yòu chēng qián hàn shū， wǒ guó dì yī bù jìzhuàn tǐ duàn dài shǐ， dōng hàn bān gù zhuàn， zhù yào jì shù hàn gāo zǔ yuán nián（ qián 206 nián） zhì wáng mǎng dì huáng sì nián（ 23 nián） gòng 'èr bǎi sān shí nián de shǐ shì， shì jì《 shǐ jì》 zhī hòu wǒ guó gǔ dài yòu yī bù zhòng yào shǐ shū。
　　
　　《 hàn shū》 de biān zhù zhě bān gù（ 32 héng 92 nián）， zì mèng jiān， fú fēng 'ān líng（ jīn shǎn xī xián yáng dōng běi） rén； “ zì yòu cōng mǐn ”，“ jiǔ suì néng zhǔwén， sòng shī fù”； chéng nián hòu bó lǎn qún shū，“ jiǔ liú bǎi jiā zhī yán， wú bù qióng jiū”。 yóu yú《 shǐ jì》 zhǐ xiě dào hàn wǔ dì de tài chū nián jiān， yīn cǐ， dāng shí yòu bù shǎo rén wéi tā biān xiě xù piān。 jù《 shǐ tōng · zhèng yì》 jìzǎi， xiě guò《 shǐ jì》 xù piān de rén jiù yòu liú xiàng、 liú xīn、 féng shāng、 yáng xióng děng shí duō rén， shū míng réng chēng《 shǐ jì》。 bān gù de fù qīn bān biāo（ 3 héng 54） duì zhè xiē xù piān gǎn dào hěn bù mǎn yì， suì“ cǎi qí jiù shì， bàng guàn yì wén” wéi《 shǐ jì》“ zuò《 hòuzhuàn》 liù shí wǔ piān”。 bān biāo sǐ hòu， nián jǐn 'èr shí jǐ suì de bān gù， dòng shǒu zhěng lǐ fù qīn de yí gǎo， jué xīn jì chéng fù yè， wán chéng zhè bù jiē xù《 shǐ jì》 de jù zuò héng héng《 shǐ jì hòuzhuàn》。 jiù zài bān gù zhuóshǒu biān zhuàn《 hàn shū》 bù jiǔ， yǒng píng wǔ nián（ gōng yuán 62 nián） yòu rén xiàng cháo tíng shàng shū， gào fā bān gù“ sī gǎi zuò guó shǐ”。 huáng dì xià zhào shōu bǔ， bān gù bèi guān jìn liǎo jīng zhào jiān yù， jiā zhōng de shū jí yě bèi chá chāo。 qí dì bān chāo dān xīn tā shòu wěi qū 'ér nán yǐ zì míng， biàn shàng shū， zài hàn míng dì miàn qián shēn shuō bān gù zhù shù zhī yì， dì fāng guān yě jiāng qí shū gǎo sòng dào cháo tíng。 hàn míng dì liǎo jiě qíng kuàng hòu， hěn xīn shǎng bān gù de cái xué， zhào tā dào jiàoshū bù， rèn mìng tā wéi lán tái lìng shǐ。 lán tái shì hàn cháo shōu cáng tú shū zhī chù。 lán tái de lìng shǐ gòng yòu liù míng， zhì liù bǎi shí， zhǎng guǎn hé xiào dìng tú shū shì qí zhí zé。
　　《 hàn shū》 chū bǎn yǐ hòu， huò dé liǎo jí gāo de píng jià， xué zhě zhēng xiāng chuán sòng，《 hàn shū》 zhōng zuì jí shǒu de shì dì qī biǎo《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， dì liù zhì《 tiān wén zhì》， zhè liǎng bù fēn dōushì bān zhāo zài tā xiōng cháng bān gù sǐ hòu dú lì wán chéng de， dàn bān zhāo dū qiān xùn dì réng rán guān shàng tā gē gē bān gù de míng zì。 bān zhāo de xué wèn shí fēn jīng shēn， dāng shí de dà xué zhě mǎ róng， wèile qǐng qiú bān zhāo de zhǐ dǎo， hái guì zài dōng guān cáng shū gé wài， líng tīng bān zhāo de jiǎng jiě ní！ bān zhāo nián yú gǔ xī 'ér shì， huáng tài hòu wéi tā sù fú jǔ 'āi。
　　《 hàn shū》 bāo kuò dì jì shí 'èr piān， biǎo bā piān， zhì shí piān， lièzhuàn qī shí piān， gòng yī bǎi piān， hòu rén huàfēn wéi yī bǎi 'èr shí juàn。 tā de jì shì shǐ yú hàn gāo dì liú bāng yuán nián（ qián 206 nián）， zhōng yú wáng mǎng dì huáng sì nián（ 23 nián）。
　　《 hàn shū》 zài xī qǔ《 shǐ jì》 chéng guǒ de jī chǔ shàng， jiū piān bǔ quē。 rú bǔ lì《 huì dì jì》， bǔ xù liǎo dāng shí yòu yǐng xiǎng de zhì dù hé fǎ lìng。 yòu zēng wáng líng、 wú ruì、 kuǎi tōng、 wǔ bèi、 jiǎ shān zhū chuán， hái jiāng zhāng qiān shì jì cóng《 wèi jiāng jūn piàoqí lièzhuàn》 zhōng chōu chū， jiā yǐ kuò chōng， shè lì zhuān chuán。 cǐ wài， yú jiǎ yì、 cháo cuò、 hán 'ān guó děng chuán zhōng， zēng bǔ liǎo bù shǎo zhào lìng zòu shū。 qí zhōng， rú jiǎ yì de《 zhì 'ān cè》， cháo cuò de《 yán bīng shì shū》 hé《 mù mín xǐ sài shū》 yóu wéi zhù míng。 bǐ jiào wán zhěng dì yǐn yòng zhào shū、 zòu yì， chéng wéi《 hàn shū》 de zhòng yào tè diǎn。 cǐ wài， biān jiāng zhū shǎo shù mín zú chuán de nèi róng yě xiāng dāng fēng fù。
　　《 hàn shū》 de tǐ lì yǔ《 shǐ jì》 xiāng bǐ， yǐ jīng fā shēng liǎo biàn huà。《 shǐ jì》 shì yī bù tōng shǐ，《 hàn shū》 zé shì yī bù duàn dài shǐ。《 hàn shū》 bǎ《 shǐ jì》 de“ běn jì” shěng chēng“ jì”，“ lièzhuàn” shěng chēng“ chuán”，“ shū” gǎi yuē“ zhì”， qǔ xiāo liǎo“ shì jiā”， hàn dài xūn chén shì jiā yī lǜ biān rù chuán。 zhè xiē biàn huà， bèi hòu lái de yī xiē shǐ shū yán xí xià lái。
　　《 hàn shū》 jìzǎi de shí dài yǔ《 shǐ jì》 yòu jiāo chā， hàn wǔ dì zhōng qī yǐ qián de xī hàn lì shǐ， liǎng shū dōuyòu jì shù。 zhè yī bù fēn，《 hàn shū》 cháng cháng yí yòng《 shǐ jì》。 dàn yóu yú zuò zhě sī xiǎng jìng jiè de chā yì hé cái liào qǔshě biāo zhǔn bù jìn xiāng tóng， yí yòng shí yě yòu zēng shān gǎi dòng。
　　《 hàn shū》 xīn zēng jiā liǎo《 xíng fǎ zhì》、《 wǔháng zhì》、《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》。《 xíng fǎ zhì》 dì yī cì xì tǒng dì xù shù liǎo fǎ lǜ zhì dù de yán gé hé yī xiē jù tǐ de lǜ lìng guī dìng。《 dì lǐ zhì》 jì lù liǎo dāng shí de jùn guó xíng zhèng qū huá、 lì shǐ yán gé hé hù kǒu shù zì， yòu guān gè dì wù chǎn、 jīng jì fā zhǎn zhuàng kuàng、 mín qíng fēng sú de jìzǎi gèng jiā yǐn rén zhù mù。《 yì wén zhì》 kǎo zhèng liǎo gè zhǒng xué shù bié pài de yuán liú， jì lù liǎo cún shì de shū jí， tā shì wǒ guó xiàn cún zuì zǎo de tú shū mù lù。《 shí huò zhì》 shì yóu《 píng zhǔn shū》 yǎn biàn lái de， dàn nèi róng gèng jiā fēng fù liǎo。 tā yòu shàng xià liǎng juàn， shàng juàn tán“ shí”， jí nóng yè jīng jì zhuàng kuàng； xià juàn lùn“ huò”， jí shāng yè hé huò bì de qíng kuàng， shì dāng shí de jīng jì zhuān piān。
　　《 hàn shū》 bā biǎo zhōng yòu yī piān《 gǔ jīn rén biǎo》， cóng tài hào dì jì dào wú guǎng， yòu“ gǔ” ér wú“ jīn”， yīn cǐ yǐn qǐ liǎo hòu rén de jī zé。 hòu rén fēi cháng tuī chóng《 hàn shū》 de《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， zhè piān biǎo shǒu xiān jiǎng shù liǎo qín hàn fēng guān shè zhí de qíng kuàng， gè zhǒng guān zhí de quán xiàn hé fèng lù de shù liàng， rán hòu yòng fēn wéi shí sì jí、 sān shí sì guān gé de jiǎn biǎo， jì lù hàn dài gōng qīng dà chén de shēng jiàng qiān miǎn。 tā piān fú bù duō， què bǎ dāng shí de guān liáo zhì dù hé guān liáo de biàn qiān qīng qīng chǔ chǔ dì zhǎn xiàn zài wǒ men miàn qián。
　　 zhè bù shū zhōng suǒ yòng cái liào， dì yī shì gēn jù tā fù qīn suǒ xiě， yòu gēn jù qí tā rén rú liú xiàng、 liú xīn、 yáng xióng、 féng shāng、 shǐ cén zhū rén。 zài《 hàn shū · yì wén zhì》 lǐ yòu yī shū chēng《 zhù jì》 yī bǎi jiǔ shí juàn， cǐ shì hàn tíng shǐ guān suǒ zhuàn， huò xǔ yì wéi bān gù zhuàn《 hàn shū》 shí suǒ cǎi yòng。 ér zài gé hóng《 bào pǔ zǐ》 lǐ yòu yī duàn huà shuō：“ jiā yòu liú zǐ jùn hàn shū bǎi yú juàn。 yù zhuàn hàn shū， biān lù hàn shì mò dé chéng 'ér wáng， gù shū wú zōng běn， dàn zá lù 'ér yǐ。 shì yǐ kǎo xiào bān gù suǒ zuò， dài shì quán qǔ liú shū， qí suǒ bù qǔ zhě 'èr wàn yú yán 'ér yǐ。” cǐ wèi shū wú zōng běn， dàn zá lù 'ér yǐ zhě， yì kě shuō zhǐ shì yī xiē zhá jì。 gù wèi tā“ biān lù hàn shì”， dài shì yī tiáo yī tiáo yī duàn yī duàn dì biān lù。 ér yǐ cǐ yī bǎi duō juàn de biān lù běn lái xiào bān gù de《 hàn shū》， jǐ shì quán bù cǎi qǔ liǎo liú zǐ jùn de biān lù， méi yòu yòng de zhǐ yòu liǎng wàn duō zì。 gé hóng zhè duàn huà， bù xiàng shì suí biàn zào shuō， kě shì dāng hǎohǎo shěn dú。 dì yī， liú xīn shū zhǐ shì gè zá lù， fēi yòu chéng shū。 dì 'èr， shuō“ bān gù suǒ zuò dài shì quán qǔ liú shū”， cǐ yǔ kě fēn liǎng gè jiǎng fǎ。 yī shì bān gù《 hàn shū》 wán quán chāo liǎo liú xīn； yī shì liú xīn《 hàn shū zá lù》， wéi bān gù wán quán chāo liǎo。 cǐ liǎng jiǎng fǎ dà bù tóng， wǒ men jué bù néng shuō bān gù《 hàn shū》“ quán qǔ liú shū”， míng míng tā fù qīn jiù xiě liǎo jǐ shí piān chuán。 dàn liú xīn de biān lù， bān gù què quán chāo liǎo， bù chāo de zhǐ yòu 'èr wàn duō zì。 liú xīn nǎi xī hàn mò nián yī wèi dà xué zhě， tā biān lù liǎo yī bǎi duō juàn cái liào， quán wéi bān gù suǒ qǔ， nà yì bì shì hěn zhòng yào de。 zhì yú《 hàn zhù jì》 yī bǎi duō juàn zhōng jiān cái liào rú hé， wǒ men wú fǎ zhī dào。 ruò shuō rú kǒng zǐ yǐ qián de“ wèi xiū chūn qiū”， nà kǒng wèi bì rán。 ér liú xīn zài xī hàn xué shù shàng de dì wèi， zé huò xǔ hái yìng zài yáng xióng zhī shàng， jué bù shū guò bān biāo。 bān gù huā liǎo jǐ shí nián gōng fū， píng jiè tā fù qīn jí liú yáng biān lù xià de xǔ duō hǎo cái liào zài nà lǐ， cháng shǐ zhū wèi jīn tiān yào xiě yī bù mín guó shǐ， ér cóng qián yòu rén xiān yòu yī bù bǐ jì yù bèi xiě mín guó shǐ de liú gěi nǐ， nà zì rán yòng chù jiù dà liǎo！ liú xīn suǒ lù xià de cái liào zǒng shì hěn yòu yòng。 shì jǔ yī lì，《 hàn shū》 lǐ tè bié xiáng jí gǔ yǒng。 cǐ rén duì liú yù fā shēng zhe dà yǐng xiǎng， zài《 liú xiàng、 xīn fù zǐ nián pǔ》 lǐ， shuō gǔ yǒng shì dāng shí dà rú， hàn dài hòu bàn qī de zhèng zhì sī xiǎng， cǐ rén yǐng xiǎng fēi cháng dà。 liú xīn zhù yǎng dài hàn， zì yòu yī tào zhèng zhì sī xiǎng zuò dǐ， fēi rú hòu lái wèi jìn cuàn wèi zhī bǐ。 jīn《 hàn shū》 lǐ gǔ yǒng cái liào tè bié duō， huò xǔ zhèng shì liú xīn suǒ biān lù yě bù kě zhī。
　　 wǒ men pī píng《 hàn shū》 nèi róng， tóng shí jiù gāi pī píng dào bān gù zhè gè rén。 shū de bèi hòu bì gāi yòu rén， dú qí shū bù wèn qí shū zuò zhě zhī wéi rén， jué fēi shàn dú shū zhě。 zhū wèi bù yào rèn wéi shū xiě chū biàn shì。 rú tā xiě liǎo yī bù lì shǐ shū， tā biàn shì gè shǐ xué jiā， cǐ gù bù cuò。 dàn wǒ men yě dé fǎn guò lái kàn， yīn tā shì gè shǐ xué jiā， cái néng xiě chū yī bù lì shǐ。 ér qiě wǒ men yě bù yào rèn wéi měi yī zuò zhě zhī néng shì， jìn zhǐ zài tā xiě de shū shàng。 kǒng zǐ zhī wéi rén， bù néng shuō zhuān zài xiě《 chūn qiū》。 zhōu gōng zhī wéi rén， yě bù néng shuō zhuān zài《 xī zhōu shū》 lǐ jǐ piān yǔ tā yòu guān de wén zhāng shàng。 sī mǎ qiān xiě xià liǎo yī bù《 shǐ jì》， dàn jìn guǎn yòu xǔ duō qí tā fāng miàn de， zài《 shǐ jì》 lǐ bù néng xiě jìn qù。 wǒ men yào gēn jù《 shǐ jì》 lái liǎo jiě sī mǎ qiān yī gè huó de rén， ruò wǒ men zhǐ dú《 shǐ jì》， ér bù wèn sī mǎ qiān qí rén， jí shì hū lüè liǎo《 shǐ jì》 jīng shén zhī mǒu yī fāng miàn， huò xǔ shì hěn zhòng yào de yī fāng miàn。 ruò wǒ men lái jiǎng rén de huà， zé bān gù yuǎn bù rú sī mǎ qiān duō liǎo。 zài hòu dài zhōng guó， táng yǐ qián duō kàn zhòng《 hàn shū》， sòng yǐ hòu shǐ zhī kàn zhòng《 shǐ jì》。 zhèng qiáo《 tōng zhì》 lǐ shuō：“ bān gù fú huá zhī shì， quán wú xué shù， zhuān shì piāo qiè。” zài《 wén xuǎn》 lǐ bān gù yòu《 liǎng dū fù》、《 yōu tōng fù》 děng， gù 'ér shuō tā shì“ fú huá zhī shì”。 dàn ruò shuō tā“ quán wú xué shù， zhuān shì piāo qiè”， nà huà huò xǔ jiǎng dé guòfèn xiē。 xiě shǐ dāng rán yào chāo shū， tài shǐ gōng《 shǐ jì》 yě hé cháng bù shì cóng jiù shǐ liào zhōng chāo lái。《 hàn shū》 zuì hòu yī piān《 xù chuán》， zhèng shì xué《 shǐ jì》 lǐ de《 tài shǐ gōng zì xù》。 dàn《 tài shǐ gōng zì xù》 bǎ tā xiě shū guī zhī qí fù zhī yí mìng， jí zài《 bào rèn shǎo qīng shū》 zhōng yì rán。 ér bān gù de《 xù chuán》 què bìng méi yòu jiǎng dào tā fù qīn， shuō tā zì jǐ de《 hàn shū》 zhǐ shì chéng xù fù yè。 yòu rén wéi bān gù biàn hù， zài《 hàn shū》 lǐ yě céng chēng dào tā fù qīn， ér chēng“ sī tú chuán bān biāo”。 kàn zhè wǔ zì， biàn jiàn yǔ sī mǎ qiān bù tóng。 sī mǎ qiān chēng tā fù qīn wéi tài shǐ“ gōng”， bù zhí chēng tài shǐ lìng， yòu gèng bù zhù xìng míng， nà jiàn shì sī mǎ qiān zhī zūn qīn。 ér bān gù chēng tā fù qīn biàn zhí hū“ sī tú chuán bān biāo”， zhè kě shuō shì bān gù de kè guān shǐ bǐ má？ bān gù xiě《 hàn shū》， huò shuō kāi shǐ gù shì jì xù zhe tā fù qīn de xiě xià， hòu lái zé shì fèng liǎo cháo tíng zhào zhǐ 'ér xiě， yīn cǐ tā bù néng shuō wǒ zhè shū shì jì xù fù qīn de， zhè yě shì qiáng wéi biàn hù。 wú lùn zěn me jiǎng， zǒng jué dé bān mǎ liǎng rén yòu bù tóng。 bān gù míng míng shì jì chéng fù yè， ér bǎ fù yè mǒ qù liǎo， zài tā《 xù chuán》 lǐ méi yòu dà shū tè shū dì bǎ tā fù qīn xiě chū lái， dān ná zhè yī diǎn lùn， zhèng qiáo chēng zhī wéi“ fú huá zhī shì”， shí bùwèi guò。
　　 dāng shí yòu rén shuō bān gù xiě《 hàn shū》 yòu“ shòu jīn zhī bàng”。 bié rén huì lù tā， xī wàng xiě yī piān hǎo chuán， huò zhě bǎ huài shì qíng shǎo xiě jǐ jù， zhè huà jiàn yú liú zhī jǐ《 shǐ tōng》。 dāng rán shì xiāng chuán xià lái yòu cǐ huà， suǒ yǐ liú zhī jǐ《 shǐ tōng》 yě jiǎng dào liǎo。 zài xiān yòu liú xié de《 wén xīn diāo lóng》， zài《 shǐ chuán piān》 lǐ yǐ wéi bān gù biàn wū， shuō“ zhēng huì yù bǐ zhī qiān” shì méi yòu de。 suǒ yǐ wǒ men bù néng gēn jù zhè xiē lái pī píng《 hàn shū》。 kě shì zhèng qiáo《 tōng zhì》 yòu shuō， dōng hàn sù zōng céng duì dòu xiàn shuō： zhòng shì bān gù 'ér hū lüè liǎo cuī yīn， nà shì bù shí rén， děng yú yè gōng zhī hǎo lóng。 píng xīn 'ér lùn， bān gù zài rén pǐn shàng xué shù shàng huò xǔ bù rú cuī yīn， shì kě néng de。 rán 'ér《 hàn shū》 yī chū，“ dāng shì shèn zhòng qí shū， xué zhě mò bù fěng sòng”。 zài wáng chōng de《 lùn héng》 lǐ yě jiù lǚ cì tí dào bān gù《 hàn shū》， kě shì hòu lái yòu yòu rén shuō wáng chōng kàn jiàn liǎo bān gù， nà shí bān gù hái shì yī xiǎo hái zǐ， wáng chōng mō zhe tā tóu shuō： zhè gè xiǎo hái jiāng lái yào zuò dà shì！ zhè jiù bù kě kào， bù guò wáng chōng céng chēng zàn guò《 hàn shū》 zé shì shì shí。 zhǐ jǔ yī rén， hòu lái xiě《 hòu hàn shū》 de fàn yè， zài tā de《 hòu hàn shū》 lǐ biàn yòu bān biāo bān gù de chuán， tā céng pī píng sī mǎ qiān bān gù shuō：“ qiān wén zhí 'ér shì hé， gù wén shàn 'ér shì xiáng”。 zhè shí zì， shí fēn yòu dào lǐ。 sī mǎ qiān de wén zhāng“ zhí”， ér shì zé“ hé”， shì jīng dé qǐ kǎo jù hé pī píng de。 dāng rán《 shǐ jì》 lǐ yě yòu shì qíng jiǎng cuò de， bù xiǎo dé duō shǎo， dà tǐ yán zhī， wén zhí shì hé， zòng yòu hū lüè， yě kě yuán liàng。“ shàn” jiù bù rú“ zhí”，“ xiáng” yì bù rú“ hé”。 ruò shǐ wén shàn 'ér bù zhēn， shì xiáng 'ér bù hé， nà jiù yàobùde。 fàn yè jiē zhe yòu shuō：“ gù zhī xù shì， bù jī guǐ、 bù yì kàng、 shàn 'ér bù huì， xiáng 'ér yòu tǐ， shǐ dú zhī zhě mén mén 'ér bù yàn。 ’ cǐ shuō《 hàn shū》 xù shì bù guò jī yě bù guǐ yì， bù bǎ yī rén yī shì guòfèn yā dī， huò guòfèn tái gāo。“ shàn 'ér bù huì”， shì shuō zhěng qí gān jìng bù zàng luàn。“ xiáng 'ér yòu tǐ” shì shuō měi shì běn mò shǐ zhōng， biǎo lǐ jīng cū dōuyòu tǐ。 gù néng“ shǐ dú zhī zhě mén mén bù yàn”，《 hàn shū》 néng chéng dà míng， què yòu dào lǐ。 fàn wèi zōng cǐ yī pī píng què hěn hǎo。 dàn fàn shì yòu shuō：“ qí lùn yì cháng pái sǐ jié， fǒu zhèng zhí， bù xù shā shēn chéng rén zhī wéi měi， qīng rén yì， jiàn shǒu jié。” cǐ shù jù què pī píng dé shèn wéi yán zhòng。 zhè xiē bìng tòng， dāng zhī bìng bù zài xíng wén yǔ xù shì zhī jì qiǎo shàng， ér zài zuò zhě zì jǐ de jiàn shí yǔ rén gé xiū yǎng shàng。 zhū wèi rú dú tài shǐ gōng shū， jí rú《 wèi gōng zǐ lièzhuàn》、《 píng yuán jūn lièzhuàn》、《 cì kè lièzhuàn》 zhī lèi， cǐ děng wén zì， jiē fēi《 zhàn guó cè》 shū zhōng suǒ yòu， nǎi dà shǐ gōng tè zì xiě zhī， ér shǐ rén dú liǎo wú bù xīng huì lín lí， huān xīn gǔ wǔ， xiǎng jiàn qí rén。《 hàn shū》 zhōng cǐ děng wén zì jué zhǎo bù dào。 zhū wèi qiě bǎ《 hàn shū》 cóng tóu dào wěi fān yī biàn， hé chù jiàn tā pái sǐ jié？ hé chù jiàn tā fǒu zhèng zhí？ lì rú《 gōng shèng chuán》， tā shì hàn mò yī sǐ jié zhī shì， ér bān gù shuō tā“ jìng yāo tiān nián”， zhè qǐ bù shì shuō zhào lǐ hái gāi huó， ér sǐ jié zhuǎn yí jī liǎo má？ yòu rú wáng líng、 jí 'àn， cǐ liǎng rén， tài shǐ gōng《 shǐ jì》 lǐ dū yòu，《 hàn shū》 chēng tā men wéi“ gàng”。 yòu rú《 wáng zhāng chuán》， nà yě shì néng shā shēn chéng rén de， ér bān gù pī píng tā shuō：“ bù lùn qīng zhòng， yǐ xiàn xíng lù”。 yòu rú《 hé wǔ chuán》， bān gù shuō：“ yǐ shì zé fèi dào， wéi sú zé wēi dài。” jì pà wēi dài， zì rán yě zhǐ yòu yǐ shì。 yòu rú《 dí yì chuán》， bān gù pī píng tā“ yì bù liàng lì， yǐ fù qí zōng”。 jí guān shàng jǔ zhū lì， kě jiàn bān shì《 hàn shū》 bù shì wú shì fēi， ér shì bǎ shì fēi diān dǎo liǎo。 fàn wèi zōng shuō tā“ qīng rén yì， jiàn shǒu jié”， yī diǎn yě bù yuān wǎng。 ér tā hái yào shuō sī mǎ qiān“ bó wù qià wén”， ér“ bù néng yǐ zhì miǎn jí xíng”。 dàn bān shì zì jǐ yě qǐ bù sǐ zài láo yù lǐ。 sī mǎ qiān nǎi shì wéi lǐ líng biàn hù， ér bān gù zé tóu zài dòu xiàn mén xià。 liǎng liǎng xiāng bǐ， dà bù xiāng tóng。 dàn tā zǒng bù shī wèiyòu cái、 néng wén， yě huā liǎo yī bèi zǐ gōng fū，《 hàn shū》 yě shì xiě dé hǎo。 zài wèi jìn nán běi cháo táng chū， qún rèn《 hàn shū》 shì bù hǎo shū， zhèng wéi nà shí réndōu jiǎng jiū zuò wén zhāng。 hòu lái hán liǔ gǔ wén xīng qǐ， wén xué yǎn guāng bù tóng， duì《 shǐ》《 hàn》 gāo xià kàn fǎ yì bù tóng。 shàng yǐn fàn wèi zōng lùn《 hàn shū》， běn yì chéng zhī huá jiào， ér fù xuán yì biǎn bān gù， wèi qí“ lùn guó tǐ， zé shì zhù quē 'ér zhé zhōng chén。 xù shì jiào， zé guì qǔ róng 'ér jiàn zhí jié， shù shí wù， zé jǐn cí zhāng 'ér lüè shì shí”， kě jiàn dāng shí shǐ jiā gōng lùn。 fàn wèi zōng yě shì bù huò lìng zhōng， sǐ zài jiān yù lǐ， dàn fàn wèi zōng《 hòu hàn shū》， zài jiǎng rén yì shǒu jié děng shì shàng， bù zhī bǐ《 hàn shū》 hǎo liǎo duō shǎo。 yòu zài《 hòu hàn shū》 bān gù de zàn lǐ shuō：“ biāo shí wáng mìng， gù mí qí fēn”。 bān biāo céng xiě liǎo yī piān《 wáng mìng lùn》， bùwèi kuí 'áo suǒ qū， kě shuō yòu jiàn shí， yòu cāo shǒu。 bù rú qí zǐ gù， shēng zhí hàn cháo zhōng xīng tiān xià píng zhì zhī jì， duì zhǒng zhǒng shì sú fēn yún hái shì kàn bù qīng。 bǎ tā men fù zǐ xiāng bǐ， yě fù qiàrúqífèn。 zǒng zhī， yī wèi shǐ xué zuò zhě yìng yòu qí zì jǐ zhī xīn xiōng yǔ rén gé。 duì qí suǒ xiě， yòu jiào gāo jìng jiè， jiào gāo qíng gǎn de， ér shì wéi bǐ zì jǐ xīn xiōng suǒ bù néng tǐ huì， bù néng lǐng lüè， zé zài qí bǐ xià， zì bù néng bǎ cǐ děng shì zhī shēn chù gāo chù qū qū dá chū， xì xì chuán xià。 dàn rú zhū wèi cǐ kè xué lì shǐ， bù xì dú yī bù shū， zhǐ yī tiáo tiáo dì jiǎn cái liào， zé cóng qián shǐ jiā hǎo chù huài chù dū hū lüè liǎo， dū quán bù zhī dào。
　　 jīn zài shuō bān gù《 hàn shū》， lüè lùn kǎo shǐ fāng miàn， yòu tā fù qīn liù shí jǐ piān de chuán， yòu liú yù zhī suǒ biān lù， xuǎn cái dà gài shì bùchà。 lùn“ xiě shǐ”， bān shì wén bǐ yě bùchà。 bān shì suǒ quē nǎi zài bù néng“ lùn shǐ”。 dāng zhī zài kǎo shǐ xiě shǐ zhōng， wú bù gāi yòu lùn shǐ jīng shén zhī shèn rù。 rú tài shǐ gōng xiě《 kǒng zǐ shì jiā》， zhù yào bìng bù zài kǎo yǔ xiě， ér zài qí bèi hòu zhī lùn。 wǒ men dú tài shǐ gōng shū， cháng huì“ yòu yì hū qí rén”， yòu yì hū tā zhī suǒ xiě， rú xìn líng jūn、 píng yuán jūn、 niè zhèng、 jīng kē， wǎng wǎng shǐ rén zài bǎi dài zhī xià xiǎng jiàn qí rén。 cǐ yīn tài shǐ gōng néng xīn shǎng zhè xǔ duō rén， xiě lái yī ruò píng píng fán fán， ér dū néng yuè rán zhǐ shàng。 yī bù《 shǐ jì》， suǒ yǐ dū jiàn qí wèishì huó de， nǎi yīn shū bèi hòu yòu yī huó de sī mǎ qiān cún zài。 suǒ yǐ sī mǎ qiān《 shǐ jì》， bù jǐn shì yī bù shǐ xué shū。 wén xué shū， ér hái yòu qí jiào yù yì yì zhī cún zài。 jí rú《 wèi qí wǔ 'ān hóu chuán》， zhè shì zài tài shǐ gōng dāng shí wǔ dì zhāoshàng liǎng wèi dà chén， tóng shí yě shì zhèng dí， yī shēng yī chén， yī dé yì， yī shī shì， shì yì píng fán， ér tài shǐ gōng wén zhāng shí zài xiě dé hǎo， xiǎn yīn tài shǐ gōng zì yòu yī fān zhēn qíng shèn rén qí jiān。 yòu rú tā duì lǐ líng， yīn 'ér jí yú líng zhī zǔ fù lǐ guǎng， shǐ gōng fù yǐ jí dà tóng qíng， ér duì tóng shí wèi qīng zhī wéi dàjiàng jūn zhě， fǎn 'ér duì zhī mò rán。 jīn shì wèn tài shǐ gōng zài cǐ děng chù， cǐ yī zhǒng qíng gǎn shì fǒu yàobùde？ tā bù jǐn zuò《 kǒng zǐ shì jiā》、《 zhòng ní dì zǐ lièzhuàn》、《 mèng zǐ xún qīng lièzhuàn》 děng， zài xué shù shàng de gāo xià shì fēi jiǎng dé jí qīng chǔ jí zhèng què， jí duì yī pǔ tōng rén wù pǔ tōng shì jiàn， rú wèi qí、 wǔ 'ān liǎng rén zhī xiāngyà， zài dāng shí zhèng zhì shàng yě céng fā shēng liǎo dà bō lán， qí shí cóng gǔ jīn lì shǐ dà tǐ yán， yě kě shuō méi yòu shénme dà guān xì， rán 'ér tài shǐ gōng zhè yī piān《 wèi qí wǔ 'ān lièzhuàn》， huì shēng huì xíng， xiěde zhēn hǎo。 zhì yú bān gù de《 hàn shū》， wǎng wǎng yòu qí shì wú qí rén。 rú shuō shā shēn chéng rén， qí rén zhī sǐ shì shì yòu de， ér qí rén zhī jīng shén zé méi yòu chuán xià。 wǒ men ruò yòng cǐ zhǒng biāo zhǔn lái dú cǐ xià de lì shǐ， zé zhēn shì chàdé yòu yuǎn， hái gèng bù rú bān gù。 bān gù《 hàn shū》 shàn 'ér néng xiáng， tā bǎ shì qíng xiáng xiáng xì xì dì dū bǎi zài nà lǐ， yòu bù luàn qī bā zāo， xù shì dé tǐ， fàn wèi zōng de pī píng zhèng shuō zhǔn liǎo tā de hǎo chù。 ér fàn wèi zōng《 hòu hàn shū》 cháng chù zì yě bù xū duō jiǎng。 wǒ men guǒ néng yòng zhè yàng bān de yǎn guāng lái dú shū， zì néng zēngzhǎng liǎo zì jǐ de jiàn shí， yì qiě hái tí gāo liǎo zì jǐ de rén pǐn。 bù shì dìng yào dú《 lùn yǔ》《 mèng zǐ》， cái zhī jiǎng dào lǐ。 dú lì shǐ zé zhǐ jiǎng shì qíng， qí shí zài shì qíng bèi hòu yě hái yòu yī gè dào lǐ。 guǒ zì jǐ wú běn lǐng pī píng， zhū wèi qiě mò jìn kàn zhòng jìn dài rén pī píng yě gāi zhī yòu gǔ rén zǎo yòu de pī píng。 jí rú cǐ lùn tài shǐ gōng《 shǐ jì》 hé bān gù《 hàn shū》 zhī gāo xià， fàn wèi zōng de pī píng qǐ bù gèng zhí dé wǒ men zhī xīn shǎng。
　　《 hàn shū》 zhè bù shǐ xué jù zhù， yòu jì xù xī hàn dì wáng shì jì de“ jì” shí 'èr piān； zhì gè lèi rén wù shēng píng jí shǎo shù mín zú、 wài guó qíng kuàng de“ chuán” qī shí piān； zhuān shù diǎn zhāng zhì dù、 tiān wén、 dì lǐ hé gè zhǒng shè huì xiàn xiàng de“ zhì” shí piān； shǐ“ biǎo” bā piān。 quán shū bā shí wàn zì。 shū zhōng de shǐ liào shí fēn fēng fù xiáng shí。 hàn wǔ dì yǐ qián bù fēn， jī běn shàng yǐ jù《 shǐ jì》 xiě chéng。 hàn wǔ dì yǐ hòu bù fēn， chú xī shōu liǎo bān biāo yí shū hé dāng shí shí jǐ jiā dú《 shǐ jì》 shū de zī liào wài， hái cǎi yòng liǎo dà liàng de zhào lìng、 zòu yì、 shī fù、 lèi sì qǐ jū zhù de《 hàn zhù jì》、 tiān wén lì fǎ shū， yǐ jí bān shì fù zǐ de“ ěr wén”。 bù shǎo yuán shǐ shǐ liào， tādōu shì quán wén lù rù shū zhōng。 rú《 jiǎ yì chuán》 lù rù liǎo《 zhì 'ān cè》 děng zòu yì。《 cháo cuò chuán》 lù rù liǎo《 jǔ xián liáng duì cè》、《 jiào tài zǐ shū》 děng zòu shū。 yǐ qián， yòu rén cóng wén xué jiǎo dù pī píng《 hàn shū》 shuō；“ mèng jiān suǒ zhuì shí yǐ chéng yī dài zhī shū zhě， bù guò lì cháo zhī zhào lìng， zhū míng chén zhī zòu shū 'ěr。” qí shí， cóng shǐ shū kàn， zhè zhèng shì tā de yōu diǎn。 xǔ duō yuán shǐ shǐ liào， jīn tiān yǐ jīng kàn bù dào， duō lài《 hàn shū》 shōu rù， wèiwǒ men bǎo cún xià lái。《 hàn shū》 de“ zhì” jí shì《 shǐ jì》 de“ shū”， dàn bǐ《 shǐ jì》 zēng jiā liǎo《 xíng fǎ zhì》、《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》 hé《 wǔháng zhì》 sì piān， suǒ bāo róng de lì shǐ xiàn xiàng gèng wéi bó dà fēng yú。 tè bié shì《 yì wén zhì》， jì shù liǎo dāng shí hé qián dài de shū jí yuán liú、 cún yì、 nèi róng， bìng zuò liǎo fēn lèi， shì wǒ guó liú cún zuì zǎo de yī bù mù lù xué shū。 yǐ hòu de“ zhèng shǐ” dà duō xiào fǎng tā， xiě rù zhè bù fènnèi róng。 zuò wéi shǐ shū， zài xù shì shàng，《 hàn shū》 de tè diǎn shì zhù zhòng shǐ shì de xì tǒng、 wán bèi， fán shì lì qiú yòu shǐ yòu zhōng， jì shù míng bái。 zhè wéi wǒ men liǎo jiě、 yán jiū xī hàn lì shǐ， tí gōng liǎo mò dà fāng biàn。 zhì jīn， fán yán jiū xī hàn lì shǐ de rén， wú bù yǐ《 hàn shū》 zuò wéi jī běn shǐ liào。
　　 jiù tǐ cái lùn。《 hàn shū》 yǔ《 shǐ jì》 tóng wéi jìzhuàn tǐ shǐ shū。 bù tóng de shì，《 shǐ jì》 qǐ yú chuán shuō“ sān huáng wǔ dì”， zhǐ yú hàn wǔ dì shí dài， shì yī bù tōng shǐ； ér《 hàn shū》 què shì zhuān yī jì shù xī hàn yī dài shǐ shì de duàn dài shǐ。 zhè zhǒng jìzhuàn tǐ de duàn dài shǐ tǐ cái， shì bān gù de chuàng zào。 cóng cǐ yǐ hòu， lì dài de“ zhèng shǐ” dū cǎi yòng liǎo zhè zhǒng tǐ cái。 zhè shì bān gù duì yú wǒ guó shǐ xué de zhòng dà gòng xiàn。《 shǐ tōng · liù jiā》 shuō：“ rú《 hàn shū》 zhě， jiū xī dū zhī shǒu mò， qióng liú shì zhī fèi xīng， bāo jǔ yī dài。 zhuàn chéng yī shū。 yán jiē jīng liàn， shì shèn gāi（ gāi） mì， gù xué zhě xún tǎo， yì wéi qí gōng。 zì gǔ qì jīn， wú gǎi sī dào。” liú zhī jǐ de zhè gè píng jià， jīn tiān kàn lái hái shì hěn gōng yǔn de， tā dào chū liǎo bān gù jí《 hàn shū》 zài wǒ guó shǐ xué shǐ shàng de zhòng yào dì wèi。
　　 wú yōng huì yán， zuò wéi yī bù fēng jiàn shǐ shū，《 hàn shū》 zài zhǐ dǎo sī xiǎng shàng yòu míng xiǎn de fēng jiàn xìng。 tā xuān yáng hàn jiā wáng zhāoshàng“ chéng yáo yùn”，“ yǐ jiàn dì yè”； hàn gāo zǔ liú bāng“ shí tiān shēng dé， cōng míng shén wǔ”。 zhè jiù wéi dāng shí yǐ jì chéng xī hàn zhèng zōng 'ér jiàn lì qǐ lái de dōng hàn fēng jiàn tǒng zhì， pī shàng yī céng shén mì wài yī。 zhì zào liǎo qí cún zài de shén xué hé fǎ yǐ jù。《 hàn shū》 rèn wéi， rén mín duì yú fēng jiàn tǒng zhì zhě， yīnggāi yòu“ shǒu zhí fèng shàng zhī yì”。 bì xū fú fú tiē tiē dì zuò dào“ xiǎo bù dé jiàn dà， jiàn bù dé yú guì”， wéi hù fēng jiàn shè huì de děng jí tǒng zhì zhì xù。 bù nán kàn chū， bān gù de shǐ xué sī xiǎng zhèng shì shí dài hé tā běn rén qíng kuàng de fǎn yìng。 dāng shí de dōng hàn wáng cháo。 zhuān zhì zhù yì fēng jiàn zhì dù yǐ jīng yòu liǎo jìn yī bù de fā zhǎn； bān gù shī chéng rú jiā zhèng zōng zhī xué， yòu yòu zhe fēng jiàn guān huàn de jiā shì。 zhè yī diǎn yǔ sī mǎ qiān zuò《 shǐ jì》 shí de qíng kuàng yǐ jīng dà bù xiāng tóng。 lì lái rén men xǐ huān duì bǐ bān mǎ， dàn shì bì xū shǒu xiān fēn xī qí shí dài de tóng yì hé gè rén jīng lì、 jiā shì zhī chā bié， rán hòu cái kě yǐ dé chū lì shǐ zhù yì de zhèng què rèn shí。 fǒu zé， huò bāo huò biǎn dū huì shī qù yīngyǒu de yǐ píng。《 hàn shū》 de fēng jiàn zhèng tǒng sī xiǎng， duì yú wǒ guó hòu shì de zhèng shǐ， yòu zhe bù kě gūliáng de yǐng xiǎng。
　　　《 hàn shū》 yán xí《 shǐ jì》 de tǐ lì， dàn zuò liǎo yī xiē gǎi dòng， yě yòu yī xiē chuàng xīn。 zài jì bù fēn，《 hàn shū》 bù chēng“ běn jì”， ér gǎi chēng wéi“ jì”（ rú《 gāo dì jì》）， zài《 shǐ jì》 de jī chǔ shàng，《 hàn shū》 zēng lì《 huì dì jì》， yǐ bǔ《 shǐ jì》 de quē lüè； zài《 wǔ dì jì》 zhī hòu， yòu xù xiě liǎo zhāo、 xuān、 yuán、 chéng、 āi、 píng děng 6 piān dì jì。《 hàn shū》 qǔ xiāo liǎo《 shǐ jì》 zhōng de《 xiàng yǔ běn jì》， jiāng xiàng yǔ de shì jì yí rù lièzhuàn， lì liǎo《 chén shèng xiàng jí chuán》。 ér wáng mǎng chēng dì shí yú nián，《 hàn shū》 bìng wèi lì jì， ér jiāng tā guī rù lièzhuàn， lì liǎo《 wáng mǎng chuán》。 zài biǎo de bù fēn，《 hàn shū》 lì liǎo 8 zhǒng biǎo， qí zhōng 6 zhǒng wáng hóu biǎo lǐ gēn jù《 shǐ jì》 yòu guān gè biǎo zhì chéng de， zhù yào jìzǎi hàn dài de rén wù shì jì。 zhǐ yòu《 gǔ jīn rén biǎo》 hé《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， shì《 hàn shū》 xīn zēng shè de liǎng zhǒng biǎo。《 gǔ jīn rén biǎo》 míng wéi“ gǔ jīn”， què zhǐ jìzǎi gǔ dài zhì chǔ hàn zhī jì de lì shǐ rén wù， gòng fēn wéi jiǔ děng， hòu rén yīn cǐ 'ér zhǐ zé tā bù hé duàn dài zhī tǐ。 bā biǎo zhī zhōng， zuì shòu hòu rén tuī chóng de shì《 bǎi guān gōng qīng biǎo》。 cǐ biǎo fēn wéi liǎng bù fēn， dì yī bù fēn yǐ wén zì jì shù qín hàn zhí guān shè zhì nián dài、 zhí quán fàn wéi、 fèng lù shù liàng hé guān zhí yǎn biàn děng nèi róng； dì 'èr bù fēn liè chū gè zhǒng zhí guān de biǎo gé， jì lù zhí guān de shēng jiàng qiān miǎn， jiào wán zhěng dì jiè shào hàn dài de guān zhì qíng kuàng。 zài zhì bù fēn，《 hàn shū》 gǎi《 shǐ jì》 de“ shū” wéi“ zhì”， ér yòu fēng fù hé fā zhǎn liǎo bā shū， xíng chéng wǒ guó shǐ xué shàng de shū zhì tǐ。
　　《 hàn shū》 de zhì， bāo kuò lǜ lì、 lǐyuè、 xíng fǎ、 shí huò、 jiāo sì、 tiān wén、 wǔháng、 dì lǐ、 gōu xù、 yì wén děng 10 zhǒng。 qí zhōng， gǎi biàn huò hé bìng bā shū míng chēng de yòu lǜ lì、 lǐyuè、 shí huò、 jiāo sì、 tiān wén、 gōu xù děng 6 zhǒng， dàn tā men de nèi róng huò zhě bù tóng， huò zhě yòu suǒ zēng sǔn。 rú《 shí huò zhì》 zài chéng xí《 píng zhǔn shū》 bù fēn cái liào de tóng shí， yòu zēng jiā xīn de nèi róng， fēn wéi shàng、 xià liǎng juàn。 shàng juàn jì“ shí”， xù shù nóng yè jīng jì qíng kuàng； xià juàn zài“ huò”， jiè shào gōng shāng jí huò bì qíng kuàng。《 jiāo sì zhì》、《 tiān wén zhì》 hé《 gōu xù zhì》， yě zài《 fēngshàn shū》、《 tiān guān shū》、《 hé qú shū》 de jī chǔ shàng， fēn bié zēng jiā yī xiē xīn de nèi róng。 chú cǐ zhī wài， xíng fǎ、 wǔháng、 dì lǐ、 yì wén děng sì zhì， dōushì《 hàn shū》 xīn chuàng lì de。 qí zhōng de《 yì wén zhì》 shì jìzǎi wǒ guó gǔ dài xué shù wén huà de gè zhǒng xué kē、 bù tóng xué pài de yuán liú hé dé shī， yě jì lù hàn dài guān fǔ cáng shū de qíng kuàng， shì wǒ guó xiàn cún de dì yī bù mù lù xué de zhù zuò。 zài chuán bù fēn，《 hàn shū》 jì chéng《 shǐ jì》 de chuán tǒng。 dàn tā bù shè“ shì jiā” yī mù， fán shǔ《 shǐ jì》 shì jiā lèi de hàn dài lì shǐ rén wù，《 hàn shū》 dū yí rù chuán bù fēn。 yuán shǔ《 shǐ jì》 de yī xiē fù chuán，《 hàn shū》 zé kuò chōng qí nèi róng， xiě chéng zhuān chuán huò hé chuán， rú zhāng qiān、 dǒng zhòng shū、 lǐ líng děng rén de zhuànjì。
　　《 hàn shū》 yīn xí《 shǐ jì》， yòu bù tóng yú《 shǐ jì》， qí tè diǎn yòu sān。
　　 qí yī，《 hàn shū》 jù yòu nóng hòu de fēng jiàn zhèng zōng sī xiǎng。 bān gù shí， fēng jiàn shén xué sī xiǎng yǐ fā zhǎn chéng wéi dāng shí de tǒng zhì sī xiǎng， ér bān shì fù zǐ yòu shì“ wéi shèng rén zhī dào rán hòu jìn xīn yān” de shǐ xué jiā， tā men zì rán yǐ wéi hù fēng jiàn shén xué sī xiǎng wéi jǐ rèn， jiāng“ shèng rén zhī dào” zuò wéi zì jǐ zhù zuò de zhǐ dǎo sī xiǎng。 zhè yàng， zuò zhě yī miàn chéng xí《 shǐ jì》 de nèi róng， yī miàn yòu zhǐ zé tā de“ shì fēi pō miù yú shèng rén”， yīn 'ér cuàn gǎi《 shǐ jì》 de guān diǎn， shǐ《 hàn shū》 gèng jiā fú hé yú fēng jiàn zhèng zōng sī xiǎng。《 hàn shū》 shén huà xī hàn huáng quán、 yōng hàn wéi zhèng tǒng de sī xiǎng， qí mùdì shì wéi lùn zhèng dōng hàn wáng cháo de zhèng tǒng xìng hé shén huà dōng hàn huáng quán fú wù de。 yīn cǐ， yǐ yīn yáng wǔháng xué shuō wéi lǐ lùn gēn jù de“ wǔ dé zhōng shǐ shuō” hé wáng quán shén shòu de fēng jiàn shén xué shuō jiào， biàn chéng wéi《 hàn shū》 de zhù dǎo sī xiǎng。 wèile xuān yáng“ tiān rén gǎn yìng”、 zāi yì xiáng ruì de fēng jiàn shén xué sī xiǎng，《 hàn shū》 shǒu chuàng《 wǔháng zhì》， zhuān mén jì shù wǔháng zāi yì de shén mì xué shuō， hái chuàng lì《 mù xī xià hóu jīng yì lǐ chuán》， zhuān mén jìzǎi wǔháng jiā de shì jì。
　　 qí 'èr，《 hàn shū》 kāi chuàng duàn dài wéi shǐ hé zhěng qí jìzhuàn shǐ de biān zuǎn tǐ lì。
　　 bān gù zhī suǒ yǐ duàn dài wéi shǐ， bìng bù shì 'ǒu rán de， ér shì shì yìng shí dài de yào qiú。
　　 tā zǒng jié hàn wǔ dì dào dōng hàn chū nián， yuē yī gè bàn shì jì de lì shǐ zhù zuò， jiā yǐ chuàng zào xìng de fā zhǎn， qí mùdì shì wéi dāng shí tǒng zhì jiē jí de zhèng zhì fú wù。 bān gù rèn wéi，《 shǐ jì》 de tōng shǐ tǐ lì， jiāng xī hàn yī dài“ biān yú bǎi wáng zhī mò， cè yú qín xiàng zhī liè”， jì bù lì yú xuān yáng“ hàn dé”， yòu nán yǐ tū chū hàn dài de lì shǐ dì wèi。 zhè shì《 hàn shū》 duàn dài wéi shǐ de gēn jù。 yú shì，《 hàn shū》“ bāo jǔ yī dài”， duàn xiàn qǐ zì xī hàn jiàn lì， zhōng yú xīn cháo de miè wáng， wèile tū chū liú bāng， jiù jiāng《 gāo dì jì》 zhì yú shǒu piān。 zhè zhǒng duàn dài wéi shǐ de tǐ lì， shòu dào hòu lái fēng jiàn shǐ jiā de zàn yù， bìng chéng wéi lì dài“ zhèng shǐ” biān zuǎn de yǐ jù。
　　 zài biān zuǎn tǐ lì fāng miàn，《 hàn shū》 jì chéng 'ér yòu fā zhǎn《 shǐ jì》 de biān zuǎn xíng shì， shǐ jìzhuàn tǐ chéng wéi yī zhǒng gèng jiā wán bèi de biān zuǎn tǐ lì。 lì rú，《 shǐ jì》 suī rán lì liǎo《 lǚ hòu běn jì》， dàn què yòng huì dì jì nián，《 hàn shū》 bǔ lì《 huì dì jì》， jiě jué《 shǐ jì》 zài tǐ lì shàng de hùn luàn； duì yú nián yuè de jìzǎi yě bǐ《 shǐ jì》 xiáng xì hé míng què。 zài zhě，《 hàn shū》 xīn chuàng lì de sì zhǒng zhì， duì yú xī hàn de zhèng zhì jīng jì zhì dù hé shè huì wén huà de jìzǎi， bǐ《 shǐ jì》 gèng jiā wán bèi， cóng 'ér tí gāo liǎo《 hàn shū》 de shǐ liào jià zhí。 duì yú zhuànjì de biān pái，《 hàn shū》 jī běn shàng 'àn shí jiān xiān hòu wéi xù， tǐ lì shàng yě bǐ《 shǐ jì》 zhěng qí huàyī。
　　 qí sān， zī liào fēng fù， bǎo cún xǔ duō zhòng yào de lì shǐ wén xiàn。 xiàn cún《 hàn shū》 yuē 80 wàn zì， juàn zhì bǐ《 shǐ jì》 fán fù。 tā zēng zài bù shǎo zhòng yào de zhào lìng， zhù yào jí zhōng zài dì jì bù fēn。 zài xǔ duō rén wù zhuànjì zhōng，《 hàn shū》 yòu shōu rù dà liàng yòu guān zhèng zhì、 jīng jì、 jūn shì hé wén huà fāng miàn de zòu shū、 duì cè、 zhù shù hé shū xìn。 zài《 hàn shū》 de 10 zhì zhōng， yě yòu lèi sì de zhòng yào lì shǐ wén xiàn de shōu zài， rú《 shí huò zhì》 shōu rù cháo cuò de《 lùn guì sù shū》 děng。
　　《 hàn shū》 hái zēng bǔ《 shǐ jì》 duì yú guó nèi wài gè mín zú shǐ de zī liào。 lì rú， zài《 shǐ jì · xiōng nú lièzhuàn》 de jī chǔ shàng，《 hàn shū》 dà liàng zēng bǔ hàn wǔ dì yǐ hòu de shǐ shí， bǐ jiào wán zhěng dì jì shù liǎo zì yuǎn gǔ zhì xī hàn mò nián xiōng nú mín zú de lì shǐ。《 hàn shū》 yòu hé bìng《 shǐ jì》 de nán yuè、 dōng yuè、 cháo xiān、 xī nán yí zhū chuán， zài bǔ chōng dà liàng de shǐ shí jī chǔ shàng， yǐ hé chuán xíng shì xiě chéng jiào wéi xiáng xì de《 xī nán yí liǎng yuè cháo xiān chuán》。 tóng shí，《 hàn shū》 gǎi《 shǐ jì · dàyuān lièzhuàn》 wéi《 xī yù chuán》， jì shù jīn xīn jiāng jìng nèi wǒ guó gè mín zú lì shǐ， yǐ jí zhōng yà hé xī nán yà zhū guó shǐ。
　　 wǒ men xù jiǎng《 hàn shū》 hé《 shǐ jì》 de bǐ jiào。《 hàn shū》 yě yòu bǐ《 shǐ jì》 duì hòu lái yǐng xiǎng dà， gāi shuō shì xiěde hǎo de， jiù shì tā de shí zhì。《 hàn shū》 de“ zhì”， zài《 shǐ jì》 lǐ chēng zuò“ shū”。《 shǐ jì》 yòu《 fēngshàn shū》，《 hàn shū》 gǎi chéng liǎo《 jiāo sì zhì》。 fēngshàn shì hàn wǔ dì shí yī jiàn dà shì， sī mǎ qiān de fù qīn jiù wéi duì zhè shì yì jiàn hé dāng shí cháo tíng bù tóng， bù jiàn cǎi yòng， yì yù zài jiā bìng liǎo， hòu lái sī mǎ qiān zuò《 shǐ jì》， zhuān jì zhè shì chéng yī piān。 shí jì《 shǐ jì · fēngshàn shū》 yě bù shì zhǐ jiǎng liǎo hàn wǔ dì yīzhāo de fēngshàn， dàn bān mèng jiān jiù bǎ zhè tí mù gǎi chēng《 jiāo sì zhì》。“ jiāo” shì jì tiān，“ sì” shì jì dì， jì tiān sì dì shì cóng lái zhèng fǔ yī xiàng dà lǐ jié， fēngshàn zhǐ shì zài cǐ xiàng mù zhōng de yī jiàn shì。 bān shū cóng shàng jiǎng xià， jiǎng de shì zhè jiāo tiān sì dì de yǎn biàn， qí shí jiǎng fǎ hái shì hé tài shǐ gōng shū chā bù duō， zhǐ shì tí mù biàn liǎo， yì yì biàn bié。 yǐ hòu lì dài zhèng shǐ dōukě yòu《 jiāo sì zhì》， bù rú《 shǐ jì》 lǐ de《 fēngshàn shū》， què xiàng zhǐ shì dāng shí yī xiàng tè shū shì jiàn。 yòu rú《 shǐ jì》 lǐ yòu《 píng zhǔn shū》，《 hàn shū》 bǎ lái gǎi chéng《 shí huò zhì》。“ píng zhǔn” nǎi shì hàn wǔ dì shí yī xiàng jīng jì zhèng cè， zhè shì yī xiàng jí zhòng dà de jīng jì zhèng cè， tài shǐ gōng tè bié bǎ lái zuò“ shū” míng。 ér dào bān mèng jiān， bǎ píng zhǔn gǎi chéng shí huò。 píng zhǔn zhǐ shì jiǎng“ huò”， cǐ yòu jiā shàng liǎo“ shí”， guó jiā jīng jì zuì zhòng yào de liǎng jiàn shì héng héng biàn shì“ shí” yǔ“ huò”。 zhè yī piān zhì， biàn chéng zhè yī dài de jīng jì shǐ。 hòu lái měi yī bù zhèng shǐ kě yǐ dōuyòu yī piān《 shí huò zhì》， dàn bù yī dìng dōuyòu yī xiàng píng zhǔn zhì dù。 yòu rú tài shǐ gōng yòu《 hé qú shū》， yīn hàn wǔ dì shí jí qí yǐ qián huáng hé jué kǒu， hàn cháo lǚ shī jiù zhì， tài shǐ gōng jiù zuò liǎo《 hé qú shū》。 qú jiù shì qú dào， bān mèng jiān zài bǎ cǐ tí mù kuò dà， gǎi zuò《 gōu xù zhì》。“ gōu xù” shì gǔ dài jǐng tián zhì dù lǐ de shuǐ lì guàn gài， dāng rán zhì shuǐ hài、 kāi hé qú， dōukě xiě zài zhè lǐ miàn。《 shǐ jì》 bā shū， měi měi tè jǔ yī shì zuò tí mù， ér《 hàn shū》 zé gǎi chéng yī gè huì tōng de dà tí mù， bù xiàn zài yī jiàn tè bié de shì shàng。《 hàn shū》 suī shì duàn dài wéi shǐ， ér tā de shí zhì zé shì shàng xià gǔ jīn yī qì zhí xià， cóng gǔ dài yī lù jiǎng lái， què bù yǐ cháo dài wéi xiàn duàn。 sī mǎ qiān《 shǐ jì》 běn shì yī bù tōng shǐ， ér tā de bā shū mìng tí， piān zhòng dāng dài。 bān mèng jiān bǎ tā tí mù huàn liǎo， jiù děng yú kàn chéng yī gè tōng de， shàng xià zhí guàn， gǔ jīn xiāng yán de shì。 wǒ men jiǎng guò， lì shǐ shàng huàn liǎo yī gè cháo dài， biàn huàn chū yī gè yàng zǐ， rén wù zhì dù dōukě huàn， dàn zài zhì dù lǐ yòu xǔ duō shì cóng tóu guàn tōng xià lái de， rú xiàng jiāo sì zhī lǐ、 xiàng shí huò jīng jì qíng xíng děng， zài lì shǐ shàng yī lù yán xí， bù yīn cháo dài zhī biàn 'ér quán biàn。 bān shì zhǎo chū jǐ xiàng zuì dà de tí mù lái zuò“ zhì”， yú shì cǐ yī tǐ zài lì dài zhèng shǐ zhōng chéng wéi yī tè chū de。 yī bān xué lì shǐ de rén， jué dé zhì zuì nán dú， bù xiàng dú běn jì lièzhuàn děng， dú zhì cái xiàng shì yī zhǒng zhuān jiā zhī xué。 xué lì shǐ yào zhī dào lì shǐ zhōng de shì jiàn jiào jiǎn dān， rú hàn wǔ dì shí zěn yàng、 xuān dì shí zěn yàng， dōushì bǐ jiào jiǎn dān。 dàn yào zhī dào hàn dài yī dài de jīng jì shuǐ lì děng， xiàng cǐ zhī lèi， tí mù jiào dà， bì yào yī lù cóng shàng guàn xià， bù néng bǎ nián dài qiē duàn。 ruò zhào《 shǐ jì》 fēngshàn、 píng zhǔn děng piān míng， hǎo xiàng zhǐ shì dāng shí yī tè shū shì xiàng， cóng bān mèng jiān gǎi huàn piān míng， xiǎn rán xìng zhì dà biàn。
　　 ér qiě yě yòu《 shǐ jì》 lǐ méi yòu， ér《 hàn shū》 tiān jìn qù de。《 shǐ jì》 zhǐ yòu bā shū， ér《 hàn shū》 yòu shí zhì。 rú《 hàn shū》 lǐ de《 dì lǐ zhì》， cǐ hòu jiǎng dào zhōng guó yán gé dì lǐ de， dì yī bù cān kǎo shū shì《 yǔ gòng》， shí jì《 yǔ gòng》 zhǐ shì zhàn guó wǎn nián shí de wěi shū， dì 'èr bù shū biàn shì《 hàn shū · dì lǐ zhì》， qí xiào yòng yǐng xiǎng shèn dà。 dì lǐ nèi róng yòu kě fēn liǎng bù fēn， yī shì dāng shí de zhèng zhì dì lǐ， fēn jùn、 fēn guó， gòng yī bǎi líng sān gè， shǐ wǒ men qīng qīng chǔ chǔ， yī mù liǎo rán shuāng dài de zhèng zhì qū yù dà gài huàfēn， jìn zài zhè lǐ liǎo。 yǐ hòu lì dài zhèng zhì qū yù huàfēn bù tóng， yě jīhū měi yī duàn dài shǐ lǐ dōuyòu《 dì lǐ zhì》。 huì zài yī qǐ， jiù kě yǐ yán jiū zhōng guó de yán gé dì lǐ。 ér tóng shí bān mèng jiān yòu gēn jù《 shī jīng》 shí wǔ guó fēng， bǎ gè dì mín qíng fēng sú bǐ cǐ bù tóng chù， dū 'ě yào dì xiě shàng。 zhè yī bù fēn què yòu shì《 hàn shū · dì lǐ zhì》 lǐ jí zhòng yào de， xī hū hòu rén bù néng gēn jù cǐ diǎn jì xù bān shì lái xiěde gēngshēn gèng hǎo。 rú wǒ men jīn tiān， yědōu zhī dào tái wān hé fú jiàn bù tóng， fú jiàn hé guǎng dōng bù tóng。 měi yī shí dài zhī bù tóng， rú néng yòu rén xué bān gù《 dì lǐ zhì》 xiě chū， zhè jiāng wéi dú lì shǐ rén gòng xiàn liǎo yī gè jí dà zhòng yào zhī diǎn。 gù zì yòu《 hàn shū》 yǐ hòu， lì dài xué lì shǐ de rén， tè bié duì yú《 hàn shū》 lǐ de shí zhì gōng fū yòng dé dà。 rú《 dì lǐ zhì》， zhǐ jiǎng qīng dài yī dài yán jiū tā de， jiù bù xiǎo dé duō shǎo， zhè zài shǐ xué zhōng yǐ chéng liǎo yī zhǒng zhuān mén zhī xué。 yòu rú《 hàn shū》 lìng yòu yī piān《 yì wén zhì》， yì wéi《 shǐ jì》 suǒ méi yòu。《 hàn shū · yì wén zhì》 shì gēn jù liú xiàng liú xīn de《 qī lüè》 ér lái。 liú xiàng xīn fù zǐ zài dāng shí shì jiān guǎn hàn dài huáng jiā tú shū guǎn de， wài biān kàn bù dào de shū， jìn zài huáng jiā tú shū guǎn lǐ， tā men fù zǐ bǎ zhè xǔ duō shū huì jí zhěng lǐ fēn lèi， chéng wéi《 qī lüè》， cǐ shì yī zhǒng yòu tí gāng de fēn lèi biān mù， bān gù gēn jù zhè biān mù lái xiě《 hàn shū · yì wén zhì》。 suī rán zhǐ shì gēn jù liú xiàng liú xīn， bìng bù shì bān gù zì jǐ suǒ xiě， dàn zhè piān《 yì wén zhì》 jiù biàn chéng liǎo jiāng lái suǒ wèi mù lù xiào chóu xué zuì shēn de quán yuán， zuì dà de gēn běn。 zài zhōng guó niàn sì shǐ lǐ， jiù yòu bā shǐ yòu cǐ tóng yàng de zhì。 hòu rén bǎ cǐ bā piān huì kè dān xíng， chēng wéi《 bā shǐ jīng jí zhì》。 cóng gǔ shū jí， rèn hé yī bù shū， cóng hé shí chuán xià， yòu de zhí chuán dào xiàn zài， yòu de bàn lù shī diào。 rú hàn dài yòu de shū， dào suí dài méi yòu liǎo。 suí dài yòu de， táng dài、 sòng dài méi yòu liǎo。 wǒ men zhǐ yào yī chá gè shǐ《 yì wén zhì》、《 jīng jí zhì》 biàn zhī。 yào jiǎng xué shù shǐ， yòu cǐ yī bù liǎng qiān nián jī jù xià lái de dà shū mù， zhè shì lì dài guó lì tú shū guǎn de shū mù， zhēn shì zhēn guì yì cháng。 kě shì cóng lái de xué zhě jiǎng jiū《 dì lǐ zhì》 jiào yì， jiǎng jiū《 yì wén zhì》 jiào nán。 zhí dào nán sòng shí dài zhèng qiáo《 tōng zhì》 lǐ de《 xiào chóu lüè》， qīng dài zhāng xué chéng de《 wén shǐ tōng yì》 yǔ《 xiào chóu tōng yì》， cái bǎ《 hàn shū · yì wén zhì》 de nèi yùn jiǎng dé gēngshēn tòu。 zhí dào jīn tiān， chéng wéi wǒ men jiǎng xué shù shǐ， tè bié shì jiǎng gǔ dài xué shù shǐ de yī gè jí dà yǐ jù。 dāng rán pǔ tōng dú《 hàn shū》 de rén， yòu de bù dǒng dì lǐ， bù huì kàn《 hàn shū · dì lǐ zhì》。 yòu de bù huì kàn《 yì wén zhì》， bù dǒng《 liù yì lüè》、《 zhū zǐ lüè》 zhè zhǒng fēn lèi de zhòng yào。 dàn yì yòu rén zhuān mén yán jiū《 hàn shū》 shí zhì zhōng de yī bù fēn， rú《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》 děng， qí suǒ gòng xiàn yě wǎng wǎng zài yán jiū《 shǐ jì》 zhě zhī shàng。
　　《 hàn shū》 yě yòu biǎo， zhōng jiān yòu yī《 gǔ jīn rén biǎo》， hěn shòu hòu rén pī píng。 yīn《 hàn shū》 shì duàn dài de， ér《 gǔ jīn rén biǎo》， zé cóng gǔ dào jīn bǎ yī yìng rén wù dū liè shàng liǎo， cǐ yǔ《 hàn shū》 tǐ lì bù hé。《 shǐ jì》 suī shì tōng shǐ， dàn gǔ rén lièzhuàn de bìng bù duō。 dì yī piān shì《 bó yí chuán》， bó yí qián biān de réndōu bù guǎn liǎo。 dì 'èr piān《 guǎn yàn lièzhuàn》， cóng bó yí dào guǎn zhòng zhè zhōng jiān hái jìn yòu hěn duō rén， yě quán méi yòu liǎo。 ér zhè gè gǔ jīn rén biǎo zé wǎng luó shèn bèi。 gù rán zài dāng shí yīngyǒu shū zuò jù， ér zài xiàn dài， shí zhī qī bā yě hái kě kǎo chá dé chū。 qīng dài jiù zhuān yòu rén wèicǐ rén biǎo zhú yī chá tā chū chù。 bù guò cǐ biǎo bèi rén pī píng， zhòng yào de bìng bù zài zhè xiē rén zhī duō chū zài hàn yǐ qián， ér gèng wéi tā bǎ gǔ jīn rén fēn chéng liǎo zì shàng shàng dào xià xià de jiǔ pǐn。 rú kǒng zǐ liè shàng shàng， yán yuān liè shàng zhōng， lǎo zǐ zé fàng zài xià miàn qù liǎo。 dāng rán bǎ lì shǐ shàng rén fēn chéng jiǔ pǐn， bù huì dū qiàdàng。 rán 'ér dà tǐ shàng shuō， yáo shùn zài shàng shàng děng， jié zhòu zài xià xià děng， xiàng cǐ zhī lèi， yě bù bì tè bié tài yán kē dì pī píng。 yīn yòu rén pī píng jí cǐ， jiù tǎo lùn dào《 gǔ jīn rén biǎo》 shì fǒu bān gù suǒ zuò， hái shì hòu rén jiā shàng， wǒ men xiàn zài bù lùn zhè yī diǎn， zhǐ jiǎng《 gǔ jīn rén biǎo》 zài《 hàn shū》 lǐ yě rú《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》 děng， dōushì chāo chū yú《 shǐ jì》 zhī shàng de yī lèi wén zhāng， gāi rèn wéi zhè shì bān gù《 hàn shū》 yòu jià zhí de dì fāng。
　　 dú《 hàn shū》 yīnggāi zhù yì qí bǎn běn。 qīng dài qián lóng nián jiān wǔ yīng diàn kān yìn de“ diàn běn” hé qīng dài tóng zhì nián jiān de“ jú běn” dōushì jiào hǎo de bǎn běn。 yóu qí shì shāng wù yìn shū guǎn de bǎi nà běn， xì yǐng yìn běi sòng de jǐng yòu běn 'ér chéng， qí zhōng hěn shǎo cuò wù， shì《 hàn shū》 de shàn běn。 xiàn zài xīn chū bǎn de zhōng huá shū jú《 hàn shū》 biāo diǎn qiān yìn běn， shì jīng guò liǎo zhuān jiā xué zhě de jīng xiào， yòu wéi zhī biāo diǎn， dú qǐ lái gèng wéi fāng biàn。《 hàn shū》 duō yòng gǔ zì gǔ yì， wén zì jiān shēn nán dǒng， yǐ zhì bān gù tóng shí dài de rén， jìng bì xū wéi《 hàn shū》 zuò yīn yì de zhù jiě fāng kě dú dǒng。 jù《 suí shū · jīng jí zhì》 jìzǎi， zì dōng hàn zhì nán běi cháo qī jiān， wéi《 hàn shū》 zuò zhù de dà yuē jiù yòu jìn 20 jiā， ér qí zhōng yǐ zhù shì yīn yì jū duō。 guān yú《 hàn shū》 de zhù běn， táng yǐ qián zhū jiā suǒ zhù dōuyǐ shī chuán。 qīng dài wáng xiān qiān ( bǔ zhù : wáng xiān qiān， cháng shā rén， zì yì wú， hào kuí yuán： shì míng xū shòu táng。 wáng xiān qiān xué shù chéng jiù zuì dà de fāng miàn shì shǐ xué。 qí fǎng jīng shū tǐ lì zhù shì jiù shǐ de dài biǎo zuò shì《 hàn shū bǔ zhù》。 gāi shū bàng cǎi zhū jiā zhī shuō， jīng duō nián qióng jiū， shǐ yí nán bù jiě zhī chù dé yǐ tōng xiǎo， yīn 'ér zhì jīn réng shòu guó nèi wài shǐ xué jiè tuī chóng。 qí tā de zhù shì zhù zuò《 hòu hàn shū jí jiě》、《 xīn jiù táng shū hé zhù》 děng yě pō jiàn gōng lì， bèi hòu dài shǐ xué shǐ zhuān jiā píng wéi“ wáng shì suǒ zuò bǔ zhù、 jí jiě zhū zuò， dōushì jiàozhù shū zhòngbiāo zhǔn de zhù zuò。” ) huì jí táng yǐ hòu sì shí duō jiā yì jiàn zuò chéng de《 hàn shū bǔ zhù》。 zhè xiē zhù shì， duì yú《 hàn shū》 zhōng de zì yīn、 zì yì hé shǐ shí děng jūn yòu xiáng xì kǎo zhèng， wèiwǒ men yuè dú《 hàn shū》 tí gōng liǎo biàn lì， chéng wéi jīn tiān shǐ yòng《 hàn shū》 de zhòng yào gōng jù。 lìng wài， jìn rén yáng shù dá de《 hàn shū guǎn kuī》 jí《 hàn shū bǔ zhù bǔ zhèng》， dōukě yǐ cān kǎo yuè dú。
　　 yán shī gǔ yǐ shàng suǒ liè míng dān jí shuō míng yòu bù tuǒ zhī chù。 shǒu xiān， xún yuè sì bù yìng liè rù。 xún yuè céng yǐ《 zuǒzhuàn》 tǐ gǎi biān《 hàn shū》 wéi《 hàn jì》 , dàn bìng wèi zhù shì《 hàn shū》。 yáo zhèn zōng《 hòu hàn yì wén zhì》 suǒ zài《 hàn shū》 zhù shì jiā bù shōu xún yuè， yīnggāi shuō shì hé lǐ de。 qí cì， yán shī gǔ pái liè míng dān shì yǐ zhù shì jiā shēng huó shí dài wéi shùn xù de。 àn cǐ， xún yuè yìng zài fú qián、 yìng shào zhī hòu , ér bù néng jū yú shǒu wèi。 zuì hòu， dèng zhǎn、 wén yíng hòu suǒ wèi“ wèi jiàn 'ān zhōng” yún yún shì cuò wù de。 gù yán wǔ jiù cǐ pī píng dào：“ jiàn 'ān nǎi hàn xiàn dì nián hào , suī zhèng chū cáo shì , bù dé jù míng yǐ wèi。”
　　 pāo kāi zhè xiē bù lùn， kě yǐ kàn dào yǐ xià jǐ diǎn： dì yī、 yǐ shàng zhù shì jiā , zì hàn mò yìng shào yǐ xià zhì dōng jìn guō pú zhī jiān， duō shù rén wǎng wǎng shì jì wú wén， zhèng rú yán shī gǔ zài《 xù lì》 zhōng shuō :“ zhū jiā zhù shì , suī jiàn míng shì , zhì yú jué lǐ , pō huò nán zhī。” zhè yǔ dōng hàn yòu hěn dà bù tóng。 dōng hàn de zhù shì jiā rú yán dǔ、 fú qián、 yìng shào děng jūn jiàn zhū shǐ chuán , shǔ dāng shí yī liú de xué zhě。 jiàn 'ān yǐ hòu zhòng duō zhù shì jiā shì jì wú wén， xué shù dì wèi bù gāo。 zhè sì hū shuō míng duì shǐ shū de zhù shì yǐ fēi xué shù zhù liú。 dì 'èr， àn shí dài 'ér lùn , zhù shì jiā yǐ hàn wèi shí qī wéi zhù。 xún yuè yǐ xià zhì wéi zhāo 17 rén jūn shǔ zhè yī shí qī。 xī jìn zhǐ yòu jìn zhuó、 liú bǎo、 chén zàn sān jiā， dōng jìn zhǐ yòu guō pú、 cài mó liǎng jiā。 guō pú“ zhǐ zhù《 xiāng rú chuán xù》 jí yóu liè shī fù，” ér cài mó zhǐ shì“ quán qǔ chén zàn yī bù sǎnrù《 hàn shū》”， gòng xiàn wú duō。 àn《 xù lì》 suǒ shuō， jìn dài zhù shì jiā de gōng zuò shì yǐ jí jiě wéi zhù：
　　《 hàn shū》 jiù wú pī zhù , wéi fú qián、 yìng shào děng gè wéi yīn yì , zì bié shī xíng。 zhì diǎn wǔ zhōng cháo , yuán yòu jìn zhuó , jí wéi yī bù , fán shí sì juàn , yòu pō yǐ yì zēng yì , shí biàn qián rén dāng fǒu , hào yuē《 hàn shū jí zhù》。 shǔ yǒng jiā sāngluàn , jīn xíng bō qiān , cǐ shū suī cún , bù zhì jiāng zuǒ。 shì yǐ yuán zì dōng jìn qì yú liáng chén , nán fāng xué zhě jiē fú zhī jiàn。 yòu chén zàn zhě , mò zhī shì zú , kǎo qí shí dài , yì zài jìn chū , yòu zǒng jí zhū jiā yīn yì , shāo yǐ jǐ zhī suǒ jiàn , xù cè qí mò , jǔ bó qián shuō , xǐ yǐn《 zhú shū》 , zì wèi zhēn míng , fēi wú chā shuǎng , fán 'èr shí sì juàn , fēn wéi liǎng zhì。 jīn zhī《 jí jiě yīn yì》 zé shì qí shū , ér hòu rén jiàn zhě bù zhī chén zàn suǒ zuò , nǎi wèi zhī yìng shào děng《 jí jiě》。 wáng shì《 qī zhì》、 ruǎn shì《 qī lù》， bìng tí yún rán， sī bù shěn 'ěr。
　　 zhè duàn shuō míng pō wéi zhòng yào。 àn《 suí shū · jīng jí zhì》 zài， yìng shào zhe yòu《 hàn shū jí jiě yīn yì》 èr shí sì juàn。《 hòu hàn shū》 juàn 48《 yìng fèng chuán fù yìng shào chuán》 yì chēng shào“ jí jiě《 hàn shū》”。 kě shì ruò 'àn《 xù lì》 shuō， yìng shào bìng wèi jí jiě《 hàn shū》， zuò jí jiě de shì xī jìn de“ chén zàn”， yìng shào de zhù shì yìng chēng wéi《 hàn shū yīn yì》。 yáo zhèn zōng bù tóng yì yán shī gǔ de shuō fǎ。 tā zài《 hòu hàn yì wén zhì》 zhōng shuō：“ àn yán shì yán《 qī zhì》、《 qī lù》 yǐ rán， zé zì sòng jí liáng yóu lái yǐ jiǔ， yì hé zhì yī wù zài wù？ zhì táng chū xiū zhì yóu wèi kān zhèng， ér wǔ dài rén、 sòng rén xiū táng shū yòu fù dì xiāng yán wù？ kuí zhū shì lǐ， huò bù jìn rán。 yí yìng shū、 zàn shū juàn shù xiāng tóng， yán jiān dàn jiàn zàn shū， bù jiàn yìng shū， gù yòu shì yán 'ěr。” yáo shì de huái yí suī yòu dào lǐ， dàn zhōng wú zhèng jù， yán shì zhī shuō bù kě qīng yì fǒu dìng。《 xù lì》 wéi yìng shào shū tè zuò shuō míng， yīnggāi shì yòu gēn jù de。 cǐ wài， yìng shào zhī qián kě yǐ què rèn wéi《 hàn shū》 zuò zhù de zhǐ yòu fú qián yī jiā， yìng shào sì bù jù bèi zuò jí jiě de tiáo jiàn。 rú guǒ zhè yàng jiě shì kě yǐ chéng lì， zé jí jiě《 hàn shū》 shì xī jìn cái chū xiàn de。 wáng míng shèng tuī cè：“ dà yuē jìn zhuó yú fú、 yìng wài， tiān rù fú yǎn、 liú dé、 zhèng shì、 lǐ fěi、 lǐ qí、 dèng zhǎn、 wén yíng、 zhāng yī、 sū lín、 zhāng yàn、 rú chún、 mèng kāng、 xiàng zhāo、 wéi zhāo shí sì jiā。 chén zàn yú jìn suǒ cǎi wài tiān rù liú bǎo yī jiā。” jìn dài dídí jí jiě kě yǐ shì zhī wéi duì hàn wèi shí qī zhòng duō de zhù shì suǒ zuò de zǒng jié。 zhù shì jiǎn shǎo liǎo， zǒng jié xìng de jí jiě yī zài chū xiàn， zhè xiē dōushì xué shù jiāng biàn de zhēng zhào。
　　 yòu guān《 hàn shū》 de zhòng yào kǎo dìng zhī zuò， yòu rú xià shù zhǒng： qīng wáng niàn sūn《 dú hàn shū zá zhì》， qīng shěn qīn hán《 hàn shū shū zhèng》， qīng zhōu shòu chāng《 hàn shū zhù xiào bǔ》， qīng qián dà zhāo《 hàn shū biàn yí》， qīng zhū yī xīn《 hàn shū guǎn jiàn》， qīng shěn jiā běn《 hàn shū suǒ yán》， jìn rén yáng shù dá《 hàn shū kuī guǎn》， jìn rén chén zhí《 hàn shū xīn zhèng》。
　　 wáng、 zhōu zhī zuò， cháng yú yīn xùn wén yì。 èr shěn、 qián、 zhū zhū shì jīng yú kǎo zhèng。 yáng shù dá zhī xùn gǔ jiàokān yě pō yòu kě qǔ。 wéi chén zhí bié kāi shēng miàn， xì tǒng lì yòng jū yán hé dūn huáng hàn jiǎn、 hàn bēi、 qín hàn tóng qì、 qī qì děng gǔ qì wù wén zì， qín hàn yìn xǐ、 fēng ní hé wǎ dāng děng wén zì， yǐ zuò xīn zhèng， duō suǒ fā míng。 qí zhōng duì《 bǎi guān gōng qīng biǎo》 de fā fú shū zhèng， yóu wéi jīng dāng。
　　 cǐ wài， jīn shǎo yīng《 hàn shū shí huò zhì jí shì》 shì yán jiū hàn dài jīng jì de zhòng yào cān kǎo shū。 cén zhòng miǎn de《 hàn shū xī yù chuán dì lǐ xiào shì》 zé shì yán tǎo xī yù dì míng yán gé de bì dú shū。
　　 qīng mò wáng xiān qiān jí liù shí qī jiā kǎo dìng zhī zuò de jīng huá， zhuàn《 hàn shū bǔ zhù》。 qí gè rén fā míng suī bù duō， dàn zōng hé jué zé néng lì jí qiáng， chéng jiù fěi rán， zhì jīn wú kě tì dài， shì yuè dú《 hàn shū》 zuì jī běn de cān kǎo shū。 qí quē diǎn shì duì qián dà zhāo、 zhōu shòu chāng zhū rén zhī jīng shuō， cǎi zhí jūn yòu wèi bèi。 suǒ yǐ qīng dài xué zhě de kǎo dìng zhī shū réng bù kě qīng fèi， ér jìn xiàn dài xué zhě de xīn chéng guǒ， gèng xū gé wài zhòng shì。
　　 qīng rén yòu guān《 hàn shū》 biǎo zhì de xiào bǔ zhī zuò shèn duō， chéng jiù yì jiào dà。 yòu dài biǎo xìng de jiā zuò duō shōu rù《 èr shí wǔ shǐ bǔ biān》 jí《 shǐ jì hàn shū zhū biǎo dìng bǔ shí zhǒng》 èr shū zhōng。 qí zhōng xià xiè《 jiàoshū bā biǎo》、 liáng yù shéng《 rén biǎo kǎo》、 yáng shǒu jìng《 hàn shū dì lǐ zhì bǔ xiào》、 yáo zhèn zōng《 hàn shū yì wén zhì shí bǔ》 zuì wéi zhòng yào
　　
　　 bǔ： qí tā kǎo dìng zhù zuò yī lǎn
　　 hàn shū jiū miù ( hàn fú yǎn zhuàn qīng chén fěi shēng ji ) fú shì yì shū jiǔ zhǒng běn
　　 hàn shū yì wén（ qīng wáng rén jùn ji） èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 889 yè
　　 hàn shū xǔ yì 1 juàn ( qīng wāng rén jùn ji ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　 hàn shū gǔ zhù ji cún ( qīng yáng shǒu jìng ) yòu zì xù， jiàn huì míng xuān gǎo。 wén yāng： hú běi rén mín chū bǎn shè 19 nián bǎn yáng shǒu jìng jí dì cè
　　 hàn shū jiù zhù 1 juàn ( qīng wáng rén jùn ji ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　 hàn shū yīn yì 3 juàn ( suí xiāo gāi zhuàn qīng zāng yōng ji ) bài jīng táng cóng shū běn fù xù lù mù xī xuān cóng shū běn fù bǔ yí 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè suí xiāo gāi dì 29-58 yè guāng xù 24 nián kè běn
　　 hàn shū yīn yì 1 juàn ( suí xiāo gāi zhuàn qīng cài shòu chāng ji ) wèi jiàn chuán běn， tuì shí wén chāo yòu xù
　　 hàn shū yīn yì 1 juàn ( suí xiāo gāi zhuàn qīng wáng rén jùn ji ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　 hàn shū gǔ yì kǎo 1 juàn ( qīng hóu yè ) fàn shū 'ǒu jì zhù lù gǎo běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 1-28 yè qīng chāo běn
　　 hàn shū gǔ zì 1 juàn yīn yì yì tóng 1 juàn ( qīng wáng niàn sūn ) jì xiāng guǎn cóng shū běn
　　 hàn shū gǔ zì lèi 1 juàn ( qīng guō mèng xīng ) bǎo shù táng yí shū běn
　　 hàn shū shū hòu 2 juàn ( míng wú yìng jī ) jiàn huǐ jìn shū mù hàn shū biàn zhù 4 juàn ( qīng fāng shì jǔ ) yuán kān jīn xiāng běn
　　 hàn shū shū zhèng ( shī míng ) rì běn yǐng yìn gǎo běn shū mù dá wèn yún， háng shì jùn hàn shū shū zhèng wèi jiàn chuán běn， yí jí cǐ shū。
　　 hàn shū zhèng wù 4 juàn ( qīng wáng jùn ) yú shān wáng shì yí qìng táng jiā kān běn rì běn yǐng yìn běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 393-448 yè chuán chāo běn
　　 dú hàn shū zá zhì 16 juàn ( qīng wáng niàn sūn ) dú shū zá zhì běn mò juàn wéi lián yǔ wén yāng： èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 1-238 yè
　　 hàn shū yán zhù shí yí ( qīng zhào yī qīng ) qīng yín gé shū mù、 zhèn qǐ táng shū mù jūn zhù lù
　　 hàn shū zhù ( qīng hǎo yì xíng ) jiàn hǎo shì yí shū mù
　　 hàn shū zhù shí yí ( shī míng ) jī ruì lóu shū mù zhù lù chāo běn 1 cè
　　 hàn shū shū zhèng 36 juàn ( qīng shěn qīn hán ) zhè jiāng shū jú kān běn zì xù wèi kān， jiàn yòu xué táng jí。 cǐ shū yǔ hòu hàn shū shū zhèng， jūn yòu tuō wù。 yuán gǎo jīn cáng shàng hǎi tú shū guǎn， kě zī kān zhèng。
　　 hàn shū biàn yí 22 juàn ( qīng qián dà zhāo ) jiā xīng shěn shì tóng yùn dǒu zhāi kān běn guǎng yǎ shū jú kān běn shǐ xué cóng shū yī jí yǐng yìn guǎng yǎ běn cóng shū jí chéng dì 161-164 cè 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 239-330 yè， fēn cè mù lù wù tí qián dà xīn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 59-220 yè guǎng yǎ běn
　　 hàn shū kǎo yì（ qián dà xīn） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 221-258 yè chàng yuán chāo běn， yāng jù yìn xiàng yǐ wéi jí niàn 'èr shǐ kǎo yì juàn 6（ 1） xià
　　 hàn shū shí yí 1 juàn ( qīng liú tái gǒng ) liú duān lín yí shū juàn 7 èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 331-335 yè tí hàn xué shí yí
　　 hàn shū kān wù 1 juàn ( qīng shí yùn yù ) dú xué lú quán gǎo běn
　　 hàn shū xiào zhèng 24 juàn ( qīng shǐ xué hǎi ) kē xué tú shū guǎn yòu chāo běn， quē juàn 6-13 jí 22-24. èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 259-292 yè chuán chāo běn
　　 hàn shū zhèng 'é ( qīng jiāng qí lóng ) jiàn lín mào chūn shǐ jì shí yí yǐn yòng shū mù
　　 hàn shū xiào yǔ ( qīng lín mào chūn ) fàn shū 'ǒu jì zhù lù gǎo běn
　　 sòng qiàn hàn shū cán běn kǎo yì ( qīng qián tài jí ) běi jīng dà xué cáng gǎo běn jù bài jīng lóu cáng cán sòng běn xiào， jiàn pù shū zá jì shàng
　　 hàn shū guǎn jiàn 4 juàn ( qīng zhū yī xīn ) zhuō 'ān cóng gǎo běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 336-449 yè
　　 hàn shū dú 12 juàn juàn shǒu 1 juàn biàn zì 2 juàn cháng tán 2 juàn ( qīng zhāng shù ) sì míng cóng shū qī jí běn
　　 xiào dú hàn shū zhá jì 1 juàn ( qīng xǔ yù ) sū zhōu tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　 hàn shū zhù kǎo zhèng（ hé ruò yáo） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 549-560 yè guǎng yǎ běn
　　 dú hàn shū rì jì sì zhǒng ( qīng wáng zhào zhāo、 fèng céng xù、 xú hóng jūn、 zhū jǐn shòu ) xué gǔ táng rì jì běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 3 cè wáng zhào zhāo dì 119 yè、 fèng céng xù dì 127 yè、 xú hóng jūn dì 133 yè、 zhū jǐn shòu dì 141 yè、 shěn wéi xián dì 163 yè
　　 qián hàn shū kǎo zhèng 1 juàn ( qīng hé ruò yáo ) hé gōng zàn yí shū běn guǎng yǎ shū jú kān běn
　　 hàn shū zhù xiào bǔ 56 juàn ( qīng zhōu shòu chāng ) guāng xù 10 nián sī yì táng kān běn guǎng yǎ shū jú kān běn shǐ xué cóng shū yī jí yǐng yìn guǎng yǎ běn cóng shū jí chéng dì 60-69 cè 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 450-690 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 561-988 yè qīng kè běn
　　 hàn shū bǔ zhù 7 juàn ( qīng wáng róng shāng ) guāng xù 17 nián zì kān běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 989-？ yè qīng kè běn
　　 dú hàn shū zhá jì 1 juàn ( qīng chén jǐn táng ) fàn shū 'ǒu jì zhù lù gǎo běn
　　 hàn shū zhá jì 7 juàn ( qīng lǐ cí míng )1928 nián běi jīng tú shū guǎn qiān yìn běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 691-710 yè
　　 hàn shū bǔ zhù dìng wù（ zhōu zhèng quán） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 3 cè dì 59-220 yè chǔ fēng lóu zá zhù zhī yī
　　 dú qián hàn shū jiào wén 1 juàn ( shī míng ) běi jīng dà xué cáng chāo běn， shǒu tí zì rán zhī shì zá shù 'èr
　　 hàn shū bǔ zhù 100 juàn ( qīng wáng xiān qiān ) guāng xù 26 nián zì kān běn 1916 nián shàng hǎi tóng wén tú shū guǎn yǐng yìn běn shàng hǎi wén ruì lóu shí yìn běn wén yāng： shāng wù yìn shū guǎn qiān yìn duàn jù běn， zhōng huá shū jú yǐng yìn guāng xù nián xū shòu táng kān běn
　　 hàn shū jiàokān zhá jì 100 juàn ( qīng liú guāng fén děng ) shǎn gān wèi jīng shū yuàn kān běn
　　 hàn shū jiān yí 12 juàn ( jìn rén yáng zhāo jùn ) běi jīng dà xué cáng gǎo běn
　　 dú hàn shū zhá jì（ yáng shù dá） èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 471-542 yè mín guó yìn běn
　　 dú hàn shū zhá jì 1 juàn ( jìn rén níng tiáoyuán ) qiān yìn tài yī yí shū běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 2 cè dì 543-548 yè mín guó 4 nián yìn běn
　　 hàn shū bǔ zhù bǔ zhèng 6 juàn ( jìn rén yáng shù dá )1925 nián shāng wù yìn shū guǎn qiān yìn běn 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 3 cè dì 21-76 yè mín guó 14 nián shāng wù chū yìn běn
　　 hàn shū kuī guǎn ( jìn rén yáng shù dá )1955 nián kē xué chū bǎn shè qiān yìn běn jí jù hàn shū bǔ zhù bǔ zhèng kuò chōng 'ér chéng
　　 hàn shū xīn zhèng ( jīn rén chén zhí )1957 nián tiān jīn rén mín chū bǎn shè qiān yìn běn
　　 hàn shū yǐn jīng zhá jì ( qīng zhū wéi bì ) shàng hǎi tú shū guǎn cáng gǎo běn
　　 hàn shū yǐn jīng yì wén lù zhèng 6 juàn ( qīng miù yòu sūn ) guāng xù 11 nián kān běn 'èr shí wǔ shǐ sān biān dì 3 cè dì 711-745 yè 'èr shí sì shǐ dìng bǔ dì 3 cè dì 201-276 yè
　　 hàn shū bā biǎo zhù 10 juàn ( qīng qián diàn ) jiàn jiāng sū cǎi ji shū mù jí shū mù dá wèn
　　 xiào hàn shū bā biǎo 8 juàn ( qīng xià xiè ) guāng xù 16 nián jiā kān běn wén yuān lóu cóng shū yǐng yìn běn 'èr shí wǔ shǐ bǔ biān zhòng xiào běn jù guāng xù gēng yín kān běn
　　
　　 jì sī mǎ qiān zhuàn xiě《 shǐ jì》 zhī hòu， bān gù zhuàn xiě liǎo《 hàn shū》。 bān gù， zì mèng jiān， fú fēng 'ān líng rén， shēng yú dōng hàn guāng wǔ dì jiàn wǔ bā nián。 fù qīn bān biāo shì yī gè shǐ xué jiā， céng zuò《 hòuzhuàn》 liù shí wǔ piān lái xù bǔ《 shǐ jì》。《 hàn shū》 jiù shì zài《 hòuzhuàn》 de jī chǔ shàng wán chéng de。 hé dì yǒng yuán yuán nián， bān gù suí cóng chē qí jiāng jūn dòu xiàn chū jī xiōng nú， cān yù móu yì。 hòu yīn shì rù yù， yǒng yuán sì nián sǐ zài yù zhōng。 nà shí《 hàn shū》 hái yòu bā biǎo hé《 tiān wén zhì》 méi yòu xiě chéng， hàn hé dì jiào bān gù de mèi mèi bān zhāo bǔ zuò， mǎ xù xié zhù bān zhāo zuò liǎo《 tiān wén zhì》。 bān zhāo shì“ èr shí sì shǐ” zhōng jué wú jǐn yòu de nǚ zuò zhě。
　　
　　《 hàn shū》 bāo kuò běn jì shí 'èr piān， biǎo bā piān， zhì shí piān， lièzhuàn qī shí piān， gòng yī bǎi piān， hòu rén huàfēn wéi yī bǎi 'èr shí juàn。 tā de jì shì shǐ yú hàn gāo dì liú bāng yuán nián， zhōng yú wáng mǎng dì huáng sì nián。
　　
　　《 hàn shū》 de tǐ lì yǔ《 shǐ jì》 xiāng bǐ， yǐ jīng fā shēng liǎo biàn huà。《 shǐ jì》 shì yī bù tōng shǐ，《 hàn shū》 zé shì yī bù duàn dài shǐ。《 hàn shū》 bǎ《 shǐ jì》 de“ běn jì” shěng chēng“ jì“，“ lièzhuàn” shěng chēng“ chuán”，“ shū” gǎi yuē“ zhì”， qǔ xiāo liǎo“ shì jiā”， hàn dài xūn chén shì jiā yī lǜ biān rù chuán。 zhè xiē biàn huà， bèi hòu lái de yī xiē shǐ shū yán xí xià lái。
　　
　　《 hàn shū》 jìzǎi de shí dài yǔ《 shǐ jì》 yòu jiāo chā， hàn wǔ dì zhōng qī yǐ qián de xī hàn lì shǐ， liǎng shū dōuyòu jì shù。 zhè yī bù fēn，《 hàn shū》 cháng cháng yí yòng《 shǐ jì》。 dàn yóu yú zuò zhě sī xiǎng jìng jiè de chā yì hé cái liào qǔshě biāo zhǔn bù jìn xiāng tóng， yí yòng shí yě yòu zēng shān gǎi yì。
　　
　　《 hàn shū》 xīn zēng jiā liǎo《 xíng fǎ zhì》、《 wǔháng zhì》、《 dì lǐ zhì》、《 yì wén zhì》。《 xíng fǎ zhì》 dì yī cì xì tǒng dì xù shù liǎo fǎ lǜ zhì dù de yán gé hé yī xiē jù tǐ de lǜ lìng guī dìng。《 dì lǐ zhì》 jì lù liǎo dāng shí de jùn guó xíng zhèng qū huá、 lì shǐ yán gé hé hù kǒu shù zì， yòu guān gè dì wù chǎn、 jīng jì fā zhǎn zhuàng kuàng、 mín qíng fēng sú de jìzǎi gèng jiā yǐn rén zhù mù。《 yì wén zhì》 kǎo zhèng liǎo gè zhǒng xué shù bié pài de yuán liú， jì lù liǎo cún shì de shū jí， tā shì wǒ guó xiàn cún zuì zǎo de tú shū mù lù。《 shí huò zhì》 shì yóu《 píng zhǔn shū》 yǎn biàn lái de， dàn nèi róng gèng jiā fēng fù liǎo。 tā yòu shàng xià liǎng juàn， shàng juàn tán“ shí”， jí nóng yè jīng jì zhuàng kuàng； xià juàn lùn“ huò”， jí shāng yè hé huò bì de qíng kuàng， shì dāng shí de jīng jì zhuān piān。
　　
　　《 hàn shū》 bā biǎo zhōng yòu yī piān《 gǔ jīn rén biǎo》， cóng tài hào dì jì dào wú guǎng， yòu“ gǔ” ér wú“ jīn”， yīn cǐ yǐn qǐ liǎo hòu rén de jī zé。 hòu rén fēi cháng tuī chóng《 hàn shū》 de《 bǎi guān gōng qīng biǎo》， zhè piān biǎo shǒu xiān jiǎng shù liǎo qín hàn fēn guān shè zhí de qíng kuàng， gè zhǒng guān zhí de quán xiàn hé fèng lù de shù liàng， rán hòu yòng fēn wéi shí sì jí、 sān shí sì guān gé de jiǎn biǎo， jì lù hàn dài gōng qīng dà chén de shēng jiàng qiān miǎn。 tā piān fú bù duō， què bǎ dāng shí de guān liáo zhì dù hé guān liáo de biàn qiān qīng qīng chǔ chǔ dì zhǎn xiàn zài wǒ men miàn qián。
　　
　　 cóng sī xiǎng nèi róng lái kàn，《 hàn shū》 bù rú《 shǐ jì》。 bān gù céng pī píng sī mǎ qiān“ lùn shì fēi pō miù yú shèng rén“。 zhè jí zhōng fǎn yìng liǎo liǎng rén de sī xiǎng fēn qí。 suǒ wèi“ shèng rén”， jiù shì kǒng zǐ。 sī mǎ qiān bù wán quán yǐ kǒng zǐ sī xiǎng zuò wéi pàn duàn shì fēi de biāo zhǔn， zhèng shì zhí dé kěn dìng de。 ér bān gù de jiàn shí què bù jí sī mǎ qiān。 cóng sī mǎ qiān dào bān gù de zhè yī biàn huà， fǎn yìng liǎo dōng hàn shí qī rú jiā sī xiǎng zuò wéi fēng jiàn zhèng tǒng sī xiǎng， yǐ zài shǐ xué lǐng yù lì wěn liǎo jiǎo gēn。《 hàn shū》 xǐ yòng gǔ zì gǔ cí， bǐ jiào nán dú。