míng dài  (1527nián～1602nián)

 zhé xué sī kǎo philosophy apprehend： 《fén shū》 yuèdòulǐ zhìzài百家争鸣dezuòpǐn!!!

　　zhōng guó míng dài hòu qī sī xiǎng jiā。 hào zhuó wú， yòu hào hóng fǔ， bié hào wēn líng jū shì、 bǎi quán jū shì děng。 quán zhōu jìn jiāng（ jīn shǔ fú jiàn） rén。 yuán xìng lín， míng zài zhì， jiā jìng sān shí yī nián（ 1552 nián） zhòngjǔ hòu， gǎi xìng lǐ， jiā jìng sān shí wǔ nián wéi bì mù zōng zài hòu（ tóng “ hòu ”） huì， qǔ míng zhì。 qí jiā shì shì dài jù shāng， zhì zǔ fù bèi jiā jìng jiàn shuāi。 jiā jìng sān shí wǔ nián rèn hé nán gòng chéng（ jīn hé nán huī xiàn） jiào yù， sān shí jiǔ nián rèn nán jīng guó zǐ jiān bó shì， sì shí sān nián fù rèn běi jīng guó zǐ jiān bó shì， sì shí wǔ nián rèn lǐ bù sī wù， lóng qìng sì nián（ 1570 nián） rèn nán jīng xíng bù yuán wài láng， wàn lì wǔ nián（ 1577 nián） rèn yún nán yáo 'ān zhī fǔ， wàn lì bā nián cí guān guī yǐn。 tā wéi guān qī jiān， mù dǔ cháo tíng jí guān yuán men fǔ bài wú néng， cháng yǔ shàng sī fā shēng zhēng zhí。 tā jīng shòu guò wō kòu qīn lüè、 zāi huāng pín kùn de tòng kǔ， kàn dào liǎo zī běn zhù yì méng yá fā zhǎn de jiān nán， zài xīn xīng de shì mín yùn dòng tuī dòng xià， xī wàng néng zhǎo dào yǔ sòng míng lǐ xué bù tóng de“ dào”。 tā céng jiē chù guò wáng shǒu rén xué shuō， bìng yán jiū fó xué。 guī yǐn hòu， zhù yào cóng shì yán jiū、 jiǎng xué hé zhù shù。 1588 nián hé 1590 nián xiān hòu yòu《 chū tán jí》 hé《 fén shū》 wèn shì。 shū zhōng jiān ruì dì jiē lù liǎo dào xué jiā de xū wěi hé zì sī， shòu dào gěng dìng xiàng děng rén de gōng jī hé pò hài。 1599 nián《 cáng shū》 wèn shì， shòu dào jìn yī bù pò hài。 1602 nián yǐ“ gǎn chàng luàn dào， huò shì wū mín” de zuì míng bèi xià yù， lǐ zhì 76 suì zài yù zhōng shòu dào yán zhòng pò hài， bù kān rěn shòu， yú shì qǐng yī wèi tì tóu shī fù wèitā tì tóu， qí jiān chéng rén bù bèi duó guò tì dāo zì shā shēn wáng。 tā de zhù zuò， céng duō cì zāo dào jìn zhǐ hé fén huǐ， dàn réng jì xù liú chuán yú shì。
　　
　　【 shēng píng】
　　
　　 lǐ zhì chū shēng zài yī gè huí jiào tú de shì mín jiā zú。 yuán jí hé nán， yuán xìng lín， míng zài zhì。 yuán cháo yǐ hòu qiān lái fú jiàn。 sān shì zǔ yīn fǎn duì fēng jiàn lǐ jiào， dé zuì lín xìng yù shǐ， bèi kòu shàng“ móu fǎn” zuì míng， wéi bì huò gǎi xìng lǐ。 lǐ zhì yòu nián sàng mǔ， suí fù dú shū， xué yè jìn bù xùn sù。 zì yòu juéjiàng， shàn yú dú lì sī kǎo， bù xìn huí jiào， bù shòu rú xué chuán tǒng guān niàn shù fù， jù yòu qiáng liè de fǎn chuán tǒng lǐ niàn。 tā zài shè huì jià zhí dǎo xiàng fāng miàn， pī pàn zhòng nóng yì shāng， yáng shāng jiǎ gōng jì， chàng dǎo gōng lì jià zhí， fú hé míng cháo zhōng hòu qī zī běn zhù yì méng yá de fā zhǎn yào qiú。
　　
　　 lǐ zhì 12 suì kāi shǐ zuò wén， fǎn duì kǒng zǐ bǎ zhòngtián rén kàn chéng“ xiǎo rén”。 26 suì zhòngjǔ rén。 30 suì zhì 45 suì wéi guān， xiān hòu rèn hé nán huī xiàn jiào yù、 nán jīng guó zǐ jiān bó shì、 běi jīng guó zǐ jiān bó shì、 běi jīng lǐ bù sī wù、 nán jīng xíng bù yuán wài láng hé láng zhōng， zuì hòu chū rèn yún nán yáo 'ān zhī fǔ。
　　
　　 wàn lì jiǔ nián（ 1581 nián）， lǐ zhì cóng yún nán cí zhí huí jiā dào hú běi huáng 'ān， zhù zài péng yǒu gěng dìng lǐ jiā， zhuàn xiě yī xiē dú shǐ de wén zhāng， bìng jiào shòu gěng jiā zǐ dì。 wàn lì shí 'èr nián gěng dìng yún shì， tā yí jū má chéng。 dì 'èr nián pài rén sòng jiā juàn huí quán zhōu， zì jǐ yī rén zhù zài má chéng lóng zhī fó yuàn， zhì lì yú dú shū、 jiǎng xué hé zhù shù， lì shí duō nián， wán chéng《 chū tán jí》、《 fén shū》 děng zhù zuò。 shōu rù《 tóng xīn shuō》、《 zàn liú xié》、《 hé xīn yǐn lùn》 jí yǔ dào xué jiā gěng dìng xiàng fǎn fù lùn biàn 'ér zhuàn xiě《 dá gěng zhōng chéng》、《 dá gěng sī kòu》 děng shū dá、 zá shù、 dú shǐ duǎn wén hèshī gòng 6 juàn。 jiē lù dào xué jiā men de wěi shàn miàn mù， fǎn duì yǐ kǒng zǐ de shì fēi guān wèishì fēi biāo zhǔn， pī pàn de fēng máng zhí zhǐ sòng dài dà lǐ xué jiā zhōu dūn yí、 chéng hào、 zhāng zài、 zhū xī。
　　
　　 lǐ zhì chàng dǎo jué jiǎ chún zhēn、 zhēn qíng shí gǎn de“ tóng xīn shuō”。 lǐ zhì zài má chéng hái duō cì jiǎng xué， pēng jī shí zhèng， zhēn biān shí bì， tīng rèn gè jiè nán nǚ qián wǎng tīng jiǎng， bìng shòu dào rè liè de huān yíng。 wàn lì shí liù nián（ 1588 nián） xià tiān yòu tì tóu yǐ shì hé bǐ sú duàn jué。 zhè duì chuán tǒng sī xiǎng zào chéng liǎo qiáng liè de chōng jī， bèi dāng dì de bǎo shǒu shì lì shì wéi“ yì duān”、“ xié shuō”， qún qǐ wéi gōng， yào bǎ tā qū zhú chū jìng。 lǐ zhì qí zhì xiān míng xuān chēng zì jǐ de zhù zuò shì“ lí jīng pàn dào zhī zuò”， biǎo shì：“ wǒ kě shā bù kě qù， tóu kě duàn miàn shēn bù kě rǔ”， háo bù wèi suō。
　　
　　 wàn lì 'èr shí wǔ nián（ 1597 nián）， lǐ zhì yìng xún fǔ méi guó zhēn zhī qǐng wǎng shān xī dà tóng， zhù《 sūn zǐ cān tóng》， xiū dìng《 cáng shū》。 qiū， dào běi jīng， zhù zài xī shān jí lè sì， zhuàn chéng《 jìng tǔ jué》， cì nián chūn tiān dào nán jīng， jiāng zì jǐ de líng xīng zhù zuò huì chéng《 lǎo rén xíng》， bìng zài dù yán jiū《 yì》， zhuàn xiě《 yì yīn》， zuì hòu biān dìng qí jù zhù《 cáng shū》。《 cáng shū》 gòng 68 juàn， xì jìzhuàn tǐ shǐ lùn， lùn shù zhàn guó zhì yuán wáng shí lì shǐ rén wù yuē 800 rén， duì lì shǐ rén wù zuò chū liǎo bù yǔ chuán tǒng jiàn jiě gǒu hé de píng jià， zhǐ zài fǎn duì rú xué。 rú tā zàn yáng qín shǐ huáng shì“ qiān gǔ yī dì”， wǔ zé tiān shì“ zhèng yóu jǐ chū， míng chá shàn duàn” de“ shèng hòu”。 wàn lì 'èr shí bā nián (1600 nián )， zài shān dōng jǐníng biān chéng《 yáng míng xiān shēng dào xué chāo》、《 yáng míng xiān shēng nián pǔ》。
　　
　　 wàn lì sān shí nián（ 1602 nián）， lǐ bù jǐshìzhōng zhāng wèn dá bǐng chéng shǒu fǔ shěn yī guàn de zhǐ yì shàng zòu shén zōng， gōng jié lǐ zhì。 zuì zhōng yǐ“ gǎn chàng luàn dào， huò shì wū mín” de zuì míng zài tōng zhōu dài bǔ lǐ zhì， bìng fén huǐ tā de zhù zuò。 lǐ zhì rù yù hòu， tīng shuō cháo tíng yào yājiè tā huí fú jiàn yuán jí， tā gǎn kǎi dì shuō：“ wǒ nián qī shí yòu liù， sǐ yǐ guī wéi？” yú shì fèn 'ér yǐ tì dāo zì wěn。 sǐ hòu， mǎ jīng guān bǎ tā shōu zàng yú hé běi tōng zhōu běi mén wài mǎ sì zhuāng yíng fú sì cè， jīn mù dì shàng zài。
　　
　　 lǐ zhì de yī shēng chōng mǎn zhe duì chuán tǒng hé lì shǐ de chóngxīn kǎo lǜ， zhè yě shì míng cháo hòu qī shè huì sī xiǎng biàn gé de yī gè jù jiāo bān de tǐ xiàn。
　　
　　【 sī xiǎng】
　　
　　 lǐ zhì yǐ kǒng mèng chuán tǒng rú xué de“ yì duān” ér zì jū， duì fēng jiàn de nán zūn nǚ bēi、 jiǎ dào xué、 shè huì fǔ bài、 tān guān wū lì， dà jiā tòng chì pī pàn， zhù zhāng“ gé gù dǐng xīn”， fǎn duì sī xiǎng jìn gù。
　　
　　 zài wén xué fāng miàn， lǐ zhì tí chū“ tóng xīn shuō”， zhù zhāng chuàng zuò yào“ jué jiǎ hái zhēn”， shū fā jǐ jiàn。 lǐ zhì qí zhì xiān míng xuān chēng zì jǐ de zhù zuò shì“ lí jīng pàn dào zhī zuò”， biǎo shì：“ wǒ kě shā bù kě qù， tóu kě duàn miàn shēn bù kě rǔ”， háo bù wèi suō。 lǐ zhì zài shī wén xiě zuò fēng gé fāng miàn， yě zhù zhāng“ zhēn xīn”， fǎn duì dāng shí fēng xíng de“ mó gǔ” wén fēng， tā de zhè yī qīng xiàng， duì wǎn míng wén xué chǎn shēng liǎo zhòng yào yǐng xiǎng。
　　
　　 lǐ zhì zuì tòng hèn wéi hù fēng jiàn lǐ jiào de jiǎ dào xué hé nà xiē mǎn kǒu rén yì dào dé de wèi dào shì、 wěi jūn zǐ。 tā zhǐ chì nà xiē suǒ wèi de dào xué jiā men： míng xīn tài zhòng， huí hù tài duō。“ shí duō 'è yě， ér zhuān tán zhì rén wú 'è； shí piān sī suǒ hǎo yě， ér zhuān tán fàn 'ài bó 'ài； shí zhí dìng jǐ jiàn yě， ér zhuān tán bù kě zì shì。”“ jí hū kāi kǒu tán xué， biàn shuō 'ěr wéi zì jǐ， wǒ wéi tā rén； ěr wéi zì sī， wǒ yù lì tā”， shí jì shàng dōushì“ dú shū 'ér qiú gāo dì， jū guān 'ér qiú zūn xiǎn”， quán shì wéi zì jǐ dǎ suàn，“ wú yī lí wèirénmóu zhě”（《 fén shū · dá gěng sī kòu》）。 rú cǐ kǒu shì xīn fēi， yán xíng bù yī de wěi jūn zǐ， fǎn dǎo bù rú“ shì jǐng xiǎo fū” yǔ“ lì tián zuò zhě” shí shí zài zài， gān shá shuō shá（ tóng shàng）。 tā hái jìn yī bù zhǐ chì dào xué jiā men shì yī qún dào mào 'àn rán de jiǎ dào xué，“ yáng wéi dào xué， yīn wéi fù guì， bèi fú rú yǎ， xíng ruò gǒu zhì”（《 xù fén shū · sān jiào guī rú shuō》）。 dào xué jiā mǎn kǒu rén yì dào dé， shí jì shàng shì jiè dào xué zhè kuài qiāo mén zhuān，“ yǐ qī shì huò lì”， wéi zì jǐ móu qǔ gāo guān lì lù， tā men“ kǒu tán dào dé 'ér xīn cún gāo guān， zhì zài jù fù”（《 fén shū · yòu yǔ jiāo ruò hòu》）。 lǐ zhì duì chéng zhū lǐ xué jí wèi dào shì men de jiē lù zhēn kě wèi yī zhēn jiàn xuè， jù jù zhōng de。
　　
　　 lǐ zhì duì tǒng zhì jiē jí suǒ jí lì tuī chóng de kǒng mèng zhī xué yě dà jiā biān tà。 zài《 fén shū · zàn liú xié》 jí《 xù fén shū》 de《 shèng jiào xiǎo yǐn》、《 tí kǒng zǐ xiàng yú zhī fó yuàn》 děng wén zhōng， tā yǐ xì xuè cháo fěng de bǐ diào biǎn dī kǒng zǐ， zhè zài zūn kǒng zǐ wéi zhì shèng xiān shī de gǔ dài， zhēn shì yī zhǒng dà dǎn de jǔ dòng。 tā rèn wéi kǒng zǐ bìng fēi shèng rén，“ suī kǒng fū zǐ yì yōng zhòng rén lèi yě”（《 fén shū · dá zhōu liǔ táng》）。 kǒng zǐ méi shí me liǎo bù qǐ de，“ gēng jià táo yú zhī rén jí wú bù kě qǔ， zé qiān shèng wàn xián zhī shàn， dú bù kě qǔ hū？ yòu hé bì zhuān mén xué kǒng zǐ 'ér hòu wéi zhèng mài yě”（《 fén shū · dá gěng sī kòu》）。 rén réndōu shì shèng rén， yòu hé bì yī dìng yào qù xué kǒng zǐ ní？ zhè jiù bǎ kǒng zǐ cóng zhì gāo wú shàng de shèng rén dì wèi shàng lā xià lái liǎo。 rú guǒ yī dìng yào jiāng kǒng zǐ fèng wéi 'ǒu xiàng， yán xíng jǔ dòng dū xué kǒng zǐ， nà jiù shì“ chǒu fù zhī jiàn tài”（《 fén shū · hé xīn yǐn lùn》） liǎo。 lǐ zhì fǒu rèn rú jiā de zhèng tǒng dì wèi， fǒu dìng kǒng mèng xué shuō shì“ dào guān gǔ jīn” de“ wàn shì zhì lùn”， rèn wéi bù néng jiāng qí dāng zuò jiào tiáo 'ér suí biàn tào yòng。《 liù jīng》、《 lùn yǔ》、《 mèng zǐ》“ nǎi dào xué zhī kǒu shí， jiǎ rén zhī yuān sǒu”（《 fén shū · tóng xīn shuō》）。 lǐ zhì duì kǒng zǐ jí kǒng mèng zhī dào de pī pàn què yǐ dá dào liǎo“ fēi shèng wú fǎ” de dì bù， nán guài tǒng zhì jiē jí duì tā yào hèn zhī rù gǔ liǎo。
　　
　　 duì fēng jiàn lǐ jiào yā pò xià de fù nǚ， lǐ zhì gěi yǐ shēn shēn de tóng qíng， tā dà shēng jí hū， wéi fù nǚ míng bù píng。 zài《 fén shū · dá yǐ nǚ rén xué dào wéi duǎn jiàn shū》 zhōng， lǐ zhì pī pàn liǎo nán zǐ zhī jiàn jìn cháng， nǚ zǐ zhī jiàn jìn duǎn de shuō fǎ。 tā shuō：“ bù kě zhǐ yǐ fù rén zhī jiàn wéi jiàn duǎn yě。 gù wèi rén yòu nán nǚ zé kě， wèi jiàn yòu nán nǚ qǐ kě hū？ wèi jiàn yòu cháng duǎn zé kě， wèi nán zǐ zhī jiàn jìn cháng， nǚ zǐ zhī jiàn jìn duǎn， yòu qǐ kě hū？ shè shǐ nǚ rén qí shēn 'ér nán zǐ qí jiàn， lè wén zhèng lùn 'ér zhī sú yǔ zhī bù zú tīng， lè xué chū shì 'ér zhī fú shì zhī bù zú liàn， zé kǒng dāng shì nán zǐ shì zhī， jiē dāng xiū kuì liú hàn， bù gǎn chū shēng yǐ。” zhè shì duì chuán tǒng fēng jiàn lǐ jiào de jiān ruì tiǎo zhàn。
　　
　　 duì fēng jiàn tǒng zhì zhě cán kù yā zhà yú ròu rén mín de bào xíng， lǐ zhì jiā yǐ wú qíng jiē lù。 tā jiè hàn xuān chéng jùn shǒu fēng shào huà hǔ shí mín de shén huà chuán shuō， zhǐ chì dāng quán de guān lì shì“ guān cháng 'ér chī rén” de hǔ láng，“ xī rì hǔ fú cǎo， jīn rì hǔ zuò yá。 dà zé tūn rén chù， xiǎo bù yí yú xiā”（《 fén shū · fēng shǐ jūn》）。 zài《 fén shū》 zhōng， tā hái jiè píng diǎn《 shuǐ hǔ》， fā xiè duì xiàn shí zhèng zhì de qiáng liè bù mǎn。
　　
　　 rú hé zhěng lí mín yú shuǐ huǒ， tàn qiú yī tiáo yì guó lì mín de dào lù ní？ lǐ zhì jiāng mù guāng tóu xiàng liǎo fēng jiàn tǒng zhì jiē jí shàng céng， xī wàng“ yòu yī gè bàn gè lián cái zhě” chū xiàn， shǐ“ dà lì dà xián” de yòu cái zhī shì“ dé yǐ xiào yòng， bǐ bì shā shēn tú bào， bù kěn wàng 'ēn”（《 fén shū · hán dēng xiǎo huà》）。 zhè shuō míng lǐ zhì bìng fēi yào tuī fān fēng jiàn tǒng zhì， ér shì yào wéi hù tā， biǎo míng liǎo tā de zhèng zhì sī xiǎng méi yòu chāo chū dì zhù jiē jí sī xiǎng yǔ shí dài de xiàn zhì， yě bù kě néng wéi bèi dì zhù jiē jí de gēn běn lì yì。
　　
　　 lǐ zhì zhé xué sī xiǎng de xíng chéng jīng lì liǎo cóng wéi wù zhù yì dào zhù guān wéi xīn zhù yì zhuǎn huà de guò chéng。 lǐ zhì zhù zhāng yǔ zhòu de wàn wù shì yóu tiān dì（ zuì zhōng shì yīn yáng 'èr qì） suǒ shēng， fǒu dìng chéng zhū lǐ xué lǐ néng shēng qì、 yī néng shēng 'èr de kè guān wéi xīn zhù yì lùn duàn。 lǐ zhì hái rèn wéi， rén men de dào dé、 jīng shén děng xiàn xiàng cún zài yú rén men de wù zhì shēng huó zhōng，“ chuān yī chī fàn， jí rén lún wù lǐ”（《 fén shū · dá dèng shí yáng》）， jiù shì tā tí chū de zhù míng lǐ lùn， zhè shì dài yòu pǔ sù wéi wù zhù yì de sī xiǎng。 lǐ zhì xìn fèng fó jiào hé wáng yáng míng de xīn xué， suǒ yǐ， tā de zhěng gè zhé xué tǐ xì de zhōng xīn shì zhù guān wéi xīn zhù yì de。 tā rèn wéi“ zhēn xīn”、“ tóng xīn” shì zuì gēn běn de gài niàn， shì wàn wù de běn yuán。 zì rán jiè shì“ wǒ miào míng zhēn xīn de yī diǎn wù xiāng”（《 fén shū · jiě jīng wén》）， méi yòu“ lǐ”， méi yòu wù， shì shàng yī qiē wù zhì hé jīng shén jiē shì zhǐ cún zài yú“ zhēn xīn” zhī zhōng。 shénme shì“ zhēn xīn” ní？ jiù shì tóng xīn、 chū xīn， zuì chū yī niàn zhī běn xīn， jí bù shòu wài jiè yǐng xiǎng de“ wǒ” de xīn。 tā men shì zhù zǎi yī qiē， chǎn shēng zhū xiāng de běn yuán， kě chēng zuò“ qīng jìng běn yuán”， wàn shì wàn wù、 shān hé dà dì jiù zài yī niàn zhī zhōng， zhǐ shì zhēn xīn de xiǎn xiàn wù， shì zhēn xīn de yīn sù hé chéngfèn， rú tóng shuǐ pào hé dà hǎi zhōng de hǎi shuǐ de guān xì。 zhè zhǒng guān diǎn， yǔ lù wáng xué pài de“ wú xīn biàn shì yǔ zhòu， yǔ zhòu biàn shì wú xīn”、 chán zōng de“ wàn fǎ jìn zài zì xīn” shì yī mài xiāng chéng de。 lǐ zhì yòng zhù guān wéi xīn zhù yì zuò wéi fǎn duì yǐ kè guān wéi xīn zhù yì wéi jī chǔ de chéng zhū lǐ xué de lǐ lùn wǔ qì， shì bì xuē ruò zì shēn de zhàn dǒu lì。
　　
　　 lǐ zhì de rèn shí lùn shì jiàn lì zài zhù guān wéi xīn zhù yì zhī shàng de xiān yàn lùn， zhù zhāng yuān yuán yú fó xìng de“ shēng zhī” shuō。《 fén shū · dá zhōu xī yán》 yī wén zhǐ chū，“ tiān xià wú yī rén bù shēng zhī， wú yī wù bù shēng zhī， yì wú yī kè bù shēng zhī。”“ rén rén yòu shēng zhī， rén rén yòu fó xìng。”“ rén jiē kě yǐ wéi shèng”（《 fén shū · dá gěng sī kòu》）。 lǐ zhì yǐ“ shēng zhī” shuō fǎn duì shén huà kǒng zǐ， cóng rèn shí néng lì、 rèn shí lái yuán de jiǎo dù lái fǒu dìng rèn shí zhèng què yǔ fǒu yào yǐ kǒng zǐ wéi biāo zhǔn de chuán tǒng sī xiǎng， jù yòu jiě fàng sī xiǎng de jìn bù zuò yòng， dàn yǐ“ rén rén shēng zhī” fǎn duì“ shèng rén shēng zhī” shuō， qí rèn shí lùn fāng miàn de jú xiàn hé quē xiàn shì bù kě hū shì de。
　　
　　 lǐ zhì de zhé xué sī xiǎng zhōng yòu bù shǎo pǔ sù biàn zhèng fǎ de sī xiǎng。《 xù fén shū · yǔ táo shí kuì》 zhōng shuō： " shàn yǔ 'è duì， yóu yīn yǔ yáng duì， gāng yǔ róu duì， nán yǔ nǚ duì， gài yòu liǎng zé yòu duì。” tā chéng rèn shì wù jiē yòu liǎng gè fāng miàn， zài yī dìng chéng dù shàng jiē shì liǎo shì wù nèi bù de máo dùn duì lì hé xiāng hù zhuǎn huà。 shòu pǔ sù biàn zhèng fǎ sī xiǎng de yǐng xiǎng，《 fén shū》 zhōng biǎo xiàn de zhèng zhì sī xiǎng wéi“ shì wú dìng shí， wǒ wú dìng shù”（《 cháo cuò》），“ bù dǎo gù xí， bù jiàn wǎng jì”（《 yǔ gěng sī kòu gào bié》） děng fā zhǎn biàn huà de sī xiǎng。
　　
　　 huáng rén yǔ xiān shēng zài zhù zuò《 wàn lì shí wǔ nián》 zhōng， yì jiào wéi xì tǒng de chǎn shù liǎo lǐ zhì de sī xiǎng。
　　
　　【 jī běn zhèng zhì sī xiǎng】
　　
　　 lǐ zhì zài fǎn duì zhèng zhì fǔ bài hé sòng míng lǐ xué de guò chéng zhōng， xíng chéng liǎo tā de zhèng zhì sī xiǎng， zhù yào yòu：
　　
　　 ① zhù zhāng gè xìng jiě fàng， sī xiǎng zì yóu。 lǐ zhì zhōng shēng wéi zhēng qǔ gè xìng jiě fàng hé sī xiǎng zì yóu 'ér dǒu zhēng。 tā miè shì chuán tǒng quán wēi， gǎn yú pī pàn quán wēi。 tā zì yòu“ biàn juéjiàng nán huà， bù xìn xué， bù xìn dào， bù xìn xiān shì”。 tā rèn wéi yī gè rén yīnggāi yòu zì jǐ de zhèng zhì jiàn jiě hé sī xiǎng， bù yìng máng mù dì suí rén fǔ yǎng。“ shì guì wéi jǐ， wù zì shì。 rú bù zì shì 'ér shì rén zhī dào， suī bó yí shū qí tóng wéi yín pì。 bù zhī wéi jǐ， wéi wù wéi rén， suī yáo shùn tóng wéi chén gòu pí kāng”（《 fén shū · xù fén shū · dá zhōu 'èr lǔ》）。 tā rèn wéi yào huò dé gè xìng jiě fàng hé sī xiǎng zì yóu， jiù bì xū dǎ pò kǒng mèng zhī dào jí qí biàn zhǒng sòng míng lǐ xué de lǒng duàn dì wèi， chōng pò fēng jiàn jīng diǎn suǒ shè zhì de gè zhǒng sī xiǎng jìn qū。 lǐ zhì bǎ dǒu zhēng de máo tóu shǒu xiān zhǐ xiàng kǒng qiū， rèn wéi kǒng qiū zhǐ shì yī gè pǔ tōng rén， tā de huà bìng bù dōushì qiān gǔ bù yì zhī lǐ， bù néng yǐ tā de shì fēiwèi shì fēi , měi yī gè réndōu yīnggāi zì wéi shì fēi。 wèile dǎ pò kǒng qiū tí chū de shì fēi biāo zhǔn， lǐ zhì biān xiě liǎo《 cáng shū》 hé《 xù cáng shū》， yòng zì jǐ de shì fēi biāo zhǔn， chóngxīn píng jià liǎo lì shǐ rén wù。
　　
　　 ② tí chàng rén lèi píng děng。 lǐ zhì rèn wéi， àn zhào wàn wù yī tǐ de yuán lǐ， shè huì shàng gēn běn bù cún zài gāo xià guì jiàn de qū bié。 lǎo bǎi xìng bìng bù bēi xià， zì yòu qí zhí dé zūn guì de dì fāng； hóu wáng guì zú bìng bù gāo guì， yě yòu qí bēi jiàn de dì fāng。 tā shuō：“ zhì yī zhī lǐ， shù rén fēi xià hóu wáng fēi gāo， zài shù rén kě yán guì， zài hóu wáng kě yán jiàn”（《 lǐ shì cóng shū · lǎo zǐ jiě xià piān》）。
　　
　　 ③ fǎn duì fēng jiàn lǐ jiào。 lǐ zhì hái duì bèi fēng jiàn tǒng zhì zhě fèng wéi jīn kē yù lǜ de rú jiā jīng diǎn jìn xíng pēng jī， rèn wéi rú jiā jīng diǎn de liù jīng， rú《 lùn yǔ》、《 mèng zǐ》 bìng bù dōushì shèng rén zhī yán， shì jīng guò hòu rén chuī pěng bá gāo xíng chéng de， bù néng dāng zuò wàn nián bù biàn de zhēn lǐ。 tā fǎn duì qí shì fù nǚ， dāng yòu rén shuō：“ fù nǚ jiàn duǎn， bù kān xué dào” de shí hòu， tā bó chì shuō， rén men de jiàn shí shì yóu rén men suǒ chù de huán jìng jué dìng de， bìng bù shì xiān tiān dài lái de。 tā zhǐ chū：“ fū fù rén bù chū kǔn yù， ér nán zǐ zé sāng hú péng shǐ yǐ shè sì fāng， jiàn yòu cháng duǎn， bù dài yán yě。 …… gù wèi rén yòu nán nǚ zé kě， wèi jiàn yòu nán nǚ qǐ kě hū？ wèi jiàn yòu cháng duǎn zé kě， wèi nán zǐ zhī jiàn jìn cháng， nǚ rén zhī jiàn jìn duǎn， yòu qǐ kě hū？”（《 fén shū · dá yǐ nǚ rén xué dào wéi jiàn duǎn shū》） tā zhù zhāng hūn yīn zì yóu， rè qíng gē sòng zhuó wén jūn hé sī mǎ xiāng rú liàn 'ài de gù shì。
　　
　　 ④ fǎn duì lǐ xué kōng tán， tí chàng gōng lì zhù yì。 lǐ zhì jiē lù dào xué jiā de chǒu 'è miàn mù， zhǐ chū tā mendōu shì wěi jūn zǐ，“ míng wéi shān rén， ér xīn tóng shāng jiǎ， kǒu tán dào dé， ér zhì zài chuān yú”（《 fén shū · xù fén shū · xià jiāo ruò hóu》）， rén yì dào dé bù guò shì yǎn gài tā men bēi bǐ wò chuò de jiǎ miàn jù，“ běn wéi fù guì， ér wài jiáo cí yǐ wéi bù yuàn， shí yù tuō cǐ yǐ wéi róng shēn zhī tī， yòu jiān cǎi dào dé rén yì zhī shì yǐ zì gài”（ tóng qián）。 tā bù tóng yì dào xué jiā xuān chuán de“ zhèng qí yì bù móu qí lì， míng qí dào bù jì qí gōng” de shuō fǎ， rèn wéi rén lèi de rèn hé jǔ dòng dōuyòu qí móu lì hé jì gōng de mùdì。 dǒng zhòng shū“ zhèng qí yì”、“ míng qí dào” de xuān chuán， yě shì yǐ gōng lì wéi mù de de。 cóng gōng lì de guān diǎn chū fā， lǐ zhì zhù zhāng fù guó qiáng bīng。 tā pī píng lǐ xué jiā“ gāo tán xìng mìng， qīng lùn xuán wēi， bǎ tiān xià bǎi xìng tòng yǎng zhì zhī bù wén， fǎn yǐ shuō jí lǐ cái wéi zhuó” de xíng wéi。 tā zhǐ chū：“ bù yán lǐ cái zhě， jué bù néng píng zhì tiān xià”（《 sì shū píng · dà xué》）。 zhēn duì rú jiā bǎ wén wǔ fēn tú， rú zhě bù dǒng wǔ shì de xiàn xiàng， tā qiáng diào wǔ shì zhòng yào , rèn wéi“ zhī bīng zhī jiāng , mín zhī sī mìng， guó jiā 'ān wēi zhī zhù”（《 lǐ shì cóng shū · sūn zǐ cān tóng》）。 tā tí chàng gēng zhàn， rèn wéi“ wù nóng jiǎng wǔ， bù kě piān fèi”（《 lǐ zhuó wú pī diǎn huáng míng tōng jì》）， shuō“ gài yòu suǒ shēng， zé bì yòu yǐ yǎng cǐ shēng zhě， shí yě。 yòu cǐ shēn， zé bì yòu yǐ wèi cǐ shēn zhě， bīng yě”（《 fén shū · xù fén shū · bīng shí lùn》）。 zhēn duì zhèng tǒng lǐ xué jiā de“ cún tiān lǐ miè rén yù” de mìng tí， tā tí chū“ chuān yī chī fàn， jí shì rén lún wù lǐ” de zhù zhāng， rèn wéi“ lǐ”， jiù zài bǎi xìng de rì cháng shēng huó dāng zhōng， duì zhèng tǒng sī xiǎng tí chū liǎo tiǎo zhàn。
　　
　　 ⑤“ zhì dào wú wéi” de zhèng zhì lǐ xiǎng。 zhēn duì míng wáng cháo de fǔ bài zhèng zhì， lǐ zhì tí chū liǎo“ zhì dào wú wéi、 zhì zhì wú shēng、 zhì jiào wú yán” de zhèng zhì lǐ xiǎng。 tā rèn wéi rén lèi shè huì zhī suǒ yǐ cháng cháng fā shēng dòng luàn， shì tǒng zhì zhě duì shè huì shēng huó gān shè de jiēguǒ。 tā lǐ xiǎng de“ zhì rén zhī zhì” zé shì“ yīn hū rén zhě yě”， shùn hū zì rán， shùn hū shì sú mín qíng， jí“ yīn qí zhèng bù yì qí sú， shùn qí xìng bù fú qí néng”， duì rén lèi de shè huì shēng huó bù gān shè huò shǎo gān shè。
　　
　　【 zhù shù】
　　
　　 lǐ zhì yī shēng zhù shù pō fēng， zhù yào yòu：
　　
　　《 fén shū》 6 juàn、
　　《 xù fén shū》 5 juàn、
　　《 cáng shū》 68 juàn、
　　《 xù cáng shū》 27 juàn、
　　《 chū tán jí》 20 juàn、
　　《 lǐ shì wén jí》 20 juàn、
　　《 lǐ shì cóng shū》 12 zhǒng děng。
　　
　　 tā céng píng diǎn guò de《 shuǐhǔzhuàn》、《 xī xiāng jì》、《 huàn shā jì》 děng， réng shì zhì jīn liú xíng de bǎn běn。
　　
　　 zhù míng wén zhāng：《 tóng xīn shuō》、《 dá yǐ nǚ rén xué dào wéi jiàn duǎn shū》 děng。
　　
　　【 yǐng xiǎng】
　　
　　 lǐ zhì shì zhōng guó lì shǐ shàng fǎn fēng jiàn chuán tǒng、 fǎn fēng jiàn lǐ jiào、 fǎn quán wēi zhù yì， zhù zhāng gè xìng jiě fàng、 sī xiǎng zì yóu de sī xiǎng xiān qū， tā de sī xiǎng duì hòu rén fǎn chuán tǒng quán wēi、 fǎn jūn zhù zhuān zhì、 fǎn fēng jiàn lǐ jiào sī xiǎng de xíng chéng jù yòu zhòng yào de qǐ méng zuò yòng。
　　
　　【 mù dì】
　　
　　 lǐ zhì mù zài běi jīng shì tōng zhōu qū xī hǎi zǐ gōng yuán 。
　　
　　 lǐ zhì qù shì hòu， mǎ jīng guān zūn qí yí zhǔ， jiāng qí 'ān zàng yú tōng zhōu chéng běi de mǎ chǎng cūn。 1610 nián， wāng kě shòu céng lì《 zhuó wú lǎo zǐ mù bēi》； 1612 nián， mǎ jīng guān zhī zǐ mǎ jiàn shùn xié zhù zhān zhěn guāng lì yòu《 lǐ zhuó wú xiān shēng mù bēi》。 jūn xiān hòu bèi huǐ。 nián， dé yǐ qiān zhì xī hǎi zǐ gōng yuán nèi， fāng dé 'ān níng。
　　
　　 mù qián lì qí hǎo yǒu jiāo hóng shū“ lǐ zhuó wú xiān shēng mù” bēi， bēi yīn yòu zhān zhěn guāng yú wàn lì sì shí nián（ 1612 nián） shū《 lǐ zhuó wú bēi jì》 hé《 diào lǐ zhuó wú xiān shēng mù 'èr shǒu》。 qí xī yòu tōng zhōu qū rén mín zhèng fǔ suǒ lì《 zhòng yí lǐ zhuó wú mù jì》 bēi。 liǎng bēi qián yòu zhōu yáng tí“ yī dài zōng shī” bēi。
　　
　　 zài qīng sōng cuì bǎi， yī hú bì shuǐ de huán rào zhōng， lǐ zhuó wú xiān shēng dé yǐ 'ān xī。