《 zhōng guó gǔ dài shè huì》 zhè běn shū， 50 nián dài jiù xiǎng xiě liǎo。 dāng shí yě xiě liǎo yī liǎng piān zhè fāng miàn de wén zhāng。 yīn wéi hé shǐ xué jiè yòu yǐng xiǎng de dà jiā men yì jiàn xiāng zuǒ， zì jǐ yě bù gǎn zì xìn， chí chí wèi xiě。 zì fǎn yòu dào wén huà dà gé mìng qī jiān， zì rán quán wú xiě zuò de kě néng liǎo。
　　 wén huà dà gé mìng hòu， “ shí shì qiú shì ”、“ shí jiàn shì jiǎn yàn zhēn lǐ de wéi yī biāo zhǔn” tí chū， cái yòu yuè yuè yù shì。 1987 héng 1988 nián， zài měi guó huá shèng dùn（ zhōu） dà xué zuò fǎng wèn jiào shòu， zài xī yǎ tú zhù liǎo yī nián， shēng huó bǐ jiào 'ān jìng， shí jiān bǐ jiào jí zhōng， kāi shǐ xiě zuò。 huí guó hòu yòu jiāng yī nián， cái suàn tuō gǎo liǎo。
　　 jiě fàng hòu， xiān hòu yòu liǎng dà xué pài zhí zhōng guó shǐ tán niú 'ěr。 wén huà dà gé mìng qián shì fàn wén lán xué pài， wén huà dà gé mìng hòu shì guō mò ruò xué pài。 zhè qí jiān， yà xì yà xíng dōng fāng shè huì de tǔ dì guó yòu zhì lùn yě hěn yòu shì lì， hěn yòu jǐ wèi dà jiā xīn zhí cǐ shuō。
　　 fàn guō liǎng jiā， dāng rán dōushì xué lì shēn hòu de。 dàn jiàn rén jiàn zhì bù tóng， liǎng jiā yědōu yòu shǐ rén bù mǎn yì chù。 fàn wén lán jiào shòu yǐ xī zhōu wéi zhōng guó fēng jiàn shè huì de kāi shǐ， shǐ rén jué dé bù miǎn zǎo liǎo xiē。 xià shāng yī bàn yǐ shàng zài chuán shuō shí qī， hòu bàn gāng yòu wén zì， zhè yàng yī gè gǔ dài shè huì huò nú lì shè huì， wèi miǎn tài yuán shǐ liǎo， bù xiàng mǎ kè sī zhù yì shè huì fā zhǎn shǐ lǐ lùn zhōng suǒ jiǎng de gǔ dài shè huì huò nú lì shè huì nà me zhú bù fán róng。 rú guǒ shuō xī là、 luó mǎ dì guó shì 'ōu zhōu de gǔ dài shè huì de huà， xià shāng de shè huì jiē duàn shì méi fǎ hé xī là、 luó mǎ bǐ de。 ér qiě zhàn guó qín hàn chéng shì jiāo huàn jīng jì de fán róng， nú lì zhì de fā dá， wèi jìn nán běi cháo zì rán jīng jì de shèng xíng， yǐ jí hàn wèi zhī jì【 1】 zì yóu píng mín、 nú lì xiàng yǐ fù mín de zhuǎn huà děng， zhèng shì gǔ dài shè huì hé yóu gǔ dài shè huì xiàng fēng jiàn shè huì zhuǎn huà de zhèng cháng xiǎn zhù xiàn xiàng， bǎ zhè xiē dōushuō chéng shì fēng jiàn dì zhù jīng jì nèi bù de biàn huà， shì jì miǎnqiǎng yòu bù néng fú rén de。 guō mò ruò xiān shēng yǐ zhàn guó shí qī wéi zhōng guó fēng jiàn shè huì de qǐ diǎn， gèng yòu xǔ duō wèn tí nán yǐ jiě shì。 fēng jiàn shè huì yóu chéng shì jīng jì xīng qǐ、 shāng yè jiāo huàn fán róng、 nú lì zhì fā dá kāi shǐ， yě shì hé mǎ kè sī zhù yì shè huì fā zhǎn shǐ lǐ lùn bù hé de。
　　 zài wǒ kàn lái， fàn、 guō liǎng jiā zuì dà de ruò diǎn shì： tā men yī fāng miàn shuō zhōng guó lì shǐ fā zhǎn yòu zhōng guó de tè diǎn， bù néng xuē zú shì lǚ shēng bān yìng tào， shǐ zhōng guó shǐ de mó shì shì hé 'ōu zhōu mó shì， lìng yī fāng miàn què yòu yòng mǎ kè sī cóng 'ōu zhōu lì shǐ fā zhǎn zhōng gài kuò chū lái de lì shǐ fā zhǎn shùn xù hé lǐ lùn lái jiě shì zhōng guó lì shǐ gè gè jiē duàn de chū xiàn hé fā zhǎn。 yīn cǐ bù nán kàn chū： tā men jiě shì zhōng guó yuán shǐ shè huì de jiě tǐ hé guó jiā de chū xiàn shì hé mǎ kè sī zhù yì de shè huì fā zhǎn shǐ lǐ lùn bù hé de， tā men duì gǔ dài shè huì de fā zhǎn、 jiě tǐ de jiě shì hé mǎ kè sī zhù yì de shè huì fā zhǎn shǐ lǐ lùn shì bù hé de， tā men duì fēng jiàn shè huì de chū xiàn de jiě shì hé mǎ kè sī zhù yì de shè huì fā zhǎn shǐ lǐ lùn yě shì bù hé de。
　　 yà xì yà xíng dōng fāng shè huì shuō rèn wéi zhōng guó shè huì shì lì yú shè huì fā zhǎn shùn xù zhī wài de yà xì yà xíng shè huì， nóng yè shǒu gōng yè jié hé yī qǐ， gè tǐ xiǎo nóng jīng jì shù qiān nián bù biàn， tǔ dì guó yòu， nóng mín wèiguó jiā fú yì、 wèiguó jiā suǒ yòu。 zài zhōng guó yòu xiē xué zhě zé tè bié qiáng diào tǔ dì guó yòu， shuō zhōng guó méi yòu tǔ dì sī yòu zhì。
　　 zhè pài xué shuō bù néng shǐ rén mǎn yì chù shì： tā men qiáng diào liǎo guó jiā 'ér hū lüè liǎo shè huì。 jiù cóng zhàn guó shuō qǐ， shè huì shàng jiù chū xiàn liǎo jūn gōng guì zú、 háo fù jiā zú， chū xiàn liǎo yī miàn yǐ kào háo qiáng dà jiā yī miàn yòu dú lì rén gé de bīn kè， chū xiàn liǎo páng dà de nú lì qún hé zì yóu píng mín。 bù néng bù chéng rèn， yóu háo fù jiā zú、 bīn kè、 zì yóu píng mín， huò gēng háo mín zhī tián jiàn shuì shí wǔ de diàn nóng hé nú lì zǔ zhì qǐ lái de shè huì、 cái shì zhàn guó qín hàn de shè huì zhù tǐ， qín hàn de guó jiā hé huáng quán bù guò shì zài zhè gè zhù tǐ shè huì de shàng miàn gài shàng yī céng quán lì wǎng， guó yòu tǔ dì bù guò shì zài zhè gè zhù tǐ shè huì zhī wài fù jiā shàng yī kuài， guó yòu tǔ dì de jīng yíng hé shēng chǎn fāng shì， suǒ wèi jiǎ gěi pín mín， bù guò shì sī yòu tǔ dì zū diàn xíng shì de fān bǎn。 wǒ men kàn de qīng chǔ， guó jiā、 huáng quán、 guó jiā jīng jì shì suí【 2】 zhe sī jiā zhù tǐ shè huì de fā zhǎn 'ér fā zhǎn、 biàn huà 'ér biàn huà de。 jǔ lì yǐ míng zhī， zhàn guó qín hàn de shè huì shì yán zhe chéng shì shāng yè jiāo huàn jīng jì fā zhǎn、 tǔ dì jiān bìng、 nóng mín pò chǎn liú wáng mài wéi nú lì zhè tiáo xiàn fā zhǎn de， zhè shì sī jiā jīng jì、 sī jiā shè huì 'ér bù shì guó jiā jīng jì、 huáng quán jīng jì。 yòu rú dōng hàn wèi jìn shí qī， zì yóu mín hé nú lì de yǐ fù huà、 chéng shì jīng jì de shuāi luò、 zì rán jīng jì de shèng xíng， zhè shì sī jiā zhù tǐ shè huì de biàn huà， guó jiā jīng jì zhǐ shì gēn zhe zǒu。 xiǎn rán， zhōng guó shè huì yě shì yī gè jiē duàn gēn zhe yī gè jiē duàn xiàng qián yǎn jìn de， bù shì yī chéng bù biàn de。 tā yòu tè diǎn， huáng quán jiù shì yī gè tè diǎn， dàn zhōng guó shè huì bù shì qiān nián bù biàn de shè huì。
　　 rén lèi shè huì lì shǐ fā zhǎn dào lù shì yòu gòng xìng de， méi yòu gòng xìng lì shǐ kē xué jiù nán hū chéng wéi kē xué。 duì zhōng guó gǔ dài shè huì de yán jiū、 rèn shí， zhī suǒ yǐ huì chū xiàn zhè me duō fēn qí。 yuán yīn jiù zài yī xiē zhōng guó shǐ xué jiā guò duō de qiáng diào liǎo zhōng guó lì shǐ de gè xìng、 tè shū xìng， ér hū lüè liǎo rén lèi lì shǐ de gòng xìng。
　　 gòng xìng lái zì gè xìng。 lì shǐ yán jiū yìng shēn rù tàn tǎo fēn xī gè mín zú lì shǐ fā zhǎn zhōng de gè xìng、 tè shū xìng。 gè xìng、 tè shū xìng rèn shí yuè tòu， gòng xìng de rèn shí yuè jiān shí。
　　 yīn cǐ， wǒ rèn wéi yào bǎ zhōng guó shǐ nòng qīng chǔ， shǐ wǒ men de rèn shí fú hé zhōng guó lì shǐ de shí jì， shǒu xiān dì yī gè zhòng yào de shì bǎ gòng xìng hé gè xìng liǎng zhě de guān xì zài sī xiǎng lǐ bǎi zhèng què。 shì jiè gè mín zú de lì shǐ， dà tǐ shàng dōushì yán zhe yuán shǐ shè huì、 gǔ dài shè huì、 fēng jiàn shè huì、 zī běn zhù yì shè huì zhè gè shùn xù xiàng qián fā zhǎn de。 tè bié shì rén kǒu duō、 dì yù dà、 lì shǐ cháng 'ér yòu méi yòu zhōng duàn xiàng zhōng guó， hé 'ōu zhōu yī yàng shì lì shǐ fā zhǎn de diǎn xíng， gè zhǒng lì shǐ yīn sù dū dé dào chōng fēn fā zhǎn。
　　 wǒ men duì zhōng guó gǔ dài shè huì de yán jiū， yī fāng miàn yào ràng shǐ liào shuō huà， shí shì qiú shì， shì shénme jiù shì shénme， yě yào bì miǎn kuā dà tè shū xìng； yī fāng miàn yào zūn zhòng gòng xìng， yě yào zhù yì bù yào gōng shì huà， xuē zú shì lǚ， shēng bān yìng tào， bǎ zhōng guó shǐ jiǎng chéng fēi zhōng guó shǐ。
　　 méi yòu yī bù lì shǐ zhù zuò huò lì shǐ jì shì bù shì zài zuò zhě zhù guān sī xiǎng zhǐ dǎo xià xiě chū lái de， yě kě yǐ shuō méi yòu yī bù lì shǐ zhù zuò huò lì shǐ jì shì bù shì zài zuò zhě de piān jiàn zhǐ dǎo xià xiě chū lái de。 rén suǒ néng rèn shí de zhǐ shì xiāng duì zhēn lǐ， suí zhe rén lèi de kāi huà hé kē xué jìn bù， rén suǒ rèn shí de xiāng duì zhēn lǐ huì yī bù bù dì jiē jìn jué duì zhēn lǐ，【 3】 dàn yǒng yuǎn bù huì dá dào jué duì zhēn lǐ。 yīn cǐ， rén de rèn shí zǒng shì yòu piān jiàn de， shǐ xué jiā de lì shǐ zhù zuò， yě zǒng huì shì yòu piān jiàn de。 dàn shǐ xué jiā de shì jiè guān、 rèn shí lùn yuè jìn bù， tā suǒ rèn shí de xiāng duì zhēn lǐ jiù yuè yī bù bù jiē jìn zhēn lǐ。 shǐ xué jiā sī xiǎng yuè jìn bù， yuè gāo míng， tā de zhù zuò jiù yuè huì fǎn yìng lì shǐ zhēn shí， yuè shàozhù guān piān jiàn。 shǐ xué jiā yīngdāng rèn shí bìng chéng rèn zì jǐ de zhù zuò shì yòu piān jiàn de， dàn yìng nǔ lì xué xí gǎi jìn rèn shí kè guān de néng lì， jiǎn shǎo piān jiàn， shǐ zì jǐ de zhù zuò fú hé kè guān zhēn shí， jiē jìn zhēn lǐ。
　　 wǒ duì zhōng guó gǔ dài shè huì suǒ néng rèn shí dào de shì：
　　 xī zhōu chūn qiū shí qī， shì zhōng guó lì shǐ shàng yóu bù luò dào guó jiā de zhuǎn huà shí qī， shì zǎo qī guó jiā chū xiàn de shí qī。 shāng zhōu liǎng zú de guān xì， shì tōng guò zhēng fú 'ér jiàn lì qǐ lái de bù píng děng bù luò lián méng hé yǐ cǐ bù píng děng bù luò lián méng wéi jī chǔ jiàn lì qǐ lái de zǎo qī guó jiā。 bèi zhōu rén zhēng fú de shāng zú hé qí tā zú， bù shì nú lì， yě bù shì nóng nú， tā men shì jǐng tián zhì xià shēnfèn dī yī jí de láo dòng zhě。 yòng xiàn zài de huà shuō， zhōu zú rén shì yī děng“ gōng mín”， tā men shì 'èr děng“ gōng mín”。
　　 chūn qiū zhàn guó shè huì de biàn huà， qǐ zì nóng yè shēng chǎn lì de fā zhǎn。 yǐ nóng yè wéi jī chǔ， chū xiàn shāng yè jiāo huàn。 jiāo huàn de fā zhǎn， yǐn chū huò bì、 chéng shì de xīng qǐ， jiē jí、 pín fù de fēn huà， chū xiàn shāng rén hé zhī shí jiē céng。 chuán tǒng de jiù shì xí guì zú bù lǐ jiě xīn shì wù， bù néng yìng fù xīn xíng shì、 xīn jú miàn、 xīn shì jiè， ér rì qū shuāi luò。 jiāo huàn de fā zhǎn， shǐ rén sī xiǎng huó yuè， shāng rén hé shì rén jiē céng yòu zhī shí yòu néng lì lǐ jiě xīn shì wù、 xīn xíng shì， yòu zhī shí yòu néng lì yìng fù xīn shì wù、 xīn xíng shì。 tā men dēng shàng lì shǐ wǔ tái、 zhèng zhì wǔ tái。 zhī shí huó yuè， chū xiàn bǎi jiā zhēng míng jú miàn。
　　 jiāo huàn de fā zhǎn， chǎn shēng liǎo dì qū jiān zài shēng chǎn hé shēng huó shàng yǐ cún guān xì， chǎn shēng dà yī tǒng sī xiǎng， chǎn shēng tǒng yī yào qiú。 tǒng yī guó jiā zài cǐ jī chǔ shàng chū xiàn。
　　 jiāo huàn cù shǐ jīng jì fán róng， yě cù shǐ shè huì fēn liè， jiē jí fēn huà， pín fù fēn huà， máo dùn zēngzhǎng， cù shǐ xiǎo nóng jīng jì shuāi luò、 pò chǎn， tǔ dì jiān bìng jí zhōng， mài 'ér mài nǚ mài zì shēn。 huò bì wèn tí、 tǔ dì wèn tí、 nú lì wèn tí chéng wéi xī hàn yī dài xiǎn zhù de yán zhòng de shè huì wèn tí。
　　 hàn mò wèi jìn， zì yóu píng mín táo wáng、 tóu kào， nú lì jiě fàng， yǐ fù guān xì fā zhǎn【 4】 qǐ lái。 zì yóu píng mín hé nú lì de yǐ fù huà， yǐ fù mín、 nóng nú chéng wéi wèi jìn nán běi cháo de zhù yào láo dòng rén mín。 yī gè shì shù tiān gé、 shēnfèn děng jí fù zá de zhōng guó diǎn xíng de fēng jiàn shè huì chū xiàn。
　　 cóng xíng shì shàng kàn， ōu zhōu lì shǐ fā zhǎn bǐ jiào dà zhāng dà hé， zhuǎn biàn shí qī biàn huà bǐ jiào chè dǐ， shè huì jiē duàn fēn hé bǐ jiào xiān míng， mín zhù bǐ jiào fā zhǎn。 zhōng guó lì shǐ fā zhǎn bǐ jiào huǎn màn， zhuǎn biàn bù chè dǐ， jiù de yí liú duō、 shí jiān cháng， shè huì jiē duàn fēn yě bù xiān míng， jí quán bǐ jiào fā zhǎn。
　　 zhè zhǒng bù tóng， lái zì duì yuán shǐ shè huì de bù tóng jì chéng。 yuán shǐ shè huì mò qī， shè huì shàng cún zài zhe sān zhǒng quán， shì zú chéng yuán quán、 shì zú guì zú quán、 qiú cháng quán。 ōu zhōu lì shǐ jì chéng shì zú chéng yuán、 shì zú guì zú mín zhù quán duō， zhōng guó lì shǐ jì chéng qiú cháng quán duō。 zhōng guó xíng lì shǐ fā zhǎn xià lái， qiú cháng quán yǎn huà wéi jūn quán、 wáng quán、 huáng quán， chū xiàn zhōng yāng jí quán、 tǒng yī、 zhuān zhì， guó jiā（ huáng quán） zhàn yòu guǎng dà tǔ dì， duì shè huì jīng jì shēng huó gān yù duō。 zhōng guó lì shǐ tè shū xìng bǐ jiào xiǎn zhù zhī chù， dōulái zì zhè lǐ。
　　 zhè bù shū， yuán lái xiǎng xiě sì bù fēn：
　　 yī、 yóu bù luò dào guó jiā
　　 fā gǔ dài shè huì
　　 sān、 gǔ dài dào zhōng shì jì
　　 sì、 fù lùn héng héng gè jiā gǔ shǐ fēn qī shuō píng jiè
　　 yī、 xī zhōu fēng jiàn shuō
　　 èr、 chūn qiū zhàn guó fēn qī shuō
　　 sān、 yà xì yà xíng tǔ dì guó yòu shuō
　　 sì、 shè huì fā zhǎn dào lù de tóng yǔ yì
　　 yuán lái de xiǎng fǎ shì： lì jiáo guò qù yòu yī shí qī yǐ lùn dài shǐ zhī bì， xiān xù shù lì shǐ shì shí， ràng shǐ kē shuō huà， rán hòu zài jié hé shǐ shí tàn tǎo yī xiē lì shǐ lǐ lùn wèn tí， cóng 'ér duì gè jiā xué shuō tí diǎn yì jiàn， zài shēn shù yī xià zì jǐ de kàn fǎ。 xiān jiǎng shì shí， zài shuō lǐ lùn。 xiàn zài xiǎng： zhè běn shū tí chū de yě bù guò shì zì jǐ yī diǎn bù chéng shú de yì jiàn， yě zhǐ shì gū bèi yī shuō 'ér yǐ。 duì bié rén de sī xiǎng tǐ xì lǐ jiě de bù yī dìng zhǔn què， zhè zuì hòu yī bù fēn， jiù qǔ xiāo liǎo。【 5】
　　 zhè běn shū shì yóu luó shì jī jīn huì（ TheHenryLuceFoundation） de zī zhù hé huá shèng dùn dà xué（ xī yǎ tú） guó jì yán jiū yuàn（ TheHenfyM·JacksonSchoolofInternationalStudies） zhōng guó yán jiū suǒ（ ChinaProgram） tí gōng 'ān jìng de yán jiū tiáo jiàn xiě chéng de， jǐn xiàng tā men liǎng jiā zhì yǐ chéng kěn de xiè yì。 hái yào gǎn xiè gāi suǒ suǒ cháng ní gǔ lā sī · lā dí jiào shòu（ ProfessornicholasLardy）、 dù jìng kē jiào shòu（ PofessorJackL·Dull） hé kǒng wéi lián bó shì（ DR·WilliamCrowell）。 dù jìng kē jiào shòu kàn guò wǒ yī bù fēn gǎo zǐ， tí liǎo bǎo guì yì jiàn， kǒng wéi lián bó shì zhèng bǎ běn shū yì wéi yīng wén。
　　1989 nián 8 yuè 20 rì
　　 héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng héng
　　yjc_wbh 'àn：
　　【】 nèi shù zì wéi yuán shū yè mǎ。 wéi yǐn yòng fāng biàn， gù yī bìng shū rù。 xià tóng bù zhù。

　　shāng shì yǐ jīn shān dōng、 hé nán、 hé běi wéi zhù yào huó dòng dì qū de wén huà xiān jìn de mín zú。 cóng shāng tānɡ miè xià dào zhòu bèi zhōu miè diào， chuán shuō yòu liù bǎi nián（ gōng yuán qián 16 shì jì dào qián 11 shì jì）。 zài zhè liù bǎi nián jiān， shāng zài zhōng yuán dì qū yī zhí jū yú lǐng dǎo dì wèi。 tā hé zhōu wéi de mín zú cháng cháng yòu zhàn shì， yòu de mín zú bèi tā zhēng fú， yòu de wèi shì xiàng tā chén fú。
　　 shāng rén cháng cháng qiān xǐ， zài tā men de lì shǐ shàng yòu qián bā hòu wǔ zhī shuō， yǐ tānɡ wéi jiè， zài tānɡ zhī qián yòu guò bā cì qiān xǐ， tānɡ zhī hòu yòu yòu wǔ cì。 shāng rén zǎo qī de dū yì chēng zuò bó。 huáng hé xià yóu jīn hé běi、 hé nán、 shān dōng yī dài yǐ bó mìng míng de dì fāng yòu hěn duō， yòu běi bó、 nán bó、 xī bó， yòu yàn bó， chūn qiū shí lǔ guó yòu bó shè。 bó、 báo pú、 fān， gǔ yīn tóng， kě yǐ tōng yòng， chēng zuò báo bó gū、 pú gū、 fān dedōu kě kàn zuò bó。 gǔ dài mín zú qiān xǐ， wǎng wǎng dài zhe tā men jū dì de míng chēng。 fán chēng bó、 bó gū、 pú gū、 fān de dì fāng， dà gài dōushì shāng rén jū zhù guò de dì fāng。 pán gēng qiān yīn zhī hòu， yīn mín zú cái suàn dìng jū xià lái。 zhí dào miè wáng wèi zài qiān xǐ guò。
　　 shāng zú qiān xǐ de yuán yīn， yòu de shuō shì bì shuǐ zāi， yòu de shuō shāng zú shēng huó yǐ xùmù wéi zhù， qiān xǐ shì zhú shuǐ cǎo 'ér jū， yě yòu de shuō shì yóu yú nèi bù zhèng zhì dǒu zhēng de xū yào。 zhè wèn tí hái yòu dài jìn yī bù yán jiū qù jiě jué。
　　 cóng bǔ cí hé wén xiàn jìzǎi kàn， shāng rén de shēng chǎn huó dòng yòu shòu liè、 yòu xùmù， yòu nóng yè、 shǒu gōng yè。 shāng dài de qīng tóng zhì zào bǐ qǐ qián dài lái yòu cháng zú fā zhǎn， chuàng zào liǎo【 3】 càn làn de qīng tóng wén huà。 dàn shāng rén de zhù yào jīng jì huó dòng shì nóng yè， shí dài yuè hòu， nóng yè de dì wèi yuè zhòng yào。 pán gēng qiān yīn shí， nóng yè de dì wèi yǐ bǐ jiào tū chū liǎo。《 shāng shū · pán gēng shàng》 jì pán gēng xùn zhòng rén shuō：“ ruò nóng fú tián lì sè， nǎi yì yòu qiū。 …… rǔ yòu jī dé， nǎi bù wèi róng dú yú yuǎn 'ěr， duò nóng zì 'ān， bù hūn zuò láo， bù fú tián mǔ， yuè qí wǎng yòu shǔ jì。” jiǎng huà de duì xiàng shì dài qiān de quán bù dà zhòng， ér zhǐ tán liǎo nóng yè shēng chǎn， kě jiàn nóng yè yǐ shì shāng rén de zhù yào shēng chǎn bù mén liǎo。
　　 jiá gǔ wén zhōng de tián zì， yòu rú xià yī xiē xíng zhuàng：
　　（ yjc_wbh 'àn： zhè lǐ yuán yòu sì gè bù tóng xíng tǐ de jiá gǔ wén“ tián” zì， yīn wú fǎ xiǎn shì， gù lüè。）
　　 cóng zì xíng shàng kàn， kě yǐ kàn chū shāng rén de tǔ dì shì fēn zuò jūn děng de xiǎo fāng kuài huò cháng fāng kuài lái shǐ yòng de。 zuì kě néng de jiě shì shì： shāng rén de shè huì yǐ jū yú fù jiāzhǎng zhì de hòu qī， tǔ dì de shǐ yòng yǐ yóu shì zú jí tǐ gēng zuò de dà tián yǎn huà wéi bǎ tǔ dì fēn wéi xiǎo kuài， píng jūn fēn pèijǐ shì zú gōng shè chéng yuán gè jiā qù gēng zuò。《 mèng zǐ》 shàng suǒ shuō：“ xià hòu shì wǔ shí 'ér gòng， yīn rén qī shí 'ér zhù， zhōu rén bǎi mǔ 'ér chè。”（《 téng wén gōng shàng》）。 wú lùn mèng zǐ de huà díquè qiē xìng rú hé， tā shì yòu lì shǐ yǐng zǐ zuò gēn jù de。 jǐng tián bù shǐ yú zhōu， shāng shì yǐ yòu jǐng tián de。 qí shí， wǒ men zài shì jiè qí tā mín zú de gǔ dài shǐ shàng yě kě yǐ kàn dào， zài yuán shǐ shè huì mò qī， zài tǔ dì shǐ yòng yóu shì zú chéng yuán jí tǐ gēng zuò dào bǎ tǔ dì píng jūn fēn pèijǐ shì zú chéng yuán gè jiā zú fēn sàn gēngzhòng shí， wǎng wǎng dōushì bǎ tǔ dì píng jūn huàfēn chéng fāng kuài xíng shì huò cháng tiáo xíng shì de。 dòu fǔ gān kuài shì de jǐng tián xíng shì， bù zhǐ zhōng guó lì shǐ shàng yòu， wài guó shǐ shàng yě yòu。
　　 shāng rén chú bǎ tǔ dì huá chéng fāng kuài fēn pèijǐ běn zú chéng yuán qù gēngzhòng wài， hái bǎo liú yī bù fēn tǔ dì zuò wéi gōng tián。 shāng rén de gōng tián yě chēng wéi jiè tián， bǔ cí zhōng yòu：
　　 dīng yǒu bǔ， ▲ zhēn， wǒ shòu ■ jiè zài [ nǚ zì ] nián。 sān yuè。
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 900）
　　 jǐ hài bǔ， zhēn， wáng wǎng guān jiè， chì zhǐ wǎng。
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 9501）
　　 mèng zǐ shuō： yīn rén qī shí 'ér zhù。 zhù zhě， jiè yě。 wéi zhù wèiyòu gōng tián（ jiàn【 4】《 mèng zǐ · téng wén gōng shàng》）。 dàn shì fǒu yòu xiàng mèng zǐ suǒ shuō：“ jǐng jiǔ bǎi mǔ， qí zhōng wéi gōng tián”， jiù hěn nán shuō liǎo。 bā jiā gòng yī jǐng， zhōng wéi gōng tián， zhè kě néng shì mèng zǐ de chuàng zào。
　　 shāng dài de nóng yè jì shù， wú yí shì bǐ xīn shí qì shí dài wéi gāo， dàn réng rán shì hěn luò hòu de。 chū tǔ de nóng jù jué dà duō shù réng shì shí、 bàng、 gǔ zhì de。 zhù yào jué tǔ nóng jù shì lěi， yīn xū jiào xué tǔ bì shàng， yòu bù shǎo mù lěi de hén jì。
　　 yóu yú nóng yè jì shù bù gāo， tián dì bù néng jì xù shǐ yòng 'ér bù shī dì lì， yīn rén shí shí xū yào kāi fā xīn tián。 tā men kāi fā tián dì de zhì dù， chēng zuò póu tián。 zhāng zhèng lǎng jiào shòu gēn jù bǔ cí jìzǎi tuī cè， póu tián de dì yī jiē duàn shì zài shèng xià xià zhì qián hòu shāo zhì cǎo mù， jí yán dōng dōng zhì qián hòu， bō chú shù pí shǐ shù mù kū sǐ。 zài shǐ yòng shí qì wéi zhù yào kǎn fá gōng jù shí， zhǐ yòu jīng guò zhè zhǒng fāng shì cái néng qīng chú dà piàn tǔ dì shàng de lín mǎng。 dì 'èr bù zé shì píng zhěng dì miàn， shū jiě tǔ rǎng， shǐ chéng wéi kě yòng de tián dì。 shuǐ yān huǒ shāo zá cǎo fǔ mù， kě yǐ zēng jiā tǔ rǎng de féi lì。 zhè shí， dì lì yǐ zú， shì shí shàng yǐ kě yǐ gēngzhòng liǎo。 dì sān bù zé shì bǎ dà piàn tǔ dì de lǒng mǔ xiū zhěng， yòu jiāng liè quǎn mǔ， kě zuò liáng tián liǎo。 zhāng zhèng lǎng jiào shòu rèn wéi zhè yī lián chuàn gōng zuò， shǔ yú kāi kěn tǔ dì guò chéng， zhèng hé《 shī jīng》“ zī、 shē、 xīn” de sān gè jiē duàn。 yóu yú shuǐ lì hé shī féi de luò hòu， zhè xiē xīn kāi kěn de tián dì yě bù néng cháng qī kěn zhí 'ér dì de féi lì bù shuāi， zài shǐ yòng yī duàn shí qī yǐ hòu， réng bù miǎn pāo huāng yǐ xī dì lì。 póu tián suì yì wèi bì zǒng yǐ chǔnǚ dì wéi kāi fā mù biāo， ér kě néng shì jīng cháng zài gè piàn tǔ dì shàng lún zhuǎn zuò yè。（ zhāng zhèng lǎng：《 bǔ cí póu tián jí qí xiāng guān zhū wèn tí》， jiàn《 kǎo gǔ xué bào》 1973 nián dì 1 qī， bìng cān kàn xǔ dào yún jiào shòu《 xī zhōu shǐ》 dì 28 yè）。
　　 shāng dài gēng tián zhòngdì de rén， chēng zuò zhòng huò zhòng rén。 bǔ cí zhōng yòu zhòng，《 shāng shū · pán gēng》 lǐ yě yòu zhòng。 bǔ cí zhōng de zhòng， xué zhě men cháng jǔ de lì yòu：
　　“ wáng dà lìng zhòng rén yuē ● tián， qí shòu nián。 shí yī yuè。”
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 1）
　　“ wù yín bǔ， [ mián fāng ] zhēn： wáng wǎng， dī zhòng shǔ yú■。”
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 10）
　　“ zhēn： wéi xiǎo chén lìng zhòng shǔ。 yī yuè。”【 5】
　　（ tóng shàng 12）
　　 cóng zhè jǐ tiáo bǔ cí lǐ， kě yǐ zhǔn què de zhī dào， zhòng huò zhòng rén shì gēng tián zhòngdì de， shì nóng mín， dàn kàn bù chū tā men de shēn fèn。 ◆（ zhòng）， suī shì gè xiàng xíng zì， xiàng sān gè rén（ zhòng rén） zài tài yáng xià láo dòng， dàn nóng yè láo dòng zhě cóng láidōu shì zài tài yáng dǐ xià láo dòng de， dān cóng zài tài yáng dǐ xià láo dòng、 shuō míng bù liǎo zhòng de shēnfèn wèn tí。
　　 bǔ cí lǐ de zhòng， chú zhòngtián wài， hái chū rèn zhēng shù。 rú：
　　 shù nì， fú zhì wáng zhòng。
　　 shù zhǐ， fú zhì wáng zhòng。
　　 shù yòng， fú zhì wáng zhòng。
　　 shù zhú， fú zhì wáng zhòng。
　　 shù hé， fú zhì wáng zhòng。
　　 wǔ zú qí zhì wáng zhòng。
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 26879）
　　 bǔ cí lǐ hái yòu：
　　 dīng wèi bǔ， zhēng zhēn， wù lìng▲ dī zhòng fá [ gōng kǒu ] fāng。
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 26）
　　 zhè lǐ zhàn bǔ dedōu shì guān yú zhēng shù de shì。 shì zú bù luò shí dài， chū bīng dǎ zhàng shì shì zú chéng yuán de zhí zé。 shāng zú de shè huì jiē duàn jiù shì yǐ jìn rù jiē jí shè huì， shì zú zǔ zhì réng shì tā de shè huì jī chǔ， jí shè huì réng yóu shì zú bù luò zǔ chéng， xuè yuán guān xì réng shì zhù yào de shè huì niǔ dài。 zhàn dǒu de zhù lì réng shì shì zú chéng yuán。 wáng suǒ guān xīn de zhòng， yě yī dìng shì shì zú chéng yuán。
　　 yǐ“ zhòng fá [ gōng kǒu ] fāng” tiáo， gèng míng què shuō míng zhòng fù dān zhēng fá de rèn wù。 zài gǔ dài， fú bīng yì chū bīng dǎ zhàng de rén shì gōng shè chéng yuán。 zhòng shì gōng shè chéng yuán。
　　《 shāng shū · pán gēng》 shì pán gēng qiān yīn shí duì yīn rén zhōng“ zhòng” de jiǎng huà。 dà yuē zhòng rén bù yuàn qiān， pán gēng duì tā men jìn xíng xùn jiè。《 pán gēng》 zài：
　　“ wáng mìng zhòng， xī zhì yú tíng。 wáng ruò yuē： gé rǔ zhòng， yú gào rǔ xùn。…… nǎi bù wèi róng dú yú yuǎn 'ěr， duò nóng zì 'ān， bù hūn zuò láo， bù fú tián mǔ， yuè qí wǎng yòu shǔ jì， rǔ bù hé jí， yán yú bǎi xìng， wéi rǔ zì shēng dú， nǎi bài huò【 6】 jiān guǐ， yǐ zì zāi yú jué shēn。…… rǔ hé fú gào zhèn， ér xū dòng yǐ fú yán， kǒng shěn yú zhòng，…… zé wéi 'ěr zhòng， zì zuò fú jìng， fēi yú yòu jiù。…… gǔ wǒ xiān wáng， jì nǎi zǔ nǎi fù， xū jí yì qín， yú gǎn dòng yòng fēi fá， yě xuǎn 'ěr láo， yú bù yǎn 'ěr shàn。 cí yú dà xiǎng yú xiān wáng， ěr zǔ qí cóng yǔ xiǎng zhī。”（《 pán gēng shàng》）
　　“ jīn yú mìng rǔ yī， wú qǐ huì yǐ zì chòu， kǒng rén yǐ nǎi shēn， yū nǎi xīn。 yú yà xù nǎi mìng yú tiān， yú qǐ rǔ wēi， yòng fèng chù rǔ zhòng。…… gǔ wǒ xiān hòu， jì láo nǎi zǔ nǎi fù， rǔ gòng zuò wǒ chù mín。 rǔ yòu qiāng， zé zài nǎi xīn。 wǒ xiān hòu suí nǎi zǔ nǎi fù， nǎi zǔ nǎi fù nǎi duàn qì rǔ， bù jiù nǎi sǐ。…… nǎi yòu bù jí bù dí， diān yuè bù gōng， zàn yù jiān guǐ， wǒ nǎi yì， tiǎn miè zhī， wú yí yù， wú bǐ yì zhǒng yú cí xīn yì。 wǎng zāi shēng shēng， jīn yú jiāng shì yǐ rǔ qiān， yǒng jiàn nǎi jiā。（《 pán gēng zhōng》）
　　 jiù shuō，《 pán gēng》 sān piān jiǎng huà de duì xiàng bù tóng， shàng piān shì duì qún chén， zhōng piān shì duì shù mín， xià piān shì duì bǎi guān zú xìng。 zhè qiě zàn bù qù fēn xī。 zhè lǐ yào shuō de shì，《 pán gēng》 lǐ tí dào de zhòng， dōushì zài tǔ dì shàng láo zuò de。 zhè hé bǔ cí zhōng de zhòng shì yī zhì de。 zhòng de dì wèi hé zhòng yǔ pán gēng de guān xì， cóng wén zì lǐ kě yǐ kàn dào jǐ diǎn： yī、 pán gēng de zǔ xiān hé zhòng de zǔ xiān， hǎo xiàng yòu yī zhǒng tōng guò“ suí” ér jiàn lì qǐ lái de xiāng 'ān de guān xì。 èr、 zhòng de zǔ xiān hé pán gēng de zǔ xiān céng jīng gòng láo yì； pán gēng jì zǔ xiān， zhòng de zǔ xiān hái kě yǐ pèi xiǎng。 sān、 huà de kǒu wěn suī rán shì hěn yán lì de， shuō shā jiù shā， ér qiě hái yào zhǎn cǎo chú gēn bù liú yí zhǒng。 dàn zhǐ yào zhòng rén tīng huà， jiù kě yǐ qiān dào xīn dì jiàn lì zì jǐ de jiā yuán。 cóng zhè qíng kuàng lái kàn， dān zhǐ zhuóyǎn yú“ fèng chù rǔ zhòng”、“ rǔ gòng zuò wǒ chù mín” ér rèn wéi zhòng shì nú lì， lùn zhèng de lì liàng sì hū bó ruò liǎo xiē。 chù， yǎng yě。《 shī · xiǎo yǎ · wǒ xíng qí yě》：“ hūn yīn zhī gù， yán jiù 'ěr jū， ěr bù wǒ chù， fù wǒ bāng jiā。…… hūn yīn zhī gù， yán jiù 'ěr sù， ěr bù wǒ chù， yán guī sī fù。” máo shī：“ chù， yǎng yě。 zhè shī jiǎng nán nǚ hūn gòu， nán de jì bù yǎng wǒ， wǒ jiù zǒu huí zì jǐ de jiā qù。 hūn yīn zhōng méi yòu qiáng zhì guān xì， chù yě quán wú nú lì de yì sī。《 shī · xiǎo yǎ · jié nán shān》：“ jiā fǔ zuò sòng， yǐ jiū wáng xiōng， huò 'é 'ěr xīn， yǐ chù wàn bāng，” zhèng jiān yě xùn chù wéi yǎng， yì bù【 7】 hǎo jiě zuò yǐ wàn bāng wéi nú lì。 rú guǒ qiáng shuō tā men shì zōng zú nú lì huò zhǒng zú nú lì， zhōng xián ná bù chū yòu lì de zhèng jù lái shuō míng tā men de nú lì shēnfèn。 rú guǒ xiān kěn dìng zhòng shì nú lì， zài dìng chù shì chù nú， nà jiù bù duì liǎo。
　　 wǒ qīng xiàng yú rèn wéi bǎ zhòng jiě shì wéi bù píng děng bù luò lián méng zhōng yī xiē dì wèi dī xià de bù luò de shì zú chéng yuán wéi hǎo。 yīn wéi shì lián méng guān xì， suǒ yǐ zhòng de zǔ xiān kě yǐ hé pán gēng de zǔ xiān gòng tóng láo dòng， sǐ hòu hái kě yǐ yòu zī gé péi jì。 dàn yòu xiǎn rán bù shì tóng zú， dì wèi yě bù píng děng， suǒ yǐ yòu kě yǐ bù liú zhǒng de shā， zhòng de zǔ xiān yě dé tóng yì。
　　 shāng dài de shǒu gōng yè yǐ xiāng dāng fā dá， fēn gōng yě xiāng dāng xì zhì。 cóng yí cún qì wù hé wén xiàn jìzǎi kàn， dāng shí de shǒu gōng yè bù mén yǐ yòu yě tóng、 zhì táo、 zhì gǔ hé yù shí qì děng， qí zhōng qīng tóng qì yě zhù jì shù yǐ jù hěn gāo de shuǐ píng。 yóu zhì zuò jīng xì jì yì gāo chāo kàn， cóng shì zhì zuò de shǒu gōng yè zhě yī dìng shì zhuān yè huà de， yě liàn zhì zuò chǎng suǒ de guī mó yě shì xiāng dāng kě guān de。 zhè xiē shǒu gōng yè zhě shì shì zú jiān de fēn gōng（ jí yòu xiē shì zú shì shì dài zhuān mén cóng shì mǒu yī shǒu gōng yè de zhì zuò）？ shì dú lì de gè tǐ gōng jiàng？ hái shì nú lì？ bǔ cí hé wén xiàn cái liào dōuméi yòu yòu lì de cái liào lái zuò jìn yī bù de fēn xī shuō míng。 zhōu miè shāng hòu， céng bǎ shāng zú yī shì zú yī shì zú de fēn gěi guì zú， rú fēn kāng shū yīn mín qī zú， fēn gěi bó qín yīn mín liù zú。 zhè xiē shì zú zhōng， yòu yǐ qì wù míng chēng mìng míng de。 rú fēn gěi bó qín de liù zú zhōng yòu suǒ shì、 cháng sháo shì、 wěi sháo shì， fēn gěi kāng shū de qī zú zhōng yòu táo shì。 suǒ、 sháo、 táo， dōushì qì wù。 zhè shǐ wǒ men xiǎng： shāng de shǒu gōng yè zhě， hěn kě néng shì xiē zhuān yè shì zú。 zì rán， tā men gèng kě néng shì xiē bèi zhēng fú de shì zú bù luò。 tóng shí， yě bù néng pái chì， zài shǒu gōng yè zhě qún zhōng yòu de shì shī qù liǎo shì zú bù luò jí tǐ de gè tǐ， tā men zhōng zì rán yě kě néng yòu nú lì。
　　 shāng zú hé sì zhōu gè zú cháng cháng yòu zhàn zhēng。 zhè xiē zhàn zhēng， yòu de shì sì zhōu gè zú duì shāng jìn xíng lüè duó， gèng duō de shì shāng duì tā men jìn xíng zhēng fá。 bǔ cí zhōng cháng cháng kàn dào： lìng [ chuò jìn ] dī wáng zú bǐ bǐng（？） shǔ gǔ wáng shì。 liù yuè。（《 jiá gǔ wén hé jí》 14912）。 zhēn lìng duō zǐ zú jì quǎn hóu pú zhōu gǔ wáng [ shì ]。（ tóng qián 6813）。 zhēn， lìng duō zǐ zú bǐ quǎn jì bǐng shǔ gǔ wáng shì。（ tóng qián）。 guǐ mò bǔ， zhēng zhēn， lìng lǚ（ 2） dī duō zǐ zú pú zhōu gǔ wáng shì。（ tóng qián 6814）【 8】
　　 zhàn zhēng zhōng de fú lǔ zuò wéi nú lì， zhè jǐ hū shì gǔ dài shì jiè gè mín zú shǐ shàng de tōng lì。 shāng zú de duì wài zhēng fú， dāng rán yě huì rú cǐ。 zài bǔ cí lǐ， hé shāng zú de guān xì bǐ jiào duō、 zhàn zhēng bǐ jiào pín fán de yòu： [ gōng fāng ] fāng、 guǐ fāng、 qiāng hé yí fāng。 shāng zú hé tā men zài zhàn zhēng zhōng de fú lǔ， dà yuē dōushì zuò wéi nú lì de。 dàn bǔ cí hé wén xiàn zhōng， dōuméi yòu yòu lì de cái liào shuō míng nú lì zài shè huì zhōng zuò shénme láo dòng。 bǔ cí zhōng yòu yī tiáo：“ zhēn， wáng lìng duō qiāng póu tián”（《 cuì》 1222）。 dàn zhè xiē póu tián de qiāng rén， shì fǒu lái zì zhàn zhēng de fú lǔ？ tā men de shēnfèn rú hé？ dū kàn bù chū lái。
　　 shāng rén cháng yǐ rén xùn zàng， zhè shì yīn xū fā jué zhōng zhèng shí liǎo de， bǔ cí hé wén xiàn zhōng yě shì yòu jìzǎi de。 wèn tí zài shā xùn de xìng zhì， bèi shā de shì shénme rén， shénme shēnfèn。 cóng hòu lái liǎng zhōu de shǐ shí hé wén xiàn jìzǎi kàn， bèi shā xùn de rén yòu de shì sǐ zhě suǒ xǐ 'ài de qīn rén。 qín mù gōng sǐ， yǐ yǎn xī、 zhòng xíng、 zhēn xùn。 sān rén jiē qín zhī xián liáng， guó rén 'āi zhī（ jiàn《 zuǒzhuàn》 wén gōng liù nián）。 yòu de shì dí duì zhě。 sòng píng gōng shǐ zhū wén gōng yòng zēng zǐ yú cì huī zhī shè， yù yǐ shǔ dōng yí（《 zuǒzhuàn》 xī gōng shí jiǔ nián）。 zēng zǐ shì zēng guó zhī jūn， shā zēng zǐ yǐ jì shè。 jì píng zǐ fá jǔ qǔ gěng。 xiàn fú， shǐ yòng rén yú bó shè（《 zuǒzhuàn》 zhāo gōng shí nián）。 yòng rén xùn， dà yuē zhù yào shì yǔ yīn shāng yòu guān xì de dōng fāng mín zú de fēng sú。 qín shì yīn mín de fēn zhī， bó shè shì yīn rén de shè。《 mò zǐ · jié zàng piān》 shuō：“ tiān zǐ shā xùn， zhòng zhě shù bǎi， guǎ zhě shù shí。 jiāng jūn dà fū shā xùn， zhòng zhě shù shí， guǎ zhě shù rén。” mò zǐ sòng rén， sòng shì shāng hòu。 mò zǐ suǒ shuō， dà yuē yě shì zhǐ de yīn shāng zhī sú。 rèn wéi shāng shì nú lì shè huì de， biàn rèn wéi zhè shì yīn dài nú lì shè huì de jué hǎo zhèng jù。 rèn wéi shāng bù shì nú lì shè huì de， jiù shuō nú lì shè huì de nú lì shì láo dòng zhě， shì chuàng zào cái fù de gōng jù， nú lì zhù jué bù kěn shā nú lì lái xùn zàng。
　　 rú shàng suǒ shuō， bèi yòng lái shā xùn de rén， yòu qīn rén， yòu duì wài zhēng fá dé lái de fú lǔ， yě yòu nú lì。 nú lì gù rán shì cái fù， dàn wèile sǐ zhě dì xià shǐ yòng， huǐ miè diǎn cái chǎn nú lì zhù yě shì lè yú lái zuò de。 dàn yòng rén xùn lái zhèng míng shāng shì nú lì shè huì què shì wú lì de。 yòng nú lì xùn zàng， zhì duō zhǐ néng zhèng míng shāng cháo yǐ yòu nú lì cún zài， dàn shì fǒu shì nú lì shè huì yòu dāng bié lùn。 nǎ yòu yī yòu nú lì jiù shì nú lì shè huì ní。
　　 shāng de shè huì， zhí dào bèi zhōu suǒ miè， sì hū dū hái chù zài shì zú shè huì xiàng jiē jí shè【 9】 huì de zhuǎn huà shí qī， guó jiā yě hái chù zài xíng chéng guò chéng zhōng。
　　 zài bǔ cí lǐ， wǒ men kàn dào xǔ duō shì zú míng chēng， 1946 zhì 1947 nián jiān， dīng shān jiào shòu xiě guò yī piān《 jiá gǔ wén suǒ jiàn shì zú jí qí zhì dù》。 zài zhè piān wén zhāng lǐ， dīng xiān shēng jiù tā suǒ kàn dào de cái liào， liè jǔ chū lái shāng dài de shì zú 'èr bǎi gè yǐ shàng。 dīng xiān shēng rèn wéi“ yīn shāng hòu mò qī de guó jiā zǔ zhì， què yǐ shì zú wéi jī chù”
　　 zuì néng jù tǐ shuō míng shāng dài shè huì shì yǐ shì zú wéi jī chǔ de shì《 zuǒzhuàn》 dìng gōng sì nián yī duàn cái liào。 zhè duàn cái liào shuō， wǔ wáng kè shāng yǐ hòu， yǐ yīn mín liù zú tiáo shì、 xú shì、 xiāo shì、 suǒ shì、 cháng sháo shì、 wěi sháo shì fēn gěi bó qín， yǐ yīn mín qī zú， táo shì、 shī shì、 fán shì、 qí shì、 fán shì、 jī shì、 zhōng kuí shì fēn gěi kāng shū， yòu yǐ huái xìng jiǔ zōng fēn gěi táng shū。 zhè duàn cái liào shuō míng zhí dào shāng wáng， shè huì de jī céng zǔ zhì réng shì shì zú zǔ zhì， yīn zhī， cái néng yī zú zú de fēn chū qù。
　　 shāng zú sì zhōu de mín zú， shè huì bù huì bǐ shāng xiān jìn， dà yuē yědōu zài shì zú shè huì mò qī， shì zú bù luò tǐ réng shì tā men de shè huì gǔ jià zǔ zhì。 dīng shān jiào shòu yòu piān wèi wán gǎo《 yīn shāng shì zú fāng guó zhì》， shì wéi liǎo zhuī xún shāng shì zú de yuān yuán jí qí dì wàng 'ér xiě de。 tā jǔ chū sì shí duō gè fāng guó， rèn wéi zhè xiē fāng guó zhèng shì xiē shì zú bù luò。 shāng duì tā men de zhàn zhēng， chú zhàn chǎng fú lǔ dài huí lái wài， bèi zhēng fú de mín zú dà yuē réng liú zài yuán lái de dì qū， chéng rèn shāng de lǐng dǎo 'ér xiàng qí nà gòng。 tā men jiān de guān xì， jiù shì zhè zhǒng chén fú nà gòng de guān xì， bèi zhēng fú zú de nèi bù shè huì zǔ zhì bìng wèi shòu dào pò huài hé gǎi biàn。
　　 zài bǔ cí lǐ， wǒ men kàn dào yī xiē bù luò céng shòu dào shāng rén de zhēng fá， zhè yuán shì dí duì guān xì， hòu lái dà yuē bèi zhēng fú liǎo， yòu biàn chéng shāng de yǔ guó。 rú：
　　 jǐ yǒu bǔ zhēn， què zhù zhēng quǎn， fú qí qín。 shí yuè。
　　（《 jiá gǔ wén hé jí》 6979）
　　 zhè shì bǔ qù zhēng quǎn zú， quǎn shì shāng de dí guó。 yòu yī tiáo bǔ cí què shuō：
　　 jǐ mǎo bǔ， [ yāo jǐ ] zhēn， lìng duō zǐ zú cóng quǎn hóu pú zhōu， gǔ wáng shì。
　　（ tóng qián 6812）
　　 quǎn hóu chéng liǎo shāng de yǒu bāng， chéng liǎo wéi shāng zhēng zhōu de zhù lì。
　　 hěn kě néng shāng zú hé sì zhōu chén shǔ yú tā de gè zú de guān xì， dà tǐ shàng shì bù píng děng de shì zú bù luò jiān de lián méng。 mǎ kè sī shuō：“ bù luò zhì dù běn shēn dǎo zhì qū fēn wéi gāo jí hé dī jí de shì zú héng héng zhè zhǒng chā bié yòu yóu yú shèng lì zhě yǔ bèi zhēng fú bù luò hùn hé děng【 10】 děng 'ér gèng jiā fā zhǎn。”（《 zī běn zhù yì shēng chǎn yǐ qián gè xíng tài》， rén mín chū bǎn shè 1956 nián bǎn， dì 8 yè）。 shāng zú hé sì zhōu gè zú de guān xì， jìn sì zhè zhǒng bù luò jiān de bù píng děng bù luò lián méng guān xì， ér shāng zú zé wèitā men de méng zhù。 qū bié kě néng zài： mǎ kè sī suǒ shuō de shì zú bù luò bǐ jiào yuán shǐ， ér shāng yǐ zài shì lǚ shè huì xiàng jiē jí shè huì zhuǎn huà qī， guó jiā yǐ zài xíng chéng jiē duàn liǎo。 wáng guó wéi duì yú shāng hé sì fāng gè zú de guān xì， yǐ yòu suǒ yì shí。 tā shuō：“ zì yīn yǐ qián， tiān zǐ、 zhū hóu jūn chén zhī fēn wèi dìng yě。 gù dāng xià hòu zhī shì， ér yīn zhī wáng hài、 wáng héng lěi yè chēng wáng， tānɡ wèi fàng jié zhī shí yì yǐ chēng wáng。 dāng shāng zhī mò， ér zhōu zhī wén、 wǔ yì chēng wáng。 gài zhū hóu zhī yú tiān zǐ， yóu hòu shì zhū hóu zhī yú méng zhù， wèi yòu jūn chén zhī fēn yě。 zhōu chū yì rán。”（《 guān táng jí lín》 juàn shí《 yīn zhōu zhì dù lùn》）。
　　 wáng shì zhī lùn， duì wǒ men yán jiū shāng rén shè huì shì yòu qǐ fā de。
　　 shāng hé sì zhōu bèi zhēng fú zú de guān xì， dà yuē yòu xiē xiàng gǔ xī là yǎ diǎn、 sī bā dá、 kè lǐ tè hé bèi tā men zhēng fú de biān mín de guān xì。 biān mín yuán lái shì dú lì de bù luò， bèi zhēng fú hòu réng liú jū zài yuán lái de tǔ dì shàng què yào duì zhēng fú zhě yòu yī dìng de gòng nà， yě kě yǐ gēn suí zhēng fú zhě chū zhēng。
　　 duì wài zhàn zhēng， shǐ shāng de cái lì rén lì dà wéi xiāo hào， yě cù sù liǎo nèi bù guì zú píng mín jiān de máo dùn。 shāng de mò qī， dì yǐ hé dì xīn liǎng dài， céng cháng qī hé yí fāng zhàn zhēng。 yí de dì yù zài jīn shān dōng hé huái hé liú yù jí 'ān huī、 jiāng sū běi bù。《 zuǒzhuàn》 jìzǎi， zhòu“ wéi lí zhī sōu 'ér dōng yí pàn zhī”（ zhāo gōng sì nián），“ kè dōng yí 'ér yǔn qí shēn”（ zhāo gōng shí yī nián），“ bǎi kè 'ér zú wú hòu”（ xuān gōng shí 'èr nián）。 zhōu rén miè shāng， jiù lì yòng liǎo zhòu yīn hé yí fāng zuò zhàn 'ér lì shuāi de jī huì。