《 sān guó zhì》 shì jìn dài chén shòu biān xiě de yī bù zhù yào jìzǎi wèi、 shǔ、 wú sān guó dǐng lì shí qī de jìzhuàn tǐ guó bié shǐ， xiáng xì jìzǎi liǎo cóng wèi wén dì huáng chū yuán nián（ ２２ ０） dào jìn wǔ dì tài kāng yuán nián（２ ８０） liù shí nián de lì shǐ。《 sān guó zhì》 quán shū liù shí wǔ juàn，《 wèi shū》 sān shí juàn，《 shǔ shū》 shí wǔ juàn，《 wú shū》 èr shí juàn， gòng liù shí wǔ juàn。 chén shòu shì jìn cháo cháo chén， jìn chéng wèi 'ér dé tiān xià， suǒ yǐ《 sān guó zhì》 zūn wèi wéi zhèng tǒng。《 sān guó zhì》 wéi cáo cāo xiě liǎo běn jì， ér《 shǔ shū》 hé《 wú shū》 zé jì liú bèi wéi《 xiān zhù chuán》， jì sūn quán chēng《 wú zhù chuán》， jūn zhǐ yòu chuán， méi yòu jì。
　　《 sān guó zhì》 wèi liè zhōng guó gǔ dài 'èr shí sì shǐ， yǔ《 shǐ jì》（ sī mǎ qiān）、《 hàn shū》（ bān gù）、《 hòu hàn shū》（ fàn yè、 sī mǎ biāo） bìng chēng qián sì shǐ。
　　《 sān guó zhì》 bù jǐn shì yī bù shǐ xué jù zhù， gèng shì yī bù wén xué jù zhù。 chén shòu zài zūn zhòng shǐ shí de jī chǔ shàng， yǐ jiǎn liàn、 yōu měi de yǔ yán wèiwǒ men huì zhì liǎo yī fú fú sān guó rén wù xiào xiàng tú。 rén wù sù zào dé fēi cháng shēng dòng。
　　
　　 zuò zhě jiè shào
　　
　　 chén shòu（２ ３３ －２ ９ ７）， zì chéng zuò， xī jìn bā xī 'ān hàn（ jīn sì chuān nán chōng běi） rén。 tā shǎo hǎo xué， jiù yòu zhì yú shǐ xué shì yè， duì yú《 shàng shū》《 chūn qiū》《 shǐ jì》《 hàn shū》 děng shǐ shū jìn xíng guò shēn rù de yán jiū。 shī shì tóng jùn xué zhě qiáo zhōu， zài shǔ hàn shí rèn guān gé lìng shǐ。 dāng shí， huàn guān huáng hào zhuān quán， dà chén dū qū yì fù cóng。 chén shòu yīn wéi bù kěn qū cóng huáng hào， suǒ yǐ lǚ zāo qiǎn chù。 rù jìn yǐ hòu， lì rèn zhù zuò láng、 zhì shū dài yù shǐ děng zhí。２８０ nián， xī jìn miè dōng wú， jié shù liǎo fēn liè jú miàn。 chén shòu dāng shí sì shí bā suì， kāi shǐ zhuàn xiě《 sān guó zhì》。
　　 chén shòu xiě《 sān guó zhì》 yǐ qián， yǐ chū xiàn yī xiē yòu guān wèi、 wú de shǐ zuò， rú wáng shěn（？－２ ６６） de《 wèi shū》， yú huàn de《 wèi lüè》， wéi zhāo de《 wú shū》 děng。《 sān guó zhì》 zhōng de《 wèi shū》、《 wú shū》， zhù yào qǔ cái yú zhè xiē shǐ shū。 shǔ zhèng quán méi yòu shè zhì shǐ guān， wú zhuān rén fù zé sōu jí cái liào， biān xiě shǔ shǐ。《 shǔ shū》 de cái liào shì yóu chén shòu cǎi jí hé biān cì de。
　　 chén shòu xiě shū de shí dài kào jìn sān guó， kě zī lì yòng de tā rén chéng guǒ bìng bù duō， jiā shàng tā shì sī rén zhù shù， méi yòu tiáo jiàn huò dé dà liàng de wén xiàn dàng 'àn。 yuè dú《 sān guó zhì》 shí， jiù huì fā xiàn chén shòu yòu shǐ liào bù zú de kùn nán， nèi róng xiǎn dé bù gòu chōng shí。 chén shòu méi yòu biān xiě zhì， liǎo jiě sān guó shí dài de diǎn zhāng zhì dù， zhǐ hǎo jiè zhù yú《 jìn shū》。 chén shòu hái zhù yòu《 yì bù qí jiù chuán》、《 gǔ guó zhì》 děng shū， zhěng lǐ biān ji guò《 zhū gé liàng jí》， kě xī zhè xiē shū hòu láidōu wáng yì liǎo。
　　
　　《 sān guó zhì》 tè diǎn yǔ zhì yí
　　
　　《 sān guó zhì》 shàn yú xù shì， wén bǐ jiǎn jié， jiǎn cái dé dāng， dāng shí jiù shòu dào zàn xǔ。 yǔ chén shòu tóng shí de xià hóu zhàn xiě zuò《 wèi shū》， kàn dào《 sān guó zhì》， rèn wéi méi yòu lìng xiě xīn shǐ de bì yào， jiù huǐ qì liǎo zì jǐ de zhù zuò。 hòu rén gèng shì tuī chóng bèi zhì， rèn wéi zài jìzǎi sān guó lì shǐ de shǐ shū zhōng， dú yòu chén shū kě yǐ tóng《 shǐ jì》、《 hàn shū》 xiāng pì měi。 yīn cǐ， qí tā gè jiā de sān guó shǐ xiāng jì mǐn miè wú wén， zhǐ yòu《 sān guó zhì》 yī zhí liú chuán dào xiàn zài。 nán cháo rén liú xié zài《 wén xīn diāo lóng · shǐ chuán》 piān zhōng jiǎng： “ wèi dài sān xióng， jì chuán hù chū，《 yáng qiū》、《 wèi lüè》 zhī shǔ，《 jiāng biǎo》、《 wú lù》 zhī lèi， huò jī kàng nán zhēng， huò shū kuò guǎ yào。 wéi chén shòu《 sān zhì》， wén zhì biàn qià， xún（ xù）、 zhāng（ huá） bǐ zhī ( sī mǎ ) qiān、 ( bān ) gù， fēi wàng yù yě。 ” zhè jiù shì shuō， nà xiē tóng lèi shǐ shū bù shì lì lùn piān jī， gēn jù bù zú； jiù shì wén bǐ shū kuò， bù dé yào lǐng。 zhǐ yòu chén shòu de zuò pǐn dá dào liǎo nèi róng yǔ wén zì biǎo shù de tǒng yī。
　　 chén shòu bì jìng shì jìn chén， jìn shì chéng wèi 'ér yòu tiān xià de。 suǒ yǐ，《 sān guó zhì》 biàn zūn cáo wèi wéi zhèng tǒng。 zài《 wèi shū》 zhōng wéi cáo cāo xiě liǎo běn jì， ér《 shǔ shū》 hé《 wú shū》 zé zhǐ yòu chuán， méi yòu jì。 jì liú bèi zé wéi《 xiān zhù chuán》， jì sūn quán zé chēng《 wú zhù chuán》。 zhè shì biān shǐ shū wéi zhèng zhì fú wù de yī gè lì zǐ， yě shì《 sān guó zhì》 de yī gè tè diǎn。
　　 chén shòu suī rán míng yì shàng zūn wèi wéi zhèng tǒng， shí jì shàng què shì yǐ wèi、 shǔ、 wú sān guó gè zì chéng shū， rú shí dì jì lù liǎo sān guó dǐng lì de jú shì， biǎo míng liǎo tā men gè zì wéi zhèng， hù bù tǒng shǔ， dì wèi shì xiāng tóng de。 jiù jì shì de fāng fǎ lái shuō，《 xiān zhù chuán》 hé《 wú zhù chuán》， yědōu shì nián jīng shì wěi， yǔ běn jì wán quán xiāng tóng， zhǐ shì bù chēng jì 'ér yǐ。 chén shòu zhè yàng chǔlǐ， shì fù hé dāng shí shí jì qíng kuàng de， zhè zú jiàn tā de zhuó shí hé chuàng jiàn。《 sān guó zhì》 zǒng qǐ lái shuō jì shì bǐ jiào jiǎn lüè， zhè kě néng yǔ shǐ liào de duō shǎo yòu guān。 chén shòu shì sān guó shí rén， shǔ guó miè wáng shí sān shí yī suì。 tā suǒ xiū de《 sān guó zhì》 zài dāng shí shǔ yú xiàn dài shǐ， hěn duō shì shì tā qīn shēn jīng lì、 ěr wén mù jiàn de， bǐ jiào zhēn qiē， àn shuō shì yòu tiáo jiàn sōu jí shǐ liào de。 dàn yīn wéi shí dài jìn， yòu xǔ duō shǐ liào hái méi yòu pī lù chū lái； tóng shí， yīn wéi 'ēn yuàn hái méi yòu xiāo chú， bāo biǎn hěn nán gōng yǔn， yě gěi cái liào de xuǎn yòng hé xiū shǐ dài lái liǎo yī dìng de kùn nán。
　　 cóng wèi、 shǔ、 wú sān shū bǐ jiào lái kàn，《 shǔ shū》 jǐn dé shí wǔ juàn， jiào wèi、 wú liǎng shū gèng jiǎn。 zhè dà gài shì wèi、 wú liǎng guó de shǐ liào duō yú shǔ de yuán gù。 chén shòu xiě《 sān guó zhì》 shí， wèi guó yǐ yòu wáng shěn de《 wèi shū》， wú guó yě yòu wéi zhāo de《 wú shū》 kě zuò cān kǎo， zhè gěi chén shòu sōu jí shǐ liào tí gōng liǎo jí dà fāng biàn。 ér shǔ hàn jì méi yòu shǐ guān， yě méi yòu xiàn chéng de shǐ shū kě jiè jiàn， sōu jí shǐ liào jiù fēi cháng kùn nán。 chén shòu fèi liǎo hěn dà qì lì， lián yī xiē líng piān cán wén yě zhù yì sōu xún，《 shǔ shū》 cái jǐn dé shí wǔ juàn zhī shù。《 shǔ shū》 zhōng de xǔ duō zhòng yào rén wù de shì jì， jìzǎi dū shí fēn jiǎn lüè， kě jiàn shǔ hàn de shǐ liào shì xiāng dāng quē fá de。 lìng wài， yīn wéi zhèng zhì shàng de yuán yīn， chén shòu yě kě néng shěqì liǎo yī xiē cái liào， rú qiān shè dào sī mǎ yì de yī xiē bù guāng cǎi de shì， bù biàn xiě， zhǐ hǎo shěqì liǎo。
　　《 sān guó zhì》 qǔ cái jīng shěn。 péi sōng zhī《 sān guó zhì zhù》 jì hàn wèi jiāo tì zhī jì de biǎo zòu cè zhào yòu２０ piān zhī duō， chén shòu zài《 sān guó zhì · wén dì jì》 zhōng， zhǐ yòng yī piān １７３ zì de cè mìng jiù bǎ zhè jiàn dà shì xiě chū lái。 duì sūn cè zhī sǐ， shěqì《 sōu shén jì》 děng shū shàng de wàng dàn chuán shuō， zhǐ jì sūn cè wèixǔ gòng de cì kè suǒ jī shā。 zhè xiē dū fǎn yìng liǎo tā duì shǐ shí rèn zhēn kǎo dìng， shèn zhòng xuǎn zé de tài dù。
　　《 sān guó zhì》 xíng wén jiǎn míng、 gān jìng。 tā cháng yòng jiǎn jié de bǐ mò， xiě chū chuán shén de rén wù。《 xiān zhù chuán》 jì cáo cāo yǔ liú bèi lùn yīng xióng， dāng cáo cāo shuō chū：“ jīn tiān xià yīng xióng， wéi shǐ jūn yǔ cāo 'ěr。 běn chū zhī tú bù zú shù yě” zhī shí，“ xiān zhù fāng shí， shī bǐ zhù” de jìzǎi， shǐ liú bèi tāo huì de xīn qíng， yuè rán zhǐ shàng。
　　《 zhōu yú lǔ sù lǚ méng chuán》 jìzǎi de cáo cāo tīng dào liú bèi zhàn jù liǎo jīng zhōu zhī shí，“ fāng zuò shū， luò bǐ yú dì” de qíng tài， shēng dòng hōng tuō chū liú bèi zài cáo cāo xīn mù zhōng hé dāng shí jú shì zhōng de dì wèi。 shū zhōng xiě míng shì de fēng yǎ、 móu shì de fāng lüè、 wǔ jiāng de wēi měng， dà duō zhuómò bù duō， què xǔ xǔ rú shēng。
　　 chén shòu zài shū zhōng biǎo xiàn chū pǐn tí rén wù de xīng qù。 tā shuō liú bèi shì yīng xióng， cáo cāo shì rén jié， sūn cè、 sūn quán shì yīng jié， zhū gé liàng、 zhōu yú、 lǔ sù shì qí cái， páng tǒng shì gāo jùn， chéng yù、 guō jiā、 dǒng zhāo shì qí shì， dǒng hé、 liú bā shì lìng shì， hé qià、 cháng lín shì měi shì， xú miǎo、 hú zhì shì yàn shì， wáng càn、 qín mì shì cái shì， guān yǔ、 zhāng fēi、 chéng pǔ， huáng gài shì hǔ chén， chén zhèn、 dǒng yǔn、 xuē zōng shì liáng chén， zhāng liáo、 yuèjìn shì liáng jiāng， zhè dū fǎn yìng liǎo dāng shí de shí dài fēng qì。
　　 chén shòu suǒ zhù de《 sān guó zhì》， yǔ qián sān shǐ yī yàng， yě shì sī rén xiū shǐ。 tā sǐ hòu， shàng shū láng fàn jūn shàng biǎo shuō：“ chén shòu zuò《 sān guó zhì》， cí duō quàn jiè， péng hū dé shī， yòu yì fēng huà， suī wén yàn bù ruò xiāng rú， ér zhì zhí guò zhī， yuàn chuí cǎi lù。” yóu cǐ kě jiàn，《 sān guó zhì》 shū chéng zhī hòu， jiù shòu dào liǎo dāng shí rén men de hǎo píng。 chén shòu xù shì jiǎn lüè， sān shū hěn shǎo chóngfù， jì shì xiáng shí。 zài cái liào de qǔshě shàng yě shí fēn yán shèn， wéi lì dài shǐ xué jiā suǒ zhòng shì。 shǐ xué jiè bǎ《 shǐ jì》《 hàn shū》《 hòu hàn shū》《 sān guó zhì》 hé chēng qián sì shǐ， shì wéi jìzhuàn tǐ shǐ xué míng zhù。
　　 chén shòu hái néng zài xù shì zhōng zuò dào yǐn huì 'ér bù shī shí lù， yáng shàn 'ér bù yǐn bì quē diǎn。 chén shòu suǒ chù shí dài， gè zhǒng zhèng zhì guān xì fù zá， lì shǐ yǔ xiàn shí wèn tí jiū chán zài yī qǐ， chén shòu zài yòng qū zhé fāng shì fǎn yìng lì shǐ zhēn shí fāng miàn xià liǎo hěn dà gōng fū。《 sān guó zhì》 duì hàn wèi guān xì yòu suǒ yǐn huì， dàn cuò cí wēi 'ér bù wū， bìng yú bié chù tòu lù chū lái yī xiē zhēn shí qíng kuàng。 rú jiàn 'ān yuán nián（１９３） hàn xiàn dì qiān dū xǔ chāng， běn shì cáo cāo qǐ tú xié tiān zǐ yǐ lìng zhū hóu zhī jǔ。 chén shòu zài zhè lǐ bù yòng míng wén xiě cáo cāo de zhèng zhì qǐ tú， zhè shì yǐn huì。 dàn xiě qiān dū 'ér bù chēng tiān zǐ， què shuō dǒng zhāo děng quàn tài zǔ dū xǔ， zhè jiù shì wēi cí liǎo。 lìng wài， tā zài《 xún yù chuán》、《 dǒng zhāo chuán》 hé《 zhōu yú lǔ sù lǚ méng chuán · píng》 zhōng dū jiē lù liǎo dāng shí de zhēn shí qíng kuàng。 chén shòu duì shǔ hàn suī huái gù guó zhī qíng， què bù yǐn huì liú bèi、 zhū gé liàng de guò shī， jì xià liǎo liú bèi yǐ sī yuàn shā zhāng yù hé zhū gé liàng cuò yòng mǎ sù děng shì。 zhè yě shì liáng shǐ zhī cái de yī gè biǎo xiàn。
　　 dàn shì， táng cháo fáng xuán líng děng fèng zhào zhuàn xiě de《 jìn shū · chén shòu chuán》， zài chéng rèn chén shòu“ shàn xù shì， yòu liáng shǐ zhī cái” de tóng shí， yòu rèn wéi chén shòu yīn wéi sī chóu 'ér zài shū zhōng yòu suǒ biǎo xiàn。 shuō“ dīng yí、 dīng yì yòu shèng míng yú wèi， shòu wèi qí zǐ yuē： kě mì qiān hú mǐ jiàn yǔ， dāng wéi zūn gōng zuò jiā chuán。 dīng bù yǔ zhī， jìng bùwèi lìzhuàn。 shòu fù wéi mǎ sù cān jūn， sù wéi zhū gé liàng suǒ zhū， shòu fù yì zuò bèi kūn， zhū gé zhān yòu qīng shòu。 shòu wéi liàng lìzhuàn， wèi liàng jiànglüè fēi cháng， wú yìng dí zhī cái； yán zhān wéi gōng shū， míng guò qí shí。 yì zhě yǐ cǐ shǎo zhī。”
　　《 jìn shū · chén shòu chuán》 guān yú chén shòu suǒ mǐ de zhè tiáo shǐ liào， zhǐ yòu shǎo shù jǐ wèi shǐ xué jiā rú běi zhōu de liǔ qiú、 táng cháo de liú zhī jǐ děng xiāng xìn， ér duō shù de shǐ xué jiā zé rèn wéi zhè tiáo shǐ liào bù hé shì shí， shì jiǎ de。 qīng cháo de pān méi zài《 sān guó zhì kǎo zhèng》 zhōng zhǐ chū：“ dīng yí、 dīng yì， guān bù guò yòu cì jiān yuàn jí huáng mén shì láng， wài wú cuī fēng jiē rèn zhī gōng， nèi wú shēng táng miào shèng zhī xiào， dǎng yú chén sī wáng， jì yáo zhǒng sì， qǐ xìn gǔ ròu， shì jì bù chéng， xíng lù suí zhī， sī shí wèi cháo zuì rén， bù dé lìzhuàn míng yǐ。《 jìn shū》 wèi suǒ mǐ bù dé bùwèi lìzhuàn， cǐ zuì wú shí zhī yán。” zhào yì zài《 niàn 'èr shǐ zhá jì》 zhōng yě zhǐ chū：《 jìn shū》 wèi“ shòu fù wéi mǎ sù cān jūn， sù wéi zhū gé liàng suǒ zhū， shòu fù bèi kūn， gù shòu wéi《 liàng chuán》， wèi jiànglüè fēi suǒ cháng。 cǐ zhēn wú shí zhī lùn yě。 liàng zhī bù kě jí chù， yuán bù bì yǐ yòng bīng jiàn cháng。 guān shòu jiàodìng《 zhū gé jí》， biǎo yán liàng kē jiào yán míng， shǎng fá bì xìn， wú 'è bù chéng， wú shàn bù xiǎn， zhì yú lì bù róng jiān， rén huái zì lì。 zhì jīn liáng、 yì zhī mín， suī《 gān táng》 zhī yǒng zhào gōng， zhèng rén zhī gē zǐ chǎn， wú yǐ guò yě。 yòu《 liàng chuán》 hòu píng yuē： liàng zhī wéi zhì yě， kāi chéng xīn， bù gōng dào， shàn wú wēi 'ér bù shǎng， è wú xiān 'ér bù biǎn。 zhōng yú bāng yù zhī nèi， xián wèi 'ér 'ài zhī， xíng zhèng suī jùn 'ér wú 'è yuàn zhě， yǐ qí yòng xīn píng 'ér quàn jiè míng yě。 qí sòng kǒng míng kě wèi dú jiàn qí dà yǐ。” yóu cǐ kě jiàn，《 jìn shū》 biǎn chén shòu zhī shuō， shí wéi bù shí zhī cí， bù kě jìn xìn。
　　《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào · sān guó zhì》 shuō guò yī xiē gōng dào huà：“ yǐ lǐ 'ér lùn，（ chén） shòu zhī miù wàn wàn wú cí； yǐ shì 'ér lùn， zé záo chǐ dì hàn shùn 'ér yì， shòu yù dì hàn nì 'ér nán。 gài záo chǐ shí jìn yǐ nán dù， qí shì yòu lèi hū shǔ， wéi piān 'ān zhě zhēng zhèng tǒng， cǐ fú yú dāng dài zhī lùn zhě yě； shòu zé shēn wéi jìn wǔ zhī chén， ér jìn wǔ chéng wèi zhī tǒng， wěi wèi shì wěi jìn yǐ。 qí néng xíng yú dāng dài zāi！ cǐ yóu sòng tài zǔ cuàn lì jìn yú wèi 'ér běi hàn、 nán táng yì jìn yú shǔ， gù běi sòng zhū rú jiē yòu bì 'ér bù wěi wèi ; gāo zōng yǐ hòu， piān 'ān jiāng zuǒ jìn yú shǔ， ér zhōng yuán wèi dì quán rù yú jīn， gù nán sòng zhū rú nǎi fēn fēn qǐ 'ér dì shǔ。 cǐ jiē dāng lùn qí shì， wèi kě yǐ yī gé shéng yě。” kàn lái， cóng dōng jìn xí záo chǐ yǐ lái xiān qǐ de zhèng tǒng zhī zhēng， wú bù jù yòu xiàn shí de mùdì hé wéi dāng dài zhèng quán fú wù de yòng xīn， zhī rén lùn shì， zhī shì lùn shǐ shì zhì guān yào jǐn de， méi yòu yǒng héng bù biàn de zhèng wěi biāo de。
　　 chén shòu shòu hòu rén pī píng de lìng yī bì bìng shì shū zhōng shí yòu qū bǐ， duō suǒ huí hù。 liú zhī jǐ zài《 shǐ tōng · zhí shū piān》 shuō“ dāng yí、 jǐng kāi jī zhī shǐ， cáo、 mǎ gòu fēn zhī jì， huò liè yíng wèi qū， jiàn qū wǔ hóu， huò fā zhàng yún tái， qǔ shāng chéng jì， chén shòu、 wáng yǐn xián dù qí kǒu 'ér wú yán。” pī píng chén shòu hé wáng yǐn zài xiū shǐ shí duì dāng quán rén wù cáo cāo、 sī mǎ yì de chǒu shì jiān kǒu wú yán， wéi zhī huí hù。 zài《 sān guó zhì · wèi shū》 zhōng què shí méi yòu kàn dào liú zhī jǐ suǒ lùn de nèi róng， duì cǐ， qīng rén zhào yì zài《 niàn 'èr shǐ zhá jì》 juàn liù zhōng“ sān guó zhì duō huí hù” xiě dào：
　　《 chūn qiū》 shū tiān wáng shòu yú hé yáng， bù yán jìn hóu suǒ zhào， ér yǐ wéi tiān zǐ xún shòu， jì yǐ kāi yǎn hù zhī fǎ， rán cǐ wù wéi zūn zhě huì yě。 zhì yú hái fù zhī shì， zé dà shū yǐ zhèng zhī， rú xǔ zhǐ、 zhào dùn zhī lèi， jiē yī zì bù kěn jiǎ jiè， suǒ yǐ chuí chéng， yì zhì yán yě。 zì chén shòu zuò《 wèi běn jì》 duō suǒ huí hù， fán liǎng cháo gé yì zhī jì， jìn jué fēng guó， cì jiàn lǚ， jiā jiǔ xī， yǐ jí shànwèi， yòu zhào yòu cè， jìng chéng yī dìng shū fǎ。 yǐ hòu sòng、 qí、 liáng、 chén zhū shū xī fèng wéi chéng shì， zhí yǐ wéi zuò shǐ zhī fǎ gù yìng rú shì。 rán shòu huí hù guò shèn zhī chù， jiū yòu wèi 'ān zhě。
　　 zhào yì zài huí gù zì《 chūn qiū》 yǐ lái jí yòu huí hù xiàn xiàng de cún zài， rèn wéi chén shòu zài zhè fāng miàn zuòde bù hǎo。 yú shì zhào yì liè jǔ yī xiē lì zhèng， rú hàn xiàn dì xùn wèi zhī hòu， wèi fēng qí wéi shān yáng gōng， dào tā sǐ shí， cái zhuī shì wéi xiàn dì， chén shòu yǐn qù cáo wáng cuàn hàn fēng shān yáng gōng yī jié， zài《 wèi jì》 zhōng zhǐ chēng hàn xiàn dì。 tóng yàng cháng dào xiāng gōng xùn wèi， wéi chén liú wáng， dào sǐ shí cái zhuī shì wéi yuán dì， chén shòu yě wéi zhī huì yǐn yǎn shì。 sī mǎ shī fèi qí wáng cáo fāng，《 wèi lüè》 shì zhè yàng jìzǎi de：“（ sī mǎ） shī qiǎn guō yī zhī rù gōng， tài hòu fāng yǔ dì duì yì， zhī zòu rì： ‘ dàjiàng jūn yù fèi bì xià。 ’ dì nǎi qǐ qù， tài hòu bù yuè。 zhī yuē：‘ dàjiàng jūn yì yǐ dìng， tài hòu dàn dāng shùn zhǐ。’ tài hòu yuē：‘ wǒ yù jiàn dàjiàng jūn。’ zhī yuē：‘ dàjiàng jūn hé kě jiàn xié。’ tài hòu nǎi fù yǐ xǐ huǎn。” shì qí wáng zhī fèi， quán chū yú sī mǎ shī zhī zhù yì， tài hòu quán rán bù zhī。 chén shòu《 wèi shū》“ fǎn zài tài hòu zhī mìng， jí yán qí wáng wú dào bù xiào， yǐ jiàn qí dāng fèi， qí wū qí wáng 'ér dǎng sī mǎ shì yì tài shèn guān。” rú cǐ děng děng。
　　 zuì wéi yán zhòng de qū bǐ shì gāo guì xiāng gōng bèi shì zhī shì， jù《 hàn jìn chūn qiū》、《 wèi shì chūn qiū》 yǐ jí《 shì yǔ》、《 wèi mò chuán》 suǒ zài shì gāo guì xiāng gōng cáo máo jiàn sī mǎ zhāo bá hù zhuān héng， zhuān quán huò guó， xīn bù néng gān，“ fā jiá bīng yú líng yún tái， qīn tǎo sī mǎ zhāo。 sī mǎ zhāo lìng jiǎ chōng jù zhī， shí fǔ bīng shàng bù gǎn dòng， jiǎ chōng jí lìng chéng cuì、 chéng jì yuē：‘ gōng xù yǎng rǔ děng， zhèng wéi jīn rì。’ chéng jì nǎi chōu gē fàn dì， rèn chū yú bèi 'ér bēng。” ér chén shòu《 wèi shū》 dàn shū“ gāo guì xiāng gōng zú， nián 'èr shí”， jué bù jiàn bèi shì zhī jì。 fǎn zài tài hòu zhī mìng， yán gāo guì xiāng gōng zhī dāng zhū， yù yǐ shù rén lǐ zàng zhī。 bìng zài zhāo zòu， chēng“ gōng zú bīng xiàng chén， chén jí chì jiàngshì bù dé shāng hài， qí dū chéng cuì dì chéng jì héng rén bīng zhèn， shāng gōng， suì zhì yǔn mìng， chén zhé shōu jì fù tíng wèi， jié zhèng qí zuì。” …… zhè yàng， zhào yì gǎn tàn dào：“ běn jì rú cǐ， yòu wú lièzhuàn sǎnjiàn qí shì， cǐ yóu qū bǐ zhī shèn zhě yǐ， rán cǐ yóu yuē shēn shì yú jìn， bù gǎn bùwèi jìn huì yě。 zhì cáo wèi zé gé cháo zhī shì， hé bì yì wéi zhī huì。” zhào yì de zénàn， jiān ruì shēn kè， lì zhèng hái duō， yú rú cáo cāo zhēng táo qiān shí làn shā wú gū， jì cáo wèi duì shǔ zhī zhàn“ zhuān yǐ huì bài kuā shèng wéi dé tǐ”， zuì hòu， zhào yì rèn wéi chén shòu bù jǐn qiān shè dào dāng quán tǒng zhì zhě de běn jì duō huí hù， ér liè chuán zhōng yě duō suǒ huì。 zhè yàng de huí hù qū bǐ， bù jìng ràng zhào yì kùn huò bù jiě：“ qǐ shòu yǐ zuò shǐ zhī fǎ bì yìng rú shì， huí hù yé？ yì shòu suǒ jù gè guó zhī yuán shǐ běn yǐ huì 'ér bù shū， suì réng qí jiù， ér bù fù dìng zhèng yé？”
　　 chén shòu xiū shǐ zhōng de qū bǐ、 huí hù díquè cún zài， tā xiǎn rán shì chù zài cáo wèi、 xī jìn zhèng quán jiāo tì guò chéng zhōng de yī zhǒng bì huò fāng shì， zuò wéi fēng jiàn shí dài de shǐ shū， bì rán huì duì dāng quán zhě yòu suǒ huí hù， wéi zūn zhě huì shì wú fǎ chāo yuè de qián zài guī zé。 jiù shì zhào yì suǒ kěn dìng de bǐng bǐ zhí shū de nán shǐ、 dǒng hú yě shì jīng bù qǐ tuī qiāo de。 suǒ wèi“ zhào dùn shì jūn”（《 zuǒzhuàn · xuān gōng 'èr nián》） yě shì diān dǎo hēi bái， hùn xiáo shì fēi de jié lùn。 tā men lì lùn de lǐ yóu shì zhào dùn“ wéi zhèng qīng， wáng bù yuè jìng， fǎn bù jì zéi”， méi yòu jìn dào chén zǐ de zé rèn。
　　 zhào yì yě wéi chén shòu de qū bǐ zuò liǎo lì shǐ kǎo biàn， zhǐ chū：“ gài shòu xiū shū zài jìn shí， gù yú wèi、 jìn gé yì zhī chù， bù dé bù duō suǒ huí hù。 ér wèi zhī chéng hàn， yǔ jìn zhī chéng wèi， yī yě。 jì yù wéi jìn huí hù， bù dé bù xiān wéi wèi huí hù……， dāng rán， yě yòu kě néng shì chén shòu suǒ cān kǎo de wèi、 jìn zī liào yuán lái jiù shì zhè yàng jìzǎi， chén shòu wèi zuò dìng zhèng， yě bù gǎn wàng jiā cuàn gǎi de。 wéi chén suǒ chù de tè dìng lì shǐ huán jìng， chǔyú gǎi cháo huàn dài zhī jì xiū shǐ zhě gù jì gèng duō de shí jì bèi jǐng， shì kě yǐ lǐ jiě de。
　　 wú yōng zhì yí， xiū shǐ guì zhēn shí， bù xū měi， bù yǐn 'è yīngshì shǐ jiā bì xū kè shǒu de zhǔn zé， qū bǐ shì bùzúwèi xùn de。 yīngdāng kàn dào， chén shòu chú liǎo shè jí wèi jìn yì dài de mǐn gǎn wèn tí yǔ dāng quán rén wù zhī wài， qí xù xiě réng shǔ xiáng shí kě xìn de。 bù bì huì yán chén shòu de qū bǐ， yě bù néng yīn cǐ 'ér huái yí《 sān guó zhì》 de xìn shǐ jià zhí。 qián dà xīn suǒ shuō：“ rán wú suǒ yǐ zhòng chéng zuò zhě， yòu zài hū xù shì zhī kě xìn。 gài shǐ chén zài bǐ， shì jiǔ zé yì lùn yì gōng， shì jìn jiàn wén bì què。 sān guó jiè hàn jìn zhī jiān， shǒu wěi xiāng shè， chuí jí bǎi nián， liǎng shǐ yòu wéi shī zhě， wǎng wǎng lài cǐ shū zhèng zhī…… yú xìng xǐ shǐ xué， mǎ bān 'ér wài， jí tuī cǐ shū， yǐ wéi guò yú fàn（ yè）、 ōu yáng（ xiū）。”（《 sān guó zhì biàn yí xù》）
　　《 sān guó zhì》 yě yòu qí bù zú zhī chù， bù kě bù zhù yì。 zài xù shì shí， chú liǎo zài mǒu xiē rén de jì hé chuán zhōng yòu máo dùn zhī chù wài， qí zuì dà de quē diǎn， jiù shì duì cáo wèi hé sī mǎ shì duō yòu huí hù、 yì měi zhī cí， shòu dào liǎo lì dài shǐ xué jiā de pī píng。 lìng wài， quán shū zhǐ yòu jì hé chuán， ér wú zhì hé biǎo， zhè shì yī dà quē qiàn。《 sān guó zhì》 chéng shū zhī hòu， yóu yú xù shì guò yú jiǎn yào， dào liǎo nán cháo sòng wén dì shí， zhù míng shǐ xué jiā péi sōng zhī biàn wéi qí zuò zhù， yòu zēng bǔ liǎo dà liàng cái liào。
　　
　　 péi sōng zhī jiè shào
　　
　　 péi sōng zhī（３７２－ ４ ５１）， zì shì qī， nán cháo sòng hé dōng wén xǐ（ jīn shān xī wén xǐ） rén。 péi sōng zhī shì zú guān liáo jiā tíng chū shēn， zǔ fù péi mèi guān jū guāng lù dà fū， fù péi guī céng rèn zhèng yuán wài láng。 péi sōng zhī cóng xiǎo xǐ 'ài dú shū，８ suì shí yǐ shú zhī《 lùn yǔ》《 shī jīng》 zhū shū。 hòu bó lǎn diǎn jí， xué shí rì jìn。 jìn xiào wǔ dì tài yuán shí liù nián（３９１）， péi sōng zhī rèn diàn zhōng jiāng jūn， shí nián２０ suì。 jìn 'ān dì lóng 'ān 'èr nián（３９８）， qí jiù fù yù zhōu cì shǐ yǔ jiē lián hé yǎn qīng 'èr zhōu cì shǐ wáng gōng děng gōng dǎ jiàn kāng。 bīng bài， yǔ jiē tóubèn xià kǒu de huán xuán。 yǔ jiē tuī jiàn péi sōng zhī dān rèn xīn yě tài shǒu。 péi sōng zhī kǎo lǜ fēng xiǎn guò dà， chí chí bù kěn dòng shēn。 bù jiǔ， jūn fá huǒ bìng， yǔ jiē sǐ yú huán xuán zhī shǒu。 péi sōng zhī miǎn qù liǎo yīcháng shā shēn zhī huò。
　　 yì xī chū， péi sōng zhī xiān hòu dān rèn yuán wài sàn qí shì láng， wú xīng gù zhāng xiàn xiàn lìng děng zhí， hòu shēng diào huí cháo tíng， gǎi rèn shàng shū cí bù láng。
　　 yì xī shí 'èr nián（４１６）， tài wèi liú yù（ jí sòng wǔ dì） shuài jūn běi fá。 péi sōng zhī shí rèn sī zhōu zhù bù suí jūn běi xíng。 liú yù shí fēn shǎng shí péi sōng zhī， zàn tā yòu“ miào láng zhī cái”， jiāng tā zhuǎn rèn zhì zhōng cóng shì shǐ。 jìn jūn zhàn luò yáng hòu， liú yù wěi rèn zhī wéi fēng guó shì zǐ xǐ mǎ。 péi sōng zhī chéng wéi liú yù jí tuán zhōng de zhòng yào chéng yuán。
　　
　　《 sān guó zhì》 péi sōng zhī zhù běn
　　
　　 dōng jìn shí lì shì líng líng nèi shǐ、 guó zǐ bó shì děng。 rù sòng hòu rèn zhōng shū shì láng。 sòng wén dì yǐ chén shòu suǒ zhù《 sān guó zhì》 jì shì guò jiǎn， mìng tā wéi zhī zuò bǔ zhù。 tā zài《 shàng sān guó zhì zhù biǎo》 zhōng shuō，“ chén qián bèi zhào， shǐ cǎi sān guó yì tóng yǐ zhù chén shòu《 sān guó zhì》。 shòu shū quán xù kě guān， shì duō shěn zhèng。 chéng yóu lǎn zhī yuàn yòu， jìn shì zhī jiā shǐ。 rán shī zài yú lüè， shí yòu suǒ tuō lòu。 chén fèng zhǐ xún xiáng， wù zài zhōu xī。 shàng sōu jiù wén， bàng zhí yí yì。 àn sān guó suī lì nián bù yuǎn， ér shì guān hàn、 jìn。 shǒu wěi suǒ shè， chū rù bǎizǎi。 zhù jì fēn cuò， měi duō chuǎn hù。 qí shòu suǒ bù zài， shì yí cún lù zhě， zé wǎng bù bì qǔ yǐ bǔ qí jué。 huò tóng shuō yī shì 'ér cí yòu guāi zá， huò chū shì běn yì， yí bù néng pàn， bìng jiē chāo nèi yǐ bèi yì wén。 ruò nǎi pí miù xiǎn rán， yán bù fù lǐ， zé suí wéi jiáo zhèng yǐ chéng qí wàng。 qí shí shì dāng fǒu jí shòu zhī xiǎo shī， pō yǐ yú yì yòu suǒ lùn biàn。” suǒ yǐ péi zhù bù jǐn jiě shì dì lǐ míng wù děng， gèng zhù yào de zài yú bǔ chōng yuán shū jìzǎi de yí lòu hé jiū zhèng cuò wù。 tóng yī shì jǐ jiā jì shù bù tóng de， tādōu shōu lù jìn lái， yǐ bèi cān kǎo。 duì yú shǐ shì hé rén wù， péi zhù yòu suǒ píng lùn； duì yú chén shòu yì lùn de bù dāng， péi zhù yě jiā yǐ pī píng。 péi zhù sōu luó guǎng bó， yǐn shū shǒu wěi wán zhěng， bù jiā jiǎn cái gē liè。 wèile zhù shì《 sān guó zhì》， tā shōu jí liǎo sān guó shí qī de yuán shǐ cái liào dá yī bǎi wǔ shí duō zhǒng， bó yǐn gè jiā zhù zuò de yuán wén， zhù wén zì shù yuē chāo guò yuán wén de sān bèi。 jù shěn jiā běn tǒng jì， zhù zhōng yǐn shū“ jīng bù niàn 'èr jiā， shǐ bù yī bǎi sì shí 'èr jiā， zǐ bù niàn sān jiā， jí bù niàn sān jiā， fán 'èr bǎi shí jiā。” yóu cǐ xǔ duō《 sān guó zhì》 zhōng shī zài de lì shǐ shì shí dé yǐ bǎo cún。 péi zhù zhōng yě yòu yùn yòng chuán tǒng zhù shì fāng fǎ de dì fāng，《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 shuō：“ qí chū yì sì yì yù rú yìng shào zhī zhù《 hàn shū》， kǎo jiū xùn gǔ， yǐn zhèng gù shí。…… gài yù wéi zhī 'ér wèi jìng， yòu xī suǒ yǐ chéng， bù yù shān qì， gù huò xiáng huò lüè， huò yòu huò wú， yì pō wéi lì bù chún。” hóu kāng shuō：“ zhì yú jiān zhù míng wù， xùn shì wén yì， péi zhù jiān 'ér yòu zhī 'ér bù xiáng， gài fēi qí zōng zhǐ suǒ cún。” yáng yì xiāng xiān shēng zài《 péi sōng zhī》 yī wén zhōngjiàng zhè bù fēn péi zhù guī nà wéi zì yīn、 wén yì、 jiàokān、 míng wù、 dì lǐ、 diǎn gù ruò gān lèi。 tā rèn wéi：“ zuò zhù de mùdì zhù yào shì zēng guǎng shì shí， ér zhè yī lèi de pī zhù bù guò shì fù dài de gōng zuò”。 tā zhù《 sān guó zhì》 de zhòng diǎn shì bǔ jué hé jiū miù。 zhèng rú tā zài《 shàng sān guó zhì zhù biǎo》 zhōng suǒ shuō：“ shòu suǒ bù zài， shì yí cún lù zhě， zé wǎng bù bì qǔ yǐ bǔ qí jué； huò tóng shuō yī shì 'ér cí yòu guāi zá， huò chū shì běn yì， yí bù néng pàn， bìng jiē chāo nà， yǐ bèi yì wén； ruò nǎi pí miù xiǎn rán， yán bù fù lǐ， zé suí wéi jiáo zhèng yǐ chéng qí wàng； qí shí shì dāng fǒu jí shòu zhī xiǎo shī， pō yǐ yú yì yòu suǒ lùn biàn。” péi zhù de zuì dà tè diǎn， jiù shì guǎng cǎi bó yǐn， jí dà dì fēng fù liǎo yuán shū de nèi róng。 tè bié shì tā suǒ yǐn yòng de yuán shǐ cái liào jīn tiān dà bù fēn yǐ jīng wáng yì， xìng 'ér bǎo liú zài péi zhù zhōng， yīn 'ér shǐ liào jià zhí jiù fēi cháng zhēn guì。 dú《 sān guó zhì》 shí， yī dìng yào bǎ péi sōng zhī de zhù wén dāng zuò zhèng wén lái dú。 péi zhù wéi shǐ shū zhù shì kāipì liǎo xīn de guǎng kuò dào lù。
　　 zhēn duì dāng shí shǐ shū“ shū lüè guǎ yào”、“ shí yòu tuō lòu” de wèn tí， péi shì jiāng bǔ jué liè wéi dì yī xiàng， zhù yào bǔ jì zhòng yào shì jiàn yǔ rén wù。 rú cáo cāo tuī xíng tún tián yī shì， chén shòu jǐn zài《 wǔ dì jì》 hé《 rèn jùn chuán》 zhōng yòng５０ jǐ gè zì lüè zuò jìzǎi， jǐn jǐn shuō míng liǎo“ jūn guó zhī ráo， qǐ yú zǎo zhī 'ér chéng yú jùn”。 ér cáo cāo zài zhè yīchóng dà jué cè shàng yòu hé rèn shí yǔ lǐng dǎo， tuī xíng zhōng yòu hé jiān xīn， tuī xíng hòu yòu hé chéng xiào， chén shòu zé wèi zuò píng xù。 péi zhù yǐ１８０ zì de piān fú chǎn míng liǎo yǐ shàng wèn tí， jiāng tún tián yī shì zuò wéi cáo wèi dìng guó de zhòng dà guó cè kàn dài， zài zhǎng wò shǐ shì yào lǐng zhè yī céng miàn shàng， péi shì xiǎn rán gāo yī chóu。 yòu rú zhū gé liàng qī qín mèng huò yī shì， fǎn yìng liǎo shǔ hàn yǐ“ gōng xīn wéi shàng” de hé róng zhèng cè， yòu shì jìn xíng běi fá qián 'ān dìng hòu fāng de zhòng yào cuò shī， chén shòu yī bǐ dài guò， ér fěi shì bǔ chōng２００ duō zì， qí shí jiàn yì zài chén shòu zhī shàng。 wáng bì kāi wèi jìn xuán xué zhī xiān shēng， chén shòu jǐn yǐ２３ zì jì zhī。 péi shì yǐn hé shào《 wáng bì chuán》 bǔ qí shēng píng yǔ xué shuō， yǐn sūn shèng《 wèi shì chūn qiū》 fǎn yìng shí rén de píng duàn， yǐn《 bó wù zhì》 jiè shào jiā shì， wèiwǒ guó sī xiǎng shǐ de yán jiū， tí gōng liǎo zhòng yào shǐ liào yǐ jù。 mǎ jūn qí rén qí shì， zài《 fāng jì chuán》 zhōng liǎo wú shè jí。 péi shì yǐ１２００ duō zì bǔ chōng qí shēng píng yǔ zhòng dà fā míng chuàng zào， yòu guān zhǐ nán chē、 fān chē、 lián nǔ、 fā shí chē yǐ jí zhì líng jī de jìzǎi， fǎn yìng liǎo dāng shí de kē jì shēng chǎn shuǐ píng， tián bǔ liǎo kē jì shǐ yán jiū de kòngbái。 yǔ zhòng dà shì jiàn yǔ rén wù yòu guān de zhòng yào wén xiàn yì shì bǔ jué de nèi róng， rú cáo cāo de《 míng zhì lìng》、《 jǔ xián wú jū pǐn xíng lìng》、 cáo pī de《 yǔ wú zhì shū》， lǐ mì de《 chén qíng biǎo》 děng， yì yóu péi zhù dé yǐ chuán shì。
　　 suǒ wèi bèi yì yǔ chéng wàng， shì zhēn duì tóng shuō yī shì， ér gè shū jìzǎi què“ cí yòu guāi zá， huò chū shì běn yì， yí bù néng pàn” zhī qíng kuàng 'ér yán de。“ bìng jiē chāo nèi、 yǐ bèi yì wén” wéi bèi yì， yǐ běn zhì huò yǐn zhèng tā shū zuò“ suí wéi jiáo zhèng” gōng zuò， wéi chéng wàng。 èr zhě wǎng wǎng nán yǐ jié rán fēn kāi。 rú liú bèi sān gù máo yī shì，《 zhū gé liàng chuán》 suǒ jì qíng jié yǐ rén suǒ gòng zhī， dàn wèi rén yú huàn《 wèi lüè》 hé xī jìn sī mǎ biāo《 jiǔ zhōu chūn qiū》 suǒ jì zé bù tóng， rèn wéi shì zhū gé liàng xiān bài fǎng liú bèi。 péi shì jiāng liǎng shū jìzǎi jūn chāo lù yú zhù zhōng， kě wéi bèi yì； yòu duì qí shuō jiā yǐ biàn xī， yǐn《 chū shī biǎo》 suǒ shuō“ xiān dì bù yǐ chén bēi bǐ， wèi zì wǎng qū， sān gù chén yú cǎo lú zhī zhōng， zī chén yǐ dāng shì zhī shì” yī duàn， shuō míng“ fēi liàng xiān yì bèi” zhè yī jié lùn， kě wèi chéng wàng。 zhè zhǒng bèi yì， chéng wàng， wǎng wǎng yǐ shòu shū zuò wéi duì bǐ duì xiàng， zài kuò jí dào duì qí tā shǐ shū de pǐn píng hé zǒng jié。 rú zài《 wèi shū · wén zhāo zhēn huáng hòuzhuàn zhù》 zhōng， lù yòu wáng chén《 wèi shū》 bāo měi zhēn hòu de jìzǎi， yǔ shòu shū jié rán bù tóng。 péi shì yǐ jù《 chūn qiū》 zhī yì， rèn dìng《 wèi shū》“ chóng shì xū wén”， bìng shuō“ tuī cǐ 'ér yán， qí chēng biàn、 zhēn zhū hòu yán xíng zhī shàn， jiē nán yǐ shí lùn”， cóng 'ér duàn dìng“ chén shì shān luò， liáng yòu yǐ yě”。
　　 duì chén shòu shī wù 'ér tā shū zhèng què chù， yì zuò míng què pàn duàn。 rú《 wú shū · lóu xuán zhuànzhù》 yǐn yú bó《 jiāng biǎo chuán》 suǒ zài lóu xuán zì shā shì， péi shì jìng zhí pàn duàn wéi“《 jiāng biǎo chuán》 suǒ yán， yú lǐ wéi cháng”。《 wú shū · zhū gé kè zhuànzhù》 yǐn hú chōng《 wú lì》 suǒ zài， péi shì pàn duàn wéi“《 wú lì》 wéi cháng”。 zhè zhǒng píng duàn， zài lùn biàn yī tiáo zhōng yòu gèng duō tǐ xiàn。 lùn biàn bāo kuò píng shǐ shì yǔ píng shǐ shū liǎng gè fāng miàn， píng shǐ shì zhě suí chù kě jiàn， shì shǐ jiā zhù tǐ rèn shí de zhí jiē biǎo dá， yīn yǔ běn lùn tí guān xì bù dà， gù lüè 'ér bù lùn， píng lùn shǐ shū， zé yòu zǒng jié tóng qī shǐ zhù yōu liè de shǐ xué pī píng de yì yì， shì běn wén tǎo lùn de nèi róng zhī yī。 péi shì duì《 sān guó zhì》 yī shū de píng lùn， jì yòu zài shàng biǎo zhōng de quán miàn píng jià， yòu yòu sǎnjiàn yú gè zhù zhōng de kěn dìng huò pī píng， shì jiào wéi quán miàn de； duì tóng qī qí tā shǐ shū， zé duō qǔ líng jīn suì yù shì de píng diǎn， gài kuò lái kàn， zhè xiē píng lùn dà zhì kě fēn wéi tǐ lì 'ān pái、 xù shì miáo xiě liǎng gè fāng miàn。
　　 zhōng guó shǐ shū tǐ lì zì《 chūn qiū》《 shǐ jì》 hòu， biān nián tǐ、 jìzhuàn tǐ liǎng tǐ jiàn qū chéng shú， jìn guǎn réng cún zài 'èr tǐ yōu liè de zhēng lùn， dàn qí tǐ shì yǐ jiào gù dìng。 péi shì jiào guān zhù de shì duì xiàn yòu tǐ lì， yóu qí shì zuò wéi zhèng shǐ de jìzhuàn tǐ de guī fàn huà wèn tí。 jìzhuàn tǐ yǐ rén wù zhuànjì wéi zhù， zhuān chuán、 hé chuán jiào hǎo zhǎng wò， ér lèi chuán rú hé huàfēn， zé pō bù yī zhì。 péi shì zhù zhāng qǔ“ shì lèi xiāng cóng” de yuán zé， tā shuō：“ chén sōng zhī yǐ wéi lièzhuàn zhī tǐ， yǐ shì lèi xiāng cóng。 zhāng zǐ fáng qīng yún zhī shì， chéng fēi chén píng zhī lún。 rán hàn zhī móu chén， liáng、 píng 'ér yǐ。 ruò bù gòng liè， zé yú wú suǒ fù， gù qián shǐ hé zhī， gài qí yí yě。” kěn dìng liǎo sī mǎ qiān shǒu chuàng“ shì lèi xiāng cóng” de hé lǐ xìng， rán hòu pī píng chén shòu jiāng fēiwèi yī lèi de rén fàng zài yī chuán zhōng， yòu shī tǐ lì。 rú jiǎ xǔ zhī chóu， shí shǔ“ suàn wú yí lüè、 jīng quán dá biàn” de qí shì， yìng fàng zài shàn zuò chóuhuà de chéng yù、 guō jiā děng rén de lèi chuán zhōng， dàn què fàng zài liǎo dé zhì liǎng quán yòu wáng zuǒ zhī fēng de 'èr xún（ xún yù、 xún yōu） zhī liè， péi shì yǐ zhī“ shī qí lèi”，“ qí yóu yè guāng zhī yǔ zhēng zhú hū？ qí zhào suī jūn， zhì zé yì yān”， běn zhì de yì tóng， yīngshì qū fēn lèi chuán de dì yī yào yì。 qí cì， xíng shì xiāng lèi yì wéi zhòng yào yuán zé。 rú yú huàn《 wèi lüè · yǒng xiá chuán》 bù jì rén wù shēng nián 'ér 'àn rén wù xíng shì jiāng hàn mò sūn bīn shuò sì rén biān rù wèi， shì yǐ jù“ qí rén jiē wèi， shì yì xiāng lèi” de yuán zé chǔlǐ de。 duì cǐ， rú guǒ shuō yú huàn hái jǐn chǔyú yī zhǒng zì fā zhuàng tài de huà， nà me， péi shì tí chū“ shì yì xiāng lèi” de yuán zé， biàn yǐ chéng wéi yī zhǒng zì jué de rèn shí liǎo。 yóu shí jiàn shēng huá wéi lǐ lùn， zài zhǐ shí jiàn， zhèng shì péi zhù shǐ xué yì yì zài biān zuǎn xué shàng de tǐ xiàn。
　　 zài xù shì miáo xiě shàng， qiáng diào tōng shùn hé lǐ， fǎn duì“ yǔ zhī bù tōng”。 zhù yì róng mào zhuàng xiě， rú duì xún yù zhī wài mào， yǐ chén shòu bù chēng shù wéi yí hàn， tè yǐn《 diǎn lüè》、《 píng yuán mí xī chuán》 bǔ chōng zhī， jì fǎn yìng liǎo wèi jìn zhù wén jiǎng jiū rén wù róng zhǐ fēng zǎo de shí dài tè sè， yòu fú hé liǎo zhōng guó shǐ xué jiǎng jiū xíng xiàng miáo xiě de tè sè， hái tǐ xiàn liǎo péi shì duì lì shǐ wén xué de shěn měi yào qiú， jí shēng dòng xíng xiàng de miáo xiě kě shǐ shǐ zhù gèng jù mèi lì。
　　 cháo gōng wǔ shǒu xiān shè jí péi zhù de zì shù：“（ péi zhù） bó cǎi qún shuō， fēn rù shū zhōng， qí duō guò běn shū shù bèi。”（《 jùn zhāi dú shū zhì》 juàn 'èr） zài qīng dài wǔ yīng diàn kè běn《 sān guó zhì》 zhōng， lǐ lóng guān děng zài xiào kān shí yǔ zhōng gèng wéi jù tǐ dì zhǐ chū“ péi sōng zhī zhù gèng sān bèi yú zhèng wén”。２０ shì jì７０ nián dài chū， huáng dà shòu jù tái běi yì wén yìn shū guǎn yǐng yìn de diàn běn tǒng jì， chén shòu běn shū wéi３５０８３３ zì， péi zhù wéi３２２６４３ zì（《 sān guó zhì jí péi zhù zì shù tǒng jì biǎo》， zài《 sān guó zhì xuǎn zhù》， tái běi zhōng zhèng shū jú，１９７２ nián bǎn juàn shǒu。 zhuǎn yǐn zì wú jīn huá《 sān guó zhì cóng kǎo》， shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè，２０００ nián， dì１９５ yè）。 wáng tíng qià gēn jù zhōng huá shū jú chén nǎi qián jiàodiǎn běn tǒng jì chū《 sān guó zhì》 wéi３６６６５７ zì， péi zhù wéi３２０７９９ zì（《 lüè tán 〈 sān guó zhì 〉 yǔ péi zhù de shù liàng wèn tí》，《 gǔ jí zhěng lǐ yán jiū xué kān》１９８５ nián dì３ qī）。 wú jīn huá jù bǎi nà běn tǒng jì， chén shòu běn shū wéi３６８０３９ zì， péi zhù wéi３２２１７１ zì（《 sān guó zhì xiào gǔ fù biān》， jiāng sū gǔ jí chū bǎn shè，１９９０ nián）。 cuī shǔ tíng gēn jù jīn líng huó zì běn tǒng jì，《 sān guó zhì》 wéi３６７３２７ yǔ， péi zhù wéi３２０８０５ zì（《〈 sān guó zhì〉 běn wén què shí duō yú péi zhù》，《 huá zhōng shī fàn dà xué xué bào》１９９０ nián dì２ qī）。 rú guǒ yǐ shàng shù tǒng jì zuì shǎo de《 sān guó zhì》 yǔ tǒng jì zuì duō de péi zhù zì shù bǐ jiào，《 sān guó zhì》 yě bǐ péi zhù duō３８０１４ zì， jí biàn péi zhù zhōng shàng yòu yì wén huò hùn rù zhèng wén， yě bù kě néng dá dào shù bèi yú běn shū de wén zì。 zhāng zǐ xiá zé rèn wéi：“《 sān guó zhì》 de bǎn běn hé liú chuán de jīng guò jí wéi fù zá， jì yòu wén zì tuō lòu wèn tí， yě yòu zhù wén hùn rù zhèng wén de xiàn xiàng， yīn 'ér zhèng wén yǔ zhù wén shú duō shú shǎo bù néng qīng xià jié lùn。”（《〈 sān guó zhì〉 péi zhù yán jiū sān tí》，《 shǐ xué shǐ yán jiū》２０００ nián dì２ qī）。
　　 míng yǐ qián rén ruò wáng tōng、 liú zhī jǐ dū jī qí fán wú， yè shì zhì rèn wéi“ zhù zhī suǒ zài， jiē shòu shū zhī qì yú”（ wén xiàn tōng kǎo yī jiǔ yī）。 qīng dài xué zhě suī rán tuī chóng péi zhù， dàn yě yòu rén zhǐ zé tā yòu de yìng zhù 'ér bù zhù， yòu de bù yìng zhù 'ér zhù， yǐn shū yòu gǎi zì děng děng（ jiàn zhào yì gāi yú yè kǎo liù、 sì kù tí yào sì wǔ jí lú wén chāo de pī zhù）。 qí shí zhè xiē dōushì xiǎo quē diǎn， bìng bù néng yīn cǐ yǎn méi tā de cháng chù。 péi zhù yǐn yòng de wèi、 jìn rén zhù zuò duō zhì 'èr bǎi shí zhǒng， zhù lù zài suí shū jīng jí zhì zhōng de yǐ jīng bù dào sì fēn zhī sān， táng、 sòng yǐ hòu jiù shí bù cún yī liǎo。 ér qiě péi zhù suǒ yǐn de cái liào， dū shǒu wěi wán zhěng， jìn guǎn shuō tā“ fán wú”， shuō tā“ shòu zhī qì yú”， dān jiù bǎo cún gǔ dài zī liào zhè yī diǎn shuō， yě shì zhí dé zhòng shì de。
　　 yóu yú péi zhù yǐn shū jù yòu jiào gāo de wén xiàn xué jià zhí， yīn cǐ péi zhù yǐn shū shù liàng hé shū mùdì kǎo zhèng chéng liǎo péi zhù yán jiū zhōng de yī gè zhòng yào wèn tí， yě shì fēn qí zuì dà de wèn tí。 qián dà xīn tǒng jì péi zhù yǐn shū“ fán bǎi sì shí yú zhǒng， qí yǔ shǐ xué wú shè zhě bù zài shù nèi”， suǒ liè shū míng１４４ zhǒng（《 niàn 'èr shǐ kǎo yì》 juàn shí wǔ）。 zhào yì tǒng jì péi zhù yǐn shū“ fán（ bǎi） wǔ shí yú zhǒng”， suǒ liè shū míng１５１ zhǒng， yì wéi shǐ bù lèi shù mù（《 niàn 'èr shǐ zhá jì》 juàn liù）。 zhào shào zǔ tǒng jì péi zhù yǐn shū“ fán yī bǎi bā shí yú zhǒng”， lìng wài， yǐn zhū jīng jí zhū zǐ zì shū“ yòu sì shí yú zhǒng”（《 dú shū 'ǒu jì》 juàn liù）。 qián dà zhāo yǐ shí dài， dì lǐ， rén wù， guān zhì， lèi shū， wén zhāng， bié jí， jiā chuán， biézhuàn wéi lèi， tǒng jì péi zhù yǐn shū１６０ yú zhǒng（《 sān guó zhì biàn yí》）。 shěn jiā běn jiāng péi zhù yǐn shū“ yǐ《 suí shū　 jīng jí zhì》 zhī lì fēn wéi sì bù： jì jīng bù niàn jiā， shǐ bù yī bǎi sì shí 'èr jiā， zǐ bù niàn sān jiā， jí bù niàn sān jiā， fán 'èr bǎi shí jiā”（《 sān guó zhì zhù yǐn shū mù》）。 wáng zhōng hàn tǒng jì“ péi shì zhù jì suǒ yǐn zhū shū míng， fán 'èr bǎi sì wǔ shí zhǒng”， bìng 'àn qián dà zhāo de fēn lèi liè shū míng２５６ zhǒng（《 sān guó zhì péi zhù kǎo zhèng》， zài《 zhōng guó wén huà yán jiū huì kān》 dì wǔ juàn，１９４５ nián）。 wáng zǔ yí chú“ zhū jiā píng lùn yǔ péi shì zì zhù， fù zǐ， yuán zǐ， sūn shèng， xí záo chǐ děng lùn zhù yǐ jí yǐn gǔ shū wéi quán shì zhě bù jì” wài， tǒng jì“ péi zhù zhēng yǐn zhī shū fán bǎi wǔ shí liù zhǒng”（《 sān guó zhì rén míng lù péi zhù yǐn yòng shū mù》， shāng wù yìn shū guǎn，１９５６ nián）。 mǎ niàn zǔ tǒng jì péi zhù yǐn shū“ èr bǎi líng sān zhǒng”（《 shuǐ jīng zhù děng bā zhǒng gǔ jí yǐn yòng shū mù huì biān》， zhōng huá shū jú，１９５９ nián）。 yáng yì xiāng tǒng jì“ yǐ péi shì suǒ yǐn shū mù quán bù 'ér yán， wéi 'èr bǎi yī shí yú zhǒng； ruò chú qù guān yú quán shì wén zì jí píng lùn fāng miàn de， zé wéi yī bǎi wǔ shí yú zhǒng”（《 péi sōng zhī yǔ〈 sān guó zhì zhù〉》，《 lì shǐ jiào xué》１９６３ nián dì２ qī）。 gāo xiù yīng， yáng jì 'ān tǒng jì péi zhù yǐn shū２０３ zhǒng（《 sān guó zhì rén míng suǒ yǐn · péi zhù yǐn shū suǒ yǐn》， zhōng huá shū jú，１９８０ nián）。 chén yuán tǒng jì péi zhù“ suǒ yǐn shū zài 'èr bǎi sān shí zhǒng yǐ shàng”（《 sān guó zhì zhù yǐn shū mù》， zài《 zhōng guó gǔ dài shǐ lùn cóng》 dì qī ji， fú jiàn rén mín chū bǎn shè，１９８３ nián１０ yuè， dì３３１ yè）。 wáng shù mín duì zhào yì de“ péi sōng zhī sān guó zhì zhù” tiáo péi zhù yǐn shū jìn xíng liǎo bù fēn kǎo zhèng（《 niàn 'èr shǐ zhá jì xiào zhèng》， zhōng huá shū jú，２００２ nián xiū dìng bǎn）。 zhōu guó lín tǒng jì péi zhù yǐn yòng shū mù wéi２２４ zhǒng， qí zhōng“ yòng yú jiān shì míng wù xùn gǔ yīn yì de xiān qín zhì dōng hàn zhōng qī zhù zuò jí qí wéi zhī zuò zhù de hé wén zì xùn gǔ fāng miàn de zhù zuò gòng sì shí yú zhǒng， yòng yú bǔ jué bèi yì chéng wàng lùn biàn fāng miàn de hàn mò qì jìn zhù zuò gòng yī bǎi bā shí yú zhǒng”（《 péi sōng zhī〈 sān guó zhì zhù〉 yǐn shū kǎo》， zài《 zhōng guó lì shǐ wén xiàn yán jiū（ yī）》， huá zhōng shī fàn dà xué chū bǎn shè，１９８６ nián）。 gāo zhèn duó tǒng jì“ péi sōng zhī zhù《 sān guó zhì》 gòng yǐn shū 'èr bǎi sān shí liù zhǒng”（《 péi zhù〈 sān guó zhì〉 yǐn shū kǎo dìng－－ jiān píng〈 niàn 'èr shǐ zhá jì xiào zhèng〉》，《 hàn zhōng shī fàn xué yuàn xué bào》１９９３ nián dì３ qī）。 yú wàn lǐ tǒng jì péi zhù yǐn shū“ èr bǎi sān shí wǔ zhǒng”（《〈 sān guó zhì〉 péi zhù yǐn shū xīn kǎo》，《 wēn zhōu shī yuàn xué bào》１９９４ nián dì４ qī）。 wǔ yě chūn tǒng jì péi zhù yǐn shū fán２２９ zhǒng，“ lìng yòu shí zé wèi zhù míng chū chù”（《 péi sōng zhī píngzhuàn》， dì２５０ yè）。 zhāng zǐ xiá tǒng jì“ péi shì gòng yǐn shū 'èr bǎi 'èr shí qī zhǒng”。 gāo mǐn céng yǔ rén hé zuò《〈 sān guó zhì〉 péi zhù yǐn shū kǎo》 yī wén， tǒng jì yǐn shū dá 'èr bǎi sì wǔ shí zhǒng（《〈 sān guó zhì〉 shuō lüè》， zài《 jīng shǐ shuō lüè 'èr shí wǔ shǐ shuō lüè》， běi jīng yàn shān chū bǎn shè，２００２ nián， dì８７ yè）。
　　
　　《 sān guó zhì》 péi zhù yǐn yòng shū mù
　　
　　 èr huà
　　　《 jiǔ zhōu dǎo chūn qiū》（ sī mǎ biāo zhuàn）
　　　《 jiǔ zhōu dǎo jì》（ xún chuò zhuàn。 zhù： cǐ shū zǒng míng《 jiǔ zhōu dǎo jì》， zé fēn wéi《 jì zhōu jì》、《 yǎn zhōu jì》 děng gè piān）
　　 sān huà
　　　《 sān fǔ jué lù》（ zhào qí zhuàn）《 sān cháo lù》
　　　《 sān guó píng》（ xú zhòng zhuàn）《 shān yáng gōng zài jì》（ lè zī zhuàn）
　　　《 shān tāo qǐ shì》
　　 sì huà
　　　《 tài kāng sān nián dì jì》
　　　《 wén shì chuán》
　　　（ zhù：《 cáo xiū chuán》 zhù zhōng shuō shì zhāng yǐn suǒ zhuàn，《 xún yù chuán》 zhù zhōng shuō shì zhāng héng suǒ zhuàn，《 wáng càn chuán》 zhù zhōng shuō shì zhāng zhì suǒ zhuàn， dài kǎo）
　　　《 wén zhāng zhì》（ zhì yú zhuàn）《 wén zhāng xù lù》（ xún xù zhuàn）
　　　《 kǒng shì pǔ》《 kǒng róng jí》
　　　《 wáng shì pǔ》《 wáng lǎng jiā chuán》
　　　《 wáng lǎng jí》《 wáng bì chuán》（ hé shào zhuàn）
　　 wǔ huà
　　　《 shì yǔ》 ＝《 wèi jìn shì yǔ》（ guō bān zhuàn）
　　　《 sì tǐ shū shì》（ wèi héng zhuàn）
　　 liù huà
　　　《 jiāng biǎo chuán》（ yú pǔ zhuàn）《 jiāo guǎng jì》（ wáng yǐn zhuàn）
　　　《 jiāo guǎng 'èr zhōu chūn qiū》（ wáng fàn zhuàn）《 xiān xián xíng zhuàng》
　　　《 rǔ nán xiān xián chuán》《 rèn gǔ biézhuàn》
　　　《 liè shū》《 liè yì chuán》
　　　《 jué yí yào zhù》（ zhì yú zhuàn）《 bǎi guān zhì》
　　　《 bǎi guān míng》
　　 qī huà
　　　《 wú shū》（ wéi yào zhuàn。 zhù： wéi yào běn míng zhāo， jìn cháo shǐ guān bì sī mǎ zhāo huì gǎi）
　　　《 wú lì》（ hú chōng zhuàn）《 wú lù》（ zhāng bó zhuàn）
　　　《 wú jì》（ huán mǒu zhuàn）《 wú zhì biézhuàn》
　　　《 xù chuán》（ sī mǎ biāo zhuàn）《 ruǎn shì pǔ》
　　　《 zhì lín》（ yú xǐ zhuàn）《 dù shì xīn shū》
　　 bā huà
　　　《 xīn xiàn yīng chuán》（ xià hóu zhàn zhuàn）《 diǎn lüè》（ yú huàn zhuàn）
　　　《 bǐng yuán biézhuàn》《 míng táng lùn》（ cài yōng zhuàn）
　　　《 bào pǔ zǐ》（ gé hóng zhuàn）《 dōngē wáng biàn dào lùn》
　　 jiǔ huà
　　　《 hòu hàn shū》（ xiè chéng zhuàn）《 yīng xióng jì》
　　　《 yǎn zhōu jì》（ zhù： jí《 jiǔ zhōu dǎo jì》 qí zhōng yī piān）
　　　《 fēng sú tōng》（ yìng shào zhuàn）《 hú shì pǔ》
　　　《 yáo xìn jí》
　　 shí huà
　　　《 jìn jì》（ gān bǎo zhuàn）《 jìn shū》（ wáng yǐn zhuàn）
　　　《 jìn shū》（ gān bǎo zhuàn）《 jìn shū》（ yú yù zhuàn）
　　　《 jìn zhū gōng zàn》（ fù chàng zhuàn）《 jìn yáng qiū》（ sūn shèng zhuàn）
　　　《 jìn tài shǐ qǐ jū zhù》《 jìn huì dì qǐ jū zhù》（ lù jī zhuàn）
　　　《 yì zhōu qí jiù chuán》《 yì bù qí jiù chuán》（ chén shòu zhuàn）
　　　《 yì bù qí jiù zá jì》（ chén shòu zhuàn。 zhù： cǐ shū yìng wéi《 qí jiù chuán》 zhī fù lù）
　　　《 gāo guì xiāng gōng jí》《 gāo shì chuán》（ huáng fǔ mì zhuàn）
　　　《 liè nǚ chuán》（ huáng fǔ mì zhuàn）《 xún shì jiā chuán》
　　　《 xún yù biézhuàn》《 yuán shì shì jì》
　　　《 sūn shì pǔ》《 sūn zī biézhuàn》
　　　《 sūn huì biézhuàn》《 mǎ xiān shēng xù》（ fù xuán zhuàn）
　　　《 shū lín》（ yīngqú zhuàn）《 shén xiān chuán》（ gé hóng zhuàn）
　　 shí yī huà
　　　《 chén liú qí jiù chuán》《 chén shì pǔ》
　　　《 cáo mán chuán》（ wú rén suǒ zhuàn）《 cáo gōng jí》
　　　《 cáo zhì biézhuàn》《 yǔ shì pǔ》
　　　《 guō shì pǔ》《 cuī shì pǔ》
　　　《 lù shì shì sòng》《 lù shì cí táng xiàng zàn》
　　　《 lù xùn míng》（ lù jī zhuàn）《 qǐ méng zhù》（ gù kǎi zhī zhuàn）
　　　《 tōng yǔ》（ yīn jī zhuàn）《 yì tóng zá yǔ》（ sūn shèng zhuàn）
　　　《 yì tóng píng》（ sūn shèng zhuàn）《 yì wù zhì》
　　　《 yì lín》（ lù mǒu zhuàn）
　　 shí 'èr huà
　　　《 huá yáng guó zhì》（ cháng qú zhuàn）《 huá tuó biézhuàn》
　　　《 bó wù zhì》（ zhāng huá zhuàn）《 bó wù jì》
　　　《 jī shì pǔ》《 jī kāng chuán》
　　　《 jī kāng jí》《 chéng xiǎo biézhuàn》
　　　《 fèi yī biézhuàn》《 fù zǐ》（ fù xuán zhuàn）
　　　《 fù xián jí》《 zhāng chāo jí》
　　　《 yì shì chuán》（ huáng fǔ mì zhuàn）《 sōu shén jì》（ gān bǎo zhuàn）
　　 shí sān huà
　　　《 shǔ jì》（ wáng yǐn zhuàn）《 shǔ běn jì》
　　　《 shǔ shì pǔ》（ sūn shèng zhuàn）《 chǔ guó xiān xián chuán》
　　　《 líng líng xiān xián chuán》《 kuàijī diǎn lù》
　　　《 kuàijī shào shì jiā chuán》《 yú fān biézhuàn》
　　　《 yáng dū fù zhù》（ yǔ chǎn zhuàn）《 wàn jī lùn》（ jiǎng jì zhuàn）
　　 shí sì huà
　　　《 hàn jì》（ zhāng fán zhuàn）《 hàn jì》（ yuán hóng zhuàn）
　　　《 hàn shū》（ huá jiào zhuàn）《 hàn wèi chūn qiū》（ kǒng yǎn zhuàn）
　　　《 hàn jìn chūn qiū》（ xí záo chǐ zhuàn）《 hàn mò míng shì chuán》
　　　《 guǎn lù biézhuàn》《 zhào yún biézhuàn》
　　　《 péi shì jiā jì》（ fù chàng zhuàn）
　　 shí wǔ huà
　　　《 zhèng xuán biézhuàn》《 pān ní biézhuàn》
　　　《 pān yuè biézhuàn》《 pān yuè jí》
　　　《 liú shì pǔ》《 liú yì biézhuàn》
　　 shí liù huà
　　　《 jì zhōu jì》（ zhù： jí《 jiǔ zhōu dǎo jì》 qí zhōng yī piān）
　　　《 zhàn lüè》（ sī mǎ biāo zhuàn）《 lú chén biézhuàn》
　　　《 zhū gé shì pǔ》《 zhū gé liàng jí》（ chén shòu cì dìng）
　　　《 zhū gé kè biézhuàn》《 jī yún biézhuàn》
　　　《 mò jì》（ zhāng yǎn zhuàn）《 bāo shǎng lìng》
　　 shí qī huà
　　　《 xiāng yáng jì》（ xí záo chǐ zhuàn）《 zhōng huì mǔ chuán》
　　 shí bā huà
　　　《 wèi shū》（ wáng shěn zhuàn）《 wèi lüè》（ yú huàn zhuàn）
　　　《 wèi jì》（ yīn dàn zhuàn）《 wèi shì chūn qiū》（ sūn shèng zhuàn）
　　　《 wèi mò chuán》《 wèi wǔ gù shì》
　　　《 wèi míng chén zòu》《 wèi shì jí》（ sūn shèng zhuàn）
　　　《 wèi shì pǔ》《 wèi dū fù》
　　　《 zá jì》（ sūn shèng zhuàn）《 lǐ lùn》
　　 shí jiǔ huà
　　　《 lú jiāng hé shì jiā chuán》
　　 èr shí huà
　　　《 xiàn dì chuán》《 xiàn dì jì》
　　　《 xiàn dì chūn qiū》（ yuán wěi zhuàn）《 xiàn dì qǐ jū zhù》
　　　《 pǔ xù》（ huá jiào zhuàn）
　　 èr shí yī huà
　　　《 xù hàn shū》（ sī mǎ biāo zhuàn）《 gù tán chuán》
　　 èr shí sì huà
　　　《 líng dì jì》（ liú 'ài zhuàn）
　　　 shàng suǒ yǐn shū yī bǎi wǔ shí liù zhǒng， bù bāo kuò yǐn yòng gǔ shū yǐ wéi zhù shì zhě。
　　　 fù lù
　　　１ zhuàn rén zhe yī shū yǐ shàng zhě
　　 xún chuò：《 jiǔ zhōu dǎo jì》（《 yǎn zhōu jì》《 jì zhōu jì》 děng）
　　 yú huàn：《 diǎn lüè》《 wèi lüè》
　　 xí záo chǐ：《 hàn jìn chūn qiū》《 xiāng yáng jì》
　　 fù chàng：《 jìn zhū gōng zàn》《 péi shì jiā jì》
　　 fù xuán：《 mǎ xiān shēng xù》《 fù zǐ》
　　 huá jiào：《 hàn shū》《 pǔ xù》
　　 zhì yú：《 wén zhāng zhì》《 jué yí yào zhù》
　　 gé hóng：《 bào pǔ zǐ》《 shén xiān chuán》
　　 hé shào：《 wáng bì chuán》《 xún càn chuán》
　　 lù jī：《 jìn huì dì qǐ jū zhù》《 lù xùn míng》
　　 wáng yǐn：《 jiāo guǎng jì》《 jìn shū》《 shǔ jì》
　　 huáng fǔ mì：《 gāo shì chuán》《 liè nǚ chuán》《 yì shì chuán》
　　 gān bǎo：《 jìn jì》《 jìn shū》《 sōu shén jì》
　　 chén shòu：《 yì bù qí jiù chuán》《 yì bù qí jiù zá jì》《 zhū gé liàng jí》
　　 sī mǎ biāo：《 jiǔ zhōu dǎo chūn qiū》《 xù chuán》《 zhàn lüè》《 xù hàn shū》
　　 sūn shèng：《 jìn yáng qiū》《 yì tóng zá yǔ》《 yì tóng píng》《 shǔ shì pǔ》《 wèi shì chūn qiū》《 wèi shì jí》《 zá jì》
　　　２ tóng míng zhù shù
　　 zhāng fán《 hàn jì》、 yuán hóng《 hàn jì》
　　 gān bǎo《 jìn shū》、 wáng yǐn《 jìn shū》、 yú yù《 jìn shū》
　　
　　 fēn xī yǔ píng jià
　　
　　 zuò《 hòu hàn shū》 de fàn yè hé péi sōng zhī tóng shí， yǐ nián líng lùn， péi bǐ fàn cháng 'èr shí suì， fàn sǐ zài sòng wén dì yuán jiā 'èr 'èr nián（４４５）， péi sǐ gèng bǐ fàn hòu liù nián。 liǎng rén suī rán shēng zài tóng yī shí qī， tóng yàng sōu jí shǐ liào， dàn tā men yùn yòng shǐ liào de fāng fǎ bù tóng， fàn yè zǔ zhì suǒ dé de shǐ liào biān huò hòu hàn shū， péi sōng zhī zé yòng lái zhù chén shòu de sān guó zhì。 shì qǔ chén shòu、 fàn yè liǎng shū zhōng piān mù xiāng tóng de shí liù piān lièzhuàn bǐ jiào， fàn shū bǐ chén shū piān fú zēng duō yuē yī bèi， nà xiē duō chū lái de cái liào， dà duō shì hé péi zhù xiāng tóng de。
　　 péi zhù chū xiàn hòu， yǐn lái liǎo xǔ duō píng yì， qí zhōng yòu bāo yòu biǎn。 liú zhī jǐ shuō：“ shǎo qī jí zhù《 sān guó zhì》， yǐ guǎng chéng zuò suǒ yí， ér xǐ jù yì tóng， bù jiā kān dìng， zì qí jī nán， zuò cháng fán wú。 guān qí shū chéng biǎo xiàn， zì bǐ mì fēng jiān cǎi， dàn gān kǔ bù fēn， nán yǐ wèi tóng píng shí zhě yǐ”。 yǔ liú zhī jǐ bù tóng， zàn yù péi sōng zhī zhě duō cóng bǎo cún shǐ liào fāng miàn duì péi zhù jǐyǔ kěn dìng。 hóu kāng shuō：“ chén chéng zuò《 sān guó zhì》 shì chēng liáng shǐ， péi zhù yóu bó shàn kě guān。” jì yún zài《 sì kù quán shū zǒng mù tí yào》 zhōng duì péi sōng zhī zhù《 sān guó zhì》 de píng jià :“ sòng yuán jiā zhōng， péi sōng zhī shòu zhào wéi zhù， suǒ zhù zá yǐn zhū shū， yì shí xià jǐ yì。 zōng qí dà zhì yuē yòu liù duān： yī yuē yǐn zhū jiā zhī lùn， yǐ biàn shì fēi； yī yuē cān zhū shū zhī shuō， yǐ hé 'é yì； yī yuē chuán suǒ yòu zhī shì， xiáng qí wěi qū； yī yuē chuán suǒ wú zhī shì， bǔ qí jué yì； yī yuē chuán suǒ yòu zhī rén， xiáng qí shēng píng； yī yuē chuán suǒ wú zhī rén， fù yǐ tóng lèi。 qí zhōng wǎng wǎng shì qí 'ài bó， pō shāng wú zá。 rán wǎng luó fán fù， fán liù cháo jiù jí jīn suǒ bù chuán zhě， shàng yī yī jiàn qí yá lüè。 yòu duō shǒu wěi wán jù， bù sì lì dào yuán《 shuǐ jīng zhù》、 lǐ shàn《 wén xuǎn zhù》 jiē jiǎn cái gē liè zhī wén。 gù kǎo zhèng zhī jiā， qǔ cái bù jié， zhuǎn xiāng yǐn jù zhě， fǎn duō yú chén shòu běn shū yān。” zhè gè guī nà shì zhǔn què de。 dàn yòu shuō：“ qí chū yì sì yì yù rú yìng shào zhī zhù hàn shū， kǎo jiū xùn gǔ， yǐn zhèng gù shí。…… yù wéi zhī 'ér wèi jìng， yòu xī suǒ yǐ chéng， bù yù shān qì， gù huò xiáng huò lüè， huò yòu huò wú。” zhè huà háo wú zhèng jù， zhǐ néng rèn wéi zhuàn tí yào zhě de yì cè zhī cí bà liǎo。 guān yú yǐ wǎng shǐ jiā duì péi zhù de píng jià， yáng yì xiāng xiān shēng zài qián yǐn《 péi sōng zhī》 yī wén zhōng yòu xiáng xì jiè shào， kě yǐ cān kàn。
　　 yǐ shàng duì yú péi zhù de píng jià fǎn yìng liǎo chuán tǒng shǐ xué pī píng de tè diǎn。 píng lùn zhě dà duō bù néng bǎi tuō shì yǔ fēi、 yōu yǔ liè de sī wéi kuàng jià。 cóng shǐ xué shǐ de jiǎo dù lái kàn dài péi zhù， gèng yìng guān zhù de shì， lì lái duì shǐ shū de zhù shì dōushì cóng míng wù xùn gǔ de jiǎo dù zhuóyǎn de， wèishénme péi sōng zhī què yào fā míng chū yī zhǒng xīn de zhù shì fāng shì？ liú zhī jǐ shuō péi sōng zhī“ cái duǎn lì wēi， bù néng zì dá”， zhāng xué chéng yě shuō：“ péi sōng zhī yǐ guāng yú chén shòu， fēi yuán fù jì， qí lì bù zú zì cún yě。” liú zhī jǐ、 zhāng xué chéng suī rán dōushì chuán tǒng shǐ xué pī píng de dà jiā， dàn zhè xiē fēn xī què yòu shī shuǐ zhǔn， dài yòu hěn qiáng de hàowù sè cǎi。 suǒ wèi“ bù néng zì dá”、“ bù zú zì cún”， dōushì yào cóng zhù shì jiā cái zhì quē fá yī duān qiú dé jiě shì。
　　 bù dài piān jiàn chǎn shì péi zhù chū xiàn yuán yīn de dāng shǒu tuī chén yín kè xiān shēng。 chén shì rèn wéi， péi zhù shì shòu dào fó jiào diǎn jí“ hé běn zǐ zhù” de yǐng xiǎng suǒ zhì。 tā zài《 zhī mǐn dù xué shuō kǎo》 yī wén zhōng shuō：“ zhōng tǔ fó diǎn yì chū jì duō， wǎng wǎng tóng běn 'ér yì yì， yú shì yòu biān zuǎn‘ hé běn’ yǐ zī duì bǐ zhě yān。”《 bǐ qiū dà jiè 'èr bǎi liù shí shì》（ yuán zhù：“ sān bù hé yì 'èr juàn。”） yún： shuō jiè zhě nǎi yuē： sēng hé jí huì， wèi shòu dà jiè zhě chū！ sēng hé děng zuò wéi？ zhòng sēng hé jù huì， xī shòu wú jiè！ yú sēng yòu hé shì？ dá： shuō jiè。 sēng dāyán： bù sà。 bù lái zhě zhǔ shòu qīng jìng shuō！ zhū rén zhě， dāng shuō dāng lái zhī jìng！ dāyán： shuō jìng。 chén shì jiě shì shuō：“ jù cǐ， kě zhī běn zǐ jí mǔ zǐ。 shàng liè《 bǐ qiū dà jiè 'èr bǎi liù shí shì》 zhōng， qí dà zì zhèng wén， mǔ yě。 qí jiā zhù xiǎo zì， zǐ yě。 gài qǔ bié běn zhī yì tóng wén yì zhě， liè rù xiǎo zhù zhōng。 yǔ dà zì zhèng wén hù xiāng pèi nǐ。 jí suǒ wèi‘ yǐ zǐ cóng mǔ’，‘ shì lèi xiāng duì’ zhě yě。” zài《 dú〈 luò yáng gā lán jì〉 shū hòu》 yī wén zhōng， tā yòu jìn yī bù fā huī shuō：“ péi sōng zhī《 sān guó zhì zhù》 rén suǒ xí dú， dàn jiē bù zhī qí wéi hé běn zǐ zhù zhī tǐ。” zhōu yī liáng xiān shēng duì chén shuō chí huái yí tài dù。 tā zài《 wèi jìn nán běi cháo shǐ xué zhù zuò de jǐ gè wèn tí》 yī wén zhōng shuō：“ péi sōng zhī、 liú xiào biāo、 lì dào yuán de zhù， duō wéi bǔ yí dìng wù， ér fēi zì jù chū rù， wǎng wǎng lián piān lěi dú， dá qiān bǎi yán。 zhè yǔ tóng běn yì yì jiǎn dān míng liǎo de qíng kuàng yòu hěn dà bù tóng”，“ kǒng pà wèi bì yǔ fó jiā hé běn zǐ zhù chuán tǒng yòu hé yuān yuán bā？”。 chén yín kè xiān shēng de jiě shì shì cóng shǐ shū biān zhuàn dídí jì shù xìng jiǎo dù rù shǒu de， jì zěn yàng biān zhuàn gèng biàn yú dú zhě yuè dú。 duì cǐ， zhōu yī liáng xiān shēng de zhì yí shì yòu lì de。“ bǔ yí dìng wù” cái shì péi zhù de běn zhì suǒ zài， zhè yǔ hé běn zǐ zhù sì hū méi yòu shénme guān xì。
　　 duì chén shì guān diǎn yě bù fá zàn chéng zhě。 lù yào dōng xiān shēng jiù jiē shòu liǎo hé běn zǐ zhù de yì jiàn， bìng zài cǐ jī chǔ shàng， yòu shì tú tōng guò jīng xué yǔ shǐ xué de qū bié lái jiě shì péi zhù de chǎn shēng。 tā de jī běn sī xiǎng shì， chuán tǒng zhù shì fāng fǎ yǔ péi zhù de bù tóng zài yú yī shì jīng zhù、 yī shì shǐ zhù。 zhè zhù yào shì shòu dào liǎo qián dà zhāo de qǐ fā。 qián dà zhāo shuō：“ zhù shǐ yǔ zhù jīng bù tóng， zhù jīng yǐ míng lǐ wéi zōng。 lǐ yù yú xùn gǔ， xùn gǔ míng 'ér lǐ zì jiàn。 zhù shǐ yǐ dá shì wéi zhù， shì bù míng， xùn gǔ suī jīng wú yì yě。” lù yào dōng jiù cǐ shuō dào：“ yīn cǐ， míng lǐ yǔ dá shì shì jīng zhù yǔ shǐ zhù de jī běn qū fēn。‘ dá shì’ shì gèng jìn yī bù xù shù lì shǐ de zhēn xiāng。” tā yòu shuō：“ yóu jīng zhù de yì lǐ chǎn shì， zhuànxiàng lì shǐ shì shí de tàn tǎo， shì jīng shǐ fēn tú guò chéng zhōng zhòng yào zhuǎn biàn de guān jiàn。” zhòng suǒ zhōu zhī， wèi jìn yǐ hòu， shǐ xué zhú jiàn tuō lí jīng xué 'ér dú lì。 yǐ cǐ wéi bèi jǐng lái jiě shì jīng zhù yǎn biàn wéi shǐ zhù shì bù cuò de， běn wén yě chí yòu tóng yàng de guān diǎn。 dàn shì， jǐn zhì yú cǐ de fàn fàn zhī lùn hái shì bù gòu de， yīn wéi péi zhù yǐ hòu zhàn jù zhù liú dì wèi de shǐ zhù hái shì jīng xué shì de。 wǒ men dāng rán bù néng yīn cǐ shuō shǐ xué yǔ jīng xué yòu hé liú liǎo。
　　 wéi rào《 sān guó zhì》 jí qí péi zhù， shí jì shàng kě yǐ tí chū liǎng gè wèn tí， dì yī， wèishénme《 sān guó zhì》 xiěde rú cǐ jiǎn lüè？ dì 'èr， wèishénme péi sōng zhī yào bù bì fán suǒ zhēng yǐn nà yàng duō de shǐ jí？
　　 yòu yī zhǒng yì jiàn rèn wéi， chén shòu suǒ jiàn dào de cái liào yòu xiàn， suǒ yǐ《 sān guó zhì》 xiěde jiǎn lüè。 zhè zhǒng yì jiàn yòu yī dìng dào lǐ， yīn wéi péi zhù zhōng suǒ zhēng yǐn de xǔ duō shū zài chén shòu xiě《 sān guó zhì》 shí què shí hái méi yòu wèn shì。 dàn zhè yàng jiě shì yě yòu wèn tí， yīn wéi bì jìng hái yòu xiē shū shì chén shòu yòu kě néng jiàn dào de。 chén shòu zhuàn xiě《 sān guó zhì》 zài xī jìn tài kāng yuán nián（ gōng yuán 280 nián） píng wú zhī hòu。 jù yáng yì xiāng xiān shēng《 zhōng guó shǐ xué shǐ zī liào biān nián》 suǒ liè， zài cǐ zhī qián， zhuān jì sān guó lì shǐ de shǐ shū rú wáng shěn《 wèi shū》、 wéi zhāo《 wú shū》， yú huàn《 wèi lüè》、《 diǎn lüè》 yǐ jīng wèn shì。 cǐ wài， rú zhào qí de《 sān fǔ jué lù》、 xiè chéng de《 hòu hàn shū》、 wáng càn de《 hàn mò yīng xióng jì》、 sī mǎ biāo de《 jiǔ zhōu chūn qiū》 děng yě zǎo yǐ wán chéng。《 sān guó zhì》 de chéng shū nián dài， shǐ wú míng wén， yáng yì xiāng xiān shēng shū biān yú tài kāng liù nián（ 285 nián） xià。 àn yǔ shuō míng dào：“ kǎo《 sān guó zhì》 juàn４８《 sūn hào chuán》 yún‘ hào jǔ jiā xī qiān， yǐ tài kāng yuán nián sān yuè jí yú jīng yì。 wǔ nián， hào sǐ yú luò yáng。’ cǐ wéi《 sān guó zhì》 zhōng jì shì zuì wǎn zhī yī tiáo， zé chén shòu zhe chéng quán shū bì zài tài kāng wǔ nián sūn hào sǐ hòu， gù biān yú běn nián。” jù tóng shū， zhe yòu《 dì wáng shì jì》、《 gāo shì chuán》 de huáng fǔ mì zú yú tài kāng sān nián（２８２）。 chén shòu xiě《 sān guó zhì》 shí jiàn dào huáng fǔ mì shū de kě néng xìng yě shì cún zài de。 yǐ shàng zhè xiē shū péi zhù zhōng dū zhēng yǐn liǎo。 jù《 sān guó zhì rén míng suǒ yǐn》 fù lù《 sān guó zhì péi zhù yǐn shū suǒ yǐn》， péi zhù yǐn yòng《 wèi shū》 yī bǎi jiǔ shí tiáo、《 wèi lüè》 yī bǎi qī shí jiǔ tiáo、《 diǎn lüè》 sì shí jiǔ tiáo、《 wú shū》 yī bǎi yī shí jiǔ tiáo、《 sān fǔ jué lù》 jiǔ tiáo、《 hòu hàn shū》 shí 'èr tiáo、《 yīng xióng jì》 liù shí jiǔ tiáo、《 jiǔ zhōu chūn qiū》 èr shí liù tiáo、《 dì wáng shì jì》 yī tiáo、《 gāo shì chuán》 liù tiáo。 zhè xiē cái liào chén shòu yìng néng jiàn dào， dàn tā bìng méi yòu yǐ cǐ lái chōng shí《 sān guó zhì》， dǎo shì nán cháo de péi sōng zhī wán chéng liǎo zhè gè gōng zuò。《 sān guó zhì》 juàn 21《 wáng càn chuán fù wú zhì chuán》 zài wén dì yǔ wú zhì shū， jìn 'èr bǎi zì， ér péi zhù xiáng yǐn《 wèi lüè》 suǒ zài cǐ shū， jìng duō dá bā bǎi yú zì。 péi sōng zhī jiù cǐ jiě shì shuō：“ chén sōng zhī yǐ běn chuán suī lüè zài tài zǐ cǐ shū， měi cí duō bèi shān luò， jīn gù xī qǔ《 wèi lüè》 suǒ shù yǐ bèi qí wén。” guān yú cáo wèi tún tián， jù yáng yì xiāng xiān shēng tǒng jì，《 wǔ dì jì》 zhōng jǐn yòng liǎo“ shì suì yòng zǎo zhī、 hán hào děng yì， shǐ xīng tún tián” shí sān gè zì lái xù shù。 zài《 rèn jùn chuán》 zhōng yòu yòng liǎo“ shì shí suì jī hàn， jūn shí bù zú， yǔ lín jiān yǐng chuān zǎo zhī jiàn zhì tún tián， tài zǔ yǐ jùn wéi diǎn nóng zhōng láng jiāng。 shù nián zhōng， suǒ zài jī sù， cāng lǐn jiē mǎn” sì shí yī zì。 ér péi sōng zhī zài《 wǔ dì jì》 zhōng yǐn yòng wáng shěn《 wèi shū》 de jìzǎi， bǔ chōng liǎo yī bǎi sì shí qī zì。 yóu cǐ kàn lái， duì《 sān guó zhì》 de jiǎn lüè bù néng zhǐ cóng chén shòu suǒ jiàn cái liào de duō guǎ zhè gè jiǎo dù lái jiā yǐ jiě shì， hái bì xū lìng xiǎng bàn fǎ。
　　 péi sōng zhī xián《 sān guó zhì》 xiěde jiǎn lüè， ér zhè yàng de yì jiàn zài tā yǐ qián shì wèi céng jiàn guò de。《 sān guó zhì》 gāng wèn shì shí， huò dé liǎo yī piàn zàn yù shēng。《 jìn shū》 juàn８２《 chén shòu chuán》 chēng：“ shí rén chēng qí shàn xù shì， yòu liáng shǐ zhī cái。 xià hóu zhàn shí zhe《 wèi shū》， jiàn shòu suǒ zuò， biàn huài jǐ shū 'ér bà。 zhāng huá shēn shàn zhī， wèi shòu yuē：‘ dāng yǐ《 jìn shū》 xiāng fù 'ěr。’ qí wéi shí suǒ zhòng rú cǐ。” běn chuán yòu chēng：“ yuán kāng qī nián， bìng zú， shí nián liù shí wǔ。 liáng zhōu dà zhōng zhèng、 shàng shū láng fàn jūn děng shàng biǎo yuē：‘…… gù zhì shū shì yù shǐ chén shòu zuò《 sān guó zhì》， cí duō quàn jiè， míng hū dé shī， yòu yì fēng huà， suī wén yàn bù ruò xiāng rú， ér zhì zhí guò zhī。 yuàn chuí cǎi lù。” dōng jìn shí， xí záo chǐ cóng zhèng tǒng lùn de jiǎo dù duì chén shòu shū yǐ wèi wéi zhèng tǒng de xiě fǎ tí chū yì yì， zài qí suǒ zhe《 hàn jìn chūn qiū》 zhōng jiān chí yǐ yǐ shǔ hàn wéi zhèng tǒng。 zhèng tǒng wèn tí shì zhèng zhì wèn tí， cóng xué shù de jiǎo dù réng rán bù jiàn duì《 sān guó zhì》 de pī píng。 kàn lái， jiǎn lüè zài jìn rén yǎn lǐ shì bù chéng wèn tí de， zhǐ shì dào nán cháo péi sōng zhī cái jiāng qí shì zhī wéi quē diǎn。 zhè jiù tí shì wǒ men yīngdāng cóng shí dài xué shù fēng qì biàn huà de jiǎo dù lái sī kǎo zhè gè wèn tí。
　　
　　 hòu rén bǔ chōng yǔ kǎo zhèng
　　
　　 zài běi sòng yǐ qián， wèi、 shǔ、 wú sān shū shì gè zì chéng shū de。《 jiù táng shū · jīng jí zhì》 yǐ《 wèi shū》 wéi zhèng shǐ， guī《 shǔ shū》、《 wú shū》 rù biān nián， fēn lèi jí bù kē xué， rán qí kě zhèng sān shū， dāng shì shí réng shì hù xiāng dú lì de sān bù。 běi sòng diāo bǎn kè shū， shǐ hé sān shū wéi yī zhǒng。 xiàn cún zuì zǎo de kè běn shì běi sòng xián píng liù nián（ 1003） de guó zǐ jiān kè běn。
　　《 sān guó zhì》 méi yòu biǎo hé zhì， qīng dài yǐ lái bù shǎo xué zhě bǔ zhuàn， suī rán cái liào jī běn shàng bù chū yuán shū hé péi zhù， dàn jīng guò fēn lèi pái bǐ， méi mù qīng xǐng， yòu guān dì lǐ、 zhí guān de biǎo zhì， yóu wéi yòu yòng。 zhè lèi bǔ biǎo bǔ zhì jué dà duō shù shōu zài《 èr shí wǔ shǐ bǔ biān》 hé《 hòu hàn shū sān guó zhì bǔ biǎo sān shí zhǒng》。 jīn lú liè yòu guān《 sān guó zhì》 de bǔ biǎo bǔ zhì yú xià：
　　 wàn sī tóng：《 sān guó dà shì nián biǎo》。
　　 zhōu jiā yóu：《 sān guó jì nián biǎo》。
　　 xiè zhōng yīng：《 sān guó dà shì biǎo》。
　　 zhāng shǒu cháng：《 sān guó dà shì biǎo bǔ zhèng》。
　　 wàn sī tóng：《 sān guó hàn jì fāng zhèn nián biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 sān guó zhū wáng shì biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 wèi guó jiàngxiàng dà chén nián biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 wèi jiāng xiāng dà chén nián biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 wèi fāng zhèn nián biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 hàn jiāng xiāng dà chén nián biǎo》。
　　 wàn sī tóng：《 wú jiāng bǎi dà chén nián biǎo》。
　　 huáng dà huá：《 sān guó zhì sān gōng zǎi fǔ nián biǎo》。
　　 zhōu míng tài：《 sān guó zhì shì xì biǎo》。 jù nán sòng běn《 shì shuō xīn yǔ》 suǒ fù rén míng pǔ， bǔ lù bù jiàn yú chén shòu shū zhōng zhě duō rén。
　　 táo yuán zhēn：《 sān guó zhì shì xì biǎo bǔ yí fù dìng》。
　　 hóng yí sūn：《 sān guó zhí guān biǎo》。 cáo wèi guān zhì dà yì yú hàn， ér liǎng jìn nán běi cháo de zhí guān duō yuān yuán yú cǐ， suǒ yǐ biǎo zhōng fán chū jiàn zhì zhě jiē tè zhù chū。 cǐ biǎo hé zhí guān zhì yǔ biǎo wéi yī， měi guān xià liè qián hòu jū cǐ guān zhě xìng míng， kě yǐ kǎo jiàn guān zhí gāo xià hé qiān zhuǎn。
　　 wú zēng jǐn、 yáng shǒu jìng：《 sān guó jùn xiàn biǎo fù kǎo zhèng》。 wú shì dìng zhèng hóng liàng jí《 bǔ sān guó jiāng yù zhì》， sān guó fēn liè， àn zhū dì cì xù， yǐ zhōu jùn xiàn liè wéi biǎo。 yáng shì bǔ zhèng。
　　 xiè zhōng yīng：《 sān guó jiāng yù biǎo》。 liè sān guó zuì hòu jiāng yù suǒ bāo kuò jùn xiàn míng， bìng zhù qīng mò jīn dì。
　　 hóng liàng jí、 xiè zhōng yīng：《 bǔ sān guó jiāng yù zhì bǔ zhù》。 hóng shì zhuàn， xiè shì bǔ zhù， yǐ sān guó zuì hòu jiāng yù wéi duàn。 xiàn xià zhù chéng zhèn shān chuān děng jí yòu guān dāng dì gù shí。
　　 xiè zhōng yīng：《 sān guó jiāng yù zhì yí》。
　　 jīn zhào fēng：《 xiào bǔ sān guó jiāng yù zhì》。
　　 hóu kāng：《 bǔ sān guó yì wén zhì》。
　　 yáo zhèn zōng：《 sān guó yì wén zhì》。
　　 táo yuán zhēn：《 sān guó shí huò zhì）。
　　 qīng dài yáng chén biān《 sān guó huì yào》 èr shí 'èr juàn， fēn shí liù mén。 yǐn yòng zhèng shǐ wéi zhèng wén， péi zhù děng shū dī gé xiě。 cǐ shū yǔ yǐ hòu zhū míng pán suǒ biān nán cháo sòng、 qí、 liáng děng huì yào yī yàng， dōubù néng tí gōng xīn shǐ liào， dàn kě zuōfēn lèi de suǒ yǐn lì yòng。
　　 guān yú《 sān guó zhì》 de gōng jù shū， yòu hā fó yàn jīng xué shè suǒ chū yǐn dé biān zuǎn chù de《 sān guó zhì jí péi zhù zōng hé yǐn dé》， zhōng huá shū jú suǒ chū gāo xiù fāng、 yáng jì 'ān biān de《 sān guó zhì rén míng suǒ yǐn》。 qián zhě shì quán miàn de suǒ yǐn， yòng chù jiào guǎng。 dàn biān zhě zài xuǎn dìng tiáo mù biān rù yǐn dé shí， zhuóyǎn bù kuān， zhǐ zhù yì xí jiàn de rén míng、 dì míng、 guān míng děng， duì yú mǒu xiē cí yǔ， yóu qí shì jù yòu shí dài tè zhēng 'ér jiào shǎo jiàn de cí yǔ， fǎn wèi shōu lù。 rú“ sān shǐ”、“ rén lún”、“ rén liú”、“ qiāng hú gǔ”、“ lǔ gǔ、“ lóu mèng”、“ bǎo guān” děng， yīn 'ér bù néng lì yòng yǐn dé pái liè cǐ lèi cí yǔ jìn xíng yán jiū。 yòu rú“ zhōng guó”、“ zhōng zhōu”、“ bù qū” děng tiáo mù xià suǒ liè chū chù， yì yòu tuō lòu。 yǐn dé yuē zuǎn chù suǒ chū qí tā yǐn dé， yǔ běn duàn lì shǐ yòu guān de rú《 shì shuō xīn yǔ yǐn dé》， yì cún zài lèi sì wèn tí。
　　 xiàn dài zuì tōng xíng de sān guó zhì kè běn yòu sì zhǒng： yī、 bǎi nà běn， jù sòng shào xīng、 shào xī liǎng zhǒng kè běn pèi hé yǐng yìn； èr、 qīng wǔ yīng diàn kè běn， jù míng běi jiān běn xiào kè（ qiān yìn shí yìn gè běn dū jù wǔ yīng diàn běn fān yìn）； sān、 jīn líng huó zì běn， jù míng nán jiān féng mèng zhēn běn xiào yìn； sì、 jiāng nán shū jú kè běn， jù máo shì jí gǔ gé běn xiào kè。 zhè sì zhǒng kè běn， chú bǎi nà běn yǐng yìn wài， qí yú sān zhǒng suī rán zài zhòng kè shí hái bù miǎn zēng jiā liǎo yī xiē cuò zì， dàn dū jīng guò rèn zhēn jiàokān， bìng gǎi zhèng liǎo yuán běn de bù shǎo cuò wù。 wǒ men de jiàodiǎn gōng zuò， jiù yòng zhè sì zhǒng tōng xíng běn hù xiāng kān duì， zé shàn 'ér cóng。
　　 lì dài yán jiū《 sān guó zhì》 jí péi zhù zhě hěn duō， qí zhōng yóu yǐ qīng dài rén yòng lì zuì duō。 zì gù yán wǔ、 hé chāo yǐ xià yuē 'èr shí yú jiā， dōunéng gēn jù běn shū qián hòu wén hù zhèng， bìng cān kǎo tā shū， duì yú sòng、 yuán yǐ lái gè zhǒng bǎn běn xiāng yán wèi gǎi de cuò wù， fēn bié tí chū yì jiàn， huò pī zhù shū méi， huò chéng wéi zhuān mén zhù zuò kān bù。 mín guó shí， lú bì huì jí lì dài xué zhě duì《 sān guó zhì》 zhèng wén hé péi zhù suǒ zuò de zhù shì、 bǎn běn jiàokān hé kǎo zhèng， bìng jiāng běn rén de zhù shì hé 'àn yǔ tǒng yī biān zuǎn wéi《 sān guó zhì jí jiě》， kě gōng dú《 sān guó zhì》 shí cān kǎo。
　　 chú gè zhǒng xuǎn zhù xuǎn yì běn wài， wán zhěng fān yì chén shòu《 sān guó zhì》 de gōng zuò， yǐ jīng jìn xíng liǎo jiāng jìn sì shí nián de shí jiān。 sōu luó dào liǎo gè zhǒng《 sān guó zhì》 de jīn zhù jīn yì běn gòng yòu shí 'èr zhǒng。 yòu zhōng、 hán、 rì sān gè yǔ zhǒng。 zhōng wén zuì zǎo de shì zhōng guó tái wān xué zhě wáng jìng zhī děng rén de《 bái huà sān guó zhì》（ tái běi hé luò chū bǎn shè，１９８０ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， yòu zhù shì）， jìn rù 20 shì jì jiǔ shí nián dài hòu， zhōng guó dà lù xué zhě lù xù tuī chū liǎo xià miàn jiǔ zhǒng yì běn：
　　１、 sū yuān léi zhù biān《 sān guó zhì jīn zhù jīn yì》（ hú nán shī fàn dà xué chū bǎn shè，１９９１ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， yòu zhù shì）
　　２、 tián yú qìng、 wú shù píng zhù biān《 sān guó zhì jīn yì》（ zhōng zhōu gǔ jí chū bǎn shè，１９９１ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）
　　３、 liú guó huī děng yì《 sān guó zhì xiàn dài wén bǎn》（ hóng qí chū bǎn shè，１９９２ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）
　　４、 cáo wén zhù děng zhù biān《 bái huà sān guó zhì》（ zhōng yāng mín zú xué yuàn chū bǎn shè，１９９４ nián， fān yì liǎo“ chén zhì” hé shǎo liàng“ péi zhù”， méi yòu zhù shì）
　　５、 dài yì zhù biān《 sān guó zhì quán yì》（ guì zhōu rén mín chū bǎn shè，１９９４ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）
　　６、 dù jīng guó yì《 wén bái duì zhào sān guó zhì》（ zhōng zhōu gǔ jí chū bǎn shè，１９９４ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）
　　７、 fāng běi chén zhù yì《 sān guó zhì zhù yì》（ shǎn xī rén mín chū bǎn shè，１９９５ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， yòu zhù shì）
　　８、 shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè yì《 bái huà sān guó zhì》（ shàng hǎi gǔ jí chū bǎn shè，１９９６ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）
　　９、 xǔ jiā lù zhù biān《 èr shí sì shǐ quán yì》（《 sān guó zhì》 fēn cè）（ hàn yǔ dà cí diǎn chū bǎn shè，２００４ nián， jǐn fān yì liǎo“ chén zhì”， méi yòu zhù shì）。