《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī bì qí yī shēng xīn xuè， cóng 69 suì kāi shǐ dòng bǐ xiě zuò， zài qí shì shì qián cái wán chéng de yī bù shǐ lùn。 tā jiè yǐn sī mǎ guāng《 zī zhì tōng jiàn》 suǒ zài shǐ shí， xì tǒng dì píng lùn zì tài zhì yù dài zhī jiān màn cháng de fēng jiàn shè huì lì shǐ， fēn xī lì dài chéng bài xīng wáng， shèng 'āi dé shī， bāo duì wù， zǒng jié jīng yàn， yǐn cái jiàn jīn ． tàn qiú lì shǐ fā zhǎn jìn huà guī lǜ， xún qiú mín zú fù xīng de dà miǎn quán shū yuē 60 yú wàn zì， fēn wéi 50 juàn， měi juàn zhī zhōng， yǐ cháo dài wéi bié； měi dài zhī zhōng， yǐ dì wáng zhī hào wéi mù， gòng chuán mù， mù xià yòu fēn zuò yī gè gè zhuān tí； lìng zài “ juàn mò ” fù yòu“ xù lùn” sì piān。 gāi shū wén cǎi fēi yáng， yì lùn zòng héng， xīn jiàn xuǎn chū， lùn diǎn jīng dào， kān chēng chuán tǒng shǐ lùn zhōng zuì xì tǒng、 zuì jīng cǎi de jié zuò， tóng shí yě quán miàn dì fǎn yìng liǎo wáng fū zhī jìn bù de lì shǐ xiàn hé zhèng zhì sī xiǎng qīng xiàng。
　　“ tuī běn dé shī zhī yuán， lì yī chéng zhī xíng”
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì míng mò qīng chū zhuó yuè sī xiǎng jiā wáng fū zhī yòu guān gǔ shǐ píng lùn de dài biǎo zuò zhī yī。
　　
　　 zuò zhě
　　 wáng fū zhī， zì 'ér nóng， hào jiāng zhāi， hú nán héng yáng rén， wǎn nián yǐn jū héng yáng shí chuán shān， xué zhě zūn chēng wéi chuán shān xiān shēng。 shēng yú míng wàn lì sì shí qī nián（ 1619 nián）， chóng zhēn shí wǔ nián（ 1642 nián） rén wǔ kē jǔ rén。 míng wáng hòu cān jiā nán míng kàng qīng dǒu zhēng， hòu lái fàng qì zhèng zhì huó dòng， tuì yǐn xiāng lǘ jiān， zài jí jiān kǔ de tiáo jiàn xià， yǐ zhù shù zhōng qí shēn， gòng jì chéng shū shù shí zhǒng， dá 300 yú juàn。
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī yuè dú sī mǎ guāng de lì shǐ jù zhù《 zī zhì tōng jiàn》 de bǐ jì， quán shū 30 juàn， qí zhōng qín 1 juàn， xī hàn 4 juàn， dōng hàn 4 juàn， sān guó 1 juàn， jìn 4 juàn， sòng、 qí、 liáng、 chén、 suí gè 1 juàn， táng 8 juàn， wǔ dài 3 juàn， lìng fù《 xù lùn》 4 piān wéi juàn mò。
　　 zhè bù shì yī bù dān chún de lì shǐ zhù zuò。 shǒu xiān， tā shì yuè dú lìng yī bù lì shǐ jù zhù de bǐ jì， qí zhōng měi yī jié dōushì zhēn duì《 tōng jiàn》 suǒ jì de mǒu yī duàn shǐ shí 'ér fā de yì lùn， rú guǒ bù cān zhào《 zī zhì tōng jiàn》 ér dān dú《 dú tōng jiàn lùn》， jiù huì nòng dé“ zhàng 'èr hé shàng mō bù zhe tóu nǎo”。 qí cì， zhè bù shū shì yī gè sī xiǎng jiā de lì shǐ chén sī lù。 tā jì zhé shè liǎo míng qīng zhī jì nà duàn xuè yǔ huǒ de lì shǐ zhī guāng， yòu jī diàn liǎo yī gè dāng shí xīn jìng jí wéi tòng kǔ yǔ máo dùn de sī xiǎng jiā de shēn suì fǎn sī。 suǒ yǐ， zǒng tǐ shuǐ píng yuǎn chāo chū yī bān shǐ shū。
　　 wáng fū zhī shì yī gè zhōng yú míng wáng cháo， yòu jù yòu nóng hòu hàn mín zú yì shí de wén rén。 duì yú míng wáng yú qīng zhè yī shì shí， tā cóng qí zì lǐ xíng jiān tòu yì chū tòng kǔ hé bēi fèn。 dàn shì， tā bìng méi yòu jiǎn dān dì jiè gǔ shǐ lái fā xiè zì jǐ de mín zú yì fèn， ér shì xī wàng“ tuī běn dé shī zhī yuán”，“ lì yī chéng zhī xíng”， suǒ yǐ， qí shǐ lùn jù yòu jù dà de xiàn shí gǎn。 míng wáng hòu， ruò gān shǐ xué jiā tàn tǎo qí miè wáng yuán yīn， huò pī píng zhèng zhì hùn luàn， huò fēn xī zhì dù bì duān， huò pēng jī jūn zhù zhuān zhì jí qí liú bì， shēn dù bù yī。 qí zhōng， yǐ huáng zōng xī de《 míng yí dài fǎng lù》 wéi dài biǎo de pī pàn zhuān zhì jūn zhù zhì dù de sī xiǎng zuì wéi shēn kè。 wáng fū zhī yǔ dà duō shù shǐ xué jiā bù tóng， tā bù jǐn jù yòu zhè zhǒng xiàn shí gǎn， ér qiě néng jiāng qí yǔ lì shǐ de chén sī róng hé qǐ lái， shì tú cóng zhōng zǒng jié chū gèng gāo céng cì de lì shǐ zhé xué lái。
　　 shǒu xiān， tā qīng xǐng dì fǎn guān zì shēn， rèn wéi“ yí dí zhī róu lìn zhōng guó， yì fēi bì yòu gù huò zhī xīn， zhōng guó zhì zhī 'ěr。” yú shì tā zài《 dú tōng jiàn lùn》 zhōng， pī píng jūn zhù yǔ dà chén jù liǎn cái fù， pī píng jūn zhù tān qiǎo zì jīn làn shā zhōng liáng， pī píng jiān chén bài huài gāng jì shǐ guó jiā shuāi wēi， pī píng dà chén yōng bīng zì zhòng qiáng zhī ruò gān， pī píng xué fēng rì shuāi xié shuō rì shèng， pī píng zòng kè shāng jiǎ shěběn zhú mò， pī píng jiān chén yǐn láng rù shì qū xī tóu jiàng …… pī píng jīhū shè jí dào lì dài wáng cháo de zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà děng gè gè lǐng yù。 zài tā xīn mù zhōng， qián cháo jiù shì zhǐ bù guò shì míng cháo xiàn shí 'ér yǐ。
　　 qí cì， zài lì shǐ de chén sī zhōng， wáng fū zhī dé dào liǎo yī gè qǐ shì， jiù shì“ shì suí shì qiān 'ér fǎ bì biàn”。 tā cóng yuǎn gǔ rén lèi de“ yì yú qín shòu wú jǐ” yǔ jīn tiān rén lèi wén míng zhōng kàn dào liǎo“ shì yì jiàng， wù yì bèi”； cóng sān dài de“ shěn xù”、“ yín bēn”、“ dú huò” yǔ táng dài de“ tiān xià tiē rán shòu zhì” zhōng kàn dào liǎo jīn wèi bì bù rú xī； cóng sān dài de fēng jiàn zhū hóu yǔ qín shǐ huáng gǎi jùn xiàn zhì de chéng gōng zhōng kàn dào liǎo“ shì xiāng jī 'ér lǐ suí yǐ yì”。 lì shǐ de biàn huà shǐ wáng fū zhī dé chū liǎo yī gè zhé lǐ xìng de jié lùn：“ shì zhī shùn zhě， jí lǐ zhī dāng rán zhě yǐ”， yě jiù shì shuō， shùn yìng lì shǐ cháo liú de jiù shì hé lǐ de。
　　“ lǐ shì hé yī”、“ lǐ yīn hū shì” shì wáng fū zhī zài lì shǐ chén sī zhōng dé chū de zuì yòu guāng cǎi de jié lùn。“ biàn” shì zhè gè lì shǐ zhé xué de hé xīn。 zhèng shì zài cǐ sī xiǎng zhǐ dǎo xià， wáng fū zhī pī pàn liǎo fēng jiàn shǐ xué zhōng zuì yào hài de mìng tí“ zhèng tǒng lùn”，“ tǒng zhě， hé 'ér bù lí， xù 'ér bù jué zhī wèi yě”， jiù shì shuō， suǒ wèi“ tǒng” shì tǒng yī liǎo guó jiā bìng néng jiào cháng jiǔ dì chí xù xià qù de zhèng quán， bù lùn shì kào wǔ lì tǒng yī de， hái shì kào yīn móu“ cuàn shì” ér lái de， zhǐ yào tā shùn yìng liǎo dà shì， shǐ guó jiā“ hé 'ér bù lí， xù 'ér bù jué”， jiù shì hé lǐ de、 zhèng tǒng de， bìng bù zài hū tā xìng lǐ hái shì xìng zhào。 tā shuō：“ lùn zhī bù jí zhèng tǒng zhě， hé yě？
　　 yuē， zhèng tǒng zhī shuō， bù zhī qí suǒ zì fǎng yě。 zì hàn zhī wáng， cáo shì、 sī mǎ shì chéng zhī， yǐ qiè tiān xià， ér wéi zhī míng yuē chán。 yú shì wéi zhī shuō yuē， bì yòu suǒ chéng yǐ wéi tǒng， ér hòu kě yǐ wéi tiān zǐ， yì bù xiāng shòu shòu 'ér qiáng xiāng zhuì xì， yǐ yǎn cuàn duó zhī jì， yì jiǎ zōu yǎn zhī xié shuō， yǔ liú xīn lì jiā zhī xù lùn， wén qí bì cí， yào qǐ shì lǐ zhī shí rán zāi。” shǐ shū cóng zhū xī zhù chéng《 tōng jiàn gāng mù》 yǐ hòu， zhèng tǒng de zhēng lùn yǐ chéng wéi fēng jiàn shǐ xué jiā suǒ zuì guān xīn de shì， shèn zhì yǐng xiǎng dào sòng、 liáo、 jīn sān shǐ de xiū zhuàn， chí chí wèi néng dìng gǎo。 ér wáng fū zhī cǐ shuō wán quán fěn suì liǎo nà xiē yī wú kě qǔ de miù lùn。 rú guǒ shuō huáng zōng xī shì cóng míng dài zhèng zhì、 jīng jì、 wén huà de xiàn shí chū fā dé chū liǎo pī pàn míng cháo jūn zhù zhuān zhì de lǐ lùn， nà me， wáng fū zhī zé shì cóng lì shǐ de bù duàn biàn huà fā zhǎn zhōng dé dào liǎo zhè yī sī xiǎng。 qiān bǎi nián lái， tiān bù biàn dào yì bù biàn， sòng yuán yǐ lái， wéi yī jiā yī xìng 'ér zhēng zhèng tǒng de xuān chǎo rè nào fēi fán， jūn jūn chén chén fù fù zǐ zǐ， chéng zé wéi wáng、 wéi shén、 wéi shèng， biàn shì dé tiān mìng、 dāng zhèng tǒng， yǒng yuǎn sī yòu tiān xià， wú rén gǎn shuō bù zì。 ér huáng zōng xī、 wáng fū zhī què fǒu dìng liǎo zhè tiān jīng dì yì de jié lùn， cóng lì shǐ biàn huà shàng zhǐ chū liǎo shùn yìng“ shì” zhě cái hé tiān lǐ， wú yí shì yī gè jìn bù。
　　 dāng rán， lì shǐ yí liú de fù dān bì jìng tài chén zhòng liǎo， chuán tǒng wén huà zài tā shēn shàng jī diàn de bì jìng tài shēn hòu liǎo， dāng zhè wèi sī xiǎng jiā zài jìn xíng lì shǐ chén sī shí， cháng cháng bù zì jué dì yán xí liǎo chuán tǒng lì shǐ guān yǔ dào dé guān， xiàn rù chuán tǒng de bǎo shǒu guān niàn zhī zhōng。 rú tā rèn wéi fēng jiàn jūn zhù bù néng biàn， néng biàn de zhǐ shì jù tǐ de cuò shī yǔ zhì dù； fēng jiàn sī xiǎng guān niàn bù néng biàn， néng biàn de zhǐ shì gè bié de fāng fǎ yǔ guān diǎn， zhè biàn chéng liǎo wáng fū zhī sī xiǎng zhōng yī gè yǒng yuǎn nán yǐ bǎi tuō de máo dùn。 tā lǐ zhì shàng chéng rèn“ shì zhī suǒ qū” jí“ lǐ” zhè yī zhé xué mìng tí， dàn gǎn qíng shàng què bù néng jiē shòu zhēn zhèng pū miàn 'ér lái de“ shì”。 tā mà yǔ zhèng tǒng lǐ xué xiāng zuǒ de xué pài， rú sòng dài de sū xué、 zhè xué jí míng dài lǐ zhì děng rén de yì duān shǐ xué， zhǐ chì lǐ zhì de《 cáng shū》 wéi hài yóu liè。 dāng zhāng xiàn zhōng qǐng tā jiā rù qǐ yì duì wǔ shí， tā“ lí miàn shāng wàn， shì sǐ bù kěn”， ér qīng bīng nán xià shí， tā què jǔ bīng fǎn kàng， jiāng mín zú dà yì yǔ zhōng jūn sī xiǎng róu zài yī qǐ。 suǒ yǐ， zài yuè dú《 dú tōng jiàn lùn》 shí， jì yào zhù yì dào tā biǎo lù de jìn bù shǐ xué sī xiǎng， yě bù néng hū shì nà xiē zǔ 'ài zhè zhǒng sī xiǎng shēng huá de zhǒng zhǒng bǎo shǒu yīn sù。
　　
　　 shū píng
　　《 dú tōng jiàn lùn》 shì wáng fū zhī wǎn nián xì tǒng de shǐ lùn dài biǎo zuò zhī yī。 zuò zhě rèn zhēn yán dú liǎo sī mǎ guāng de《 zī zhì tōng jiàn》， jié hé dāng shí de shè huì zhèng zhì xiàn shí， zǒng jié lì shǐ jīng yàn， yòu gǎn 'ér fā， suí shì chǎn shù zì jǐ de jiàn jiě、 zhù zhāng hé sī xiǎng rèn shí。 duì lì shǐ shàng de zhì luàn xīng shuāi zuò liǎo duō fāng miàn de píng lùn。 quán shū yuē liù shí yú wàn zì， àn cháo dài fēn wéi sān shí juàn， juàn mò yòu fù yòu《 xù lùn》， méi yòu piān tí。
　　 quán shū nèi róng fēng fù， jí zhōng biǎo xiàn liǎo zuò zhě fā zhǎn jìn huà de lì shǐ guān。 tā hén hèn míng wáng cháo de fǔ bài zhèng zhì， zhù zhāng gǎi gé； fǎn duì fēn liè， zhù zhāng guó jiā tǒng yī， fǎn duì mín zú yā pò； hái yǐ pǔ sù de wéi wù zhù yì duì sòng míng yǐ lái de wéi xīn zhù yì dào xué jìn xíng liǎo pī pàn。 zuò zhě yòu yì shí dì bǎ píng shǐ yǔ lùn zhèng zhì jié hé qǐ lái。 tā rèn wéi“ dú gǔ rén zhī shū” bì xū“ chuài dāng jīn zhī zhēng”， cái néng“ wéi zhì zhī zī”。 yīn cǐ wáng fū zhī de shǐ lùn zhù zuò bù jǐn guàn chuānzhuó tā de shǐ xué sī xiǎng lǐ lùn， yě shèn tòu liǎo tā de zhèng zhì sī xiǎng lǐ lùn。
　　 zài duì sòng、 míng lǐ xué jiā hòu gǔ bó jīn， tuī chóng“ sān dài shèng shì”， wàng chēng sān dài yǐ xià“ rén yù héng liú”、 zhù zhāng“ fǎ xiān wáng” de fù gǔ dàotuì sī xiǎng jìn xíng pī pàn shí， wáng fū zhī zài《 dú tōng jiàn lùn》 zhōng zhǐ chū táng yú yǐ qián wán quán chǔyú wèi kāi huà de yě mán zhuàng tài， ér sān dài zé shì“ guó shǎo 'ér jūn duō…… bào jūn héng qǔ”， rén mín“ jiē miàn jiū xíng， yī néng jié 'ér shí cǎo mù”， shè huì luò hòu shēng huó jiān kǔ， gēn běn yě bù shì zhí dé xiàng wǎng de shèng shì《 dú tōng jiàn lùn》 juàn 'èr shí。“ shì yì jiàng， wù yì bèi”《 dú tōng jiàn lùn》 juàn shí jiǔ， suí zhe lì shǐ de fā zhǎn， wù zhì shēng huó cái rì yì fēng fù qǐ lái， lì shǐ shì bù duàn fā zhǎn jìn bù de， gǔ dài de bàn fǎ shì zhì lǐ gǔ dài tiān xià de， bù yī dìng néng tōng yòng yú jīn tiān， méi yòu yī chéng bù biàn de zhì dù fǎ lìng hé zhì guó zhī dào， bì xū“ qū shí gēngxīn”，“ shì suí shì qiān 'ér fǎ bì biàn”。
　　 zài duì lì shǐ fā zhǎn de rèn shí shàng，《 dú tōng jiàn lùn》 zhǐ chū“ shēng yòu shēng zhī lǐ， sǐ yòu sǐ zhī lǐ， zhì yòu zhì zhī lǐ， luàn yòu luàn zhī lǐ， cún yòu cún zhī lǐ， wáng yòu wáng zhī lǐ。 tiān zhě， lǐ yě， qí mìng， lǐ zhī liú xíng zhě yě……。 wéi shēng zhī lǐ， qiǎn zhě yǐ bìng， shēn zhě yǐ sǐ。 rén bù zì zhī 'ér zì qǔ zhī， ér zì mèi zhī…… fū guó jiā zhī zhì luàn cún wáng， yì rú cǐ 'ér yǐ yǐ。” juàn 'èr shí sì guó jiā de zhì luàn cún wáng yǔ rén de shēng sǐ shòu yāo yī yàng dōuyòu zì jǐ de guī lǜ， bìng qiě yī dìng chéng dù shàng shì kě yǐ bèi rén suǒ rèn shí hé zhǎng wò de。 jī yú zhè zhǒng sī xiǎng rèn shí， zuò zhě rèn wéi qín shǐ huáng fèi chú fēn fēng xíng jùn xiàn， shì lì shǐ jìn bù hé lì shǐ fā zhǎn qū shì de bì rán jiēguǒ， shì bù yǐ rén de yì zhì wéi zhuǎn yí de。 qín dài yǐ xià， jùn xiàn zhì“ chuí 'èr qiān nián 'ér fú néng gǎi yǐ， hé gǔ jīn shàng xià jiē 'ān zhī， shì zhī suǒ qū， qǐ fēi lǐ 'ér néng rán zāi？” juàn yī， bèi fēn fēng xíng jùn xiàn biàn gé de chéng gōng shì shùn yìng liǎo“ shì zhī suǒ qū”， fú hé“ lǐ” héng héng lì shǐ fā zhǎn kè guān guī lǜ de jiēguǒ。 zuò zhě hái jìn yī bù dài zhèng dì zhǐ chū“ qín yǐ sī tiān xià zhī xīn 'ér bà hóu zhì shǒu， ér tiān jiǎ qí sī 'ér xíng qí dà gōng” juàn yī， qín shǐ huáng shì chū yú“ sī tiān xià” de dòng jī 'ér shí xíng jùn xiàn zhì de， ér lì shǐ guī lǜ de bì rán xìng yòu qià qià shì tōng guò qín shǐ huáng zhù guān dòng jī zhè yī 'ǒu rán xìng tǐ xiàn chū lái de。
　　 cǐ wài《 dú tōng jiàn lùn》 yī shū zài fēn xī píng lùn lì shǐ rén wù、 lì shǐ shì jiàn shí， duō yòu dú dào jiàn jiě hé zhòngkěn yì jiàn， yòu néng yī yī lì jǔ， dàn yě yòu qí jú xiàn， zuò zhě tóng qíng nóng mín de jí kǔ， tòng hèn fǎn dòng tǒng zhì de fǔ bài， zhù zhāng gǎi gé， dàn qí rèn shí hái jú xiàn yú duì yuán yòu zhì dù de gǎi liáng， méi yòu rèn shí dào cóng gēn běn shàng gǎi biàn fēng jiàn zhì dù de bì yào。