《 sī mǎ bīng fǎ》 de chéng shū、 liú chuán jí wén huà jià zhí
　　 tóng xī gāng sūn lì yīng
　　
　　（ shān dōng shī fàn dà xué qí lǔ wén huà yán jiū zhōng xīn， shān dōng， Jǐnán， 250014）
　　
　　 zhāi yào：《 sī mǎ bīng fǎ》 bìng fēi wěi shū， ér shì qí jǐng gōng shí qī sī mǎ ráng jū duì gǔ《 sī mǎ fǎ》 de fā huī hé chǎn shì， bìng yóu qí wēi wáng shí qī qí guó dà fū men jiāng 'èr zhě zhuī lùn zá róu 'ér chéng。 zài liú chuán guò chéng zhōng， bīng jiā wǎng wǎng zhǐ zhù zhòng qí zhù zhǐ dà yì， bìng bù wán quán jū yú yuán wén yuán jù， yīn cǐ jīn běn yǔ ji běn zài wén zì biǎo shù shàng yòu suǒ chū rù。《 sī mǎ bīng fǎ》 suī shì yī bù bīng shū， què yòu zhe hěn gāo de wén huà jià zhí， qí yòu guān jūn lǐ de nèi róng shì zhōng guó lǐ zhì wén huà de zhòng yào gòu chéng bù fēn； qí guān yú “ chū jūn fù ” de jìzǎi， fǎn yìng liǎo chūn qiū shí qī jūn fù biàn huà de jī běn qíng kuàng， zhè shì qí tā wén xiàn diǎn jí zhōng suǒ méi yòu de。
　　
　　 guān jiàn cí：《 sī mǎ bīng fǎ》； chéng shū； liú chuán； wén huà jià zhí
　　
　　 yī、《 sī mǎ bīng fǎ》 de chéng shū hé liú chuán
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 yòu chēng《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》， shì qí wēi wáng shí qī zài zhōu dài《 sī mǎ fǎ》 de jī chǔ shàng zá róu fù hé jìn sī mǎ ráng jū bīng fǎ 'ér xíng chéng de yī bù bīng xué zhù zuò。 yóu yú gāi shū chéng shū guò chéng fù zá hé liú chuán guò chéng zhōng yì shī jiào wéi yán zhòng， yǐ zhì rén men duì qí zhēn wěi wèn tí zhēng lùn bù xiū， yīn cǐ， yào duàn dìng gāi shū de zhēn wěi， bì xū cóng《 sī mǎ bīng fǎ》 de chéng shū hé liú chuán rù shǒu。
　　
　　《 shǐ jì · sī mǎ ráng jū lièzhuàn》 yún：“ jí tián cháng shā jiǎn gōng， jìn miè gāo zǐ、 guó zǐ zhī zú。 zhì cháng zēngsūn hé， yīn zì lì， wéi qí wēi wáng， yòng bīng xíng wēi， dà fàng ráng jū zhī fǎ， ér zhū hóu hóu qí。 qí wēi wáng shǐ dà fū zhuī lùn gǔ zhě《 sī mǎ bīng fǎ》 ér fù ráng jū yú qí zhōng， yīn hào yuē《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》” zhè duàn shǐ liào kě yǐ shuō míng liǎng gè wèn tí。
　　
　　 qí yī， zài sī mǎ ráng jū zhī qián yòu yī bù《 sī mǎ bīng fǎ》， qí wēi wáng shí qí dà fū céng zhuī lùn cǐ bīng fǎ。 sī mǎ shì xī zhōu fù zé jūn shì de guān yuán， zǎo zài yīn shāng shí qī， yóu yú yǐ mǎ wéi dòng lì de zhàn chē shì wǔ zhuāng shuǐ píng de biāo zhì， yīn cǐ rén men jiù yǐ mǎ chēng hū zhàn chē， bìng yǐ cǐ biǎo shì wǔ zhuāng， ér shuài lǐng wǔ zhuāng de zhí guān jiù yǐ“ mǎ” wéi míng。 yīn xū bǔ cí zhōng， cháng cháng jiàn dào mǎ、 mǎ yà、 mǎ xiǎo chén děng zhí guān， zhè xiē hán yòu“ mǎ” zì de zhí guān dōushì wǔ guān。 sī mǎ yī zhí jí yuán yú cǐ。《 shuō wén》：“ mǎ， wǔ yě。”《 xún zǐ · wáng zhì》：“ sī mǎ zhī shī lǚ jiá bīng shèngbái zhī shù。” zhè zú yǐ shuō míng sī mǎ shì wǔ shì zhī guān。 zài sī mǎ ráng jū zhī qián， gè guó dōuyòu zhuān jiǎng jūn shì lǐ lùn hé jūn shì zhì dù de diǎn jí， yóu yú jūn shì yóu sī mǎ fù zé， suǒ yǐ jūn shì diǎn jí bèi lóng tǒng de chēng wéi《 sī mǎ》 huò《 sī mǎ bīng fǎ》。《 zhōu lǐ》 zhōng de dà sī mǎ“ zhǎng jiàn bāng zhī jiǔ fǎ”， xiǎo sī mǎ“ zhǎng qí shì rú dà sī mǎ zhī fǎ。” xiàn shī“ zé shǒu fǎ yú sī mǎ。” sī bīng“ shòu bīng cóng sī mǎ zhī fǎ”， kě jiàn《 sī mǎ fǎ》 huò《 sī mǎ bīng fǎ》 shì gōng rèn de jūn shì fǎ zé， suǒ yǐ sī mǎ qiān zài《 tài shǐ gōng zì xù》 zhōng shuō：“ zì gǔ wáng zhě 'ér yòu sī mǎ fǎ， ráng jū néng shēn míng zhī。”
　　
　　 qí 'èr， qí wēi wáng shí jiāng sī mǎ ráng jū bīng fǎ yǔ gǔ dài《 sī mǎ fǎ》 zá róu fùhè zài yī qǐ， xíng chéng liǎo yī bù xīn bīng shū， chēng wéi《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》。 qí wēi wáng shí qī， zài zhèng zhì jīng jì fāng miàn jìn xíng gǎi gé de tóng shí， hái shí fēn zhòng shì duì jūn shì lǐ lùn de zǒng jié， qí wēi wáng céng duō cì xiàng dāng shí de jūn shì jiā sūn bìn qǐng jiào jūn shì lǐ lùn，《 sūn bìn bīng fǎ · wēi wáng wèn》 duì cǐ duō yòu jì shù， rú：“ liǎng jūn xiāng dāng， liǎng jiāng xiāng wàng， jiē jiān 'ér gù， mò gǎn xiān jǔ， wéi zhī nài hé？”“ wǒ qiáng dí ruò， wǒ zhòng dí guǎ， yòng zhī nài hé？”“ dí chū wǒ chū， wèi zhī duō shǎo， yòng zhī nài hé？” jǔ bù shèng jǔ。 qí wēi wáng yǔ sī mǎ ráng jū tóng chū yú tián shì， duì qí xiān rén de jūn shì lǐ lùn jìn xíng zhuī lùn zǒng jié hé lì yòng， shì hé hū qíng lǐ de。 dāng shí， qí guó“ sān jūn zhī liáng， wǔ jiā zhī bīng， jìn rú fēng shǐ， zhàn rú léi tíng， jiě rú fēng yǔ。” [1] chéng wéi liè guó zhōng de jūn shì qiáng guó。 zhè yī jú miàn de chū xiàn， yǔ qí wēi wáng zhòng shì duì jūn shì lǐ lùn de zǒng jié bù wú guān xì。 cóng《 shǐ jì》 de jì shù kàn， qí wēi wáng shí qí dà fū men zài duì gǔ《 sī mǎ fǎ》 zhuī lùn de tóng shí， jiāng sī mǎ ráng jū bīng fǎ róu hé zài qí zhōng， bìng xíng chéng yī bù xīn de bīng fǎ， jí《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》。 míng dài rén liú xuān zài《 sī mǎ fǎ zhí jiě》 zhōng shuō：“《 sī mǎ fǎ》 zhě， zhōu dà sī mǎ zhī fǎ yě， sī mǎ zhǎng bāng zhèng、 tǒng liù shī、 píng bāng guó， nǎi liù qīng zhī xià guān， rù zé zuǒ tiān zǐ yǐ zhì guó， chū zé róng bīng yǐ zhì luàn， nǎi wáng zhě rén yì zhī bīng yě。 wǔ wáng jì píng yīn luàn， fēng tài gōng yú qí， hòu zǐ réng wéi qí hóu， gù cǐ fǎ chuán yú qí， huán gōng zhī shì， guǎn zhòng yòng zhī， biàn 'ér wéi jié zhì zhī bīng， suì néng jiǔ hé zhū hóu， yī kuāng tiān xià。 jǐng gōng zhī shì， tián ráng jū yòng zhī， biàn 'ér wéi quán zhà zhī bīng， suì néng què yàn jìn zhī shī。 jǐng gōng yǐ ráng jū yòu gōng， fēng wéi sī mǎ zhī guān， hòu shì zǐ sūn hào wéi sī mǎ shì， zhì qí wēi wáng zhuī lùn gǔ《 sī mǎ fǎ》 fāng chéng， cǐ shū yòu yuǎn shù ráng jū suǒ xué， suì yòu《 sī mǎ ráng jū》 shù shí piān。” cǐ lùn suī yòu kě shāng què zhī chù， dàn jī běn jiǎng míng liǎo《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》 de xíng chéng guò chéng。
　　
　　《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》 chū shì hòu， rén men réng xí guàn shàng chēng zhī wéi《 sī mǎ fǎ》 huò《 sī mǎ bīng fǎ》， yīn cǐ， zài qí wēi wáng zhī hòu， sān zhǒng bù tóng míng chēng de bīng fǎ， zhǐ dedōu shì bāo kuò ráng jū bīng fǎ zài nèi de jūn shì zhù zuò， jīng guò cháng qī de liú chuán， rén men zài yě nán yǐ biàn qīng nǎ xiē shì gǔ《 sī mǎ fǎ》， nǎ xiē shì ráng jū bīng fǎ liǎo。
　　
　　《 sī mǎ fǎ》 de zuì zǎo zhù lù， jiàn yú《 hàn shū · yì wén zhì》 lǐ lèi， chēng wéi《 jūn lǐ sī mǎ fǎ》 155 piān。 bān gù suǒ yǐ jiāng yī bù bīng shū liè wéi lǐ shū， shì yīn wéi《 sī mǎ fǎ》 zhōng yòu xǔ duō jiǎng jūn lǐ de nèi róng， rú tiān zǐ、 zhū hóu cháo pìn zhī lǐ、 zhàn zhēng zhōng de yǔn mìng zhī lǐ、 jūn zhōng yí lǐ děng， yòu xiē nèi róng shèn zhì yǔ《 zhōu lǐ》 yě yòu xiāng hé zhī chù。 kǒng zǐ hòu rén kǒng fù de《 kǒng cóng zǐ》 yī shū zhōng yòu《 wèn jūn lǐ piān》， qí zhōng shè jí dào jūn duì jì lǐ、 zào miào、 xiàn fú de lǐ yí， qí nèi róng yě bìng wèi chāo chū《 sī mǎ fǎ》。 kě jiàn yǐ lǐ zhì jūn shì《 sī mǎ fǎ》 de yī gè tè sè。 tóng shí，《 hàn shū》 de zuò zhě bān gù shēng huó zài yī gè yǐ“ lǐ” zhì tiān xià de shí dài， duì lǐ zhì xiāng dāng chóng bài， tā zài《 hàn shū · bīng shū lüè》 xù zhōng shuō：“ jí tānɡ wǔ shòu mìng， yǐ shī kè luàn 'ér jì bǎi xìng， dòng zhī yǐ rén yì， xíng zhī yǐ lǐ ràng，《 sī mǎ fǎ》 shì qí yí shì yě。” zài bān gù kàn lái，《 sī mǎ fǎ》 zuò wéi yī bù bīng shū， yǔ qí tā jiǎng shù qí jì quán móu jí biàn zhà de bīng shū bù tóng， shì yǐ lǐ zhì jūn de diǎn fàn zhī zuò。
　　
　　 hòu shì xué zhě duì zhè yī wèn tí yědōu yú yǐ rèn kě。 sòng rén chén fù liáng rèn wéi：“ yí lǐ quē jūn lǐ， gài《 sī mǎ fǎ》 jí gǔ jūn lǐ yě。 gǔ fǎ duō wáng， yǐ qí yòu zhě qiú zhī， bì fēi shuāi shì quán móu biàn zhà néng wéi yě。” [2] qīng rén sūn yí ràng《 zhōu lǐ zhèng yì》 shuō：“ shì《 sī mǎ fǎ》， shí gǔ jūn lǐ zhī yí wén， gù zú yǔ lǐ jīng xiāng zhēng。” [3] qīng rén qín huì tián zhù《 wǔ lǐ tōng kǎo》， ji《 sī mǎ fǎ》 yì wén yǐ bǔ wǔ lǐ zhī jūn lǐ， qí zhōng yòu guān jūn lǐ de nèi róng， dà duō chū zì《 sī mǎ fǎ》。 zì《 suí shū · jīng jí zhì》 shǐ，《 sī mǎ fǎ》 bèi liè rù zǐ bù bīng jiā lèi， chēng“ qí jiāng sī mǎ ráng jū zhuàn”， suǒ zài wéi sān juàn， shí jì shàng shì wǔ piān。 cǐ hòu de《 táng shū · jīng jí zhì》、《 xīn táng shū · yì wén zhì》、《 sòng shǐ · yì wén zhì》 jūn jì wéi sān juàn。 cóng hàn dài《 jūn lǐ sī mǎ fǎ》 155 piān dào suí yǐ hòu de《 sī mǎ fǎ》 3 juàn 5 piān， kě néng shì bīng shū zài liú chuán guò chéng zhōng yīn bīng luàn、 chóng dù、 shuǐ zāi děng yuán yīn wáng yì yán zhòng， yě“ kě néng hé gǔ shū yóu jiǎn cè dì biàn wéi diāo yìn shū jí suǒ yǐn qǐ de míng chēng bù tóng yòu guān。” [4] wú lùn rú hé，《 suí shū · jīng jí zhì》 suǒ zài 3 juàn de《 sī mǎ fǎ》 yǔ hàn dài de《 jūn lǐ sī mǎ fǎ》 xiāng bǐ， nèi róng shàng yòu suǒ shān jiǎn hé wén zì shàng yòu suǒ chū rù dōushì bù kě bì miǎn de。
　　
　　 nán sòng chén zhèn sūn《 zhí zhāi shū lù tí jiě》 lù yòu《 sī mǎ fǎ》 yī juàn， zhè kě néng shì《 sī mǎ fǎ》 yóu sān juàn bìng wéi yī juàn de kāi shǐ， qīng dài yǐ lái shì jiān tōng xíng de《 sī mǎ fǎ》 duō wéi yī juàn， yě yòu fēn wéi sān juàn zhě， dū bāo kuò《 rén běn》、《 tiān zǐ zhī yì》、《 dìng jué》、《 yán wèi》、《 yòng zhòng》 wǔ piān， gòng jì yuē 3500 zì， zhè jiù shì suǒ wèi de jīn běn《 sī mǎ fǎ》。
　　
　　 qīng dài xué zhě yǐ biàn wěi xiāng jìng chěng， duō shì jīn běn《 sī mǎ fǎ》 wéi wěi shū。 gōng zì zhēn、 zhāng xīn chéng děng rén duì《 sī mǎ bīng fǎ》 de zhēn shí xìng chí huái yí tài dù， yáo jì héng、 yáo nài、 kāng yòu wéi děng rén zé zhí jiē rèn wéi《 sī mǎ bīng fǎ》 shì wěi shū， qí zhōng yǐ yáo jì héng de guān diǎn zuì jù dài biǎo xìng， tā zài《 gǔ jīn wěi shū kǎo》 zhōng zhì yí shuō：“（《 sī mǎ fǎ》） dāng shí bǎi wǔ shí piān，《 suí shū》 sān juàn bù fēn piān， yǐ wáng yǐ， jīn cǐ shū jǐn wǔ piān， wéi hòu rén wěi zào wú yí， fán gǔ chuán suǒ yǐn《 sī mǎ fǎ》 zhī wén， jīn shū jiē wú zhī； qí piān shǒu dàn zuò rén yì fū cí， yì wú suǒ wèi yī ràng zhī wén， jiān xí《 dài lǐ》 shù yǔ 'ér yǐ。 ruò rán， shǐ qiān xī zhì zhèn jīng zhī， yǐ wéi sān dài bù néng jìng qí yì hū！ shì bù wéi shǐ qiān suǒ wèi《 sī mǎ bīng fǎ》 jīn bù fù jiàn， jí suǒ wèi fù ráng jū yú qí zhōng， hào yuē《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》 zhě， yì bù fù jiàn yǐ。” yáo shì de zhè piān hóng lùn， mào sì hé lǐ， dàn zhǐ yào zǎi xì yán dú yī xià jīn běn《 sī mǎ fǎ》， jīhū yáo shì zhī lùn de měi jù huà dū zhí dé shāng què。
　　
　　 qí yī， jǐn yǐ《 sī mǎ fǎ》 yuán yòu 155 piān， jīn jǐn yòu 5 piān， jiù duàn dìng wéi“ hòu rén wěi zào wú yí” shì méi yòu dào lǐ de。 gǔ jí zài liú chuán guò chéng zhōng bù fènnèi róng yì shī shì hěn zì rán de shì， yì shī de duō shǎo yǔ gāi shū de zhēn wěi méi yòu bì yào de lián xì。
　　
　　 qí 'èr，“ fán gǔ chuán suǒ yǐn《 sī mǎ fǎ》 zhī wén， jīn shū jiē wú zhī” bìng méi yòu gēn jù， xiāng fǎn， yī xiē gǔ chuán jì zhōng yǐn yòng de《 sī mǎ fǎ》 zhī wén， què zhèng hǎo yǔ jīn běn《 sī mǎ fǎ》 xiāng wěn hé。 rú《 shǐ jì · píng jīn hóu zhù fù lièzhuàn》 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ guó suī dà， hàozhàn bì wáng； tiān xià suī fēng， wàng zhàn bì wēi。” cǐ wén yǔ jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn piān》 de wén zì wán quán yī zhì。《 hàn shū · dí yì chuán》 wáng mǎng zhī zhào yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ shǎng bù yú shí， yù mín sù dǔ wéi shàn zhī lì yě。” xú gān《 zhōng lùn · shǎng fá piān》 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ shǎng fá bù yú shí， yù mín sù jiàn shàn 'è zhī bào yě。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì piān》 yòu“ shǎng bù yú shí， yù mín sù dé wéi shàn zhī lì yě。” zhǐ yòu gè bié wén zì de chā yì， bìng bù hài yì。 cǐ lì méi bù shèng jǔ。 zài yìn shuà shù wèi fā míng yǐ qián， zhù zuò zhǐ néng yǐ shǒu chāo huò kǒu 'ěr de xíng shì liú chuán， jiā zhī bīng shū yǐ shí yòng wéi mùdì， bìng bù guòfèn jì jiào wén zì de yì tóng， wèile lǐ jiě hé sòng xí fāng biàn， gēnghuàn bù fēn bìng bù hài yì de cí yǔ shì hěn zhèng cháng de。
　　
　　 qí sān， yáo shì pī píng jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn piān》 cí yì fū qiǎn，“ yì wú suǒ wèi yī ràng zhī wén， jiān xí《 dài lǐ》 shù yǔ 'ér yǐ。” gèng shì xiǎng dāng rán。《 sī mǎ fǎ》 zuò wéi yī bù jiǎng shù jūn lǐ de shū， qí nèi róng yǔ《 dài lǐ》 yòu xiāng jìn shèn zhì xiāng tóng zhī chù bìng bùzúwèi qí。 hàn dài dà xué zhě zhèng xuán cháng yǐn《 sī mǎ fǎ》 zhù《 zhōu lǐ》， qí yǐn wén yǔ jīn běn《 sī mǎ fǎ》 bìng wú yì chù， rú《 zhōu lǐ · dà sī mǎ》 zhèng xuán zhù yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ dé yì zé kǎi lè， kǎi gē shì xǐ yě。” cǐ wén yǔ jīn běn《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì piān》 de jì shù xiāng tóng。 zài rú《 zhōu lǐ · dà sī mǎ》 zhèng xuán zhù yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ gōng shǐ wéi， shū máo shǒu， gē jǐ zhù， fán wǔ bīng cháng yǐ wèi duǎn， duǎn yǐ jiù cháng。” cǐ wén jiàn yú jīn běn《 sī mǎ fǎ · dìng jué piān》。 rú guǒ《 sī mǎ fǎ》 jiān xí《 dài lǐ》， zhèng xuán jiù bù huì yǐn《 sī mǎ fǎ》 lái zhù《 zhōu lǐ》 liǎo。
　　
　　 qí sì， yáo shì suǒ wèi“ shǐ qiān xī zhì zhèn jīng zhī， yǐ wéi sān dài bù néng jìng qí yì hū！ shì bù wéi shǐ qiān suǒ wèi《 sī mǎ bīng fǎ》 jīn bù fù jiàn， jí suǒ wèi fù ráng jū yú qí zhōng， hào yuē《 sī mǎ ráng jū bīng fǎ》 zhě， yì bù fù jiàn yǐ。” shì qū jiě liǎo sī mǎ qiān de běn yì。 sī mǎ qiān zài《 shǐ jì · sī mǎ ráng jū lièzhuàn》 zhōng shuō：“ yú dú《 sī mǎ bīng fǎ》， hóng kuò shēn yuǎn， suī sān dài zhēng fá， wèi néng jìng qí yì， rú qí wén yě， yì shǎo bāo yǐ。 ruò fū ráng jū， qū qū wéi xiǎo guó xíng shī， hé xiá jí《 sī mǎ bīng fǎ》 zhī yī ràng hū？ shì jì duō《 sī mǎ bīng fǎ》， yǐ gù bù lùn， ruò ráng jū zhī lièzhuàn yān。” sī mǎ qiān zhè duàn huà de běn yì shì《 sī mǎ bīng fǎ》 de mǒu xiē lǐ lùn guò yú lǐ xiǎng huà， shāo yòu kuā dà zhī xián， duì qí kě xíng xìng jí zuò wéi xiǎo guó tǒng shuài de sī mǎ ráng jū shì fǒu shí jiàn guò zhè xiē lǐ lùn biǎo shì huái yí。 dàn sī mǎ qiān bìng méi yòu duì《 sī mǎ bīng fǎ》 shì fǒu bāo kuò ráng jū bīng fǎ huái yí， yáo shì qū jiě liǎo sī mǎ qiān de běn yì， rèn wéi sī mǎ qiān duì《 sī mǎ bīng fǎ》 chí huái yí tài dù， bìng yǐ cǐ duàn dìng《 sī mǎ bīng fǎ》 shì wěi shū， qí qián tí yǐ jù shì cuò wù de， jié lùn dāng rán bù huì zhèng què。
　　
　　 yóu shàng shù fēn xī kě zhī， jīn běn《 sī mǎ fǎ》 bìng fēi wěi shū， shì qí jǐng gōng shí sī mǎ ráng jū duì gǔ《 sī mǎ fǎ》 de fā huī hé chǎn shì， bìng yóu qí wēi wáng shí qī qí dà fū men jiāng 'èr zhě zhuī lùn zá róu 'ér chéng de yī bù bīng shū。
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 chéng shū hòu， zài qí dì jí zhōu wéi dì qū guǎng wéi liú chuán， dào hàn dài shí réng bèi bīng jiā shì wéi jīng diǎn， cháng cháng yǐn yòng， bān gù yǐ《 jūn lǐ sī mǎ fǎ》 155 piān zhù lù yú《 hàn shū · yì wén zhì》。 yí hàn de shì zài cháng qī de liú chuán guò chéng zhōng duō yòu yì shī， zhì《 suí shū · jīng jí zhì》 shí jǐn jì wéi sān juàn，《 xīn táng shū · yì wén zhì》、《 sòng shǐ · yì wén zhì》 yě jūn zài wéi sān juàn。 sòng shén zōng yuán fēng sān nián， běi sòng zhèng fǔ“ zhào dìng《 sūn zǐ》、《 wú zǐ》、《 liù tāo》、《 sī mǎ fǎ》、《 sān lüè》、《 yùliáozǐ》、《 lǐ jìng wèn duì》 děng shū， lòu bǎn xíng zhī。” [5] zhè qī bù shū bèi chēng wéi《 wǔ jīng qī shū》， liú chuán zhì jīn de jīn běn《 sī mǎ fǎ》 jiù shì sòng dài bān dìng de《 wǔ jīng qī shū》 zhōng de《 sī mǎ fǎ》。
　　
　　 sòng dài bān xíng《 sī mǎ fǎ》 shí， bìng méi yòu zuò ji yì gōng zuò， yì wén ji lù shì zài qīng dài cái kāi shǐ de。 zhāng shù suǒ ji yì wén shōu yú《 èr yǒu táng cóng shū》， qián xī zuò suǒ ji yì wén shōu yú《 zhǐ hǎi》， huáng yǐ zhōu suǒ ji yì wén wéi《 jūn lǐ sī mǎ fǎ kǎo zhèng》 jí gāi shū suǒ fù《 sī mǎ fǎ yì wén》。 tā men sān rén gòng cóng gǔ shū yǐn wén jí qí zhù shū zhōng ji chū dà yuē 60 tiáo yì wén， gòng 1600 yú zì。 cǐ wài， wáng rén jùn yě ji yòu shǎo shù yì wén shōu yú《 yù hán shān fáng ji yì shū xù biān》 hé《 jīng jí yì wén》。 yóu yú《 sī mǎ fǎ》 yì shī yán zhòng， suǒ ji jǐn shì yì wén de yī xiǎo bù fēn。 dàn jǐn cóng zhè yī xiǎo bù fēn ji wén zhōng， réng néng kàn chū ji běn hé jīn běn《 sī mǎ fǎ》 de guān xì。 ji běn zhōng《 jìn shū · xíng fǎ zhì》 yǐn wén：“ huò qǐ jiá bīng yǐ zhēng bù yì， fèi gòng zhí zé tǎo， bù cháo huì zé zhū， luàn dí shù zé xì， biàn lǐ xíng zé fàng。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn piān》 zé yòu：“ xīng jiá bīng yǐ tǎo bù yì”， èr zhě nèi róng jī běn xiāng tóng。 ji běn zhōng《 guó yǔ · jìn yǔ》 wéi zhāo zhù suǒ yǐn wén wéi：“ qí yòu yǔn mìng， xíng lǐ rú huì， suǒ zhēng yì bù zhēng lì。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn piān》 yě yòu：“ zhēng yì bù zhēng lì， shì yǐ míng qí yì yě” de wén zì。 ji běn zhōng《 shǐ jì · jìn shì jiā jí jiě》 yǐn wén yuē：“ zòng dùn bù guò sān shè。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn piān》 yòu：“ gǔ zhě zhú bēn bù guò bǎi bù， zòng suí bù guò sān shè， shì yǐ míng qí lǐ yě。” èr zhě jī běn xiāng tóng。 ji běn zhōng《 hàn shū · lǐ guǎng chuán》 yǐn wén yuē：“ dēng chē bù shì， zāo sàng bù fú。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì piān》 zé yòu：“ jiè zhě bù bài， bīng chē bù shì， chéng shàng bù qū， wēi shì bù chǐ” jù， wén suī bù tóng 'ér yì xiāng tōng。 ji běn zhōng《 tōng diǎn》 160 yǐn wén yuē：“ wéi qí sān miàn， quē qí yī miàn， suǒ yǐ shì shēng lù yě。” jīn běn《 sī mǎ fǎ · yòng zhòng piān》 yòu：“ zhuī guǒ 'ér jué zhī”， èr zhě dà yì jī běn yī zhì。
　　
　　 yóu yǐ shàng duì bǐ kě zhī， ji běn zhōng de bù fēn nèi róng kě cóng jīn běn zhōng xún zhǎo dào， huò yǔ jù xiāng tóng， huò wén bù tóng 'ér yì xiāng tōng。 tóng yī nèi róng yòng bù tóng de wén zì biǎo shù， kě néng shì yǐn yòng zhě zhǐ qǔ qí dà yì， bìng bù wán quán jū yú yuán wén zào chéng de。 jīn běn、 ji běn de nèi róng yuán wéi yī běn shū yīnggāi shì méi yòu wèn tí de。 ji běn zhōng de dà bù fènnèi róng zài jīn běn zhōng xún zhǎo bù dào， shì yīn wéi jīn běn yì shī tài yán zhòng de yuán gù， bìng bù néng yǐ cǐ lái fǒu dìng 'èr zhě de yī zhì xìng。
　　
　　 èr、《 sī mǎ bīng fǎ》 de jūn shì lǐ niàn
　　
　　 jī yú jīn běn《 sī mǎ fǎ》 hé ji běn《 sī mǎ fǎ》 dū róu jìn liǎo sī mǎ ráng jū de jūn shì lǐ lùn zhè yī rèn shí， wǒ men jié hé sī mǎ ráng jū de jūn shì shí jiàn hé《 sī mǎ bīng fǎ》 de wén xiàn jìzǎi， dà tǐ gòu lè yī xià《 sī mǎ bīng fǎ》 de jūn shì lǐ niàn。
　　
　　 qí yī， yǐ rén wéi běn de zhàn zhēng guān。《 sī mǎ bīng fǎ》 duì jiǎng rén yì、 wú zhàn zhēng de xiān wáng shí dài shí fēn tuī chóng，《 rén běn》 piān shuō：“ gǔ zhě yǐ rén wéi běn， yǐ yì zhì zhī zhī wèi zhèng” yòu shuō：“ xiān wáng zhī zhì， shùn tiān zhī dào， shè dì zhī yí， guān mín zhī dé， ér zhèng míng zhì wù， lì guó biàn zhí， yǐ jué fēn lù， zhū hóu yuè huái， hǎi wài lái fú， yù mí bīng qǐn， shèng dé zhī zhì yě。” dàn shì， sī mǎ ráng jū shēng huó de shí dài zhèng chù zài chūn qiū mò qī， zhū hóu liè qiáng fēn zhēng， zhàn luàn bù zhǐ， wú shù wú gū de shēng mìng sǐ yú zhàn huǒ， xiàn shí hé lǐ xiǎng de jù dà fǎn chā， yǐng xiǎng zhe sī mǎ ráng jū duì zhàn zhēng de kàn fǎ。 tā rèn wéi， jì rán xiān wáng men yǐ rén wéi běn， hòu shì tǒng zhì zhě jiù yìng xiào fǎ xiān wáng。“ bì chún qǔ fǎ tiān dì 'ér guān yú xiān shèng” [6]“ guó suī dà， hàozhàn bì wáng。” [7] yīn cǐ yào jìn liàng bì miǎn zhàn zhēng， shǐ rén men miǎn shòu zhàn zhēng chuāngshāng。 dàn shì， sī mǎ ráng jū bìng bù fǎn duì zhàn zhēng， tā rèn wéi duì yú bù fú hé rén 'ài yuán zé de xíng wéi bì xū yòng zhàn zhēng shǒu duàn lái yì zhì， yòng zhàn zhēng zhì zhǐ zhàn zhēng， tā shuō：“ shì gù shā rén 'ān rén， shā zhī kě yě； gōng qí guó， ài qí mín， gōng zhī kě yě； yǐ zhàn zhǐ zhàn， suī zhàn kě yě。” [8]
　　
　　 zhàn zhēng yào yǐ rén wéi jī běn yuán zé，“ zhàn dào， bù wéi shí， bù lì mín bìng， suǒ yǐ 'ài wú mín yě； bù jiā sàng， bù yīn xiōng， suǒ yǐ 'ài fū qí mín yě； dōng xià bù xīng shī， suǒ yǐ jiān 'ài mín yě。” [9] chūn gēng qiū shōu zhī jì zhēng zhàn， shì bì yòu wéi nóng shí。 yán hán kù xià zhī jì chū zhēng， shì bì kùn dùn shì zú， suǒ yǐ yào xuǎn zé shìdàng de jì jié jìn xíng zhēng fá。“ bù jiā sàng， bù yīn xiōng” shì yī zhǒng gǔ lǎo de jūn shì chuán tǒng，《 chūn qiū》、《 zuǒzhuàn》 zhōng yě yòu xǔ duō“ wén sàng 'ér zhǐ”、“ wén luàn 'ér hái” de shì lì。
　　
　　 jiāo zhàn shí， yě yào zūn shǒu“ yǐ rén wéi běn” de yuán zé，“ zhú bēn bù guò bǎi bù， zòng suí bù guò sān shè， shì yǐ míng qí lǐ yě； bù qióng bù néng 'ér 'āi lián shāng bìng， shì yǐ míng qí rén yě； chéng liè 'ér gǔ， shì yǐ míng qí xìn yě； zhēng yì bù zhēng lì， shì yǐ míng qí yì yě； yòu néng shè fú， shì yǐ míng qí yǒng yě。 zhī shǐ zhī zhōng， shì yǐ míng qí zhì yě。” [10] sī mǎ ráng jū duì lǐ、 rén、 xìn、 yì、 yǒng、 zhì de gǔ dài zhàn shù yuán zé de tuī chóng， bìng fēi shì yī zhǒng fù gǔ qīng xiàng， yě bù shì yú máng dì gù shǒu lòu guī， ér shì yóu dāng shí de shí jì qíng kuàng jué dìng de。 zài xī zhōu chūn qiū shí qī， yǐ chē zhàn wéi zhù， jiāo zhàn shuāng fāng dū bì xū jiāng zhàn chē pái liè chéng fāng zhèn cái néng jué zhàn， yīn 'ér yòu“ chéng liè 'ér gǔ” de yuán zé， zhuī jī dí rén bù chāo guò bǎi bù， shì wéi liǎo bǎo chí zhèn xíng de wán zhěng， tóng shí yě shì wèile fáng zhǐ bèi dí rén yáng tuì yòu huò 'ér wù zhōng juàn tào。 suǒ yǐ“ suī jiāo bīng zhì rèn， tú bù qū， chē bù chí， zhú bēn bù yú liè， shì yǐ bù luàn。” [11] zhè zhǒng zuò zhàn yuán zé shì xíng zhī yòu xiào de jīng yàn。
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》“ yǐ rén wéi běn” de zhàn zhēng guān， shí jì shàng shì cóng zhèng zhì de jiǎo dù lái bǎ wò jūn shì， bǐ yī bān jūn shì zhàn shù lǐ lùn gèng gāo chū yī chóu。 zhèng zhì shì zhì guó de shǒu yào yīn sù， dàn zài yòng zhèng zhì nán yǐ dá dào mùdì shí， jiù shǐ yòng zhàn zhēng zhè yī tè shū shǒu duàn。 jí xiān“ yǐ tǔ dì xíng zhū hóu， yǐ zhèng lìng píng zhū hóu， yǐ lǐ xìn qīn zhū hóu， yǐ cái lì yuè zhū hóu， yǐ móu rén wéi zhū hóu。” rú guǒ shàng shù wǔ zhǒng fāng fǎ réng bù néng jiě jué wèn tí， zhǐ yòu“ yǐ bīng chē fú zhū hóu” [12]。 jí shǐ zài pò bù dé yǐ jìn xíng zhàn zhēng shí， yě yào zūn xún“ yǐ rén wéi běn” de yuán zé， jìn liàng jiǎn shǎo zhàn zhēng chuāngshāng， cóng 'ér wéi zhèng zhì fú wù。
　　
　　 qí 'èr， yǐ wén fù zhòng de zhì jūn yuán zé。 yàn yīng xiàng qí jǐng gōng tuī jiàn sī mǎ ráng jū shí， shuō tā“ wén néng fù zhòng”， zhǔn què dì gài kuò liǎo sī mǎ ráng jū de zhì jūn tè diǎn。 rén shì jué dìng zhàn zhēng shèng fù de zhòng yào yīn sù， yīn cǐ jiàngshuài zhǐ huī zuò zhàn shí， zuì zhòng yào de shì diào dòng rén de jī jí xìng， ràng guǎng dà shì zú xīn yuè chéng fú， cái néng shàng xià yī xīn， tóng chóu dí kài， qǔ dé zhàn zhēng de shèng lì。 suǒ yǐ sī mǎ ráng jū zài chū zhēng qián duì“ shì zú wèi fú， bǎi xìng bù xìn” [13] shí fēn zhòng shì。
　　
　　 sī mǎ ráng jū de“ yǐ wén fù zhòng”， biǎo xiàn zài huái dé、 zhèng zé děng fāng miàn。 suǒ wèi huái dé， jiù shì tōng guò yǔ guǎng dà shì zú tóng gān gòng kǔ， yíng dé dà jiā de xìn rèn hé yōng hù。“ shì zú cì shè jǐng zào yǐn shí wèn jí yī yào， shēn zì fǔ xún zhī。 xī qǔ jiāng jūn zhī zī liáng xiǎng shì zú， shēn yǔ shì zú píng fēn liáng shí， zuì bǐ qí yíng ruò zhě。” guān xīn shì zú， ài hù shì zú， yǔ dí jiāo zhàn shí， cái néng“ bìng zhě jiē qiú xíng， zhēng fèn chū wéi zhī fù zhàn。” [14] zhǐ yòu duì bù xià huái dé， zūn zhòng bù xià， cái néng qǔ dé shì zú de xìn rèn，“ fán zhàn， jìng zé qiàn， shuài zé fú” [15]。
　　
　　 suǒ wèi“ zhèng zé” jí yǐ jǐ zhèng rén。《 sī mǎ fǎ · yán wèi》 yuē：“ fán zhàn， shèng zé yǔ zhòng fēn shàn， ruò jiāng fù zhàn， zé zhòng shǎng fá。 ruò shǐ bù shèng， qǔ guò zài jǐ， fù zhàn zé shì， yǐ jū qián， wú fù xiān shù， shèng fǒu wù fǎn， shì wèi zhèng zé。” yě jiù shì shuō， shēn wéi jiàngshuài， yào qiān xùn zì chù， zhàn zhēng huò shèng， gōng láo guī gōng yú dà jiā； zhàn zhēng shī lì， guò cuò guī jiù yú zì jǐ。 zhè jiù yào qiú jiàngshuài yào yòu yī dìng de dào dé xiū yǎng， yào yòu quán xīn quán yì wéi guó jiā zhuóxiǎng de gāo shàng pǐn gé， tā shuō：“ jiāng shòu mìng zhī rì zé wàng qí jiā， lín jūn yuē shù zé wàng qí qīn， yuán fú gǔ zhī jí zé wàng qí shēn。” [16] chù chù yǐ guó jiā wéi zhòng， zì shēn lì yì fú cóng yú guó jiā lì yì。
　　
　　 tóng shí， hái yào qiú jiàngshuài jù yòu yī dìng de dài bīng néng lì， yào shàn yú lǐng bīng， zhēn duì bù tóng bǐng xìng díshì bīng， yòng bù tóng de fāng fǎ qù diào jiào，《 sī mǎ fǎ · yán wèi》 yuē：“ rén fāng yòu xìng， xìng zhōu yì， jiào chéng sú。 sú zhōu yì， dào huà sú。” yào yǐ guó jiā lì yì hé shè huì gōng dé qù jiào huà shì zú， shǐ zhī wèiguó xiào mìng。
　　
　　 yǐ wén fù zhòng， bìng fēi bù jiǎng wǔ wēi hé fǎ zhì， cóng《 sī mǎ fǎ》 gè piān kàn， jīhū měi piān dōuyòu lì jūn fǎ、 shēn yuē shù、 míng shǎng fá de nèi róng。 sī mǎ ráng jū zài lǐng bīng fá yàn jìn zhī shī shí， jiān jūn zhuāng jiǎ zì shì qí jǐng gōng de chǒng xìn， wú shì jūn zhōng yuē shù， yīn qīn yǒu jiàn xíng 'ér dān wù liǎo shí jiān， bèi sī mǎ ráng jū háo bù yóu yù dì zhǎn shā liǎo。 sī mǎ ráng jū rèn wéi， zuò zhàn shí dìng lì de fǎ zé， yào rén rén zūn shǒu， bìng shǐ měi yī wèi shì zú míng bái fǎ zé de jù tǐ nèi róng， fǎ zé yī dàn dìng lì， biàn bù kě gǎi biàn。 jūn shì fǎ zé yòu jǐn jí xìng de tè diǎn， bù néng mó lēng liǎng kě， tóng shí shì bīng de zhàn fú、 qí zhāng de dà xiǎo hé yán sè、 bǎi guān de fú shì dū yìng fú hé fǎ zé， bù dé yòu fàn。《 sī mǎ fǎ · dìng jué》：“ lì fǎ yī yuē shòu， èr yuē fǎ， sān yuē lì， sì yuē jí， wǔ yuē yù qí fú， liù yuē děng qí sè， qī yuē bǎi guān yí wú yín fú。” tā yòu shuō：“ fán zhàn， zhèng bù xíng zé shì zhuān， bù fú zé fǎ， bù xiāng xìn zé yī。 ruò dài， zé dòng zhī； ruò yí， zé biàn zhī； ruò rén bù xìn shàng， zé xíng qí bù fù。” [17] shí fēn qiáng diào zūn shǒu zuò zhàn fǎ zé de yán sù xìng。
　　
　　 qí sān，“ shì dí 'ér jǔ” de yuán zé。《 sī mǎ fǎ》 zhōng duō cì tí dào“ shì dí 'ér jǔ” yī cí，《 sī mǎ fǎ · dìng jué》 yuē：“ zhù gù miǎn ruò， shì dí 'ér jǔ”， qí zhǐ yì shì zhēn duì dí qíng biàn huà， yīn dì zhì yí， líng huó dì yùn yòng bù tóng de zhàn shù， zuì zhōng zhàn shèng dí rén。《 sī mǎ fǎ · yòng zhòng》 yì yuē：“ fán zhàn， shè 'ér guān qí zuò， shì dí 'ér jǔ。” qí dà yì shì yǐ jiǎ xiàng mí huò dí rén， bìng zhēn chá guān kàn dí rén de dòng jìng， rán hòu shì jù tǐ qíng kuàng gōng jī dí rén， bìng zuì zhōng qǔ shèng。 yóu cǐ kě yǐ shuō，“ shì dí 'ér jǔ” shì sī mǎ bīng fǎ de zhòng yào zhàn shù yuán zé zhī yī。
　　
　　“ shì dí 'ér jǔ” de qián tí shì guān chá dí qíng。“ fán zhàn， zhòng guǎ yǐ guān qí biàn， jìn tuì yǐ guān qí gù， wēi 'ér guān qí jù， jìng 'ér guān qí dài， dòng 'ér guān qí yí， xí 'ér guān qí zhì， jī qí yí， jiā qí zú， zhì qí qū， xí qí guī， yīn qí bù bì， zǔ qí tú， duó qí lǜ， chéng qí jù。” [18] guān chá dào de dí qíng， zhǐ shì zhí jué de gǎn xìng rèn shí， duì cǐ hái yào rèn zhēn de zǒng jié fēn xī， bù néng píng gǎn jué 'ér dòng， yīn cǐ yào qiú tǒng bīng de jiàngshuài“ fāng lǜ jí wù， biàn xián tuī yí， yǎng lì suǒ qiǎo， yīn xīn zhī dòng。” [19] suǒ wèi“ fāng lǜ jí wù” jiù shì jìn xíng quán fāng wèi de sī kǎo， suǒ wèi“ yīn xīn 'ér dòng” jiù shì bù píng zhí jué qīng jǔ wàng dòng， ér shì zài quán miàn fēn xī de jī chǔ shàng líng huó de yùn yòng zhàn shù。
　　
　　 shì dí 'ér jǔ yòu bì shí jiù xū de yì sī， jí xún zhǎo dí rén de bó ruò huán jié， yǐ wǒ zhī qiáng， jī dí zhī ruò。《 sī mǎ fǎ · yán wèi》：“ fán zhàn， jī qí wēi jìng， bì qí qiáng jìng； jī qí juàn láo， bì qí xián tiǎo； jī qí dà jù， bì qí xiǎo jù， zì gǔ zhī zhèng yě。” shì dí 'ér jǔ hái yòu yīn shí zhì yí、 yīn dì zhì yí de yì sī，《 sī mǎ fǎ · yòng zhòng》 yòu shuō：“ fán zhàn zhī dào， yòng guǎ gù， yòng zhòng zhì， guǎ lì fán， zhòng lì zhèng。 yòng zhòng zhǐ jìn， yòng guǎ jìn tuì。 zhòng yǐ hé guǎ， zé yùn guǒ 'ér jué zhī， ruò fēn 'ér dié jī， guǎ yǐ dài zhòng， ruò zhòng yí zhī， zé zì yòng zhī。 …… dí ruò zhòng， zé xiāng zhòng 'ér shòu guǒ。 dí ruò guǎ ruò wèi， zé bì zhī kāi zhī。” yě jiù shì shuō， bīng lì ruò shí lì qiú gǒng gù zhèn dì， bīng lì qiáng shí lì qiú yán sù zhì jūn。 bīng lì guǎ shí yòng biàn huà mò cè de zhàn shù chū qí zhì shèng， bīng lì qiáng shí zé wěn zhā wěn dǎ， bù bù wéi yíng。 zǒng zhī， yào gēn jù dí wǒ shuāng fāng bù tóng de qíng kuàng， cǎi qǔ líng huó duō biàn de zhàn shù， zuì zhōng qǔ dé shèng lì。
　　
　　 zǒng guān《 sī mǎ bīng fǎ》 de jūn shì lǐ niàn， zài hěn dà chéng dù shàng qīng xiàng yú chuán tǒng 'ér yòu duì chuán tǒng yòu suǒ tū pò。 sī mǎ ráng jū shēng huó zài chūn qiū mò qī， chuán tǒng de zōng fǎ zhèng zhì tǐ xì qū yú bēng kuì， chuán tǒng de dào dé xìn tiáo yě zhú jiàn shī qù qí yuē shù néng lì， rén men wèile tǔ dì、 rén kǒu、 cái fù de zhēng dǒu bù duàn shēng jí、 kuò dà， zhè zhǒng shè huì de biàn huà， shǐ xǔ duō rén duì jiù dào dé、 jiù zhì xù hé jiù de zhèng zhì tǐ zhì shí fēn liú liàn， shèn zhì chén jìn qí zhōng 'ér bù néng zì bá， zhè yī shí qī de kǒng zǐ shì rú cǐ， sī mǎ ráng jū yě shì rú cǐ， tā de jūn shì lǐ lùn hěn dà chéng dù shàng shì duì chuán tǒng jūn shì lǐ fǎ de kěn dìng hé sòng yáng， suǒ yǐ tā qiáng diào“ rén” zài zhàn zhēng zhōng de dì wèi hé zuò yòng， tí chàng yǐ wén fù bīng， yǐ dé zhì jūn， méi yòu xiàng sūn zǐ bīng fǎ zhōng nà yàng de zhà biàn hé quán móu。 zhè zhèng shì sī mǎ qiān suǒ shuō de“ hóng kuò shēn yuǎn”。 dàn shì， wú qíng de shè huì xiàn shí， yòu shǐ sī mǎ ráng jū yì shí dào jǐn jǐn kào“ rén”、“ dé” shì bù néng qǔ dé zhàn zhēng shèng lì de， suǒ yǐ tā yòu duì chuán tǒng bīng fǎ jìn xíng liǎo gǎi zào hé tū pò， tí chū liǎo xǔ duō kē xué de zhàn lüè zhàn shù yuán zé， cóng 'ér fēng fù liǎo qí lǔ bīng xué de nèi róng。
　　
　　 sān、《 sī mǎ bīng fǎ》 de wén huà jià zhí
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 suī shì yī bù bīng shū， què yòu zhe hěn gāo de wén huà jià zhí。
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 zhōng yòu guān jūn lǐ de nèi róng shì zhōng guó lǐ zhì wén huà de zhòng yào gòu chéng bù fēn。 àn zhào《 zhōu lǐ》 de jì shù， lǐ fēn wéi jí lǐ、 xiōng lǐ、 jūn lǐ、 bīn lǐ、 jiā lǐ wǔ lèi， chēng wéi wǔ lǐ。 zài mǒu zhǒng chéng dù shàng jiǎng， gǔ dài zhōng guó shì yī gè lǐ zhì shè huì， lǐ chéng wéi wéi xì rén jì guān xì hé shè huì 'ān dìng de dào dé zhǔn zé。 cí jiù jīn běn《 sī mǎ fǎ》 hé ji běn《 sī mǎ fǎ》 zhōng yòu guān jūn lǐ de nèi róng lüè shù rú xià：
　　
　　 qí yī， guān yú“ jiàoyuè sōu xiǎn”。 jīn běn《 sī mǎ fǎ · rén běn》 yuē：“ tiān xià jì píng， tiān zǐ dà kǎi， chūn sōu qiū xiǎn， zhū hóu chūn zhèn lǚ， qiū zhì bīng， suǒ yǐ bù wàng zhàn yě。” sōu， zhǐ xún zhǎo、 sōu jí； xiǎn， zhǐ qiū tiān dǎ liè。 suǒ wèi chūn sōu qiū xiǎn zhǐ guó jūn zài chūn qiū liǎng jì yǐ wéi liè xíng shì jìn xíng cāo liàn shì bīng hé jiǎn yuè jūn duì de yí shì， yǐ zhè zhǒng xíng shì biǎo míng bù wàng bèi zhàn， shí jì shàng shì biǎo míng guó jūn yōng yòu bīng quán de yī zhǒng lǐ yí。《 zhōu lǐ · dà sī mǎ》 duì zhè yī yí shì jiǎng de gèng jiā xì zhì， yuē：“ zhōng chūn jiào zhèn lǚ…… suì yǐ sōu tián， yòu sī biǎo háo， shì mín、 gǔ， suì wéi jìn、 huǒ bì、 xiàn qín yǐ jì shè。…… zhōng qiū jiào zhì bīng rú zhèn lǚ zhī zhèn…… suì yǐ xiǎn tián yuē rú sōu tián zhī fǎ， luó bì、 zhì qín yǐ sì fáng。” èr zhě suǒ yán， dà zhì xiāng sì， dōushì zhǐ guó jūn jiàoyuè jūn duì de yí shì。
　　
　　 qí 'èr， guān yú chū shī、 shì shī。 chū shī zhēng tǎo， jiǎng jiū shí lìng。 chūn tiān shēng yù wàn wù， qiū jì wàn wù chéng shú， dōubù shì yí zhēng zhàn， suǒ yǐ“ chūn bù dōng zhēng， qiū bù xī fá。” [20] gǔ rén bù chū zhēng yǐ yuè shí wéi jì， rèn wéi：“ fù shùn bù xiū， yīn shì bù dài， shì jiàn yú tiān， yuè wéi zhī shí。” [21] suǒ yǐ yuè shí zhī rì bù chū bīng。“ yuè shí guān shī， suǒ yǐ shěng zhàn” [22] jiù shì zhè gè dào lǐ。 chū shī shí hái yào jǔ xíng jì shè、 zào miào yí shì，《 sī mǎ fǎ · rén běn》：“ xīng jiá bīng yǐ tǎo bù yì， xún shǒu xǐngfāng， huì zhū hóu， kǎo bù tóng。 qí yòu shī mìng， luàn cháng bèi dé， nì tiān zhī shí， ér wēi yòu gōng zhī jūn， biàn gào yú zhū hóu， zhāng míng yòu zuì， nǎi gào yú huáng tiān shàng dì、 rì yuè xīng chén， dǎo yú hòu tǔ、 sì hǎi shén zhī、 shān chuān zhǒng shè。 nǎi zào yú xiān wáng， rán hòu zhǒng zǎi zhēng shī yú zhū hóu， yuē： mǒu guó wéi bù dào， zhēng zhī。 yǐ mǒu nián yuè rì shī zhì mǒu guó， huì tiān zǐ zhèng xíng”。 zǒng zhī， yào chū shī yòu míng， míng zhèng yán shùn。 chú chū shī yào jǔ xíng yí shì wài， yǔ dí jiāo fēng qián hái yào jǔ xíng shì shī yí shì， yǐ jī lì guǎng dà shì zú de yǒng qì。《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì》 yuē：“ yòu yú shì jiè yú guó zhōng， yù mín tǐ qí mìng yě。 xià hòu shì shì yú jūn zhōng， yù mín xiān chéng qí lǜ yě。 yīn shì yú jūn mén zhī wài， yù mín xiān yì 'ér xíng shì yě。 zhōu jiāng jiāo rèn 'ér shì zhī， yǐ zhì mín zhì yě。”《 cháng duǎn jīng》 jiǔ yǐn《 sī mǎ fǎ》：“ jiàn dí zuò shì， zhān gōng xíng shǎng。” jí lín dí shí lì xià shì cí， lùn gōng xíng shǎng， yǐ lì shì zú。 yóu lì dài bù tóng de shì shī yí shì kě yǐ kàn chū shí dài de biàn huà， yǔ shùn shí qī chǔyú jūn shì mín zhù zhì shí qī， yǐ nóng jiào zhàn， yǐ zhàn jiào mín， suǒ yǐ zuò shì guó zhōng。 xià shāng jìn rù jiē jí shè huì hòu， jūn duì chéng wéi guó jiā jī qì de zhòng yào gòu chéng bù fēn， qí shǐ mìng jiù shì wán chéng jūn zhù jiāo gěi de rèn wù， zuò zhàn bù zài shì quán tǐ guó mín de shì， ér shì yóu zhí yè jūn duì lái wán chéng， suǒ yǐ shì shī yú jūn zhōng huò jūn mén zhī wài。 dào zhōu cháo shí， jūn duì guǎn lǐ tǐ zhì hé jiǎng chéng zhì dù zhú bù wán shàn， měi cì dū gēn jù zuò zhàn de jù tǐ qíng kuàng lín dí qián shì shī， bìng yuē dìng yǐ gōng xíng shǎng， cóng 'ér wéi hòu lái de jūn gōng zhì diàn dìng liǎo jī chǔ。
　　
　　 qí sān， guān yú kǎi xuán、 xiàn jié、 yǔn mìng zhī lǐ。 zhàn zhēng shèng lì， kǎi xuán 'ér guī， bìng jǔ xíng shèng dà yí shì xiāng hù qìng hè， zhè shì měi cì zhàn hòu bì yào de chéng xù。《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì》：“ dé yì zé kǎi gē， shì xǐ yě。” jūn duì bān shī hòu， guó jūn dēng shàng zhuān mén xiū jiàn de gāo tái， dá xiè bǎi xìng de xīn láo， bìng jǔ xíng yí shì， xuān bù yǎn wǔ xiū wén、 xiū yǎng shēng xī， biǎo shì rén men cóng zhàn zhēng shí qī yòu zǒu xiàng liǎo hé píng shí qī。“ yǎn bó líng tái， dá mín zhī láo， shì xiū yě。” [23] jiù shì shuō de zhè zhǒng lǐ yí。 kǎi xuán hòu， yī bān hái yào jǔ xíng xiàn jié yí shì，《 shuō wén · yòu bù》 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ zài xiàn zhí”， xiàn jí dà xiàn zhī lǐ，“ wáng shī dà xiàn zé lìng zòu kǎi lè” [24]。 zhí， yòu zuò guó， jié 'ěr zhī yì， gǔ dài zhàn zhēng zhōng yǐ gē qǔ dí rén de zuǒ 'ěr duǒ zuò wéi jì gōng de yǐ jù， bān shī huí yíng， jǔ xíng xiàn fú xiàn jié yí shì， jiàngshì yǐ huò qǔ dí rén 'ěr duǒ shù liàng de duō shǎo lùn gōng zhī gāo xià， jìn xíng xíng shǎng， zhè shì gǔ jūn lǐ de zhòng yào nèi róng zhī yī。
　　
　　 yǔn mìng zhī lǐ jí fú huò zhàn bài guó guó jūn shí jǔ xíng de lǐ yí。《 guó yǔ · jìn yǔ》：“ mí jī zhī yì yě， xì xiàn zǐ fá qí。 qí hóu lái， xiàn zǐ yǐ dé yǔn mìng zhī lǐ。” dí guó suī bài， guó jūn hái shì guó jūn， zhàn shèng zhī jiāng yào yǐ chén lǐ shì zhī， bù rěn jiā yǐ qū rǔ， yǐ shì zūn guì zhī yì。 xíng cǐ lǐ shí， zhàn shèng fāng yào jiāng xiǎn shì wēi wǔ de qí zhì shōu qǐ lái， sī mǎ guān shǒu chí jiǔ bēi xiàng zhàn bài guó guó jūn xíng bài lǐ，《 zuǒzhuàn · chéng gōng 'èr nián》 zhèng yì yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ qí yòu yǔn mìng， yǐ xíng lǐ rú huì， suǒ yòng yí yě。 ruò yǔn mìng， zé zuǒ jié qí， sī mǎ shòu yǐn， yòu chí bāo hú， zuǒ chéng yǐn yǐ jìn。” zhè zhǒng lǐ yí， fǎn yìng liǎo chūn qiū shí qī rén men de jūn chén guān。
　　
　　 qí sì， guān yú jīng qí、 huī zhāng、 gǔ lè。 jīng qí zhǐ hào lìng jūn duì de qí hào。《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì》： jīng qí，“ xià hòu shì xuán， shǒu rén zhī shì yě； yīn bái， tiān zhī yì yě； zhōu huáng， dì zhī dào yě。”《 tài píng yù lǎn》 353 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yún：“ xià zhí yuán yuè， shāng zhí bái yuè， zhōu zuǒ zhàng huáng yuè， yòu jiān bái máo， suǒ yǐ shì bù jìn zhě， shěn chá zhǎn shā zhī wēi yě。” zài zhēng zhàn shí， jiànglǐng shǒu chí jīng qí huò yuè， dū cù jūn duì qián jìn， bìng yǐ jūn fǎ chéng fá wèi dí bù qián zhě。 huī zhāng zhǐ jūn zhōng shì zú pèi dài de fú hào，“ zhāng， xià hòu shì yǐ rì yuè， shàng míng yě； yīn yǐ hǔ， shàng wēi yě； zhōu yǐ lóng， shàng wén yě。” [25] rì、 yuè hé hǔ、 lóng yǔ jīng qí de xuán、 bái、 huáng yī yàng， dài biǎo zhe yī dìng de wén huà。
　　
　　 gǔ wéi jūn zhōng de yuèqì， yòu gǔ wǔ shì qì de zuò yòng，《 lè zuǎn》 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ jūn zhōng zhī lè， gǔ dí wéi shàng， shǐ wén zhě zhuàng yǒng 'ér lè hé， xì sī háo zhú bù kě yòng yě。” zài jūn duì zhōng， bù tóng děng jí de shǒu lǐng yòng bù tóng de zhǐ huī qì cái， yī bān lái shuō， yòng gǔ zhě wéi gāo jí jiànglǐng。《 zuǒzhuàn · xiāng gōng shí sān nián》 zhèng yì yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ shí rén zhī shuài zhí líng， bǎi rén zhī shuài zhí duó， qiān rén zhī shuài zhí gǔ， wàn rén zhī jiāng zhí dà gǔ。” duì yú jī gǔ shēng yīn de gāo dī， yě yòu míng què de guī dìng，“ gǔ shēng bù guò chāng， pí shēng bù guò tà， duó shēng bù guò láng。” [26] jī gǔ hái yòu jǐng jiè zuò yòng， shì gǔ jūn lǐ de zhòng yào nèi róng，“ hūn gǔ sì tōng wéi dà， yè bàn sān tōng wéi chén jiè， dàn míng wǔ tōng fā xù。” [27] zài zhàn chǎng shàng， jūn duì de jìn tuì yě yǐ gǔ wéi hào， bìng qiě duì jīng qí、 zhàn chē、 qí bīng、 bù bīng děngdōu yòng bù tóng de gǔ shēng lái qū bié。“ fán gǔ， gǔ jīng qí、 gǔ chē、 gǔ mǎ、 gǔ tú、 gǔ bīng、 gǔ shǒu、 gǔ zú， qī gǔ jiān bìng。” [28] zài chū bīng qián， yǐ xuè tú rǎn jūn gǔ hé bīng qì， yě shì gǔ dài jūn lǐ de zhòng yào nèi róng zhī yī。“ xuè yú pí gǔ zhě， shén róng qì yě。” [29] yǐ lèi sì zōng jiào de jì sì huó dòng lái níng jù shì qì， zài dāng shí qǐ zhe bù kě gūliáng de zuò yòng。
　　
　　 qí wǔ， guān yú jūn zhōng lǐ yí。 jūn duì zhōngjiàng shuài yǔ shì zú、 shàng jí yǔ xià jí yòu yán gé de lǐ yí lái guī fàn zūn bēi wèi cì， dàn zài tè shū qíng kuàng xià zé yòu tè shū guī dìng。《 hàn shū · lǐ guǎng chuán》 yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ dēng chē bù shì， zāo sàng bù fú”。 shì， zhǐ chē qián de héng mù， fǔ chē shì yǐ shì jìng lǐ， yī dàn dēng shàng zhàn chē， wú lùn yù dào hé rén， dōukě yǐ bù shì， jí bù bì shì yǐ jìng lǐ。 fú， zhǐ sāngfú， zài yù yòu sāngshì shí， rén men yǐ jù yǔ sǐ zhě de qīn shū yuǎn jìn chuānzhuó bù tóng de sāngfú， dàn zài zuò zhàn shí， jūn rén bù dé chuān dài sāngfú。 jīn běn《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì》 yòu：“ jiè zhě bù bài， bīng chē bù shì， chéng shàng bù qū， wēi jí bù chǐ。” jí shēn chuān jiá zhòu de wǔ shì jiàn dào zhǎngguān kě yǐ bù guì bài， chéng bīng chē de rén bù xū fǔ chē shì xiàng zūn zhě jìng lǐ， zài chéng shàng shǒu wèi de rén jiàn dào zūn zhě bù bì qū bài， zài wēi jí zhī jì bù bì xiàng zūn zhě qǐ chǐ wèn hòu。 zhè xiē guī dìng de mùdì， yì zài bì miǎn yīn lǐ yí 'ér dān wù zhàn shì。 zhàn shì zhì shàng shì jiàngshì de gòng tóng yuán zé。
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 zhōng yòu guān“ chū jūn fù” de jìzǎi， yě jù yòu jiào gāo de wén huà jià zhí。 xiān qín wén xiàn duì zhōu dài jūn fù qíng kuàng de jì shù bù duō，《 sī mǎ bīng fǎ》 zhōng suǒ bǎo liú de yòu guān jūn fù zhì dù de zī liào， wéi rén men yán jiū xiān qín jūn fù zhì dù jí qí biàn huà jù yòu zhòng yào jià zhí。
　　
　　《 sī mǎ bīng fǎ》 yòu guān jūn fù de jì shù kě yǐ jiàn dào de yòu liǎng zé， yī shì《 zhōu lǐ · xiǎo sī tú》 zhù yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ liù chǐ wéi bù， bù bǎi wéi mǔ， mǔ bǎi wéi fū， fū sān wéi wū， wū sān wéi jǐng， jǐng shí wéi tōng。 tōng wéi pǐ mǎ， sān shí jiā， shì yī rén、 tú 'èr rén。 tōng shí wéi chéng， chéng bǎi jǐng， sān bǎi jiā， gé chē yīshèng、 shì shí rén、 tú 'èr shí rén。 shí chéng wéi zhōng， zhōng qiān jǐng， sān qiān jiā， gé chē shíshèng、 shì bǎi rén、 tú 'èr bǎi rén。 shí zhōng wéi tóng， tóng fāng bǎi lǐ， wàn jǐng， sān wàn jiā， gé chē bǎishèng、 shì qiān rén、 tú 'èr qiān rén。” lìng yī zé shì《 zuǒzhuàn · chéng gōng yuán nián》 zhèng yì yǐn《 sī mǎ fǎ》 yuē：“ liù chǐ wéi bù， bù bǎi wéi mǔ， mǔ bǎi wéi fū， fū sān wéi wū， wū sān wéi jǐng， sì jǐng wéi yì， sì yì wéi qiū。 qiū yòu róng mǎ yī pǐ、 niú sān tóu， shì yuē pǐ mǎ qiū niú。 sì qiū wéi diàn， diàn liù shí sì jǐng， chū cháng gǔ yīshèng、 mǎ sì pǐ、 niú shí 'èr tóu， jiá shì sān rén， bù zú qī shí 'èr rén， gē dùn jù， wèi zhī chéng mǎ。”
　　
　　 zhè liǎng zé zī liào de xiāng tóng zhī chù zài yú dū tí dào liǎo jūn fù yǐ jǐng tián zhì wéi jī chǔ， dū rèn wéi yī jǐng zhī zhōng sān wū jiǔ fū， xiāng jù yǐ chū fù shuì， zhè zhèng yǔ《 hàn shū · xíng fǎ zhì》 suǒ yún xiāng wěn hé。《 hàn shū · xíng fǎ zhì》 yuē：“ yīn zhōu yǐ bīng dìng tiān xià， tiān xià jì dìng， jí cáng gān gē， jiào yǐ wén dé， ér yòu lì sī mǎ zhī guān， shè liù jūn zhī zhòng， yīn jǐng tián 'ér zhì jūn fù。” suǒ wèi“ yīn jǐng tián 'ér zhì jūn fù” jiù shì shuō jūn fù shì yǐ jǐng tián zhì wéi jī chǔ 'ér jìn xíng zhēng liǎn de。
　　
　　 zhè liǎng zé zī liào de bù tóng chù yòu liǎng diǎn。 yī shì chū fù de dān wèi bù tóng，《 zuǒzhuàn》 zhèng yì suǒ yǐn《 sī mǎ fǎ》 yǐ diàn wéi chū fù dān wèi， qiě cóng jǐng dào diàn de zǔ zhì dān wèi dōushì sì jìn zhì。 zhè yī diǎn yǔ《 zhōu lǐ · xiǎo sī tú》：“ nǎi jīng tǔ dì 'ér jǐng mù qí tián yě， jiǔ fū wéi jǐng， sì jǐng wéi yì， sì yì wéi qiū， sì qiū wéi diàn， sì diàn wéi xiàn， sì xiàn wéi dū， yǐ rèn dì shì 'ér lìng gòng fù， fán shuì liǎn zhī shì。” xiāng yī zhì；《 zhōu lǐ · xiǎo sī tú》 zhù yǐn《 sī mǎ fǎ》 yǐ chéng wéi chū fù dān wèi， cóng jǐng dào chéng de zǔ zhì dān wèi dōushì shí jìn zhì， zhè yī diǎn yǔ《 zhōu lǐ · jiàng rén》：“ jiǔ fū wéi jǐng， jǐng guǎng sì chǐ， shēn sì chǐ， wèi zhī gōu。 fāng shí lǐ wéi chéng， chéng jiān guǎng bā chǐ， shēn sì chǐ， wèi zhī xù。 fāng bǎi lǐ wéi tóng， tóng jiān guǎng 'èr xún， shēn 'èr rèn， wèi zhī huì。” xiāng yī zhì。 èr zhě de bù tóng yòu dōunéng cóng《 zhōu lǐ》 zhōng zhǎo chū xiāng yìng de gòng tóng diǎn， nán dào《 sī mǎ fǎ》 yǔ《 zhōu lǐ》 dū zì xiāng máo dùn má？ qí shí bù rán。 zhǐ yào wǒ men liǎo jiě zhōu dài dì fāng jī céng zǔ zhì de huàfēn， zhè gè wèn tí jiù bù nán lǐ jiě liǎo。
　　
　　 cóng《 zhōu lǐ》 de jì shù kàn， zhōu dài zhèng zhì jié gòu de yī gè tū chū tè diǎn jiù shì jiāng zhōu wáng jī hé gè zhū hóu guó de tǒng zhì dì pán fēn wèiguó、 yě liǎng dà qū yù， zhì guó wéi liù xiāng， zhì yě wéi liù suì， liù suì zhī wài yòu yòu gōng yì、 jiā yì、 xiǎo dū、 dà dū， zhè xiē dōushì zhōu wáng cì gěi dà fū、 qīng、 sān gōng、 wáng zǐ de fēng dì， chēng“ sān děng cǎi dì”。 zài bù tóng de qū yù nèi， yòu de shí xíng jǐng tián zhì， yòu de zé shí xíng gōu xù fǎ。《 zhōu lǐ · jiàng rén》 zhèng xuán zhù yuē：“ jī nèi cǎi dì zhī zhì， jiǔ fū wéi jǐng， jǐng zhě fāng yī lǐ， jiǔ fū suǒ zhì zhī tián yě。 cǎi dì zhì jǐng tián yì yú xiāng suì jí gōng yì。 sān fū wéi wū， wū， jù yě。 yī jǐng zhī zhōng sān wū jiǔ fū， sān sānxiàng jù yǐ chū fù shuì， gòng zhì gōu yě， fāng shí lǐ wéi chéng， chéng zhōng róng yī diàn， diàn fāng bā lǐ， chū tián shuì， yuán biān yī lǐ zhì xù。 fāng bǎi lǐ wéi tóng， tóng zhōng róng liù shí sì chéng， fāng bā shí lǐ chū tián shuì， yuán biān shí lǐ zhì huì。 cǎi dì zhě， zài sān bǎi lǐ、 sì bǎi lǐ、 wǔ bǎi lǐ zhī zhōng。” yóu cǐ kě yǐ kàn chū， měi chéng fāng shí lǐ， gòng 100 lǐ， chéng zhōng yī diàn fāng bā lǐ， gòng 64 lǐ， shèng yú de zhōu biān 36 lǐ zhì lǐ xù。 chéng nèi chū fù zhě wéi 64 lǐ， yīn wéi“ jǐng zhě fāng yī lǐ”， suǒ yǐ 64 lǐ jí 64 jǐng， zhè hé“ diàn liù shí sì jǐng” xiāng yī zhì， yě jiù shì shuō sì jìn zhì de diàn hé shí jìn zhì de chéng， suī rán míng chēng bù tóng， zuò wéi chū fù dān wèi， dōushì 64 jǐng， ér zhè bìng méi yòu běn zhì de qū bié。
　　
　　 zhè liǎng zé zī liào de lìng yī chù bù tóng shì chū fù shù mù bù tóng。《 zuǒzhuàn》 zhèng yì suǒ yǐn《 sī mǎ fǎ》 wéi：“（ měi diàn） chū cháng gǔ yīshèng， mǎ sì pǐ、 niú shí 'èr tóu， jiá shì sān rén、 bù zú qī shí 'èr rén， gē dùn jù， wèi zhī chéng mǎ。”《 zhōu lǐ》 zhù yǐn《 sī mǎ fǎ》 zé yuē：“（ měi chéng） gé chē yīshèng、 shì shí rén、 tú 'èr shí rén。” duì yú zhè liǎng zhǒng bù tóng de chū fù shù mù， lì dài xué zhě dōuyòu bù tóng de rèn shí， táng dài xué zhě jiǎ gōng yàn rèn wéi qián zhě wéi“ jī wài bāng guó fǎ”， hòu zhě wéi“ jī nèi cǎi dì fǎ” [30]， shì yóu yú dì yù bù tóng 'ér chū fù shù mù bù yī。 qīng dài xué zhě jiāng yǒng zé rèn wéi：“ qī shí wǔ rén zhě， qiū chéng zhī běn fǎ， sān shí rén zhě， diào fā zhī tōng zhì。” [31] jí zhēng 30 rén shì zhèng cháng qíng kuàng xià de tōng zhì， zhēng 75 rén zé shì zuì dà xiàn zhì shù。 dài zhèn、 sūn yí ràng yě chí cǐ shuō。 dāng dài xué zhě hán lián qí xiān shēng zé rèn wéi： chū fù shù mù bù tóng， shì yóu yú jūn zhì de biàn huà， xī zhōu zhì chūn qiū chū qī， bīng zhì wéi“ chē yīshèng、 shì shí rén、 tú 'èr shí rén。” dào chūn qiū hòu qī， bù zú zài zhàn zhēng zhōng de zuò yòng rì qū zhòng yào， suǒ yǐ biàn wéi“ chē yīshèng、 jiá shì sān rén、 bù zú qī shí 'èr rén。” [32] wǒ men rèn wéi hán xiān shēng de guān diǎn shì zhèng què de。
　　
　　 xī zhōu shí qī de bīng zhì jiàn yú《 zhōu lǐ · xiǎo sī tú》：“ nǎi huì wàn mín zhī zú wǔ 'ér yòng zhī， wǔ rén wéi wǔ， wǔ wǔ wéi liǎng， sì liǎng wéi zú， wǔ zú wéi lǚ， wǔ lǚ wéi shī， wǔ shī wéi jūn， yǐ qǐ jūn lǚ， yǐ zuò tián yì， yǐ bǐ zhuī xū， yǐ lìng gòng fù。” wǔ wǔ wéi liǎng de“ liǎng” jí bīng chē yī liàng huò yīshèng， yòng tú wǔ wǔ jí 25 rén， lìng yòu 5 rén fù zé jiù yǎng， gòng 30 rén。《 shī · lǔ sòng · mèn yán》 shuō lǔ xī gōng shí de jūn duì shì：“ gōng chē qiānshèng”、“ gōng tú sān wàn”， zhè zhèng yǔ《 sī mǎ fǎ》 suǒ yán“ gé chē yīshèng， shì shí rén、 tú 'èr shí rén” xiāng fú hé。 dào chūn qiū yǐ hòu， zhàn zhēng kuò dà， bīng de shù mù jiàn jiàn zēng jiā， yuán yòu de jūn fù biàn bù gòu yòng liǎo。 lǔ xī gōng shí wǔ nián jìn zuò“ yuán tián” hé“ zhōu bīng”； chéng gōng yuán nián lǔ zuò“ qiū jiá”； zhāo gōng sì nián zhèng zuò“ qiū fù”， dōushì zhǐ zēng jiā jūn fù， yí hàn de shì yóu yú shǐ liào yǔ yān bù xiáng， qí shìdōu bù kě xiáng kǎo。《 sī mǎ fǎ》：“ cháng gǔ yīshèng， mǎ sì pǐ、 niú shí 'èr tóu， jiá shì sān rén、 bù zú qī shí 'èr rén， gē dùn jù” zhèng hǎo kě yǐ zhèng míng zhè yī wèn tí， jí měi diàn huò měi chéng de jūn fù yóu“ gé chē yīshèng， shì shí rén、 tú 'èr shí rén” zēng jiā dào“ cháng gǔ yīshèng， mǎ sì pǐ、 niú shí 'èr tóu， jiá shì sān rén、 bù zú qī shí 'èr rén。” yīn cǐ wǒ men shuō《 sī mǎ fǎ》 zhōng yòu guān chū jūn fù de wén xiàn zī liào jù yòu zhòng yào de wén huà jià zhí， tā fǎn yìng liǎo chūn qiū shí qī jūn fù biàn huà de jī běn qíng kuàng， zhè shì qí tā wén xiàn diǎn jí zhōng suǒ méi yòu de。
　　
　　 zhù shì：
　　
　　[1]《 shǐ jì · sū qín lièzhuàn》。
　　
　　[2][ qīng ] qín huì tián：《 wǔ lǐ tōng kǎo》 yǐn， 1911 nián jù qīng qián lóng nián jiān wú xī qín huì tián wèi jīng wō kè bǎn chóngxiū běn。
　　
　　[3] sūn yí ràng：《 zhōu lǐ zhèng yì》 juàn 'èr shí， zhōng huá shū jú 1987 nián bǎn。
　　
　　[4] tián xù dōng：《 sī mǎ fǎ qiǎn shuō》， jiě fàng jūn chū bǎn shè 1989 nián bǎn。
　　
　　[5]《 xù zī zhì tōng jiàn cháng biān》 juàn sān sān， zhōng huá shū jú 1986 nián bǎn。
　　
　　[6][11][23][25]《 sī mǎ fǎ · tiān zǐ zhī yì》， zhōng guó wén shǐ chū bǎn shè 1999 nián bǎn， yǐ xià suǒ yǐn《 sī mǎ fǎ》 jiē yòng cǐ běn。
　　
　　[7][8][9][10][12]《 sī mǎ fǎ · rén běn》。
　　
　　[13][16]《 shǐ jì · sī mǎ ráng jū chuán》。
　　
　　[14][15][28]《 sī mǎ fǎ · yán wèi》。
　　
　　[17][19]《 sī mǎ fǎ · dìng jué》。
　　
　　[18]《 sī mǎ fǎ · yòng zhòng》。
　　
　　[20][22]《 tài píng yù lǎn》 juàn 'èr shí yǐn《 sī mǎ fǎ》， zhōng huá shū jú 1985 nián bǎn。
　　
　　[21]《 lǐ jì · hūn yì》。
　　
　　[24]《 zhōu lǐ · dà sī mǎ》。
　　
　　[26]《 zhōu lǐ · dà sī mǎ》 zhù yǐn， shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè 1993 nián bǎn， yǐ xià suǒ yǐn《 zhōu lǐ》 jiē yòng cǐ běn。
　　
　　[27]《 zhōu lǐ · gǔ rén》 zhù yǐn。
　　
　　[29]《 shǐ jì · gāo zǔ běn jì》 suǒ yǐn。
　　
　　[30]《 zhōu lǐ · xiǎo sī tú》 shū。
　　
　　[31][ qīng ] jiāng yǒng：《 zhōu lǐ yí yì jǔ yào》 juàn sān， zhōng huá shū jú 1985 nián bǎn。
　　
　　[32] hán lián qí：《 zhōu dài jūn fù jí qí yǎn biàn》， zài《 wén shǐ zhé》 1980 nián dì 3 qī。
　　
　　（《 qí lǔ wén huà yán jiū》 dì sān ji）