tǔyùhún  (?635nián～688nián)

kāiduān zhōngjié zàiwèi 635nián 688nián 

　　nuò hé bō（？ － 688 nián）， jí mù róng nuò hé bō， tǔyùhún mò dài tǒng zhì zhě， tā wéi mù róng shùn de 'ér zǐ， fēng yàn wáng。 634 nián héng 635 nián， táng jī tǔyùhún zhī zhàn， mù róng shùn tóu jiàng táng cháo， táng tài zōng yǐ mù róng shùn wéi xī píng jùn wáng、 jué gù lǚ wū gān dòu kèhán。 guó rén bù fù， gān dòu kèhán jìng bèi bù xià suǒ shā。 nuò hé bō jì wèi， dà chén zhēng quán， guó zhōng dà luàn。 shí 'èr yuè， bīng bù shàng shū hóu jūn jí jiàngbīng yuán jiù。 636 nián， táng tài zōng yǐ nuò hé bō wéi hé yuán jùn wáng、 wū dì yě bá qín dòu kèhán。
　　
　　638 nián， yóu yú tǔbō zàn pǔ sōng zàn gān bù rèn wéi tǔyùhún shì pò huài liǎo tǔbō yǔ táng cháo de hé qīn jìhuà， biàn dà jǔ rù qīn tǔyùhún， bīng fēng zì zhì qīng hǎi hú yǐ běi。 tóng shí， sōng zàn gān bù rù qīn táng cháo sōng zhōu， bèi táng cháo dàjiàng hóu jūn jí hé niú jìn dá jī bài， bù guò， táng tài zōng tóng yì liǎo tǔbō yǔ táng cháo de hé qīn jìhuà， zài 641 nián jiāng wén chéng gōng zhù jià gěi liǎo sōng zàn gān bù。 639 nián， nuò hé bō dào cháng 'ān cháo jiàn táng tài zōng， táng tài zōng jiāng zōng shì nǚ hóng huà gōng zhù jià gěi liǎo nuò hé bō。
　　
　　641 nián， tǔyùhún chéngxiàng xuān wáng zhǎng wò liǎo zhèng quán， yīn móu xí jī hóng huà gōng zhù， jiāng tā hé nuò hé bō jié chí tóu jiàng tǔbō。 nuò hé bō dé zhī hòu fēi cháng hài pà， shuài qīng qí táo zhì shàn shàn chéng， qí dàjiàng wēi xìn wáng shuài bīng jiē yíng。 shàn zhōu cì shǐ dù fèng jǔ、 xí jūn mǎi yǔ wēi xìn wáng hé jūn jī pò chéngxiàng xuān wáng， shā qí xiōng dì sān rén， tài zōng mìng mín bù shàng shū táng jiǎn chí jié fǔ wèi tǔyùhún mín zhòng。 652 nián， hóng huà gōng zhù hé nuò hé bō lái cháng 'ān cháo jiàn， táng gāo zōng fēng nuò hé bō wéi fù mǎ dū wèi， jiāng zōng shì nǚ jīn chéng xiàn zhù jià gěi nuò hé bō de zhǎngzǐ mù róng sū dù mō mò。 mù róng sū dù mō mò sǐ hòu， hóng huà gōng zhù yòu wéi cì zǐ yòu wǔ wèi dàjiàng jūn、 liáng hàn wáng mù róng tà lú mō mò qǐng hūn， táng gāo zōng jiāng zōng shì nǚ jīn míng xiàn zhù jià gěi liǎo tā。
　　
　　 tǔyùhún hé tǔbō de guān xì chū xiàn liǎo 10 nián de hé píng， dàn zài 660 nián， tǔbō dà xiāng lù dōng zàn pài 'ér zǐ qǐ zhèng chóngxīn gōng jī tǔyùhún， tǔyùhún hé tǔbō pài shǐ zhě dào táng cháo hù xiāng zhǐ zé。 táng gāo zōng yī xīn dōng zhēng bǎi jì hé gāo jù lì， méi yòu lǐ cǎi。 663 nián， xíng shì 'è huà， tǔyùhún dà chén sù hé guì táo wáng tǔbō， jiāng qíng bào quán pán tù lù。 tǔbō dà jūn rù qīn， hóng huà gōng zhù hé nuò hé bō dài lǐng shù qiān zhàng tǔyùhún bǎi xìng táo zhì táng cháo de liáng zhōu， qǐng qiú táng cháo jiù yuán。 táng gāo zōng yǐ liáng zhōu dū dū zhèng rén tài wéi qīng hǎi dàohéng jūn dà zǒng guǎn， shuài yòu wǔ wèi jiāng jūn dú hú qīng yún、 xīn wén líng děng fēn tún liáng、 shàn 'èr zhōu， qiǎn zuǒ wǔ wèi dàjiàng jūn sū dìng fāng wéi 'ān jí dà shǐ， bǎo hù tǔyùhún cán yú shì lì， yǐ bèi tǔbō。 dàn táng cháo yǐ rán méi yòu jī jí jìn gōng tǔbō， zhǐ shì pài tè shǐ qiǎn zé lù dōng zàn。 lù dōng zàn zhè shí yě méi yòu mào fàn táng cháo， yě pài tè shǐ dào táng cháo qiǎn zé tǔyùhún， bìng zài cì xiàng táng cháo qǐng hūn。 665 nián zhēngyuè， tǔbō zuò chū hé píng de zī tài， qǐng qiú yǔ tǔyùhún hé qīn、 zài huáng hé yuán tóu de chì shuǐ fàng mù， táng gāo zōng jù jué liǎo。
　　
　　666 nián， táng gāo zōng fēng nuò hé bō wéi qīng hǎi jùn wáng（ bǐ hé yuán jùn wáng děng jí gāo， xiàng tǔbō xiǎn shì táng cháo jué xīn shōu fù tǔyùhún gù dì）。 669 nián， táng gāo zōng mìng lìng tǔyùhún bǎi xìng qiān jū qí lián shān， duō shù dà chén rèn wéi zhè jiāng shǐ tǔyùhún bào lù yú tǔbō gōng jī zhī xià， jiàn yì xiān gōng dǎ tǔbō。 zǎixiàng yán lì běn fǎn duì chū bīng， dāng nián liáng shí qiàn shōu， wú lì chéng dān jūn shì xíng dòng。 dàn shì， tǔyùhún bǎi xìng zuì zhōng méi yòu qiān jū qí lián shān。
　　
　　670 nián， tǔbō rù qīn táng cháo xī yù 'ān xī sì zhèn， táng gāo zōng mìng yòu wēi wèi dàjiàng jūn xuē rén guì wéi luó pó dàohéng jūn dà zǒng guǎn， zuǒ wèi yuán wài dàjiàng jūn 'ā shǐ nà dào zhēn、 yòu wèi jiāng jūn guō dài fēng wéi fù， shuài zhòng shí yú wàn yǐ tǎo tǔbō。 mù biāo zhī yī shì shōu fù tǔyùhún gù dì。 dàn shì yóu yú xuē rén guì hé guō dài fēng de fēn qí， táng jūn zài dà fēi chuān zhī zhàn zhōng bèi lù dōng zàn de 'ér zǐ lùn qīn líng jī bài， jié shù liǎo tǔyùhún fù guó de xī wàng。
　　
　　672 nián， táng gāo zōng yě xiǎn rán fàng qì liǎo shōu fù tǔyùhún gù dì de niàn tóu， mìng lìng tǔyùhún bǎi xìng qiān jū shàn zhōu， dàn yě bù duàn zāo shòu tǔbō gōng jī， zhī hòu tǔyùhún bǎi xìng qiān jū líng zhōu， zài nà lǐ jiàn lì liǎo jī mí zhōu héng héng 'ān lè zhōu， yǐ nuò hé bō wéi 'ān lè zhōu cì shǐ。（ shǐ xué jiā yǐ 663 nián huò 672 nián zuò wéi tǔyùhún de miè wáng shí jiān） 688 nián， nuò hé bō qù shì， qí zǐ mù róng zhōng jì 'ān lè zhōu cì shǐ zhī wèi。 cì shǐ zhī wèi yòu chuán liǎo sì dài cái fèi chú。