xiāng chuán， zài yīn shāng de xiān zǔ zhī zhōng， yòu yī gè rén míng jiào wáng hài。 tā xùn fú liǎo niú， fā míng liǎo niú chē， shǐ xùmù hé yùn shū dé dào liǎo jiào dà de fā zhǎn。 tā dài lǐng zhe qí bù luò de rén yuǎn zú， yǔ qí tā bù luò yǐ wù yì wù， shǐ dà jiādōu gǎn dào fēi cháng biàn lì。 zài dāng shí， tā de bù luò bèi chēng zhī wéi“ shāng”， bìng qiě hěn kuài biàn fù yù liǎo qǐ lái， dào wáng hài de qī shì zǐ sūn chéng tānɡ xuān wēi zhōng guó de shí hòu， biàn jiàn lì qǐ liǎo yī gè qiáng dà de wáng cháo héng héng shāng。 hòu lái， yóu yú cóng shì yǐ wù yì wù de rén dà duō shì shāng cháo rén， qí tā dì fāng de rén biàn dū chēng hū tā men wéi“ shāng rén”， jiǔ 'ér jiǔ zhī，“ shāng rén” yī cí yě biàn chéng liǎo jīng shāng zhī rén de zhuān yòng míng cí， bìng qiě yī zhí yán yòng dào liǎo jīn tiān。 yě jiù shì yīn wéi zhè xiē“ shāng rén” de chū xiàn， cái shǐ dé huá xià wén míng gèng jiā cuǐ càn。 tóng shí， wǒ guó gǔ dài de shāng shèng men yóu rú shǐ cè shàng de yī kē kē míng zhū， zhào yào zhe rú jīn shāng rén bù duàn qián jìn de jiǎo bù。 shāng shèng men de jīng shāng ruì zhì、 zuò rén zhé xué、 zé cái shǒu fǎ děng， dōuchéng liǎo xiàn dài rén jīng shāng zhōng fèng xíng de guī niè。 zì 20 shì jì 80 nián dài qǐ， dōng nán yà、 ōu zhōu、 běi měi děng dì jiù yǐ jīng xiān qǐ liǎo yī gǔ xué xí“ hàn xué” de rè cháo， tā men yán jiū zhōng guó de zhèng zhì、 jīng jì、 fǎ lǜ、 kē jì、 jiào yù、 wén xué， bìng xué xí、 jiè jiàn zhōng huá mín zú de sī xiǎng jīng huá。 yòu yī wèi wài guó xué zhě céng zuò chū zhè yàng de jié lùn：“ zhōng guó gǔ dài shèng rén de guǎn lǐ sī xiǎng zào jiù liǎo shì jiè dāng dài de qǐ yè jiā。” dāng shì jiè shāng réndōu zài tàn tǎo wǒ guó gǔ dài shāng shèng men liú xià de wéi rén zhī dào、 yòng rén zhī dào、 jīng yíng zhī dào děng“ cái fù” shí， hěn duō zhōng guó shāng rén què zài dà sì dì fǎng xiào guó wài qǐ yè de jīng yíng zhī dào， duì zì jǐ qián bèi zǒu guò de dào lù bìng bù zhòng shì， zhè shí zài shì yī xiē zhōng guó shāng rén de yī dà wù qū。 qí shí， zhōng guó gǔ dài shāng yè jīng yīng men de wéi rén chǔshì、 zé cái móu fù de jì fǎ fēi cháng gāo míng， shì fēi cháng zhí dé wǒ men xué xí hé jiè jiàn de。 zài guò qù， zhōng guó shì yī Preface xù yán gè zhòng nóng qīng shāng de guó dù， jīng shāng bèi rén men shì wéi“ jiàn yè”。 gǔ dài yòu“ shì nóng gōng shāng” sì dà hángyè，“ shāng” bèi pái zài liǎo zuì hòu， shèn zhì yòu shí yī tí qǐ shāng rén， rén men biàn huì xiǎng dào“ wú shāng bù jiān”、“ wéi fù bù rén” děng biǎn yì cí。 yóu yú zhōng guó gǔ dài rén men duì shāng yè hé shāng rén de jí dù qí shì， shǐ shāng yè fā zhǎn shòu dào liǎo jí dà zǔ 'ài， yīn 'ér zhōng guó gǔ dài de shāng pǐn jīng jì yě yī zhí jū yú ruò shì dì wèi， wú fǎ yǔ zì rán jīng jì xiāng kàng héng。 yòu qù de shì， jìn guǎn gǔ dài de rén men zhòng nóng qīng shāng， shāng jiǎ zài shè huì shàng de dì wèi jiào dī， kě shì shāng yè réng rán shì zhì fù zuì kuài、 jí fù yòu mèi lì de yī gè hángyè， yǐ zhì yú měi cháo měi dài dū huì chū xiàn jǐ wèi chuán qí xìng de jù jiǎ， tā men yāo chán wàn guàn、 fù kě dí guó。 pì rú， zhàn guó shí qī yǐn yù gǔ jīn de táo zhū gōng fànlǐ、 bèi chēng wéi rú shāng bí zǔ de zǐ gòng、 shāng zǔ bái guī、 jiān xìn qí huò kě jū lǐ niàn de lǚ bù wéi、 wéi zhū yuán zhāng zào liǎo bàn gè nán jīng chéng de“ huó cái shén” shěn wàn sān yǐ jí huī shāng de dài biǎo rén wù hú yán děng， tā men suǒ jīng lì de cái fù gù shìdōu gěi hòu rén liú xià liǎo xǔ duō zhí dé pǐn wèi、 zhí dé sī suǒ、 zhí dé jiè jiàn、 zhí dé fā yáng de dōng xī。 wèishénme fànlǐ zuò guān、 zhòngtián、 jīng shāng yàng yàng dōunéng gòu chéng gōng？ wèishénme shāng rén wǔ bǐng jiàn jū rán néng gòu chéng wéi dāng shí zhù míng yīng guó dōng yìn dù gōng sī zuì dà de zhài quán rén？ wèishénme hú yán néng zuò yīháng chéng yīháng， chù chù yòu rén bāng？…… tā men zhè xiē“ shāng shèng” bèi hòu dū jīng lì liǎo yī gè gè chuán qí xìng de cái fù rén shēng， tā men suǒ jīng lì de fā jiā shǐ yī dìng néng gěi wǒ men dài lái jī jí de qǐ fā hé jiè jiàn。 zhōng huá mín zú jù yòu wǔ qiān nián guāng huī càn làn de wén huà， rú jīn huí gù yī xià zhè 12 wèi“ shāng shèng” de gù shì， zǒng jié yī xià tā men de jīng yàn， duì xiàn zài de shāng rén yì yòu qǐ dí。 kǒng zǐ shuō：“ sān rén xíng， bì yòu wǒ shī yān。” yīn cǐ， wǒ men jīng xīn sōu jí liǎo 12 wèi zhōng guó“ shāng shèng” de cái fù gù shì， bìng yī yī chéng xiàn gěi dú zhě。 zhè xiē rén bù fá zài zhèng shāng yóu rèn yòu yú de“ dà hóng rén”， bèi mín jiān guǎng fàn chuán sòng de“ cái shén yé”。 xì xīn gǎn wù tā men zài wéi rén chǔshì zhōng、 zài jīng shāng zhì fù zhōng chāo cháng de zhì huì、 mǐn ruì de yǎn guāng、 cóng róng de xīn tài hé guǒ gǎn de jué cè， rán hòu zài bǎ tā men róng hé wéi yī tǐ， zhè huò xǔ jiù shì zhōng huá shāng shèng jiāogěi wǒ men de“ zhōng guó shì shāng dào”。 sú huà shuō：“ xiǎo shāng dào zuò shì， zhōng shāng dào zuò shì， dà shāng dào zuò rén。” suǒ yǐ， wǒ men yán jiū zhōng guó“ shāng shèng” de jīng lì， bù shì zuì xīn yú sòng yáng tā men de huī huáng yè jì， yě bù shì yào chén nì yú fán suǒ de lì shǐ xì jié， ér shì yào shí shì qiú shì dì zǒng jié qián rén de dé shī chéng bài， bìng hé xiàn shí jié hé， zhǐ dǎo jīn tiān de shí jiàn zhě。 yīn 'ér，“ pōu gǔ rén zhì fù zhī mí， kāi jīn rén chuàng yè zhī zhì” shì wǒ men zhè běn shū de zōng zhǐ，“ shī gǔ cháng jì yǐ zì qiáng” shì běn shū de zuì zhōng sù yuàn。 xī wàng běn shū néng gěi dú zhě dài lái zhì huì， zài rén shēng zhōng néng gòu cóng róng zì dé， zài shāng zhàn zhōng néng gòu yóu rèn yòu yú！ biān zhù zhě 2006 nián 12 yuè

　　zhī dǒu zé xiū bèi， shí yòng zé zhī wù。 lùn qí yòu yú bù zú， zé zhī guì jiàn。 bó lì duō xiāo， wú gǎn jū guì。 wù wán wù， wú xī bì， cái bì yù jù xíng rú liú shuǐ。 hàn zé zī zhōu， shuǐ zé zī chē， yǐ dài fá yě。 guì shàng jí zé fǎn jiàn， jiàn xià jí zé fǎn guì。 guì chū rú fèn tǔ， jiàn qǔ rú zhū yù。 shí shì bì yòu shèng shuāi， shùn qí zì rán， dài jī 'ér dòng。 nóng shāng jiān gù， qù mò qǔ shí， hòu shí zhuǎn wù， zhú shí yī zhī lì。 shàn zhì shēng zhě， zé rén 'ér rèn shí。 lè shàn hǎo shī， hǎo xíng qí dé。
　　 fànlǐ de jīng yíng lǐ niàn
　　 zài lì shǐ shàng， fànlǐ bù jǐn shì chūn qiū mò qī zhuó yuè de zhèng zhì jiā、 sī xiǎng jiā hé móu lüè jiā， hái shì chuàng zào liǎo wú shù cái fù qiě fù kě dí guó de gǔ dài shāng rén， tā bèi lì dài jīng shāng zhě dǐng lǐ mó bài， shì rén men suǒ gōng rèn de“ shāng shèng”。
　　1. fànlǐ de chuán qí yī shēng
　　 fànlǐ（ yuē gōng yuán qián 518 nián ～ qián 445 nián）， zì shǎo bó， chūn qiū mò qī chǔ guó wǎn yì（ jīn hé nán nán yáng） rén， shēng yú wǎn jùn de nèi xiāng xiàn， chū shēn pín kǔ， dàn sù yòu dà zhì， jiàn shí gāo zhuó。 fànlǐ zài qīng nián shí jiù yǐ jīng xué fù wǔ chē、 mǎn fù jīng guān， ér qiě cōng mǐn ruì zhì、 xiōng cáng tāo lüè， pō yòu shèng rén zhī zī， zài jiā shàng tā jīng tōng jiàn fǎ， kě yǐ shuō shì wén wǔ shuāng quán。 rán 'ér， tā què huái cái bù yù， zhǐ hǎo měi rì xiū shēn yǎng xìng， guò zhe“ gǒu quán xìng mìng yú luàn shì， bù qiú wén dá yú zhū hóu” de yǐn jū shēng huó。 zhōng yú yòu yī tiān， chǔ guó wǎn lìng wén zhǒng dào gè dì fǎng qiú míng shì， cái fā xiàn fànlǐ zhè pǐ“ qiān lǐ mǎ”。 jù《 shǐ jì》 jìzǎi：“ wén zhǒng wéi wǎn lìng， wén qí xián， dé lí 'ér yuè。” liǎng rén yī jiàn rú gù， zòng lùn tiān xià dà shì， gāo tán fù guó qiáng bīng zhī dào， shí fēn tóu jī。 yú shì， wén zhǒng bǎ tā tuī jiàn gěi chǔ wáng， fànlǐ cóng cǐ kāi shǐ bù rù shì tú。 dàn shì hòu lái， chǔ guó zhōng chén wǔ shē bèi chǔ wáng shā hài de shì jiàn gěi fànlǐ de xīn tóu méng shàng liǎo yī céng yīn yǐng， tā rèn shí dào liǎo chǔ guó de shuāi luò hé zhèng zhì de hēi 'àn。 zuì hòu， tā zhǎo dào wén zhǒng， shuō chū zì jǐ xīn zhōng de gǎn shòu， liǎng rén yī tóng qì chǔ guó 'ér qù， tóubèn liǎo yuè guó。 zài dāng shí， nán fāng de wú、 yuè liǎng guó tóng shí jué qǐ， cháng nián zhàn shì bù duàn， yuè wáng yǔn cháng zhèng qiú xián ruò kě。 fànlǐ hé wén zhǒng de dào lái， shǐ yuè wáng shèn wéi gāo xīng， yǔ liǎng rén zòng lùn tiān xià dà shì， shēn qì yú xīn， suí hòu yuè wáng biàn fēng fànlǐ hé wén zhǒng wéi dà fū， chéng wéi yuè guó de zhòng yào móu shì。 gōng yuán qián 496 nián， yuè wáng yǔn cháng jià bēng， qí zǐ gòu jiàn jí wèi。 wú wáng hé lǘ tīng shuō liǎo yǔn cháng de sǐ xùn zhī hòu， biàn chèn yuè guó rén xīn bù wěn zhī jì xīng shī fá yuè， jiāo zhàn yú qiáo lǐ（ jīn zhè jiāng jiā xīng）。 liǎng jūn duì zhèn， gòu jiàn yòng sǐ qiú zuò sǐ shì， zài wú jūn miàn qián jiào zhèn， rán hòu zhè xiē rén jiù zài wú jūn zhèn qián zì shā。 wú guó jūn shì jiàn zhuàng， dà jīng shī sè， rén xīn fú dòng。 gòu jiàn shuài lǐng yuè jūn chèn jī fā qǐ gōng jī， yuán běn qiáng dà de wú jūn shùn jiān kuì sàn， yī bài tú dì。 wú wáng hé lǘ zài hùn zhàn zhōng yě shēn fù zhòng shāng， zhǐ hǎo tuì bīng， fǎn huí gū sū chéng nèi。 méi guò duō shàoshí rì， wú wáng hé lǘ de shāng bìng 'è huà， shēng mìng jí jí kě wēi。 lín zhōng qián， wú wáng hé lǘ bǎ qí zǐ fūchāi jiào dào chuáng qián， dīng zhǔ tā yī dìng bù yào wàng jì yǔ yuè guó de chóu hèn。 fūchāi jí wèi hòu， rì yè cāo liàn jūn duì， mò mǎ lì bīng， zhǔn bèi xiāo miè yuè guó。 gòu jiàn jiàn zhuàng， jué dìng xiān fā zhì rén。 fànlǐ hé wén zhǒng rèn wéi shí jī bù lì yú yuè guó， jí lì quàn zǔ， dàn gòu jiàn qiú shèng xīnqiè， gēn běn tīng bù jìn rèn hé bù lì zhī yán， yú gōng yuán qián 494 nián shuài bīng jìn gōng wú jūn shǒu dì héng héng fū jiāo（ jīn zhè jiāng shào xīng）， wú yuè dà zhàn jiù zhè yàng kāi shǐ liǎo。 fū jiāo yī zhàn， yuè jūn dà bài， gòu jiàn de jūn duì zhǐ shèng xià liǎo cán bīng bài jiāng wǔ qiān yú rén， wú nài zhī xià， zhǐ hǎo tuì shǒu kuàijī shān。 kuàijī shān suī rán dì shì xiǎn yào， yì shǒu nán gōng， dàn fūchāi shuài jūn zhǐ wéi bù gōng， bù jiǔ， quē shuǐ shǎo liáng de yuè jūn zhī chí bù zhù liǎo， shāng cán bīng shì de 'āiháo biàn bù shān yě。 jiàn cǐ qíng xíng， gòu jiàn yù bá jiàn zì wěn， wú wáng hé lǘ zài cì jié lì quàn zǔ， bìng shè fǎ yòng zhòng jīn huì lù liǎo wú wáng fūchāi shēn biān de chǒng chén， cái dé yǐ bǎo quán gòu jiàn de xìng mìng。 cóng cǐ， wén zhǒng huí guó zhù chí zhèng shì， fànlǐ zé suí gòu jiàn jí qī shì lái dào wú guó， zhù jìn shí wū， kāi shǐ liǎo rěn rǔ fù zhòng de rén zhì shēng yá。 gòu jiàn zài wú guó jì rén lí xià， shòu jìn liǎo wú wáng fū chā de cháo fěng hé qī líng。 dàn fànlǐ zú zhì duō móu， zhōng yú shǐ gòu jiàn qǔ dé liǎo wú wáng fūchāi duì tā de xìn rèn。 fànlǐ duì fūchāi shuō， dāng chū gòu jiàn zhǐ shì xīn fú qì shèng， suǒ yǐ cái dǎn gǎn jìn gōng fū jiāo， dàn rú jīn tā duì wú wáng de móu lüè xīn fú kǒu fú， yuàn yì huí guó duì wú wáng měi nián nà gòng chēng chén。 xiàn zài yuè guó wú rén zhì lǐ， yī piàn hùn luàn， lián nián jī huāng， dǎo bù rú fàng gòu jiàn huí guó， měi nián kě yǐ jìn gòng gèng duō de cái wù。 zài fànlǐ de nǔ lì zhī xià， gòu jiàn zài zuò liǎo 3 nián rén zhì hòu fǎn huí yuè guó。 guī guó hòu， fànlǐ xiàng gòu jiàn tí chū liǎo yī zhěng tào xiū yǎng shēng xī de zhèng zhì zhù zhāng， tā shuō：“ guǎng tiān xià， zūn wàn chéng zhī zhù； shǐ bǎi xìng 'ān qí jū， lè qí yè zhě， wéi bīng。 bīng zhī yào zài yú rén， rén zhī yào zài yú gǔ。 gǔ duō， zé bīng qiáng。 wáng 'ér bèi cǐ 'èr zhě， rán hòu kě yǐ tú zhī yě。” zhè yī zhù zhāng dé dào liǎo gòu jiàn de zàn tóng。 zài fànlǐ yǔ wén zhǒng de dǐng lì fǔ zuǒ xià， gòu jiàn dà shè tiān xià， jiǎn shōu shuì fù， shǐ rén mín dé yǐ hái tián qín gēng， chōng shí liǎo guó kù hé liáng cāng。 suí zhe shēng huó de rì yì yīn shí， yuè guó rén dīng rì qū xīng wàng， jiē jù“ dài jiá zhī yǒng”， guó lì xùn sù huī fù hé fā zhǎn， yī yuè chéng wéi dōng fāng qiáng guó。 zài gōng yuán qián 473 nián， gòu jiàn zhōng yú miè diào liǎo sù dí wú guó， bào liǎo kuàijī zhī chǐ。 jiē zhe， fànlǐ yòu xié tóng gòu jiàn běi dù huái hé， zài xú zhōu dà huì qí、 jìn děng zhū wén zhǒng hóu， shǐ zhōu yuán wáng bù dé bù fēng gòu jiàn wéi bó， hào lìng zhōng yuán， bèi zhū hóu chēng wéi“ bà wáng”。 zài fànlǐ de fǔ zuǒ xià， gòu jiàn chéng wéi chūn qiū shí qī de zuì hòu yī wèi bà zhù。 cǐ shí， gòu jiàn yù fēng fànlǐ wéi shàngjiàng jūn， bǎ yuè guó fēn yī bù fēn gěi tā zuò wéi chóu xiè， dàn fànlǐ shēn zhī“ jiǎo tù sǐ， zǒu gǒu pēng； fēi niǎo jìn， liáng gōng cáng” de dào lǐ， méi yòu jiē shòu yuè wáng de fēng shǎng， bìng zhí yì qì guān cóng shāng。 jù shuō， fànlǐ cóng shāng zhī hòu， céng jīng gēnghuàn guò sān gè dì fāng， dàn shì tā wú lùn cóng shì shénme hángyè， dōushì tiān xià míng liú， míng chuí hòu shì。 tè bié shì zài táo yì（ jīn shān dōng dìng táo） de shí hòu， qí zī chǎn yóu“ shí wàn” dào“ qiān jīn”， zài zhì“ jù wàn”， chéng wéi dāng shí pái míng dì yī de fù jiǎ。 yóu yú dāng shí fànlǐ zì chēng wéi“ zhū gōng”， yīn cǐ zài mín jiān yě jiù yòu liǎo“ táo zhū gōng” zhī chēng。