héng héng zhōng wén bǎn zì xù
　　macro-history zhè míng cí kè xià kàn lái yóu wǒ chuàng yòng。 rú guǒ yòu qián rén yòng guò， zé shù wǒ chá fǎng wèi zhōu。 qí shí cǐ jiān zhī chū chù yǔ shì fēi yǐ wú guān hóng zhǐ， yīn wéi zhè míng cí zòng shì xīn yíng， yǐ fá chuàng yì。 jīng jì xué jiā yǐ huò bì zhī liú tōng yǐng xiǎng dào wù zhì yǔ gù yōng zhī zuì jī běn de yuán zé tǒng chēng zhī wéi ‘ hóng guān jīng jì xué”（ macroeconomics）， ér yǐ nèi bù jiào jīng mì zhī guān chá yòu rú shè jí wù jià zhǐ shù yǔ shāng yè zhōu qī děng xiáng qíng chēng wéi“ wēi shì jīng jì xué”（ microeconomics） yóu lái yǐ jiǔ。 yì cóng wèi yòu rén chū miàn zì chēng wéi shǐ zuò yōng zhě。 hóng guān yǔ wēi guān yì bù guò fàng kuān shì jiè yǔ jì jí jīng wēi zhī bù tóng。 gǎi chēng dà xiǎo， zhuǎn yòng yú lì shǐ， xiǎn xì mó fǎng 'ér fēi fā míng。
　　 zhì yú wǒ zì jǐ jiāng hóng guān jí fàng kuān shì yě zhè yī guān niàn dǎo yǐn dào zhōng guó lì shǐ yán jiū lǐ qù， dǎo què jīng guò yī duàn cháng qī jiān de zhōu zhé。
　　 dà bù yuán yīn chū zì mìng yùn zhī 'ān pái。 wǒ nián qīng shí cóng jūn 10 nián。 jiě jiá tuì wǔ zhī hòu， fù jí yú hǎi wài， kě wèi“ xué shū wèi chéng xiān xí jiàn， yòng jiàn wú gōng zài dú shū”。 yòu liǎo zhè yàng yī duàn diān bǒ zhī jīng yàn。 zì jǐ shàng zài chōng jǐng yú jìn shēn suǒ jiàn wén de shì jì zhī zhēn yì yì， ér yī dàn shòu yòu xué wèi， zuò wéi rén shī， zài měi guó xué zǐ zhī qián jiǎng jiě zhōng guó lì shǐ， shēn jué dé bù néng zhào jiào kē shū lǎng sòng， yóu qí měi cì fù xí yǔ kǎo shì zhī hòu， bù miǎn mén xīn zì wèn； tā men huò tā men xū yào lǐ jiě jǐng tián zhì dù dào hé chéng dù？ yǔ tā men rì hòu lì shēn chǔshì yòu hé yòng chǎng？ nán dào tā men huò tā men bì xū zhī dào yǔ HanFeiTzu（ hán fēi zǐ） tóng shòu yè zhě yòu LiSsu（ lǐ sī） qí rén； tā céng gǔ lì Shih-huang-ti（ qín shǐ huáng） fén shū， hòu yòu wéi huàn guān ChaoKao（ zhào gāo） suǒ gòu shā？ EmpressWu（ nǚ huáng wǔ zé tiān） de yī shēng shì jì jǐn shì“ huì luàn chūn gōng”？ duì wǒ de xué shēng jiǎng， chú liǎo yòng tā yǔ shā 'é de CatherinetheGreat（ kǎi sè lín 'èr shì） bǐ jiào； huò yǔ qīng cháo de EmpressDowager（ cí xǐ tài hòu） bǐ jiào， zhè duàn zhī shí shàng yòu hé shí yòng zhī chù？
　　 dāng rán wǒ wú cóng jiāng shù qiān nián de lì shǐ nèi fán yī rén yī shí yī shì tí chū yǔ jīn rì zhī xī fāng chù chù xián jiē， jiǎng dào wǔ qián zhī yòng chǎng yǔ huáng hūn zhī yòng chù， tí gōng jiàn zhù shī yǔ huì jì shī yìng cān kǎo de dì fāng， zhè yàng yī lái gèng gǎn dào zōng hé de zhòng yào。
　　 zài 1960 nián dài， wǒ jiù jué dé wǒ men yīngdāng guǎng fàn de lì yòng guī nà fǎ jiāng xiàn yòu de shǐ liào gāo dù de yā suō， xiān gòu chéng yī gè jiǎn míng 'ér qián hòu lián guàn de gāng lǐng， hé xī 'ōu shǐ yǔ měi guó shǐ yòu liǎo hù xiāng bǐ jiào de fú dù yǔ céng cì， cái tán dé shàng jìn yī bù de yán jiū。
　　 qí shí wǒ men zì jǐ duì zhōng guó xiàn dài shǐ de kàn fǎ， yì fù rú cǐ。 dào mù qián wéi zhǐ， wǒ men duì jiǎng jiè shí、 máo zé dōng yǔ dèng xiǎo píng de kàn fǎ yì wú fēi chū zì gè rén zhī 'ài zēng。 kě shì tā men dài biǎo guǎng dà de qún zhòng yùn dòng， suǒ dé de chéng guǒ yòu dà dū yǐ chéng wéi jì chéng shì shí， bù kě nì zhuǎn， nà wǒ men jiù yīngdāng kǎo lǜ zhè xiē qún zhòng yùn dòng zhī jī jí xìng gé jí qí qián hòu lián guàn de chū chù， bù néng quán yǐ běn rén zhī 'ēn yuàn dāng zuò lì shǐ zhī zhuǎn zhé diǎn liǎo。
　　1970 nián， wǒ dé dào hā fó dà xué dōng yà yán jiū suǒ de yī bǐ yán jiū fèi， qián wǎng má shěng jiàn qiáo yán jiū míng dài de cái zhèng shuì shōu， shòu fèi zhèng qīng jiào shòu de dū dǎo。 fèi jiào shòu duì wǒ gè rén hé wǒ jiā tíng de shàn yì zhào gù， wǒ yǐ zài qí tā shū kān lǐ xù jí。 kě shì zài zhì xué fāng fǎ shàng， wǒ men què yě yòu gēn běn bù néng róng qià zhī chù。 tā zhòng fēn xī， wǒ zhù zhāng zōng hé； tā jiān chí yǐ 20 nián wéi yán jiū de fàn wéi， wǒ dòng zhé qiān shè yī gè shì jì huò yī gè cháo dài； tā yòng yǎn yì fǎ， wǒ yòng guī nà fǎ。 hòu lái《 míng dài shí liù shì jì zhī cái zhèng yǔ shuì shōu》 shū chéng， wèi jiāo hā fó chū bǎn， ér sòng zhì yīng guó jiàn qiáo fù zǐ， bù dé yǐ yě。
　　 cǐ zhōng yòu yī gè míng xiǎn de lì zǐ， zuò《 cái zhèng yǔ shuì shōu》 shí， wǒ céng yòng míng dài fāng zhì 39 zhǒng， nèi zhōng wú bù bāo kuò dāng rì yáo yì shuì shōu de biāo zhǔn míng cí， yòu rú“ lǐ jiá”。“ jūn yáo”、“ yì chuán” yǔ“ mín zhuàng”。 rú guǒ yòng yǐ fēn xī， dú zhě kě yǐ héng yǎn kàn chū dāng zhōng háo wú tǐ xì， kě suàn zá luàn cóng wú， hù xiāng máo dùn， wǒ men kě yǐ chì zhī wéi guān liáo zhì dù zhī wú néng ． yě kě néng zé zhī wéi fǔ huà。 kě shì jīng guò yī duàn zōng hé zhī hòu， suǒ jiàn yòu bù tóng liǎo。 míng dài shuì shōu zhāng chéng yī fāng miàn bāo kuò zhe yī zhǒng zhōng yāng tǐ zhì， yī fāng miàn yòu gù jí dì fāng shí kuàng， nèi zhōng yòu yǒng jiǔ fǎ zé， yì yòu lín shí tiáo kuǎn， zǒng zhī jí bù míng bái qū fēn， ér xì hú lún de tào rù， suǒ yǐ wài biǎo quán guó yī zhì， shí jì dāng zhōng zé wàn bié gān chā。 yīn wéi rú cǐ， quán cháo dài bì miǎn zhěng tǐ de gǎi zǔ 'ér néng zhī chí 276 nián。 dàn shì rú cǐ zhī zhōng yāng guǎn zhì chǎn shēng yī zhǒng fù miàn zuò yòng： cǐ tǐ xì bù gǔ lì gè dì fā zhǎn qí tè cháng， ér zhì zào yī zhǒng rén wéi de píng héng。 zhè zhǒng zuò yòng， shì hǎo shì huài yǔ wǒ men jīn rì suǒ miàn lín de wèn tí réng rán yòu guān。 suǒ yǐ lì shǐ xué bù zhuān shì jì yì， tā běn shēn yě chéng wéi yī zhǒng sī wéi de fāng fǎ。
　　 rì hòu wǒ zuò《 wàn lì shí wǔ nián》 shí zhù zhòng guān liáo xì tǒng lǐ yǐ yí lǐ dài tì xíng zhèng， wéi chí gè pǐn jí wén guān de xié tóng hé xié， bù gù jí gè qū nèi jīng jì yīn sù zhī gōng píng 'ér zì yóu de jiāo huàn， dà zhì dé yì yú yán jiū míng dài cái zhèng yǔ shuì shōu zhī xīn dé。
　　1972 nián wǒ qù yīng guó jiàn qiáo xiāng zhù lǐ yuē sè bó shì guān yú《 zhōng guó kē xué jì shù shǐ》 dāng zhōng yī duàn de yán jiū gōng zuò， yòu jī huì hé zhè wèi“ kuí wú zhǎngzhě” jiē jìn。 yòu rén pī píng tā gǔ guài gū pì， zài mǒu xiē qíng xíng zhī xià yě què shì rú cǐ。 tā de shū jí yǔ bǐ jì jiù bǎi zài xué yuàn lǐ sì wǔ chù bù tóng de dì fāng， fēn lèi de fāng fǎ yě quán zài tā zì jǐ nǎo nèi， rú guǒ yào xún mì mǒu zhǒng zī liào， tā bù dài shuō wán jiù zǒu， xué yuàn zhōng de cǎo dì xiàng lái jiù jìn rén tōng xíng， tā zài cǐ shí cháng yòng zuò yuàn cháng zhī tè quán， bù gù jìn jì， yǐ zuì zhí xiàn de tú jìng dà bù kuà xiàn 'ér qù， shǐ wǒ jǐn suí zài hòu yě zhǐ hǎo gēn zhe fàn guī。
　　 wǒ hé tā tǎo lùn biàn lùn duō cì zhī hòu， fā jué tā zhì xué de fāng fǎ， yě yǐ zōng hé wéi zhù， yóu yǐ tā hé wǒ shuō jí：“ zài wǒ kàn lái， ōu zhōu de zōng jiào gǎi gé， wén yì fù xīng， chéng lì mín zú guó jiā， jìn xíng zī běn zhù yì shì yī chéng tào de xíng dòng， yī yòu dōuyòu。” nà me jiù yòu yī zhǒng guī nà zhòng yú fēn xī de qū xiàng liǎo。 tā yòu hé wǒ shuō qǐ：“ jí suàn yīn yáng wǔháng， dà jiādōu rèn wéi shì jiǎ kē xué。 wǒ men bù yào bù jiā shěn wèn， pī tóu jiù shuō tā cuò liǎo。 wǒ men xiān yào jiǎn yuè cǐ zhōng luó ji， rú guǒ shì cuò， wǒ men yě yào zhuī jiū cuò zài shénme dì fāng。 wǒ hé lǐ gōng xiāng chù yī nián， yǐ hòu yòu zài 1974、 1975 hé 1978 nián zhòng qù jiàn qiáo。 wǒ shòu tā qǐ fā de lì liàng fēi yī yán kě jìn， shì hòu xiǎng lái， wǒ xiě《 zī běn zhù yì yǔ niàn yī shì jì》 cǎi yòng yī zhǒng zōng hé de fú miàn， bù suí zhe bié rén qù zǒu niú jiǎo jiān， qí shè jì yǐ zhào shǐ yú 1970 nián dài yǔ lǐ bó shì zài jiàn hé hé pàn xián bù zòng lùn gǔ jīn shí。
　　 qì zhì 70 nián dài de hòu qī， wǒ yǐ jiāng zì jǐ zài kè táng shàng de jiǎng gǎo zhú jié xiū zhèng， yī bù yī bù jiē jìn yú xiàn yòu bù jú。 zhōng guó tōng shǐ de yuán shǐ zī liào bù néng tuō lí《 èr shí sì shǐ》。 kě shì zhè cóng shū piān fú hào fán。 yǐ běi jīng zhōng huá shū jú suǒ chū biāo diǎn běn yán zhī， suī xǐng mù yì dú， yě yòu 76000 yú yè， jí yī gè xué zhě bù wù tā shì zhuān xīn měi rì dú 50 yè， yě yào sì wǔ nián， jǐng qiě dāng zhōng hěn duō tiān wén dì lǐ xiào zǐ jié fù de jì lù yǔ jīn rén shèn shǎo guān xì。《 zī zhì tōng jiàn》 yě yòng《 èr shí sì shǐ》 zuò lán běn， zhǐ shì jiāng fēn liè zài běn jì、 lièzhuàn、 zhì gè chù de jié mù zài jiā yǐ bù jiàn yú shàng piān fú zhī zī liào jiǎn cái lián zhuì chéng shū， qí bì yě réng shì guò yú zhī chí chuán tǒng shè huì de jià zhí。《 zī zhì tōng jiàn》 yīng yì wéi ComprehensiveMirrorforAidInGovernment， zài zhí yì huí lái jí shì：“ yòng yǐ zī zhù yú xíng zhèng de yī miàn wán quán de jìng zǐ”， zhè dāng rán bù fàng qì chuán tǒng dào dé de lì chǎng， ér sī mǎ guāng běn rén jiù juǎnrù liǎo wáng 'ān shí gǎi gé zhōng de yóu wō， tā de guān niàn miǎn bù liǎo yī gè lì shǐ“ yīngdāng rú shì” yǎn jìn de piān jiàn， ér bù jí yú wǒ men jí yù zhī dào“ hé yǐ rú shì” zhǎn kāi de yīn guǒ guān xì。
　　 wǒ yǐ jīng dié cì zài gè chù fā biǎo， wǒ xiě de lì shǐ shì cóng jì shù de jiǎo dù kàn lì shǐ， bù shì cóng dào dé de jiǎo dù jiǎn tǎo lì shǐ。 zhè jǐng bù shì shuō dào dé bù zhòng yào， ér shì xīn shè huì de dào dé yào kào shè huì de jié gòu 'ér jué dìng qí nèi hán， bù rú guò qù nóng yè shè huì lǐ rén yǔ rén zhī guān xì wéi dān yuán， suǒ yòu dào dé guān niàn jí qí chǐ dù kě yǐ gèn shì jì 'ér bù biàn， fàng dà yǎn guāng shuō lái， zhè yě shì shuō sī mǎ guāng děng de dào dé guān niàn yòu děng yú 'ōu zhōu wén yì fù xīng qián zhī biāo zhǔn， shàng wèi jìn rén wéi bó suǒ shuō de“ xīn jiào lún lǐ” zhī jìng jiè。
　　 zuò cǐ shū shí wǒ dāng rán yǐn yòng《 èr shí sì shǐ》 jí《 zī zhì tōng jiàn》 děng jī běn zī liào， yě réng jiè zhòng guò qù xiě zhōng guó tōng shǐ zhū dà shī rú qián mù， dèng zhī chéng、 zhōu gǔ chéng gè xiān shēng de jiàn jiě， gèng cān kǎo xī fāng de cì jí zī liào。 dàn zài duō shǎo qíng xíng xià réng bù miǎn guà yī lòu wàn。 wǒ zì yǐ liǎo jiě xiàn dài zhōng guó de jī diǎn réng zài wǎn míng。 1960 nián jiān wǒ céng zài jiāoshū zhī yú dú guò《 míng shí lù》 yī biàn。 quán shū 133 cè fèi shí 'èr nián bàn， zhì jīn shòu yì。 zhì yú běn shū tè chū zhī chù zé lái zì《 èr shí sì shǐ》 nèi zhī《 shí huò zhì》。 èr shí sì shǐ nèi yòu shí huò zhì 12 piān。 suī rán nèi zhōng fán jiǎn bù tóng， zuò zhě de jiàn jiě yóu bù néng yǔ jīn rén xiāng jiào， dàn qí zhōng 6 piān sì yòu xī fāng jí rì běn xué zhě xiáng xì yì zhù， gòu chéng liǎo jīn rì zhì jīng jì shǐ zhě zuì hǎo de xiàn suǒ。 qì jīn wǒ zuì dà de kùn nán réng shì wú fǎ tí gōng yī zhǒng jì shì qiē 'ér yòu bù fú kuā“ cān kǎo shū mù”。 rú guǒ yào guǎng fàn de zhāng luó zé suī sì shū wǔ jīng xī yáng jīng diǎn zhù zuò dū yìng liè rù（ wén zhōng jí yǐ tí jí《 yì jīng》 sān cì，《 mèng zǐ》 jiǔ cì）， rú yào jiǎn duǎn zé suī fèi zhèng qīng yǔ lǐ yuē sè de jī běn zhù zuò yě yìng shěqì bù tí。 zǒng zhī， jì wéi yī zhǒng dà lì shǐ， yòu yīn zōng hé guī nà 'ér chéng， zé zì zuò zhě shùfà shòu jiào yǐ lái suǒ sòng xí zhī wén jiàn jūn yòu yǐng xiǎng， bàng jí yú wén lǐ zhé xué bào zhǐ zá zhì。
　　1980 nián wǒ tuō lí jiào zhí， zì cǐ huā liǎo yī duàn shí jiān zhěng lǐ zhuàn xiě xiū dìng cǐ shū zhī yīng wén běn。 dāng zhōng ruò gān zī liào bù yì yā suō， céng shǐ wǒ yī dù chóu chú， yòu rú běi wèi gèn běi qí、 běi zhōu zhì suí táng zhī“ jūn tián lìng” yě qián hòu bù tóng，“ wǔ hú shí liù guó ’ zhī zhǒng xìng yě jí hùn luàn， jí nán sòng yǔ jīn zhī hé zhàn yì shì qián hòu fǎn fù， wǒ zài gǎo zhōng zhǐ jiè shào cǐ wéi yī zhǒng guān niàn huò yī zhǒng xiàn xiàng， yīn wéi wǒ zì jǐ céng jīng zhěng lǐ míng mò cái zhèng， zhī dào hěn duō jì shù shàng zhī biàn shù zài cháng qī lì shǐ shàng zhī yǎn jìn wú jué dìng xìng zhī yǐng xiǎng， bù yuàn yǐ zhī fán láo wǒ de dú zhě。 fǎn zhī zé yuán shào yī jiā fù zǔ jīng lì、 huáng cháo xíng jūn lù xiàn， yīn qí qíng xíng tè shū， yǐn qǐ zuò zhě yǔ dú zhě gòng tóng de hàoqí xīn， qí suǒ xiè zhī chù yě dài biǎo yī zhǒng hǎn yòu de xiàn xiàng， zé yòu jù shí xiě chū。 cǐ zhōng chā yì nǎi shì běn shū zhù zhòng xiǎng xiàng， bù zhù zhòng jī xiè shì de jì yì。 yòu liǎo zhè yàng de jiǎn cái， wǒ cái néng téng chū piān fú jiè shào dūn huáng lóng mén shí kū de wài guān yǔ nèi jǐng， yòu zài jì nán sòng zhī yī zhāng dé yòu yōu xián xù zhì xī hú jǐng sè bìng jí“ báishézhuàn”。
　　 wǒ rèn wéi jìn dài zhōng guó suǒ miàn lín de zuì dà yī gè wèn tí nǎi shì chuán tǒng shè huì bù róng chǎn shēng xiàn dài xíng de jīng jì tǐ zhì， zài zōng xù bèi jǐng shí wǒ chēng táng mò dì guó dài kuò zhǎn xìng， míng qīng dì guó dài shōu liǎn xìng。 suī rán zhè xiàn suǒ bǎi zài hěn duō xiǎo gù shì zhī hòu， míng yǎn rén yī kàn jiù kàn tòu liǎo。 wǒ gāng jiāng shū jì wǎng jiàn qiáo， bù jiǔ zhī hòu jiù jiē lǐ yuē sè bó shì lái hán：“ āi yā，” tā xiě zhe，“ yī qiē kào chōu shuì 'ér zhuǎn yí １ zuì jìn xiāng gǎng xíng zhèng jú yì yuán qián guǒ fēng bó shì（ sī rén fāng miàn wǒ men shì shì jiāo） yě zài xiāng gǎng diàn tái jiē shòu fǎng wèn shí tuī jiàn cǐ shū， tí dào shèng táng zhī hòu zhōng guó zài wú yòu xiào de shuì shōu zhì dù dǎ kāi jú miàn。 kě jiàn dé tā men yǐ xiān yòu hé wǒ xiāng tóng de gòng shí， suǒ yǐ yī jīng shuō pò， yǐn qǐ gòng míng。
　　 kě shì bù jiǔ zhī qián yě yòu héng wèi shū píng zhě zài bào kān lǐ xiě chū： bù lùn wǒ xiě de lì shǐ shì fǒu tán jí gǔ jīn zhōng wài， wǒ zǒng zài bǎ zhōng guó xiě chéng yī gè zī běn zhù yì de guó jiā。
　　 zhè gè shuō fǎ shǐ wǒ xiǎng qǐ yī duàn gù shì： shù nián zhī qián ní kè sōng jiǎng dào tā jiàn máo zé dōng shí， tā gōng wéi máo：“ zhù xí， nǐ xiě liǎo jǐ běn xiǎo cè zǐ， jìng shǐ zhěng gè zhōng guó gǎi guān。”
　　 máo lì jí kàng yì：“ wǒ zěn me néng shǐ zhōng guó gǎi xiàn， wǒ bù guò shǐ běi jīng yī 'èr shí lǐ de dì fāng， zhè biān nà lǐ shāo wēi niǔ zhuǎn yī xià bà liǎo！
　　 máo zé dōng yóu qiě rú shì， wǒ zěn gǎn xiǎng wàng yóu wǒ de wén zì shǐ zhōng guó gǎi biàn？ kuàng qiě lì shǐ cóng yè yuán de gōng zuò zhǐ shì bào dǎo yǐ jīng fā shēng de qíng shì zhī qián yīn hòu guǒ， bù jí yú chóuhuà wèi lái， shì shí dǎo shì zhè yàng de： wǒ gāng jiāng《 zhōng guó dà lì shǐ》 zhěng dùn zǔ zhì jiù xù， shí zhí 1981 nián jiān， zhèng bù zhī rú hé shōu piān， ér zhōng guó lǐng dǎo rén zhèng zài tí chàng“ mō shí tóu guò hé”， guān yú tā men gǎi gé de xīn wén， jīng cháng zài měi guó bào zhǐ zá zhì lǐ chū xiàn。 zhè zhǒng qū shì hé zhēng xiàng yǔ wǒ sī xià xiǎng xiàng zhōng guó lì shǐ hé xī yáng wén huà huì hé， yǐ shāng yè zǔ zhì dài tì guò qù nóng yè zǔ zhì zhī tǐ xì， zhú jiàn jìn rù yǐ shù mù zì guǎn lǐ de zhū tiáo jiàn fú hé。 zhè zhǒng zhǒng tiáo jiàn bù yóu wǒ chuàng yì， ér yuán yú yīng guó yán jiū 17 shì jì de zhuān jiā kè lā kè（ SirGeorgeN.Clark）， tā rèn wéi yīng guó zài guāng róng gé mìng hòu jìn rù zhè jìng jiè。 jiāng yī gè nóng yè guó jiā tuì biàn 'ér wéi yī gè gōng shāng yè guó jiā bù shì yī jiàn róng yì shì， wǒ cháng yòng de yī gè yǐn yù： yòu děng yú yī zhǐ zǒu shòu tuì huà 'ér wéi fēi qín。 yǐ yīng guó de nóng yè jī chǔ shè huì xí guàn hé fǎ guī chuán tǒng 'ér néng shǐ yínháng kāi shè yú xiāng zhèn zhī jiān， tǔ dì néng suí yì diǎn mǎi dǐdàng， gè dì chuàng jiàn fù fèi gōng lù（ turn － pike）， rén kǒu néng zì yóu yí dòng， 17 shì jì zhī qián yǐ shì bù kě sī yì。 zhǐ yīn wéi rì zǐ jiǔ liǎo， wǒ men yǐ wéi yīng guó lì lái rú cǐ。 xiǎng xiàng bù dào yào jiāng zhè yàng yī gè guó jiā dāng zuò yī gè chéng shì guó jiā nà yàng de chǔlǐ， yǐ huò bì zuò guǎn zhì quán mín de gōng jù， bù kě néng bì miǎn yī duàn fèn dǒu。 běn shū yòu 10 yè zuǒ yòu de piān fú jiè shào xī 'ōu guó jiā jìn rù zhè jìng jiè de chéng xù。 zhōng guó shì fǒu yǐ jìn rù zhè jìng jiè， dú zhě yī wàng kě zhī， zhì yú zhōng guó yìng chēng mù xià de tǐ zhì wéi zī běn zhù yì huò shè huì zhù yì， wǒ zhù zhāng ràng mó dēng xué jiū qù zhēng biàn。
　　 huà shuō huí tóu， 80 nián dài zuì chū de jǐ nián， wǒ suī yòu yǐ shàng de yú jiàn， hái bù gǎn shēn zhāng， zhí dào dà lù shàng‘ chéng bāo dào hù” de zhèng cè pǔ biàn shī xíng， shǐ rén mín gōng dù bù fù chéng wéi shēng chǎn de dān wèi， qíng shì què shì bù néng nì zhuǎn， cái jiāng běn shū jié lùn zuò jiào kěn dìng de shuō fǎ xiě chū， zài jiā yǐ bèi jǐng shàng yòu jǐ shí nián de chóu móu sī lǜ， nà yě jiù bù néng shuō wǒ hé chū bǎn zhě méi yòu shèn zhòng jiāng shì liǎo。
　　 wèishénme chēng wéi“ zhōng guó dà lì shǐ”？
　　 zhōng guó guò qù 150 nián nèi jīng guò rén lèi lì shǐ shàng guī mó zuì dà de yī cì gé mìng， cóng yī gè bì guān zì shǒu zhōng shì jì de guó jiā tuì biàn 'ér wéi yī gè xiàn dài guó jiā， yǐng xiǎng dào 10 yì rén kǒu de sī xiǎng xìn yǎng、 hūn yīn jiào yù yǔ yī shí zhù xíng， qí qíng xíng bù róng xǔ wǒ men yòng xún cháng chǐ dù héng liàng。 běn shū zuò zhě bù shì gē lún bù， tā méi yòu fā xiàn xīn dà lù。 kě shì tā xiàng yī gè pǔ tōng chuán yuán yī yàng suí zhe gē lún bù háng xíng 4 cì， qīn lì yá mǎi jiā、 hóng dū lā sī zhū dì， huí dào xī bān yá， shuō jí què yòu yī gè xīn dà lù de cún zài， tīng de rén hái shuō tā zài hú jiǎng xiā chuī， nà yě jiù guài bù dé tā bù nài fán liǎo。
　　 huáng rén yǔ
　　1993 nián 8 yuè 18 rì niǔ pǔ cí

　　qián yán：
　　 xī 'ān shì zhōng guó lì shǐ de yī zuò zhòng yào wǔ tái， xǔ duō rén wù shì jiàn zài cǐ qiān lián、 bān yǎn。 zuò zhě jīng yóu tā， yǐn lǐng wǒ men jìn rù shí guāng， kàn kàn lì shǐ shì zěn me fā shēng de。 zài xiàn jīn kǎo gǔ réng jiù wú fǎ zhèng míng xià dài yǐ qián de lì shǐ jìzǎi shì fǒu què shí shí， yòu jiá gǔ wén hé yīn xū yí zhǐ zuǒ zhèng de shāng cháo， biàn chéng wéi xù shù zhōng guó lì shǐ de qǐ diǎn。
　　 xī 'ān de wèi zhì jiē jìn zhōng guó de dì lǐ zhōng xīn， xiàn zài yǐ chéng liǎo lǚ yóu zhě zhù mùdì jiāo diǎn。 piē kāi qí tā de tiáo jiàn bù shuō， tā shì zhōng guó lì shǐ shàng 11 gè cháo dài dedōu chéng suǒ zài， zuì zǎo de hái kě yǐ zhuī sù dào qín cháo tǒng yī zhōng guó zhī qián。 tā zài lì shǐ shàng suǒ xiǎng yòu de shèng míng， yuǎn chāo guò rèn hé qí tā zhèng zhì zhōng xīn。 bù guò lìng rén yí hàn de shì， yóu yú nèi yōu wài huàn， gǔ lǎo de jiàn zhù zǎo yǐ dàng rán wú cún， zhǐ yòu fèi xū hái bǎo liú liǎo yī xiē xī rì de xióng wěi qì xiàng。
　　 zài xiàn jīn xī 'ān shì de dōng biān， yě yòu hǎo jǐ chù yòu míng de lì shǐ yí jì。 jù lí xī 'ān chéng bù dào wǔ yīng lǐ de dì fāng shì bàn pō cūn， tā zhì shǎo yòu 6000 nián zhī jiǔ， shì mù qián zhōng guó jìng nèi suǒ fā xiàn de zuì dà de xīn shí qì shí dài yí zhǐ。 cóng mù zàng de xíng xiàng kàn lái， bàn pō cūn de shè huì dāng shǔ mǔ xì shè huì。
　　 xī 'ān shì shí yī gè cháo dài dedōu chéng suǒ zài
　　 xī 'ān chéng dōng běi bù jí 20 yīng lǐ de dì fāng yòu huá qīng chí。 jù shuō 8 shì jì de yī wèi táng dài huáng dì（ xuán zōng， 713 héng 755 zài wèi） suǒ chǒng 'ài de fēi zǐ（ yáng guì fēi） céng zài chí zhōng mù yù táng xuán zōng běn shēn jiù shì yī wèi yì shù qì xī nóng hòu de rén wù， jù shuō zhōng guó de xì jù shì tā chuàng shǐ de， ér tā suǒ 'ài de nǚ rén， gèng shì“ zī zhì fēng yàn， shàn gē wǔ”。 huá qīng chí yě yīn tā zài cǐ yī zhuó fāng zé 'ér xiǎng míng qiānzǎi， dàn shì tā men de gù shì què yǐ bēi jù jié shù。 xī yuán 755 nián（ tiān bǎo shí sì nián）， yī wèi zhèn shǒu biān guān de jiànglǐng（ ān lù shān） yǐ“ qīng jūn cè” wéi míng， qǐ bīng zào fǎn。 pàn jūn bī jìn jīng chéng， huáng dì yīháng wǎng xī táo xiàng sì chuān， dào liǎo mǎ wéi yì de dì fāng， hù wèi de jiàngshì yào qiú huáng dì duì yáng guì fēi zuò chū duàn rán chǔzhì， fǒu zé bù kěn yòng mìng。 zài zhè qíng xíng zhī xià， jí lìng shì tiān zǐ， yě zhǐ hǎo ràng tā chǒng 'ài de fēi zǐ dāng chǎng bèi yì sǐ。 yī wèi xiàng lái chén miǎn yú huān lè de jūn zhù， cóng cǐ yì lǎn xīn huī， zì táo wáng zhì tuì wèi zhī hòu， tā de cán nián， chōng mǎn zhe jì mò hé huǐ hèn de qíng diào。 yī wèi shí dài qù tā bù yuǎn de shī rén héng héng bái jū yì， yǐ jí dài xiǎng xiàng lì de bǐ diào， miáo xiě táng míng huáng（ hòu rén gěi tā de chēng hū） zhōng yè bù mián， kàn zhe gōng qián yíng chóng fēi lái fēi qù， jiē xià luò yè yě wú xīn zhǎo rén dǎ sǎo de xīn qíng。 zhè yàng de yōu hèn chán mián zhǐ yòu yuè xiàn yuè shēn， fēi rén shì jiān rèn hé yīn sù kě néng shāo yī shū wèi。 zhè shǒu《 cháng hèn gē》， yě suí zhe liú chuán qiān gǔ， zhí dào 1920 nián hé 1930 nián jiān， réng jiù wéi xiǎo xué shēng suǒ xí sòng。 yě kě jiàn dé jí shǐ shì jūn zhù zhì dù xià de jiào yù， zài kāi kǒu bì kǒu bù lí dào dé zhī yú， bìng méi yòu wán quán hū shì qíng xù hé shū qíng zhù yì。 yào shì quán rán de bù jìn rén qíng， zé bù huì ràng zhè yàng de yī shǒu shī gē， chuán jiào xué xí， zhí dào mín guó shí dài， hái qù dǎ rǎo niánshào gōng mín de wèi chéng shú xīn qíng liǎo。 yòu liǎo huá qīng chí hé yáng guì fēi de gù shì， wǒ men yě kě yǐ cún zhe xìn xīn， bù lùn jīng guò rèn hé yì shí xíng tài zhī xūn táo． yě bù lùn gǔ jīn zhōng wài， rén lèi gòng tóng de qíng xù， yòu rú yī zuò dà shuǐ kù， yǒng bù huì kū jié。
　　 qù huá qīng chí de wēn quán bù yuǎn， yòu 1936 nián xī 'ān shì biàn jiǎng jiè shí méng nán de dì fāng。 dāng nián 12 yuè 12 rì，“ shàoshuài” zhāng xué liáng de bù duì chōng rù wěi yuán cháng xíng yíng， yào qiú tā tíng zhǐ duì gòng chǎn dǎng de“ wéi jiǎo”； yǐ biàn yī zhì duì rì kàng zhàn。 zhè bīng biàn de mùdì jì dá。 zhōng guó de zhèng zhì cóng cǐ gǎi guān， jiànjiē yě yǐng xiǎng dào quán shì jiè de lì shǐ。 shí zhì jīn rì， zài mǒu xiē fāng miàn jiǎng， wǒ men réng rán gǎn jué dé dào zhè wǔ shí jǐ nián qián de shì biàn zhī hòu guǒ。 dāng nián“ shuāng shí 'èr rì” qiāng shēng jì xī， guó fǔ de zuì gāo tǒng shuài bèi yī gè xià shì bān cháng hé yī gè shì bīng fā xiàn。 tā jié rán yī shēn， wèi bèi shāng hài， duǒ zài fù jìn lí shān de yī gè shān dòng lǐ。 jīn rì gāi chù yòu yī zuò tíng zǐ， jì niàn dāng nián lì shǐ zhī zhǎn kāi jìng ràng zhè liǎng gè jíjí wú míng de juésè， qù wán chéng rú cǐ yī duàn dài xì jù xìng 'ér jù yòu rú cǐ páng dà hòu guǒ zhī rèn wù。
　　 yuè shì jiē jìn lí shān， wǒ men yě gèng gǎn jué dào hé lì shǐ jiē jìn。 tā de yǐng xiǎng yù nóng hòu， tā de zhǎn kāi yě yù hé shí yí。 běn lái wǒ men yě yǐ jīng zhī dào qín shǐ huáng dì zàng zài lí shān， qù xī 'ān yuē 40 yīng lǐ。 cǐ rén bèi chēng wéi shì jiè shàng zuì kě pà de zhuān zhì mó wáng zhī yī。 tā zài gōng yuán qián 221 nián tǒng yī zhōng guó zhī hòu， yòng fén shāo shī shū hé huó mái fǎn duì zhě de bàn fǎ qù gǒng gù tā de tǒng zhì。 tā de“ táo qì bīng mǎ” zài 1974 nián fā xiàn。 nèi zhōng bāo kuò sù zhì de bīng yǒng， hé shí wù de bīng qì yǔ zhàn chē。 měi guó de sān wèi zǒng tǒng céng lái cǐ guān guāng， yī xiē bīng yǒng qì wù yě céng sòng dào guó wài qù xún huí zhǎn lǎn。
　　 dàn shì qín shǐ huáng bù shì zhōng guó lì shǐ de qǐ diǎn， qín shǐ huáng tǒng yī quán zhōng guó， jù lí zhōng guó wén huà de kāi shǐ yǐ yòu hǎo jǐ qiān nián liǎo。 àn zhào yī bān de shùn xù。 wǒ men yīngdāng xiān chǔlǐ qí tā de jǐ gè tí mù， dāng zhōng shǒu yào zhě wú guò yú dì lǐ bèi jǐng。 dāng lǚ yóu zhě chéng huǒ chē huò qì chē qián dān lín tóng xiàn cān guān lí shān jí huá qīng chí shí， yìng xiān zhù yì sì zhōu huáng hè sè de ní tǔ， zhè zhǒng ní tǔ yǔ měi guó tián nà xī zhōu yī dài gēng dì de tǔ rǎng xiāng sì， tā shì zhōng guó lì shǐ kāi zhǎn zhōng de zhòng yào yīn sù。 dāng dì zhōu wéi jǐng wù tōng cháng jiào lù jī wéi gāo， suǒ yǐ zhè huáng tǔ bù nán guān chá。
　　 zhōng guó wén huà yòu duō zhǒng yuán tóu
　　 běn shū chéng gǎo zhī rì， wǒ men méi yòu jué duì de zhèng jù， néng gòu zhǎn dīng jié tiě dì shuō， zhōng guó wén huà wán quán shì zài běn dì méng shēng， huò zhě shuō dāng zhōng zhì shǎo yī bù fēn shòu dào dì zhōng hǎi wén huà de yǐng xiǎng。 20 shì jì chū qī， xué zhě duō chóng shàng hòu shuō， zhù zhāng zhōng guó wén huà zhī qǐ yuán， bù jǐn jiào 'āi jí yǔ měi suǒ bù dá mǐ yà wéi chí， qí shǐ yòng qīng tóng yǔ tiě qì shàng bǐ zhè liǎng chù zhì shǎo yào chí 1000 nián。 yòu xiē xué zhě shèn zhì rèn wéi zhōng guó wén zì kě néng yě shì 'āi jí xiàng xíng wén zì zhī biàn tǐ。 zhōng guó shǐ qián táo qì shàng de wén shì jiù hé zhōng yà jí jìn dōng suǒ fā xiàn de lèi sì。 mù qián zhè“ shì jiè wén huà yī yuán shuō” yǐ bèi zhōng wài wú shù xué zhě zhǐ zhāi。 zhōng guó de wén zì bèi rèn wéi tè chuàng yī gé， jí shù mù zì yì yǔ zhòng bù tóng， táo qì shàng fū qiǎn de xiāng sì zhī chù dí bù guò jī běn de chā yì。 zhōng guó de yě jīn shù jí shǐ zài yuán shǐ de jiē duàn yě biǎo xiàn chū jì shù shàng zhī tè sè， ér wú mó fǎng de jì xiàng。 zhōng guó de zāi péi zuò wù gèng xiǎn shì chū zhōng guó de nóng yè yǔ jìn dōng chū yú liǎng yuán。 zuì jìn rén zhòngxué jiā hé kǎo gǔ xué jiā shèn zhì zhǐ chū， jí shǐ zài zhōng guó jìng nèi， wén huà de qǐ yuán yě bù shì yī yuán de， cóng dōng běi dào zhū jiāng liú yù， dōukě zhǎo dào wén huà qǐ yuán de yí jì。
　　 suī shuō zhōng bǎi xiàn zài yǐ jīng yáo zhuǎn guò lái， zhōng guó wén huà dú lì zì chuàng de lǐ lùn xiǎn rán bǐ jiào zhàn dé zhù jiǎo， wǒ men què bù néng wǔ duàn dì shuō zài yě méi yòu zhēng biàn de yú dì。 wǒ men kě yǐ zuò de jié lùn shì， bù guǎn tā shì běn dì dú chuàng huò shì wài jiān chuán， zhōng guó wén huà shòu dì lǐ tiáo jiàn de yīn guǒ guān xì jí shēn。 bù lùn zhōng guó dāng chū shòu wài jiān fā míng de yǐng xiǎng huò qiǎn huò shēn dōubù zú gǎi biàn zhè guān diǎn。 dāng chū qī nóng zuò wù shòu dōng yà dà lù de tǔ rǎng hé qì hòu yǐng xiǎng de shí hòu， zhōng guó wén huà de yīn sù jiù kāi shǐ yǔ dāng dì jū mín jié xià bù jiě yuán（ xiáng dì 'èr、 dì sān liǎng zhāng）， yǐ hòu yě shǐ zhōng rú cǐ。 jī yú zhè gè yuán yīn， xī 'ān fù jìn zhī huáng tǔ， yě jiù gèng zhí dé zhù yì。
　　 xià dài de cún zài réng rán cún yí
　　 èr cì shì jiè dà zhàn zhī hòu， kǎo gǔ xué jiā yòng tàn 14 fàng shè xìng de jì shù， duàn dìng zhōng guó xīn shí qì shí dài zhī yí zhǐ zuì chū chū xiàn yú gōng yuán qián 4000 nián， huò zhě hái yào zǎo。 kě shì yǐ wén zì jìzǎi de lì shǐ， què bù néng zhuī sù dào zhè me jiǔ yuǎn。 gēn jù shǐ shū de jìzǎi， zuì zǎo de“ cháo dài” wéi xià， tā de chū xiàn ruò néng zhèng shí wú 'é， yě zhǐ néng bǎ zhōng guó lì shǐ de qián duān bǎi zài gōng yuán qián 2000 nián zuǒ yòu。 kě shì guān yú“ xià cháo” de chuán shuō suī duō， yě réng méi yòu kǎo gǔ de shí zhèng què duàn tā de cún zài。 huái yí de rén tí chū， yào shì zhè cháo dài què céng chū xiàn， zhì shǎo yīngdāng zài gǔ wù fù jìn yòu wén zì chū xiàn。 xiāng xìn xià cháo shí yòu qí shì de rén zé biàn shuō， zhōng guó wén zì chū xiàn yú gōng yuán qián 2000 nián， zhǐ shì zuì chū de wén zì xiě zài zhú jiǎn hé sī zhì pǐn zhī shàng， nián jiǔ yuè shēn yè yǐ fǔ xiǔ。 xiàn cún guān yú xià dài de shì jì， chū zì kǒu chuán， zài yóu jì shì zhě xiě zài zhú jiǎn zhī shàng， niǎn zhuǎn chāo chuán， suǒ yǐ jiào chí。 liǎng fāng suǒ shuō dōuyòu lǐ yóu yě réng bù néng chéng dìng lùn。
　　 xiàn zài néng què qiē zhèng míng zhī zhōng guó lì shǐ， shǐ zì gōng yuán qián yuē 1600 nián de shāng dài， zhè cháo dài de liǎng zuò dū chéng hé yuē shí chù guó wáng mái zàng zhī líng qǐn yè jīng fā jué。 bù jǐn tā de wén zì què qiē de cún zài。 ér qiě qí zì tǐ lòu kè zài shòu gǔ zhī shàng。 chū tǔ de zhè zhǒng“ jiá gǔ wén” suì piàn， shù yǐ shí wàn jì。
　　 shāng dài yí zhǐ zài jīn rì de hé nán shěng， lì shǐ shàng chēng wéi“ guān dōng”， wǒ men yě kě chēng tā wéi“ dōng bù píng yuán”。 tā hé xī bù xī 'ān yī dài de“ huáng shì gāo dì” gòu chéng yī zhǒng dōng xī zhóu xīn。“ shāng” zhī chéng wéi yī“ cháo dài” yě shì míng zhèng yán shùn。 tā de wáng shì pǔ xì quán bù bǎo cún wú quē。 guó wáng chuán wèi yī bān cǎi xiōng zhōng dì jí， ǒu 'ěr fù sǐ zǐ jì。 cǐ wài shāng rén yě kě yǐ shì zuò“ shāng mín zú”， yīn wéi tā men lǒng duàn yě zhì qīng tóng de jì shù， zài jūn shì shàng zhàn yōu shì， yě bǎo chí zhe zōng jiào shàng de xiàng xīn lì， suǒ yǐ néng líng jià qí tā mín zú zhī shàng。 tā men de qīng tóng qì mǐn， bù shì bīng qì， jiù shì jì qì， zhǐ yòu jí shǎo shù lì wài， qí zhì zào cǎi qǔ jí zhōng de fāng shì yóu guó jiā jiān dū。
　　 shāng wén huà de nèi róng fēng fù
　　 shāng wén huà biǎo xiàn zhe tā hé tóng yī shí qī qí tā wén huà děng liàng qí guān， què bìng bù yī dìng jiù néng dài biǎo chuán tǒng zhōng guó de tè sè。 lì rú shāng dài shè huì suī shǔ fù xì， dàn shì tā de guì zú fù nǚ què xiǎng yòu xiāng dāng zì yóu， jǐ bǎi nián hòu， shèn zhì jǐ qiān nián hòu， zhōng guó fù nǚ réng bù néng wàng qí xiàng bèi。 shāng rén hǎo jiǔ， xīng zhì gāo 'ér huó lì chōng pèi， tā men shā rén zuò jì sì， háo bù gǎn dào zuì 'è， ér qiě zài jiá gǔ wén shàng bù duàn de liú xià rén jì de jì lù。 tā men néng pài qiǎn 3000 rén de jūn duì， zuò bǎi rì xíng jūn de yuǎn zhēng， zhè yàng de jūn duì shàng kě yǐ yóu fù yōng guó jiā de bù duì zhī yuán。 yòu shí hòu zuò zhàn de mùdì zài yú lüè duó qǔ lì。 guó wáng de líng qǐn yóu shàng zhì xià jué tǔ 'ér chéng， shàng duān de kēng dà， yuè zhì xià duān yù xiào guó wáng de péi zàng pǐn yòu zhàn chē yǔ mǎ pǐ， xùn zàng de rén bèi zhǎn shǒu， tóu lú hé qū tǐ zhěng qí dì pái liè zhe。 ér yóu shàng zhì xià yǐ ní tǔ qiāo dǎ 'ér chéng de tī jí， zé xiǎn shì chū bìn shí bì yòu fán rù zhī yí jié。
　　 shāng mín zú suī yǐ cóng shì nóng yè， què réng bǎo chí zhe yú liè de chuán tǒng。 tā men zài 500 duō nián de lì shǐ nèi， qiān dū de cì shù zài 6 cì yǐ shàng， ér qiě jiá gǔ wén shàng jīng cháng yòu shòu liè de jìzǎi。 shāng dài zuì hòu de yī zuò dū chéng， lín jìn xiàn dài de 'ān yáng， kǎo gǔ xué jiā zài dāng dì fā xiàn jí duō shòu gǔ。 nóng yè de cāo zuò sì yóu nú gōng zhí xíng， zài yī chù kēng nèi suǒ zhì fàng de shí zhì lián dāo yòu hǎo jǐ qiān bǎ。
　　 jiá gǔ wén shàng de jìzǎi biǎo xiàn zhe shāng cháo de guó wáng duì yú tiān hóu jí dù guān xīn。 biān dìng lì rì， yě shì wáng shì zhòng yào de zhí néng。 zài zhè xiē fāng miàn， shāng cháo yǔ cǐ hòu yǐ nóng lì guó de zhōng guó yǐ bǎo chí zhe chuán tǒng zhī lián xì。 ér jiá gǔ wén de shū fǎ， gèng shì yǔ zhōng guó wén huà yī mài xiāng chuán。
　　 jiá gǔ wén de shū fǎ
　　 dāng chū jiá gǔ wéi wū bǔ zhī yòng， xiàn cún de jiá gǔ， zé shì shāng dài de shǐ guān gēn jù yuán jiàn fù zhì zuò wéi yī zhǒng yǒng jiǔ de jì lù。 jiá gǔ de dà liàng chū tǔ， shǐ dāng shí shì wù zhú bù kě kǎo， gěi hòu rén kàn chū cǐ jiān yī gè chū jù guī mó de guó jiā jí jiāng fā zhǎn chéng wéi yī tào lìng rén xīn zhé de wén huà。 gēn jù zhuān jiā tǒng jì， jiá gǔ shàng suǒ jìzǎi de bù tóng wén zì， wéi shù gòng yuē 3000， qí zhōng 1000 zì yǐ kě yǐ biàn shí。 zhè zhǒng gǔ dài shū fǎ， zhà kàn qǐ lái biàn huà wàn qiān， kě shì yīn wéi qí yóu yuán shǐ de tiān cái rén wù shè jì， yǐn yòng yǒng héng bù biàn de yì yì wéi gēn dǐ， dāng zhōng zhī yī bù fēn jīn rì kě néng wéi shú xī dōng yà wén wù de rén shì yī yǎn kàn chū。 xià tú suǒ liè， qí zuì jī běn de yuán zé kě wèi chū rén yì wài de jiǎn dān：
　　 zuǒ duān wéi xiàng xíng， rì yuán yuè wān， yī jīng huà chū， bù dài jiě shì。 huì yì yóu xiàng xíng shāo jiā yǐn shēn 'ér chéng， lì rú rì zài shù hòu shàng shēng． shì wéi dōng。 shuāng shǒu zhí jī fàng zài zūn zǔ zhī nèi， shì wéi jì。 hái yòu bù néng tú jiě zhī guān niàn zé kě yǐ tóng yīn zì dài biǎo， rú“ yì” zì fā yīn yǔ“ yè” tóng， suǒ yǐ huà rén zhī liǎng yè wéi yì。“ lái” yǔ gāo liáng zhī“ lái” tóng， suǒ yǐ huà“ lái” ér dé lái。 qí tā“ zhuǎn zhù”、“ jiǎ jiè” děng yě bù wài jiāng zhè xiē jī běn yuán zé chóngdié 'ér kuò dà de shǐ yòng。 zhí dé zhù yì de zé shì qīng tóng shí dài de shū xiě fāng shì hé jīn rì bào zhǐ zá zhì de qiān zì yī mài xiāng chuán。
　　 zhè xiē yuán zé yī jīng tuī guǎng， jīn rì zhī hàn zì wéi shù 2 wàn， yòu jīng rì wén yǔ hán wén cǎi yòng， wú yí de yǐ shì shì jiè shàng zuì jù yòu yǐng xiǎng lì de wén zì zhī yī。 tā de měi shù xìng gé yě dài yòu shī yì， shǐ shū xiě zhě hé guān chá zhě tóng yī de yùn yòng mǒu zhǒng xiǎng xiàng lì， xià zhì zuì jī běn zhī dān wèi。 shàng hǎi rén de hù yǔ fā yīn ruǎn rú fǎ yǔ， guǎng dōng rén de yuè yǔ fā yīn biàn rú dé yǔ， yě néng yòng tóng yī wén zì hù xiāng huì yì。 suǒ yǐ zhè zhǒng shū xiě de fāng shì cù chéng zhōng guó rén wén huà shàng de tuán jié， qí lì liàng bù kě quán héng。 zhǐ shì jì yòu cháng chù yě yòu duǎn chù， qí yǐn yòng qǐ lái， bù guǎn shì yī tiáo diào wèi de duǎn jiǎn huò shì yī zhāng shí yàn shì de bào gào， tóng yàng yào cóng bǎi fāng kuài de xíng shì zuò qǐ diǎn。 zhōng wén de qián zhì cí hé lián xì cí shǎo， chōu xiàng de yì yì zhǐ néng chónglóu dié jià gòu chéng（ rú běn shū wén jù zhōng zhī“ de” hòu dài“ zhī”，“ zhī” hòu yòu“ de”）。 yě yào jiāng kě yǐ yǎn jiàn 'ěr wén de shì wù jí dù de yán shēn， cái néng chéng wéi kě yǐ lǐ jiě de guān niàn（ yòu rú“ chōu xiàng” jí xì chōu chū qí xiāng， yǔ“ jù tǐ” zhī jù yòu qí tǐ xiāng duì）。 qí wéi dān yīn zì， yòu yào xiě shàng 10 gè zì cái néng dài biǎo 10 gè yīn jié。 wén rén yòng bǐ， tōng cháng shěng lüè dāng zhōng mǒu xiē huán jié（ lì rú“ yī jiāng gōng chéng wàn gǔ kū”， zhǐ yòu liǎng gè zǐ jù， dāng zhōng wú lián xì cí， yě bù zhī dào suǒ shuō xì lǐ lùn yì shì shì shí）， suī shuō yán jiǎn yì gāi， què bù shì yán jǐn、 zhèng què de tōng xìn gōng jù。
　　 gōng yuán qián 1000 nián zuǒ yòu． jiá gǔ wén de zì huì， bǎo hé dào dà yuē 1000 gè zì（ zhuān jiā rèn wéi qí tā de 2000 zì dà zhì wéi zhuān yòu míng cí）， qīng tóng jì shù yě dá dào zuì gāo fēng de shí hòu， zhè liǎng wén huà wéi zhōu suǒ tì dài。 zhōu fā yuán yú xī 'ān fù jìn， wéi hòu qǐ zhī qiáng guó， cǐ hòu shù qiānzǎi， zhè huáng tǔ dì dài shàng de yī xióng gěi zhōng guó de yǐng xiǎng， yuǎn chāo guò dōng bù píng yuán de shāng。 zhè dì qū zì zhōng gǔ zhì jìn dài bìng fēi zhōng guó zuì fù shù dì qū， gèng bù shì zuì róng yì jiē jìn de dì qū。 xī 'ān zǒng lǎn zhè dì dài què zhù dìng yào zài zhōng guó lì shǐ lǐ chǎn shēng jué dìng xìng de zuò yòng。 yǐ yī gè tiān mǎ xíng kōng de bǐ yù lái shuō， jiù rú tóng ràng dé kè sà sī zhōu hé 'é kè lā hé mǎ zhōu zài lì shǐ shàng de gōng xiào， chāo guò dōng bù de má zhōu huò bīn zhōu。 zhè zhǒng bǐ yù bié wú tā yì， bù guò qiáng diào dì lǐ yīn sù zài lì shǐ shàng de zhòng yào。 zhōng guó wén huà wéi yà zhōu dà lù chǎn wù， měi guó wén huà zé lí bù kāi dà xī yáng de chuán tǒng， cǐ zhōng yòu yī gè shēn kè de chā yì。