zài rú jiā de chuán tǒng zhōng， kǒng mèng zǒng shì xíng yǐng xiāng suí， jì yòu dà chéng zhì shèng， zé yòu yà shèng。 jì yòu《 lùn yǔ》， zé yòu《 mèng zǐ》。 kǒng yuē“ chéng rén”， mèng yuē“ qǔ yì”， tā men de zōng zhǐ yě shǐ zhōng xiāng pèi hé。《 shǐ jì》 shuō：“ mèng zǐ xù shī shū， shù zhòng ní zhī yì。” jīn rén féng yǒu lán， yě bǎ kǒng zǐ bǐ zuò sū gé lā dǐ， mèng zǐ què kě yǐ bǐ zuò bólātú。
　　 dàn shì wǒ men zǎi xì bǐ jiào tā men， què yě fā xiàn hěn duō bù tóng de dì fāng。 zuì míng xiǎn de，《 lùn yǔ》 zhōng suǒ xù shù de kǒng zǐ， yòu yī zhǒng qīng sōng yú kuài de gǎn jué， bù rú mèng zǐ fán shì jǐn zhāng。 suǒ yǐ dà chéng zhì shèng néng gòu yǐ“ jūn zǐ tǎn dàng dàng” de fēng gé， bì miǎn“ xiǎo rén cháng qī qī” de tài dù qù bǎo chí tā de yōu xián。 kǒng zǐ lìng mén rén yán zhì， zhǐ yòu céng xī zuì dé tā de zàn xǔ。 ér céng xī suǒ shuō de， dà zhì děng yú wǒ men jīn tiān de jiāo yóu hé yě cān，“ mù chūn zhě， chūn fú jì chéng， guànzhě wǔ liù rén， tóng zǐ liù qī rén， yù hū yí， fēng hū wǔ yuè， yǒng 'ér guī”。 yǔ zhè zhǒng tài dù jié rán xiāng duì de shì mèng zǐ“ shēng yú yōu huàn， sǐ yú 'ān lè” de zhù zhāng。 kǒng zǐ hái shuō fàn cài bù zuò hǎo， zhè yàng bù chī nà yàng bù chī， yī fú yě yào sè cǎi cái jiǎn dū hé shì。 mèng zǐ què háo bù jì huì dì tí chū“ páo yòu féi ròu， jiù yòu féi mǎ， mín yòu jī sè， yě yòu 'è fú”。 ér qiě“ lǎo léi zhuǎn hū gōu hè， zhuàng zhě sàn zhī sì fāng” děng cí jù yě jīng cháng chū xiàn zài tā de zuǐ zhōng。
　　 kǒng méi yòu zhí jiē de tí dào rén zhī xìng shàn huò xìng 'è。《 lùn yǔ》 zhī zhōng，“ rén” zhī yī zì， chū xiàn liǎo ６６ cì， méi yòu liǎng gè dì fāng jiě shì wán quán xiāng tóng。 dàn shì tā jì shuō chū suī wéi shèng xián， réng yào jīng cháng jǐng tì cái néng fáng fàn bù rén de huà， kě jiàn tā rèn wéi xìng 'è lái zì xiān tiān。 tā yòu shuō“ guān guò， sī zhī rén yǐ”， hǎo xiàng zhè jiū zhèng cuò wù， cù shǐ zì jǐ wéi shàn de néng lì， suī xì zhù dòng de， dàn réng yào yóu nèi wài guān chá 'ér chǎn shēng。 mèng zǐ zé méi yòu zhè yàng yóu yí。 tā céng zhǎn dīng jié tiě de shuō chū：“ rén xìng zhī shàn yě， yóu shuǐ zhī jiù xià yě； rén wú yòu bù shàn， shuǐ wú yòu bù xià。” kǒng zǐ zì jǐ chéng rèn， tā yī shēng xué xí， dào ７ ０ suì cái néng suí xīn suǒ yù bù yú jǔ。 mèng zǐ de zì xìn， zé kě yǐ yóu tā zì jǐ suǒ shuō：“ wǒ shàn yǎng wú hào rán zhī qì” de yī jù huà lǐ kàn chū。 zhè zhǒng dào dé lì liàng， jīng tā jiě shì， chún xì nèi zài de yóu zì wǒ chǎn shēng。 suǒ yǐ tā shuō：“ shùn hé rén yě， yú hé rén yě， yòu wéi zhě yì ruò shì。” yě jiù shì xuān shì rén réndōu néng zuò shèng xián。
　　 kǒng zǐ duì“ lǐ” fēi cháng zūn zhòng。 kǒng zǐ suī rán chēng zàn guǎn zhòng duì guó shì yòu gòng xiàn， dàn réng háo bù chí yí dì gōng jī tā qì yòng pái chǎng chāo guò rén chén de xiàn dù。 yán yuān shì kǒng zǐ de dé yì mén tú， tā sǐ shí kǒng zǐ tòng kū liú tì， rán 'ér kǒng zǐ què gēn jù“ lǐ” de yuán zé fǎn duì yán yuān hòu zàng； yòu yīn wéi“ lǐ” de xū yào， kǒng zǐ jiàn nán zǐ， shǐ zǐ lù gǎn dào hěn bù gāo xīng。 kǒng zǐ suī bù zhí yáng huò de wéi rén， dàn wèile lǐ shàng wǎng lái， tā réng xiǎng chèn zhe yáng huò bù zài jiā de shí hòu qù huí bài tā。 mèng zǐ jiù méi yòu zhè yàng de nài xìng。 qí xuān wáng chēng bìng， tā yě chēng bō tā jiàn liǎo liáng xiāng wáng， chū lái jiù shuō：“ wàng zhī bù sì rén jūn。” lǔ píng gōng méi yòu lái bài fǎng tā， tā yě bù qù jiàn lǔ píng gōng。 tā duì gè guó guó jūn de zèng yí， huò shòu huò bù shòu， quán chū jǐ yì。 tā zuò liǎo qí guó de diàosāng zhèng shǐ， chū shǐ téng guó， què shǐ zhōng bù duì fù shǐ tán jí chū shǐ yī shì。
　　 zhè zhōng jiān de bù tóng， bù néng shuō yǔ kǒng mèng 'èr rén de gè xìng wú guān。 huò xǔ《 lùn yǔ》 yǔ《 mèng zǐ》 liǎng bù shū de qǔ cái jìzǎi bù tóng， yě yòu yǐng xiǎng。 dàn shì zhì shèng hé yà shèng， xiāng qù yuē liǎng bǎi nián， zhōng guó de jú shì， yǐ qǐ liǎo hěn dà de biàn huà。 mèng zǐ shuō“ cǐ yī shí yě， bǐ yī shí yě”， zhè bā gè zì zhèng hǎo kě yǐ yòng lái shuō míng tā men zhī jiān de jù lí。
　　 kǒng zǐ shēng yú gōng yuán qián ５５ １ nián， zú yú gōng yuán qián ４７ ９ nián， shì chūn qiū shí dài de mò qī。 mèng zǐ de shēng zú nián yuè， suī bù néng què dìng， dàn shì tā zuì huó yuè de shí jiān， yě shì zhàn guó shí dài de qián zhōng duàn。《 mèng zǐ》 yī shū kāi chǎng jí tí dào tā jiàn liáng huì wáng， nà shì gōng yuán qián ３３６ nián de shì， jù lí zhàn guó kāi shǐ yǐ６７ nián， yòu１１５ nián zhī hòu qín cái miè liù guó tǒng yī zhōng guó。 zài chūn qiū de shí hòu， zhōu cháo de fēng jiàn zhì dù， yǐ bù néng wéi chí， dàn shì hái méi yòu wán quán bài huài。 yǐ qián gè xiǎo guó gè zì wéi zhèng， lǐ miàn zhù chí guó zhèng de qīng hé dà fū yǐ jí dān rèn xià jí jūn guān díshì， quán bù shì xí， yī qiēdōu 'àn chéng guī， yě jiù shì shuō， yī qiēdōu jiē shòu“ lǐ” de yuē shù zhī yuán zé yǐ bù zài shì yòng。 dàn shì gōng hóu bǎizǐ nán de hù xiāng zhēng fá， réng yǐ dào dé de míng yì chū zhī。 zòng shǐ pàn nì cuàn wèi yě hái yào yāo qǐng yǔ zì jǐ lì hài xiāng guān de gè fāng zhī chí。 dàn zuì zuì zhòng yào de shì， zhè shí de zhàn shì hái wèi bō jí quán mín， bù zhì shǐ fù mǔ xiōng dì qī zǐ lí sàn。
　　 chūn qiū shí dài de chē zhàn， shì yī zhǒng guì zú shì de zhàn zhēng， yòu shí bǐ cǐ dū yǐ jìng jì de fāng shì kàn dài， bù zhèn yòu yī dìng de chéng xù， jiāo diǎn yě yòu gōng rèn de yuán zé， yě jiù shì réng bù lí kāi“ lǐ” de yuē shù。“ bùwèi jǐ shèn” shì dāng rì de yī bān qū shì。 gēn jù yuán zé， zài mǒu zhǒng qíng xíng zhī xià， bù zhuī jī dí rén。 zài mǒu zhǒng qíng xíng zhī xià， bù xiàng zhù dí shè jī， bù shè xiǎn yǐ jué zhà qǔ shèng。 jì yǐ gěi dí bīng dì yī xià de chuāngshāng， bù chéng shì zuò dì 'èr cì de chuō cì。 tóu fā bān bái de rén， bù jū wéi fú lǔ。 zhè xiē tài dù yǔ 'ōu zhōu zhōng gǔ de qí shì jīng shén hěn xiāng fǎng fó， suī rán zhè xiē yuán zé bìng bù kě néng quán bù zūn shǒu， dàn shì jiē zhàn shí jiān duǎn cù， cān zhàn de rén shù shòu chē shù de xiàn zhì。 zǒng zhī， chūn qiū shí dài de zhàn shì， xiǎn shì liǎo shè huì de bù wěn xìng。 dàn zhàn shì běn shēn， què bù zú yǐ zào chéng shè huì de quán miàn xìng dòng dàng。
　　 zhēn duì zhè xiē tiáo jiàn， kǒng zǐ duì dāng rì qíng xíng， hái méi yòu wán quán shī wàng。 tā de xián yǎ dài biǎo zhe dāng rì de shè huì， xiāng duì yú zhàn guó de bào luàn 'ér yán， hái xiāng dāng de níng jìng。 suǒ yǐ tā réng tí chàng“ kè jǐ fù lǐ”， xiǎn shì zhe guò qù de shè huì zhì xù réng kě yǐ huī fù。 tā yòu shí yě fā láo sāo， shuō shí me“ dào bù xíng， chéng fú fú yú hǎi”， hé“ fèng niǎo bù zhì， hé bù chū tú， wú yǐ yǐ fū１ kě shì yào tā biǎo shì fāng zhēn de shí hòu， tā de bàn fǎ duān zài“ zhèng míng”， yě jiù shì huī fù yī qièshì wù yuán yòu de míngfèn。“ rú yòu yòng wǒ zhě， wú qí wéi dōng zhōu hū？” gèng biǎo xiàn yī qiāng fù gǔ de rè chén。
　　 mèng zǐ yòu shí hòu bèi rén chēng wèiyòu“ gé mìng xìng”， zhè shì yīn wéi zhàn guó shí dài de dòng luàn， shǐ tā zhī dào， zhǐ shì huī fù gù tài 'ér bù gǎi xián gēngzhāng shì bù néng jì shì de。 qí rén zhǔn bèi fá yàn， tā shuō yàn kě fá。 qí xuān wáng wèn tā guì qī zhī qīng yìng zuò de běn fēn， tā shuō：“ jūn yòu dà guò zé jiàn， fǎn fù zhī 'ér bù tīng zé yì wèi。” yě jiù shì róng xǔ fèi jūn 'ér lìng lì zú zhōng xián rén。 liáng xiāng wáng wèn tā：“ tiān xià 'è hū dìng？” tā dá dào：“ dìng yú yī。” xiāng wáng yòu zhuī zhe wèn：“ shú néng yī zhī？” mèng zǐ jiù shuō：“ bù shì shā rén zhě néng yī zhī。” tā yòu céng hé liáng huì wáng shuō guò“ dì fāng bǎi lǐ， ér kě yǐ wáng”。 zhè yǐ jīng bù shì kǒng zǐ suǒ shuō“ fēi lǐ wù shì， fēi lǐ wù tīng， fēi lǐ wù yán， fēi lǐ wù dòng” de yán gé guīju liǎo。
　　 mèng zǐ kāi shǐ yóushuì de shí hòu， yě zhèng shì shāng yàng shòu xíng， sū qín， zhāng yí tí chàng hé zòng lián héng zhī jì。 zhàn guó qī xióng， yǐ jīng zhǔn bèi cháng qī jiān de dà sī shā。 suī rán zhè shí hòu de zhàn shì hái méi yòu xiàng zhàn guó mò jì de nà yàng jù liè héng héng fán shì nián líng shí wǔ suì yǐ shàng dedōu yào xiàng fáng dì bào dào， jiàng zú sì shí wàn huò sì shí wǔ wàn yī qǐ kēng mái， suǒ yǐ zhè shí yǐ bù zài shì chūn qiū shí dài jìng jì shì de zhàn zhēng liǎo。 shāng yàng xiāng qín， dì yī jiàn shì jiù shì“ lìng mín wéi shí wǔ”， jí shì yǐ yī zhǒng jūn shì zǔ zhì de yuán zé， jiā zhī quán mín。 zài zhàn chǎng shàng qí bīng jì dēng chǎng， bù bīng rén shù yě dà liàng zēng jiā。“ zhǎn shǒu liù wàn”，“ zhǎn shǒu qī wàn”， yǐ jīng kāi shǐ jiàn yú gè guó de jì lù。 mèng zǐ shuō“ jīn fū tiān xià zhī rén mù， wèi yòu bù shì shā rén zhě yě。” zhè duàn huà kě néng fǎn yìng zhe dāng rì gè guó bèi zhàn de qíng jié， yě kě yǐ shuō shì tā duì dāng rì guó jūn cǎo jiān rén mìng de yī zhǒng kòng sù。 tā suǒ shuō de“ mín yòu jī sè， yě yòu 'è fú” bù kě néng shì wú de fàng shǐ。
　　 zài sòng cháo yǐ hòu，《 mèng zǐ》 chéng wéi《 sì shū》 zhī yī， shí jì shàng tā zhàn《 sì shū》 yī bàn yǐ shàng de piān fú， jì wéi gè cháo jīng yán jiǎng jiě zhī yòng， yě wéi kē jǔ qǔ shì de biāo zhǔn。 duì zhōng guó sī xiǎng shǐ yòu wú kě xíng róng de yǐng xiǎng。 ér yà shèng yǐ cí bēi wéi huái de xīn cháng， wèimín qǐng mìng， tā jiǎng de huà yòu shí yě fù yòu gǎn qíng xìng， yòu shí yóu rèn zhí jué， lì rú“ jiàn niú wèi jiàn yáng”，“ jūn zǐ yuǎn páo chú”。 tā de xìng shàn lùn bì dìng dài zhe yī zhǒng qiǎngpò xìng de tuī lùn。 yīn rén jì shēng xìng wéi shàn， nà me qiǎngpò rén men bǎo chí zhè zhǒng tiān xìng yě bù suàn guò fēn liǎo。 zhè guān jiàn chù yòu rú lú suō zhī lùn zì yóu。 tā de dī shuǐ zhǔn píng děng sī xiǎng héng héng lì rú“ lè suì zhōng shēn bǎo， xiōng nián bù miǎn yú sǐ wáng”， yǐ jí“ shěng xíng fá， bó shuì liǎn”， zài yī gè jiǎn dān de nóng yè shè huì lǐ， bèi fèng zuò jīng diǎn， tóng shí yě fú hé shì shí de xū yào。 kě shì jīn rì wǒ men dú《 mèng zǐ》 hé《 sì shū》 quán bù， què bù néng yī tǐ shì zhī wéi zhèng zhì zhé xué， yī dìng yě yào kǎo jiū tā men de lì shǐ bèi jǐng， yòu shí yě yào hé mèng zǐ zì jǐ suǒ shuō de yī yàng，“ jìn xìn shū bù rú wú shū”。
　　 wèishénme kǒng zǐ hé mèng zǐ zhī jiān huì yòu zhè yàng yī gǔ jù lí？ wèishénme chūn qiū jiē duàn yǔ zhàn guó jiē duàn huì yòu zhè yàng jù dà de chā bié？ wèishénme zhōng guó huì rú cǐ zǎo shú héng héng zài zhǐ zhāng dū wèi fā míng， wén shū shàng yòng zhú jiǎn mù piàn chuán chāo zhī jì， jí chū xiàn zhì shèng yà shèng， ér qiě yǔ mèng zǐ tóng yī shì jì jí chū xiàn liǎo qín shǐ huáng， qiě duì cǐ hòu de zhōng guó yòu jué dìng xìng de yǐng xiǎng？
　　 duì yú shàng shù zhū wèn tí de bèi jǐng， qián rén yǐ jīng shuō guò： shì yīn wéi huá běi huáng tǔ dì dài， gēng yún róng yì， nóng yè jì shèng， rén kǒu zēng jiā， jiāo tōng yòu biàn lì， shāng yè kāi shǐ tōng yòu wú， shè huì de liú dòng xìng dà。 jiā yǐ zhù tiě jì shù chū xiàn yú chūn qiū zhàn guó zhī jiān， yǐng xiǎng dào nóng jù hé bīng qì děng děng。 zhè xiē jiě dá dōuyòu gēn jù， dàn shì què méi yòu yī zhēn jiàn xuè dì zhǐ chū zhōng guó lì shǐ dì lǐ de tè diǎn。 chūn qiū zhàn guó jiān jù liè de biàn huà， bǎi jiā zhēng míng， zuì hòu yòu yǐ bào lì wán chéng tǒng yī， zài shì jiè lì shǐ shàng shì dú yī wú 'èr de xiàn xiàng。 qí jīng guò yìng zài xià jié tí dào qín shǐ huáng de shí hòu zhuī lùn zhī。

　　zài zhōng guó lì shǐ shàng qín shǐ huáng shì yī gè lìng rén xún sī de rén wù， tā zài gōng yuán zhī qián， jiù jīng guò jiǎ yì de zénàn。 qì zhì jìn dài， jì shòu guò zhāng bǐng lín hé xiāo yī shān de gōng wéi， yě shòu guò gù jié gāng hé guō mò ruò de pī pàn。 kě shì wǒ men de hàoqí xīn bù néng yīn zhè yàng de“ bāo biǎn” ér mǎn zú。 jiǎ shǐ wǒ men piē kāi yíng zhèng de gè xìng yǔ zuò wéi， dān shuō zhōng guó zài gōng yuán qián ２２１ nián， yě jiù shì jī dū shàng wèi dàn shēng qián yuē liǎng bǎi nián， jí yǐ wán chéng zhèng zhì shàng de tǒng yī； bìng qiě cǐ hòu yǐ tǒng yī wéi cháng qíng， fēn liè wéi biàn tài（ zòng shǐ cháng qī fēn liè， rén xīn réng qū xiàng tǒng yī， jí shǐ shì liú wáng de cháo tíng， réng yǐ tǒng yī wéi zhí zhì）， zhè shì shì jiè shàng dú yī wú 'èr de xiàn xiàng。 wǒ men yě kě yǐ wèn， yǐ 'ōu zhōu rén cái zhī duō， hé yǐ bù céng zài gōng yuán qián hòu， tóng yàng yóu yī gè dì fāng jiào piān pì， jiāo tōng yě bù shì dǐng biàn lì de guó jiā（ yòu rú bō lán huò bǎo jiā lì yà） zuò zhù， yǐ jǐ dài de jīng yíng， dǎ bài yīng， dé， fǎ， yì， ào hé xī bān yá de lián jūn， bìng tūn tā men de lǐng tǔ， duàn jué tā men gè guó huáng shì de jì chéng， bìng qiě jiāng gè guó wén zì huàyī wéi yī zhǒng gòng tōng de shū xiě xì tǒng？ zhè shì bù dàn zài liǎng qiān nián qián bù kě néng， jí shǐ liǎng qiān nián hòu de ná pò lún hé xī tè lè dōubù gǎn cún cǐ niàn tóu。 yóu cǐ kě zhī， zhōng wài lì shǐ zhī bù tóng， bù guāng shì rén cái hé gè xìng de wèn tí。
　　１９７４ nián zhī hòu，“ qín yǒng” chū tǔ， zhè gèng zēng jiā wǒ men sī kǎo de jī huì。 zhè pī táo qì sù xiàng jù gū jì yuē wéi liù dào qī qiān gè， gè gè bù tóng。 cóng liǎn shàng de biǎo qíng， hái kě yǐ kàn chū gè rén de nián líng hé xìng gé。 yòu shí yī rén miàn mù jǐn zhāng， tiē lín yī rén zé qīng sōng 'ér wēi xiào， shì bīng de tóu fā， hǎo xiàng gēn jù“ guī dìng” tì shù， dàn fàbiàn zhī jiān， jì dà tóng yòu yòu xiǎo yì zhī chù。 tā men suǒ zhe xuē xié de xié dǐ yòu yuán dīng。 suǒ chuān de jiá， tiě piàn yǐ pí dài chuān guàn， dū gēn jù shí wù sī háo bù gǒu de mó zhì， bù bīng hé qí bīng de zhì fú yě bù tóng。 bìng qiě zhè jǐ qiān gè sù xiàng dài zhe zhàn chē hé bīng qì gòu chéng zhàn dǒu duì xíng， yòu néng dà gài yī zhì bǎo cún yì shù hé jì shù shàng de tóng yī biāo zhǔn。 zhè xiē dì fāng， yě shǐ wǒ men duì qín shǐ huáng de wéi rén， lìng yòu chāo guò yǐ wǎng lì shǐ píng jià de gǎn xiǎng。
　　 bǐ rú shuō， yǐ jīn rì kē jì zhī fā dá， wǒ men yào chóngxīn sù zhì zhè jǐ qiān gè（ yě kě néng jǐ wàn gè， yīn wéi xiàn zài chū tǔ zhī qín yǒng， shàng zhǐ yòu lí shān líng mù dōng bù dài běi de yī jiǎo） táo yǒng， yě shì bì yào zǔ chéng wěi yuán huì， yóu jūn guān， yì shù jiā， kē xué jiā， gōng chéng shī jí sī guǎng yì de yán jiū shè jì， cái zhì zào dé chū lái。 qín shǐ huáng jì wéi yī gè“ fén shū kēng rú” de zhuān zhì mó wáng， wèihé yòu zhè yàng de nài xìng？ tā wèishénme bù yǐ jūn shì xíng shì de léi tóng huàyī wéi yuán zé， jiāng jǐ qiān gè rén xiàng yǐ mó xíng fān shā shì de tào zhì， yòu rú bō sī dà liú shì gōng diàn qián de zhuāng huáng， yòu yòu rú luó mǎ de kāng sī tǎn dīng shàng zài de cè miàn rén xiàng， chéng pái jié duì de chū xiàn， jì bù bì jiǎng jiū shēng dòng， yě wú xū zài yì shù jiǎo dù shàng zhēn zhuó？ yòu hěn duō rén zhǐ zhāi qín shǐ huáng de mí xìn。 xiàng zài líng mù fù jìn pèi zhì táo yǒng jiù yòu mí xìn de xián yí。 kě shì tā rú guǒ xìn shén quán de huà， wèishénme bù cǎi qǔ 'āi jí de bàn fǎ， jiāng rén xiàng sù chéng jǐ zhàng gāo， yòu shè jì wéi niǎo tóu rén shēn， huò zhào yìn dù de bàn fǎ， zào chéng sān tóu liù bì？ ér piān piān xiàng xī là yǎ diǎn yī yàng， bǎo cún liǎo jí tǐ zuò pǐn zhī gè bié de měi gǎn？
　　 zhè xiē wèn tí， shàng dài yán jiū。 kě shì cóng xīn fā xiàn de zī liào lái kàn， wǒ men yě gǎn què dìng zhōng guó chū qī zǎo shú de zhèng zhì tǒng yī， zào chéng“ shū tóng wén， chē tóng guǐ” de jú miàn， shì yī zhǒng yòu lì shǐ dì lǐ xìng de zǔ zhì hé yī zhǒng dài qún zhòng xìng zhì de yùn dòng， yòu rú táo xī shèng hé shěn rèn yuǎn de tí yì， wǒ men yìng cóng qín shǐ huáng de hòu miàn， kàn qīng zhàn guó shí dài de shè huì jīng jì yīn sù， rèn shí nóng yè jì shù de jìn bù， shāng yè de xīng qǐ， kè qīng zài gè guó zhèng zhì de dì wèi， yǐ jí yóu xiá de huó dòng qíng xíng。 zhè xiē yīn sù， cù shǐ zhōng guó zài qín de lǐng dǎo zhī xià tǒng yī。
　　 zuì jìn jǐ shí nián lái dì zhì xué， qì xiàng xué hé kǎo gǔ xué de fā xiàn， yě kě yǐ lián guàn dào zhōng guó chū qī zǎo shú de tǒng yī。 zhōng guó wén huà fā yáng yú huáng hé liú yù。 huáng hé tōng guò huáng tǔ dì dài。 huáng tǔ pū gài zhe huá běi jǐ shěng de guǎng dà dì qū， tǔ zhì sōng shū， jīng cháng yòu１００ chǐ dào３００ chǐ de shēn dù， yīn zhī huáng hé jiā dài dà liàng ní shā， suí shí yòu zǔsè hé chuáng， chōng pò hé dī， yān méi rén chù， sǔn huài gēng zuò wù de kě néng， jú bù zhì lǐ wú jì yú shì。 běn lái shì jiè zhù yào hé liú jiā dài ní tǔ４ ％ huò５％， yǐ suàn hěn gāo， nán měi de yà mǎ xùn hé xià jì néng dài shā１０ －１２％。 rán 'ér１９４０ nián jiān zài shǎn xiàn fù jìn de guān cè fā xiàn， huáng hé jiā shā yǐ zhòng liàng jì dá４６％。 xià jì qí zhōng sān gè zhī liú de jiā shā liàng cóng４２ ．９－６３％。 yóu cǐ yě kě yǐ kàn chū zhè wèn tí de yán zhòng hé páng dà liǎo。
　　 yīn wéi rén kǒu zēng jiā， nóng yè jì shù zhī jìn bù， suǒ yǐ jí shǐ shì chūn qiū shí dài， gè xiǎo guó zài huáng hé fù jìn zhù dī yě yǐ jīng fáng 'ài liǎo bǐ cǐ de 'ān quán。 dàn yòu xiē guó jiā， hái 'è yì de jiāng zāi hài jiā zhū lín guó。 gōng yuán qián６５１ nián qí huán gōng huì zhū hóu yú kuí qiū， qí zhōng yòu yī duàn méng shì， zài gè zhǒng gǔ jí zhī zhōng jìzǎi lüè yòu bù tóng， yòu de shì“ wú qū fáng”，“ wú qū dī”， yòu de shì“ wú yōng quán” huò“ wú zhàng gǔ”。 dào zhàn guó qī jiān， zhè wèn tí jiā jǐn， gōng yuán qián３３２ nián， zhào guó yǔ qí wèi zuò zhàn jí céng jiāng huáng hé hé dī jué kuì yǐ jìn yān duì fāng（ jiàn zhū《 shǐ jì》）。 yòu《 mèng zǐ》 yī shū zhōng， tí dào zhì shuǐ shí yī cì zhī duō。 yà shèng zì jǐ jiù duì bái guī shuō：“ yǔ yǐ sì hǎi wéi hè， jīn wú zǐ yǐ lín guó wéi hè．．． wú zǐ guò yǐ１ zú jiàn guāng shì zhì shuǐ yī shì， zhōng guó zhī zhōng yāng jí quán， yǐ wú fǎ bì miǎn。 qín shǐ huáng bìng fēi bù zhī dào zhè shì， tā tǒng yī hé guó hòu jié shí sòng qín dé， zì chēng“ jué tōng chuān fáng”。 tā yòu gǎi míng huáng hé wéi“ dé shuǐ”， gèng chēng qín wéi“ shuǐ dé zhī shǐ”， zhè dū shì què qiē de zhèng jù。
　　 jì hòu fēng yǔ nóng yè de guān xì， yě cù shǐ zhōng guó zài gōng yuán qián qū xiàng tǒng yī。 zhōng guó nóng chǎn qū de yǔ liàng， ８０％ chū xiàn yú xià jì sān gè yuè nèi。 jì hòu fēng yóu fěi lǜ bīn hǎi xún xī běi fāng xiàng chuī lái， yòu lài yú yóu xīn jiāng fāng xiàng zì xī zhì dōng de xuán fēng jiāng zhè qì liú shēng gāo， cái néng jiāng wēn dù jiàng dī， shǐ qí zhōng shuǐfèn níng jié wéi yǔ。 zhè yàng yī lái， xià yǔ huò bù xià yǔ， quán kào liǎng zhǒng qì liú shì shí shì dì de jù huì。 yào shì tā men jīng cháng zài yī chù pèng tóu， qí dì bì yòu shuǐ zāi； fǎn zhī jí yòu hàn zāi。《 shǐ jì · huò zhí lièzhuàn》 lǐ shuō：“ liù suì ráng， liù suì hàn， shí 'èr suì dà jī”， yǐ jīng biǎo xiàn chū zhōng guó chū qī nóng yè de jiān nán。 yáo shàn yǒu cóng《 tú shū jí chéng》 jí qí tā zī liào tǒng jì， zhōng guó zài mín guó qián２２７０ nián， yòu hàn zāi１３９２ cì， shuǐ zāi１６２１ cì， jiàn yú guān fāng de bào gào（ cǐ wài shàng yòu chóng zāi， rú“ fěi” rú“ míng”， jīng cháng jiàn zhū《 chūn qiū》）。 dào zāi huāng shí， lín guó rú bù jiā jiē jì， shì wéi“ zǔ dí”， jí kě néng fā shēng zhàn shì。 gè zhū hóu kě néng yīn hūn yīn xì gù， gè rén 'ēn yuàn jí kuò dà dì pán de yě xīn 'ér dòng bīng gē， cānyù de rén mín zé gèng yīn jī huāng suǒ pò 'ér huó yuè cóng shì。 shàng shù de kuí qiū zhī huì， yě yòu“ wú 'è dí” de bǐ cǐ bǎo zhèng。《 zuǒzhuàn》 lǐ jìzǎi yīn liáng shí wèn tí fā shēng de zhēng zhí qí zhù dé yòu rú gōng yuán qián７２０ nián， zhèng guó qǔ wēn zhī mài， yòu qǔ chéng zhōu zhī hé。 gōng yuán qián６４７ nián jìn guó fā shēng jī huāng， qín guó yú yǐ jiē jì。 cì nián qín guó fā shēng jī huāng， jìn guó bù gǎn 'ēn tú bào， fǎn 'ér zǔ dí。 yīn cǐ liǎng guó fā shēng zhàn zhēng。 xù shì de shí hòu，《 zuǒzhuàn》 yě tí dào“ tiān zāi liú xíng， guó jiā dài yòu”。 zhè cì zhàn zhēng， qín guó shèng lì， fú lǔ jìn hòu。 qià qiǎo cì nián jìn guó“ yòu jī”， qín bó zài jiā yǐ jiē jì， bìng qiě shuō：“ wú yuàn qí jūn， ér jīn qí mín。” hái yòu hěn duō zhàn shì， shū zhōng wèi xù míng yuán yīn， gēn jù wǒ men xiàn zài tuī xiǎng， lèi sì zhēng zhí bì rán bù shǎo。
　　 cóng chūn qiū dào zhàn guó， shàng shù bèi jǐng， zhǐ néng zēng jiā guó yǔ guó jiān de chōng tū。 gēn jù zhōu cháo yǐ qián de guī dìng， gè guó bù néng suí biàn zhù chéng shè fáng。 dàn zhè jǐ bǎi nián cháng qī rǎo rǎng， què dà kāi gè guó wéi“ lǐ” zhù chéng zhī mén。 yòu guān de lín guó， zé yīn duì fāng shè fáng 'ér bèi gǎn wēi xié， gèng yào xiān fā zhì rén。 fán cǐ zhǒng zhǒng shè shī， dū zēng jiā zhōng yāng jí quán de qū xiàng。 guò qù tōng guò guì zú de jiànjiē guǎn zhì， xiàng 'ōu zhōu qí shì yàng de zhí yè jūn réndōu chéng wǎng jì。 xiàn jīn zé zhǐ yòu quán miàn dòng yuán， lǚ mǔ zhēng fù。 ér qiě dà guó kòng zhì zī yuán yù duō， duì zhèn zāi xù lín gèng yòu xiào， cān fù de gèng duō， shì yǐ yòu zì rán de yīn sù zhī chí jiān bìng。 chūn qiū shí chǔ guó hé suí guó chōng tū， yī dà yī xiǎo jí yòu“ suí mín něi， chǔ zhī yíng” de shuō fǎ， zhàn guó de shí hòu， liáng huì wáng yǔ mèng zǐ，“ hé nèi xiōng zé yí qí mín yú hé dōng， yí qí sù yú hé nèi； hé dōng xiōng yì rán”。 jīng guò rú cǐ de cuò shī， tā jiù jué dé tā de dì pán yīngdāng kuò dà， rén kǒu yīngdāng zēng duō。 liáng huì wáng gè rén de xī wàng méi yòu dá dào， tā de xiǎng fǎ què yòu cháng qī lì shǐ shàng de hé lǐ xìng。
　　 suǒ yǐ， quán miàn jìng zhēng zhī hòu， xiǎo guó wú fǎ shēng cún， yīn 'ér yòu qū xiàng zhěng gè tǒng yī de qū shì。 shǐ huáng miè liù guó de qī jiān， gōng yuán qián２４３ nián“ huáng bì tiān xià”，２３５ nián“ tiān xià dà hàn”， qián２３０ nián hé２２８ nián jūn shì“ dà jī”， jiàn yú《 shǐ jì · qín shǐ huáng běn jì》。 suǒ yǐ yíng zhèng yòu chēng zì jǐ de gōng láo wéi“ duò huài chéng guō” hé“ yí qù xiǎn zǔ”， yě jiù shì quán guó duì nèi bù shè fáng， shí liáng quán bù liú tōng。 zhè yàng cái néng“ zhèn jiù qián shǒu（ lǎo bǎi xìng）， zhōu dìng sì jí”。 yóu cǐ kàn lái， zài cān yuè zhàn guó yǐ jiàng zhàn shì de cǎn liè， hé《 mèng zǐ》 jīng cháng tí chū de“ ruò dà hàn zhī wàng yún ní”，“ tú yòu 'è fú”， yǐ jí“ xiōng nián jī suì．．． lǎo ruò zhuǎn hū gōu hè， zhuàng zhě sàn zhī sì fāng”， gèng gǎn dào wǒ men wú fǎ zé mà qín shǐ huáng， suī rán wǒ men wú cóng zàn tóng tā fén shū qián zhì sī xiǎng， ér tā de kēng rú（ suǒ kēng de yě wèi bì dōushì rú）， qí xíng dòng cán nüè， gèng bù shì lìng rén suǒ néng tóng yì。 wú cóng“ bāo biǎn” zhī yú， wǒ men zhǐ hǎo qiáng diào zhōng guó zài gōng yuán zhī qián tǒng yī， ér qiě zì yíng qín zhī hòu， yǐ tǒng yī wéi zhèng guǐ， shí yòu tiān hòu hé dì lǐ de lì liàng zhī chēng zhe。
　　 hái yòu yī jiàn shì， wǒ men wú fǎ wàng jì， jí qín shǐ huáng shì lì shǐ shàng“ wàn lǐ cháng chéng” de shǒu chuàng zhě。 zhè shì yíng zhèng tǒng yī zhōng guó zhī hòu mìng méng tián shuài bīng sān shí wàn， shōu hé nán， fá xiōng nú， zài tuán jié duì wài de tiáo jiàn xià， quán miàn zhù chéng。 cǐ jǔ gèng biǎo shì tā de jí quán zhèng zhì， yòu shí jì de xū yào。 zhè yī shì kě yǐ liú zhe xià miàn zài shuō。