ shì zhì lǐ gǔ dài tiān xià de， bù yī dìng néng tōng yòng yú jīn tiān， méi yòu yī chéng bù biàn de zhì dù fǎ lìng hé zhì guó zhī dào， bì xū“ qū shí gēngxīn”，“ shì suí shì qiān 'ér fǎ bì biàn”。
　　 zài duì lì shǐ fā zhǎn de rèn shí shàng，《 dú tōng jiàn lùn》 zhǐ chū“ shēng yòu shēng zhī lǐ， sǐ yòu sǐ zhī lǐ， zhì yòu zhì zhī lǐ， luàn yòu luàn zhī lǐ， cún yòu cún zhī lǐ， wáng yòu wáng zhī lǐ。 tiān zhě， lǐ yě， qí mìng， lǐ zhī liú xíng zhě yě……。 wéi shēng zhī lǐ， qiǎn zhě yǐ bìng， shēn zhě yǐ sǐ。 rén bù zì zhī 'ér zì qǔ zhī， ér zì mèi zhī…… fū guó jiā zhī zhì luàn cún wáng， yì rú cǐ 'ér yǐ yǐ。” juàn 'èr shí sì guó jiā de zhì luàn cún wáng yǔ rén de shēng sǐ shòu yāo yī yàng dōuyòu zì jǐ de guī lǜ， bìng qiě yī dìng chéng dù shàng shì kě yǐ bèi rén suǒ rèn shí hé zhǎng wò de。 jī yú zhè zhǒng sī xiǎng rèn shí， zuò zhě rèn wéi qín shǐ huáng fèi chú fēn fēng xíng jùn xiàn， shì lì shǐ jìn bù hé lì shǐ fā zhǎn qū shì de bì rán jiēguǒ， shì bù yǐ rén de yì zhì wéi zhuǎn yí de。 qín dài yǐ xià， jùn xiàn zhì“ chuí 'èr qiān nián 'ér fú néng gǎi yǐ， hé gǔ jīn shàng xià jiē 'ān zhī， shì zhī suǒ qū， qǐ fēi lǐ 'ér néng rán zāi？” juàn yī， bèi fēn fēng xíng jùn xiàn biàn gé de chéng gōng shì shùn yìng liǎo“ shì zhī suǒ qū”， fú hé“ lǐ” héng héng lì shǐ fā zhǎn kè guān guī lǜ de jiēguǒ。 zuò zhě hái jìn yī bù dài zhèng dì zhǐ chū“ qín yǐ sī tiān xià zhī xīn 'ér bà hóu zhì shǒu， ér tiān jiǎ qí sī 'ér xíng qí dà gōng” juàn yī， qín shǐ huáng shì chū yú“ sī tiān xià” de dòng jī 'ér shí xíng jùn xiàn zhì de， ér lì shǐ guī lǜ de bì rán xìng yòu qià qià shì tōng guò qín shǐ huáng zhù guān dòng jī zhè yī 'ǒu rán xìng tǐ xiàn chū lái de。
　　 cǐ wài《 dú tōng jiàn lùn》 yī shū zài fēn xī píng lùn lì shǐ rén wù、 lì shǐ shì jiàn shí， duō yòu dú dào jiàn jiě hé zhòngkěn yì jiàn， yòu néng yī yī lì jǔ， dàn yě yòu qí jú xiàn， zuò zhě tóng qíng nóng mín de jí kǔ， tòng hèn fǎn dòng tǒng zhì de fǔ bài， zhù zhāng gǎi gé， dàn qí rèn shí hái jú xiàn yú duì yuán yòu zhì dù de gǎi liáng， méi yòu rèn shí dào cóng gēn běn shàng gǎi biàn fēng jiàn zhì dù de bì yào。